Be en Adier ni Ibrahim Nopidho Ngamia?

MUMA wacho ni ngamia en achiel kuom le ma ne ipidho ma Farao ne omiyo Ibrahim. (Chak. 12:16) Kane jatij Ibrahim nie wuoth moro mabor kodhi Mesopotamia “nokawo ngamia apar, kuom ngamia mag ruodhe.” Omiyo, Muma nyiso maler ni Ibrahim ne nigi ngamia e kar chakruok mar higini 2000-1000 Ka Ndalowa Podi (K.N.P.).​—Chak. 24:10.

Jomoko to ok oyie gi wachni. Buk moro miluongo ni New International Version Archaeological Study Bible wacho kama: “Josomo osewacho ni weche mawuoyo kuom ngamia monyis malogo ok nikare kaluwore gi kit ngima e kindeno, nimar ng’enygi paro ni ji ne ok hiny pidhogi ahinya nyaka nochopo kar higa 1200 [K.N.P.], ma gin higini mang’eny bang’ kinde Ibrahim.” Kuom mano, sama Muma wuoyo kuom ngamia e kinde machon, inyalo ne ka gima mano ok ni kare nikech ngamia ne ok tigo kaka onyis e ndikogo.

Kata kamano, josomo mamoko wacho ni kata obedo ni pidho ngamia nobiro mobedo gima duong’ e kar giko mag higini 2000-1000, mano ok nyis ni ne ok ti gi ngamia motelo ne kanyo. Buk miluongo ni Civilizations of the Ancient Near East wacho kama: “Nonro ma nyocha otim nyiso ni ne ipidho ngamia e piny Arabia e kar higini mag 3000-2000 [K.N.P.]. Motelo, nyalo bedo ni ne ipidhogi nikech chak, yier, pien, koda ring’o, to bang’e ji nofwenyo ni inyalo ti kodgi e ting’o osike.” Nenore ni ng’injo mag choke koda gik mamoko ma ne okuny nyiso ni higinigo gin kinde motelo ne kinde Ibrahim.

Nitie weche mondiki mabende siro wachno. Bugno kendo wacho ni: “E piny Mesopotamia, kidi ma ne indikoe weche wuoyo kuom le ma kamano [ngamia] kendo ogorie pichene, manyiso ni leno nyalo bedo ni ne ochopo Mesopotamia e kar chakruok mar higini mag 2000-1000,” ma en kinde ma Ibrahim nodakie.

Josomo moko wacho ni jolok ohala mag Arabia ma Milambo ma ne timo ohala mar ubani ne tiyo gi ngamia e ting’o osikgi ka gidhi yor masawa kendo kalo e thim, ka gidhi e pinje mag Misri kod Suria kendo mano nomiyo ji ochako pidho ngamia kuondego. Nyalo bedo ni e kar chakruok mar higa 2000 K.N.P., noyudo ka ohalano timore ahinya. Ber ng’eyo ni, Chakruok 37:25-28 wuoyo kuom Jo-Ishmael ma jolok ohala ma ne tiyo gi ngamia e ting’o ubani ka gidhi Misri higini madirom mia achiel bang’ Ibrahim.

Nyalo bedo ni ne ok hiny ti gi ngamia e pinje machon mayudore kama iluongo ni Near East e kar chakruok mar higini mag 2000-1000 K.N.P., kata kamano nitie gik manyiso ni ji ne ong’eyo ngamia. Kuom mano bug The International Standard Bible Encyclopedia wacho niya: “Sani onge tiende kawo weche ma Muma wacho kuom ngamia e kinde machon kaka sigendini maok kare, nikech nitie gik mokuny mang’eny masiro wach pidho ngamia e kinde motelo ne mago mag Ibrahim.”