Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • wp17 na. 4 mafu 4-7
  • Chahosha Bayibolu Hawumi niKufwa

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • Chahosha Bayibolu Hawumi niKufwa
  • Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova (kawantu Amavulu)—2017
  • Tunyitu Twanyanya
  • Nsañu Yinadifwani
  • BAYIBOLU YALUMBULULAÑA YUMA CHIWAHI
  • NTAÑISHILU YAWUSENJI CHIYATANDILI
  • “CHALALA NICHENA CHIKUYIFUMISHA MUWUDUÑU”
  • Afu Adi Kudihi?
    Chumanyi Chacheni Chatañishaña Bayibolu?
  • Chumanyi Chacheni Chazatikaña Neyi Muntu Nafwi?
    2008 Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova
Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova (kawantu Amavulu)—2017
wp17 na. 4 mafu 4-7
Mujimba wudi mwijamu

MUTU WUDI HAKAVU | BAYIBOLU YAHOSHA NAWUDI KUTALISHA HAWUMI NIKUFWA?

Chahosha Bayibolu Hawumi niKufwa

Kutalisha hansañu yakuleña yashimunawu mumukanda waKutachika wamuBayibolu, twadizaña nawu iyala watachi, Adama, amulejeli kudi Nzambi nawu: “Nyitondu yamwitempa yejima wukudya tuhu; ilaña mutondu wakwiluka nachu niyayiwahi niyatama eyi bayi wakawidyaku; muloña ifuku diwakadya chalala wakafwa.” (Kutachika 2:16, 17) Awa mazu anakumwekesha chikupu nawu neyi Adama wovwahilili nshimbi jaNzambi kachi wafwili wanyi, chiña wuchidi kushakama mwitempa daEdeni.

Adama naEva anashinakaji

Adama chamwinkeliwu mukaabu kudi ñodindi Eva, wafuukwilihu kufumpa nshimbi yaNzambi kuhitila mukuda mukaabu wamukanishiliwu. Wafuukwilihu kubula kwovwahila nshimbi yamulejeliwu nawu yashakameña haya nyaaka. Chumichi chadiña chawushona. (Kutachika 3:1-6) Tunakukabakana muloña wakwila Adama wovwahila wanyi. Kapostolu Pawulu wahosheli nindi: “Kuhitila mudi muntu wumu, nikufwa nikwena kwenjili kuhitila munshidi, dichi kufwa kwataandili kudi antu ejima muloña wejima wawu avulumwini.” (Aroma 5:12) Iwu “muntu wumu” hiAdama. Hanu dinu wakoñeli nshidinyi nawa muloñadi wuyaleteleli kufwa?

Nshidi yakoñeliyi Adama hikubula kwovwahila, nawa wafumpili nshimbi yaNzambi mumushikila. (1 Yowanu 3:4) Nawa wufwetu wanshidi hikufwa neyi chochamulejeliwu Adama kudi Nzambi. Neyi Adama nianyanindi adi kavwalayi ovwahilili nshimbi yaNzambi, kachi hiyekalili nanshidi hela kufwaku. Nzambi haleñeli antu nindi afweñaku, ilaña wayileñeli nindi akashakameña haya nyaaka.

Kwosi muntu wunateli kukaana nindi kufwa ‘kunatandi kudi antu ejima’ neyi chochahosha Bayiboluku. Komana kudihu chuma chidi chejima chatwalekañahu kuhanda neyi tunafwi? Antu amavulu anateli kuhosha nawu eña, ichi chuma achitenaña nawu wumi, diwu wabulaña kufwa. Neyi tuhosha netu dimu, dikwila nawu mazu amulejeliwu Adama kudi Nzambi adiña akutwamba. Munjilanyi? Muloña neyi kudi chuma chatwalekañahu kuhanda neyi tunafwi, dikwila nawu kufwa kwila kwikala wuloku wanshidi neyi chashimwiniyi Nzambi nehi. Bayibolu yahosha nawu: “Nzambi hanateli kutwambaku.” (Aheberu 6:18) Kuhosha hohu chalala Satana diyi watwambili chamulejeliyi Eva nindi: “Chalala, himwakafwaku.”—Kutachika 3:4.

Chumichi chinateli kutuleñela kudihula netu, neyi nhoshelu yakwila nawu wumi hiwafwañaku yamakundi, hanu dinu chumanyi chamwekanaña neyi mutu nafwi?

BAYIBOLU YALUMBULULAÑA YUMA CHIWAHI

Nsañu yamumukanda waKutachika yahosha hakuleña, yahosha nawu: “Yehova Nzambi wawumbili muntu nalunkuñu lwamaseki, woneni mumazulu indi muuya wawumi, muntu hakwikala mumi.” Mazu akwila nawu “muntu hakwikala mumi” afuma kwizu dachiHeberu dane’phesh, daya mukwila nawu “chileñaleña chinakona.”—Kutachika 2:7.

Bayibolu yalumbulula chikupu nawu antu hiyayileñeli nawumi wabulaña kufwaku. Ilaña muntu wejima ‘wukweti wumi.’ Dichi hela chakwila mukukeñakeña chamuchidinyi muBayibolu mukuwanahu wanyi izu dakwila nawu “wumi hiwafwañaku.”

Chineli Bayibolu hiyashimuna nawu antu ekala nawumi wabulaña kufwaku, hanu dinu, muloñadi nsakililu yayivulu chiyatañishilaña nsañu yambukaku? Hakwila tuwani ñakwilu, tushinshikenu hadi aEjipitu akunyima.

NTAÑISHILU YAWUSENJI CHIYATANDILI

Herodotus, kaGriki mukwakushimuna nsañu wamuyaaka nkulakaji yitanu B.C.E., wahosheli nindi akwaEjimpitu diwu antu atachi atachikili kuhosha nawu wumi hiwafwañaku. Antu amakwawu akushankulu, aBabiloni, niwena akuhweleleli nsañu yakwila nawu wumi hiwafwañaku. Hampinji yashindiliyi Alesanderi Muneni musumba waMiddle East mu 332 B.C.E., aGriki akwamaana atandishili chikupu iyi ntañishilu mwahita Wanta wejima wawaGriki.

Mukuwanahu wanyi muBayibolu izu dakwila nawu “wumi hiwafwañaku”

Muyaaka nkulakaji yakusambila C.E., mazanvu ayedi awaYudeya ayampuhu ateneneñawu nawu Esseness niaFwarisi atañishileña nawu wumi wafwaña wanyi neyi muntu nafwi. Mukanda waJewish Encyclopedia wahosha nawu: “Ntañishilu yakwila nawu wumi hiwafwañaku yenjili kudi aYudeya muloña wakudikunda nawaGriki, sweje-e kuhitila mutushidikilu twaPlato. Munjila yoyimu, kaYudeya mukwakushimuna nsañu yanyaaka wamuyaaka nkulakaji yakusambila Josephus wabombelelihu nsañu yabula kushindamena haNyikanda Yajila, “yashindameneni hayuma yakuhweleleliwu anyana kawaGreece,” yelukiliyi nindi hinsañu yakutwamba yakutiyisha antu kuwaha.

Antu aditeneneña nawu hiyakwaKristu atachikili kukuhwelela muniyi ntañishilu yakutwamba yawaGriki yatandili. Jona mukwakushimuna nsañu yanyaaka, wahosheli nindi: “Tushidikilu twaPlato twakwila nawu wumi wetu hampinji yimu wekalaña heluña dadiwahi, nkumininaku wayaña nakushakama kwituña dacheñi, twesekeni nantañishilu yaPlato yamakudi niyawakwaKristu. Dichi chenjili ntañishilu yawusenji mumachechi “awakwaKristu” yakwila nawu wumi wafwaña wanyi, nawa yekalili ntañishilu yamuchechi.

“CHALALA NICHENA CHIKUYIFUMISHA MUWUDUÑU”

Muyaaka nkulakaji yakusambila, kapostolu Pawulu wayisoñamishili nindi: “Mazu onenawu ahosha hatooka nawu, kumafuku akumbidi, antu amu akaleka kukuhwelela nakusha maana kumazu onenawu akuluwañesha nikuntañishilu yawandemoni.” (1 Timotewu 4:1) Awa mazu ashikijeweli! Ntañishilu yakwila nawu wumi hiwafwañaku ‘hintañishilu yimu yawandemoni.’ Hiyekala yamuBayiboluku, yafuma munsakililu yakushankulu yawusenji nikutushidikilu.

Tunakooleki muloña Yesu wahosheli nindi: “Mukwiluka chalala, chalala nichena chikuyifumisha muwuduñu.” (Yowanu 8:32) Neyi twiluka chalala chamuBayibolu, tukufuma muwuduñu wantañishilu yabulaña kumulemesha Nzambi nitushidikilu tunakutandishawu kudi nsakililu yayivulu yakutwamba yamukaayi. Hela chochu, chalala chaMwizu daNzambi chatusubulaña kuyuma yachisemwa nikunsañu yakutwamba yahosha hadi afu.—Talenu chikasha “chaAfu Adi Kudihi?”

Nleñi yetu hakeñeleña nindi antu ashakameña hohu yaaka 70 hela 80, nkumininaku hiyakuya nakushakama kwiluña dikwawu kulonda akahadileñaku haya nyaakaku. Nkeñelu yindi kutalisha hadi antu yadiña yakwila nindi antu ashakameña haya nyaaka hanu heseki neyi anyanindi ovwahila. Iyi nkeñelu yindi yamwekeshaña kukeña kwindi kwakeñayi antu nawa hiyakayikañeshaku. (Malaki 3:6) Dichi, ñimbi yamasamu amoneneni kusoneka nawu: “Akwakuloña akaswana ituña, akashakamamu haya nyaka.”—Masamu 37:29.

Neyi munakukeña nsañu yayivulu kutalisha chahosha Bayibolu hawumi nikufwa, talenu kapetulu 6 kamukanda waChumanyi Chacheni Chatañishaña Bayibolu? wasonekawu kudi aYinsahu jaYehova. Iwu mukanda wudi cheñi ha www.jw.org/lun, hela zatishenu iyi koodi.

Komana Antu Anateli Kushakama Haya Nyaaka?

Yaaka yantesha yinahitihu, akwakusandujola ashimwini nawu awanini nyitondu kwishina damenji nawa akuhweleleli nawu yinashakami makombakaji ayaaka, hadaha kubadika yuma yejima yonaña yekala hanu hamaseki. Iyi nyitondu ayitenaña nawu Posidonia oceanica, muchidi wamatahu ahakaluñalwiji abutaña iluña deneni dahakaluñalwiji kaMediterranean hakachi kaSpain naCyprus.

Neyi nyitondu yinateli kushakama yaaka yejimiyi, ndochu antu? Asayantisiti amakwawu adiza nsañu yakuvula kwayaaka yashakamaña yuma akuhwelela chikupu muniyi nsañu. Chakutalilahu, mukanda wahosha haniyi nsañu washimuna “asayantisiti chiyatachikiliwu kukeñakeña” iyi nsañu. Tuneluki wanyi neyi chakwila yuma yasandujoleliwu asayantisiti yikuleñela antu kushakamaña yaaka yayivulu hela nehi.

Kushakama haya nyaaka bayi neyi kunashidameni hayuma yinakuwana asayantisiti makonuku. Bayibolu yahosha hadi Nleñi yetu, Yehova Nzambi nawu: “Muloña kudeyi kwokudi kaseloki kawumi.” (Masamu 36:9) Kutalisha hadi Nzambi, Yesu Kristu wahosheli mukulomba nindi: “Iwu diwumi wahaya nyaaka, wakukwiluka eyi Nzambi walala wumu hohu, ninowu iwatemesheli Yesu Kristu.” (Yowanu 17:3) Mwamweni, neyi tuzata nañovu kulonda tumutiyishi Yehova Nzambi kuwaha niMwanindi Yesu Kristu, akatukiswila nkisu jahaya nyaaka.

Matahu ahakaluñalwiji

Akwakusandujola akukuhwelela nawu nyitondu yikwawu yamenaña hakaluñalwiji yashakamaña yaaka yayivulu chikupu

AFU ADI KUDIHI?

Yesu namusañuli Lazaru

Bayibolu yahoshaña nawu ekala mumajamu, anakuhembelela kuyisañula. (Yowanu 5:28, 29) Hiyanakukabakana hela kutiya kukataku “muloña afu hiyeluka chumaku.” (Mukwakutaŋisha 9:5) Yesu chatañishileñayi, wesekejeli kufwa nakukaama mutulu twatweni. (Yowanu 11:11-14) Dimuloña waweni, wutwatela kubula kutiya woma antu akaama dehi mutulu twakufwa hela kuyiwundisha kuhitila mukuyinka yawaanaku. Hiyanateli kutukwasha hela kutukatishaku, muloña “mwijamu . . . . mwosi mudimu, mwosi kufuukula, mwosi kwiluka, mwosi maana.” (Mukwakutaŋisha 9:10) Nzambi wakafumishahu kufwa haya nyaaka kuhitila mukusañula afu.—1 Akorinda 15:26, 55; Chimwekeshu 21:4.

Yuma Yikuletesha Mukuhweleli Nsañu Yekala muBayibolu

Twatela kukuhwelela chikupu netu nsañu yekala muBayibolu yalala. Muloñadi? Shinshikenu hayikuma yidi heshina:

  • Nsonekeshi yevuji niwulombu

    Nsoneki Wabadika: MuBayibolu mwekala nyikanda 66 yasonekeliwu kudi ansoneki 40 hadi yaaka yakubadika hayaaka nkulakaji yamuma 16, kufuma mu1513 B.C.E nakushika mu 98 C.E. Hela chochu, nsañu yekalamu yanuñañana nawa yesekana. Chumichi chamwekeshaña nawu Nsoneki waBayibolu hiNzambi wañovu yejima. Walejeli amayala kusoneka nsañu yatela kusonekawu.

  • Chishimi

    Yahoshaña Choloka Munsañu Janyaaka: Yuma yashimunawu muBayibolu yesekana chikupu nansañu yanyaaka. Mukanda waA Lawyer Examines the Bible wahosha nawu: “Neyi chakwila antu ahoshaña hansañu yakukeña, nsañu yatwanu ninsañu yikwawu yakutwamba ashimunaña hayuma yamwekeni nikwiluña kuyamwekeneni hela chakwila mwahita dehi yaaka, . . . ilaña Bayibolu yashimunaña yuma kwesekeja nachiyadiña, mpinji niiluña kuyamwekeneni.”

  • Atomu

    Yahoshaña Choloka muNsañu jaSayansi: Bayibolu himukanda wasayansi wanyi, ilaña neyi yinakuhosha hansañu yasayansi, yashimunaña yuma yikamwekana henohu kanda yimwekani. Chakutalilahu, kapetulu 13 ni 14 kamukanda waAlevi, mudi nshimbi yahosha hawunyoji nawa aIsarela ayinkeli ilu lunshimbi, kunyaka yayeni henohu antu kanda eluki nawu kwekala tububu twaletaña yikatu. Bayibolu yahosha cheñi nawu iseki dajiñumuki nawa adikudika hamukukulwayi, yuma yabulili kwilukawu asayantisiti sampu nichimwahitili yaaka yayivulu.—Yoba 26:7; Isaya 40:22.

Iyi hiyuma yantesha yinakumwekesha nawu Bayibolu yahosha mwalala chiyashosha nawu: “Nsona yejima ayonena kudi Nzambi nawa yawahila kudizisha nachu, kuzuwila nachu, kwolola nachu.”—2 Timotewu 3:16.

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu