Ere Kaka Inyalo Siko Ka In Gi Chuny Maler?

1, 2. Ang’o momiyo dwarore ni ng’ato obed gi toch seche ma owuotho e mudho, kendo ere kaka inyalo pime gi chuny?

PAR ane ni mudho odonjo ka ng’ato pod wuotho oko. Dwarore ni obed gi’ ang’o mondo kik ochwanyre kata ni kik gima rach otimrene e mudho? Dwarore ni obed gi toch mondo omenyne yo.

² Kapo ni ionge gi toch ok inyal neno wang’ yo, inyalo lwar kata gima rach nyalo timoreni. Toch menyoni wang’ yo kendo nyalo reso ngimani. Nitie yore ma inyalo pime gi mich maber ma Jehova omiyowa ma en chuny ma nigi nyalo mar pogo ber gi rach. (Jo Rumi 13:5; Jakobo 1:17; 1 Petro 3:16) Dine bed ni waonge gi michno, dine walal chuth. Ka watiyo gi chuny e yo maber, onyalo konyowa nwang’o yo makare mar ngima kendo dong’ie. Koro wanon gima chuny en kendo kaka otiyo. Kae to wanyalo wuoyo kuom wechegi: (1) Kaka inyalo tieg chuny, (2) gima omiyo onego waket chuny mar jomoko e paro, kod (3) kaka chuny maler nyalo kelo gweth.

GIMA CHUNY EN KENDO KAKA OTIYO

3. Tiend “chuny,” sie e dho-Grik en ang’o, kendo onyiso nyalo mane makende ma dhano nigo?

³ E Muma, “chuny” e dho-Grik tiende sie en “ng’eyo ma ng’ato bedogo e iye owuon.” Mopogore gi chwech mamoko manie piny, Nyasaye omiyowa nyalo mar ng’eyore wawegi. E yor ranyisi, wanyalo nono kaka wan, kendo neno ka wan gi timbe mabeyo. Kotiyo kaka janeno marwa ma iye, kata jang’ad bura, onyalo neno timbewa, parowa, kod yiero mwatimo. Onyalo tayowa e ng’ado paro maber kata siemowa mondo kik wang’ad paro marach. Bang’e, onyalo hoyowa ka watimo yiero makare kata kumowa kuom neno lit mar yiero marach ma watimo.

4, 5. (a) Wang’eyo nade ni Adam gi Hawa ne nigi chuny ma nigi nyalo mar pogo ber gi rach, kendo ang’o ma ne otimore nikech ne ok giwinjo chik Nyasaye? (b) Ranyisi mage manyiso ni joma ne ochung’ motegno kapok kinde Jokristo ne tiyo gi chunygi?

⁴ Ne ochwe ei dichwo gi dhako gi nyaloni nyaka a chwechgi. Adam ne onyiso ni ne en gi chuny, Hawa bende kamano. Waneno mano nikech wigi ne okuot bang’ timo richo. (Chakruok 3:7, 8) Gima lit en ni, chuny ma ne chandogino ne ok nyal konyogi giesechego. Ne giweyo chik Nyasaye goyiem. Kuom mano, ne giyiero kendgi bedo jong’anjo, tiendeni joma kwedo Jehova Nyasaye. Kaka dhano mochwe ma onge richo, ne ging’eyo gima ne gitimo, kendo ne ok ginyal dok ir Nyasaye.

⁵ Mopogore gi Adam kod Hawa, dhano mang’eny morem osebedo ka winjo chunygi. Kuom ranyisi, Ayub jal ma ne ochung’ motegno ne nyalo wacho kama: “Tim makare mabetgo amako matek, ok dayie weye: [“chunya ok bi chanda,” NW] ndalona duto.”a (Ayub 27:6) Ne otang’ mondo owinj chunye, koweyo chunye mondo ota gik motimo kod paro mong’ado. Omiyo, ne onyalo wacho gi mor madier ni chunye ok ne chande, mamiyo oneno wich kuot kod miyo oneno ni ojaketho. Ne pogruok mantie e kind Ayub kod Daudi. Kane Daudi otimo tim ma ne ok nyis luor ne Saulo, ruoth ma ne owal gi Jehova, “bang’e, chuny Daudi noridore.” (1 Samuel 24:5) Ridruok ma Daudi ne owinjo e chunye ne okonye, mi opuonje ni kik ochak otim tim ma kamano ma ok nyis luor.

6. Ang’o manyiso ni chuny en mich momi dhano duto?

⁶ Be chuny ma nigi nyalo mar pogo ber gi rach en mich ma jotich Jehova kende ema nigo? Ne weche ma ne okudhi gi much Nyasaye ma jaote Paulo ne ondiko: “Ka Ogendinigo ma onge Chik timo weche mag Chik kendgi, ginyiso ni chik tiyo e chunygi, kata gionge gi Chik; nikech ginyiso ni gi ma Chik dwaro ondik e igi. Chunygi doko joneno kodgi, kendo parogi ketonigi bura kata miyogi tony e bura.” (Jo Rumi 2:14, 15) Kata jogo ma ok ong’eyo chik Jehova chutho kinde moko janenoni ma iye nyalo miyo gitim gik mowinjore gi puonj mag Nyasaye.

7. Ang’o momiyo chuny nyalo chiko ng’ato marach seche moko?

⁷ Kata kamano, seche moko chuny nyalo chiko ng’ato marach. Nikech ang’o? Par ane kendo ranyisi mar toch. Seche ma teko mar betari odok chien ok onyal menyonwa yo maber. Gima kamano bende timore gi chunywa, ka ok wapuonjre Wach Nyasaye, kamoro ok wanyal pogo ber kod rach. E yo machalo kamano, ka ochike e yo ma ok owinjore gi gombowa wawegi, chunywa nyalo chikowa e yo marach. Kuom adier, mondo chunywa oti maber, onego otawa gi roho maler mar Jehova. Paulo ne ondiko kama: ‘Chunya en janenona kuom roho maler.’ (Jo Rumi 9:1) Kata kamano, ere kaka wanyalo neno ni chunywa bedo e winjruok gi roho maler mar Jehova? Wanyalo timo kamano kuom tiego chunywa.

KAKA INYALO TIEG CHUNY

8. (a) Ere kaka gombowa nyalo chiko chuny, kendo ang’o monego obed gima duong’ e paro ma wang’ado? (b) Ang’o momiyo chuny maler ok oromo kuom Jakristo e kinde duto? (Ne weche moler piny.)

⁸ Ere kaka inyalo ng’ado paro mowinjore gi chuny? Nenore ni jomoko nonre giwegi, ginono kaka giwinjo kuom wach moro kae to ging’ado paro kuom gima gibiro timo. Bang’e ginyalo wacho ni, “Wachno ok chand chunya.” Gombowa nyalo bedo motegno ahinya machiko chuny. Muma wacho kama: “Chuny dhano otimo wuond motamore nono, en gi tuwoche mang’eny: ng’ano manyalo ng’eye?” (Yeremia 17:9) Kuom mano, gima wagombo ok ema onego obed gima duong’ ahinya e paro ma wang’ado. Kar mano, wadwaro paro mokwongo gima biro moro Jehova Nyasaye.b

9. Luoro Nyasaye en ang’o, kendo bedo kode nyalo konyowa nade e paro ma wang’ado?

⁹ Kuom adier paro ma wang’ado tenore kuom chuny motieg, mano biro nyiso ni waluoro Nyasaye, ma ok gombowa wawegi. We wane ane ranyisi mowinjoreni. Nehemia jatelo makare ne nigi ratiro mar kwayo osuru gi thuon kuom joma ne nie Jerusalem. To ema podi ne ok otimo kamano. Nikech ang’o? Paro apara ni Jehova nyalo bedo mosin kode nikech osando oganda Nyasaye ne ok berne. Ne owacho kama: “To an ok natimo kamano, nikech aluoro Nyasaye.” (Nehemia 5:15) Luoro Nyasaye gadier, tiende ni nyiso gi chunywa duto ni ok wadwar ni Wuonwa manie polo osin kodwa, en gima dwarore. Nyiso luor ma kamano biro miyo wamany yo ma Wach Nyasaye nyalo tayowago e seche madwarore ni wang’ad paro.

10, 11. Puonj mage manie Muma mawuoyo kuom wach madho kong’o, to ere kaka wanyalo yudo kony kuom Nyasaye e tiyo kodgi?

¹⁰ Kuom ranyisi, we wane ane wach madho kong’o. Wach achiel ma thothwa nyaka timie yiero seche ma wachokore gi jomoko e kinde mag mor en ma, Be abiro madho kong’o koso? Mokwongo, onego wapuonjre wawegi. Puonj mage mag Muma minyalo tigo e wachni? Muma ok kwed madho kong’o matin. Opako Jehova kuom mich mar divai. (Zaburi 104:14, 15) Kata kamano, Muma kwedo madho kong’o ahinya kod romo mag mor ma ji merie kendo goye koko. (Luka 21:34; Jo Rumi 13:13) E wi mano, mer bende okwan kanyachiel gi richo madongo kaka chode kod terruok.c​—1 Jo Korintho 6:9, 10.

¹¹ Puonjgo tiego kendo miyo chuny Jakristo bedo motang’. Kuom mano, ka dwarore ni mondo watim yiero kuom wach madho kong’o kamoro ma ji ochokre, onego wapenjre wawegi penjo kaka magi: ‘En chokruok machalo nade michano? Dipo ni weche nyalo kethore ma ji chak goyo koko nikech gimer? Chunya ohero timbe mage? Be an ng’at ma gombo kong’o, motenore kuome, matiyo kode e chiko paro kod timbena? Be an gi nyalo mar ritruok kuom wach mer?’ Ka waparo kuom puonj manie Muma kod penjo ma gimiyo wabedogo, onego wakwa Jehova mondo otawa. (Zaburi 139:23, 24) Kuom timo kamano, wakwayo Jehova mondo otawa gi roho mare maler. Bende watiego chunywa mondo oluw puonj mag Nyasaye. Kata kamano, nitie wach machielo monego wanon malong’o e paro ma wang’ado.

ANG’O MOMIYO ONEGO WAPAR CHUNY JOMOKO?

12, 13. Ang’o mamiyo chuny Jokristo bedo gi pogruok, kendo wanyalo timo ang’o kuom pogruok ma kamago?

¹² Seche moko inyalo wuoro okang’ ma chuny Jokristo nie gi pogruok. Ng’at achiel nyalo neno tim moro ka rachne; machielo to nyalo hero timno kendo ok one gima omiyo onego okwede. Kuom ranyisi, e wach madho kong’o kuonde ma ji nitie, ng’at achiel nyalo yudo mor kuom madho kong’o matin gi osiepene godhiambo seche ma giyueyo; machielo to chunye nyalo chande nikech tim ma kamano. Ang’o momiyo nitie pogruok kaka mago, kendo onego gikonywa nade e paro ma wang’ado?

¹³ Nitie gik mang’eny mamiyo ji bedo mopogore. Ji opon mopogore ahinya. Kuom ranyisi, moko, ong’eyo maber nyawo moro ma gin-go ma gisebedo ka ginyagorego e kinde mosekalo, to nyalo bedo ni ne ok giloyo nyawono kinde duto. (1 Ruodhi 8:38, 39) Joma kamago nyalo bedo motang’ ahinya kuom wach kong’o. Ka ng’at ma kamano obiro limi, chunye nyalo tame madho kong’o ma imiye. Be ibiro neno marach? Be ibiro chune? Ooyo. Bedni ing’eyo kata ok ing’eyo gima omiyo otamore, manyalo bedo ni ok doher wuoyoe e kindeno, hera mar owete biro miyo kik ichune.

14, 15. Chuny mar joma ne nie kanyakla mokwongo mar Jokristo ne nigi pogruok kuom wach mane, to Paulo ne ochiwo paro mane?

¹⁴ Jaote Paulo ne oneno ni kinde mang’eny chunje Jokristo mokwongo ne opogore ahinya. E kindego, chuny Jokristo moko ne chandore nikech wach chiemo moko ma ne osechiw kaka misango ne nyiseche manono. (1 Jo Korintho 10:25) Chuny Paulo ne ok okwedo chiemo ma kamago ma bang’e ne iuso e chirni. Paulo ne neno nyisechego kaka gik manono, ma ne onge gi nyalo mar bedo weg chiemo ma Jehova ema chiwo kendo e Wuon-go. Kata kamano, Paulo ne ong’eyo ni jomoko ne neno wachno e yo mopogore kode. Jomoko nyalo bedo ni ne lamo nyiseche manonogi ahinya kapok gibedo Jokristo. Ne gineno ni gimoro amora ma kata mana chon ne otudore gi nyiseche manono, ne chwanyogi. Paulo ne oloso wachni nade?

¹⁵ Paulo nowacho kama: “Wan jo motegno onego wating’ nyawo mar jo mayomyom, kendo kik watim gi ma wahero. Nikech Kristo bende ne ok otimo gi ma nohero.” (Jo Rumi 15:1, 3) Paulo ne onyiso ni onego waket dwaro mag owetewa motelo ne magwa wawegi, mana kaka Kristo notimo. Paulo ne owuoyo kuom wach machalo gi mano kowacho ni, nyalo bedo maber ka ok ochamo ring’o ngang’ moloyo chwanyo rombo ma Kristo ne ochiwo ngimane nikech en.​—1 Jo Korintho 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ang’o momiyo joma chunygi kwerogi timo gimoro onego tang’ kik ging’ad bura ne jogo ma chunygi opogore gi margi?

¹⁶ To konchiel, jogo ma chunygi kwerogi timo wach moro ok onego omany ketho kuom jomoko, ka gichunogi bedo gi paro kaka margi e weche ma chuny ng’ato ema ng’ado. (Jo Rumi 14:10) Kuom adier, chuny onego otigodo e ng’ado bura kuomwa wawegi, ok kaka gima watiyogo e ng’ado ne jomoko bura. Par ane weche mag Yesu: “Kik ung’ad bura, mondo bura kik ong’adnu.” (Mathayo 7:1) Ji duto e kanyakla onego otang’ kuom bedo gi ywaruok e wach ma chuny ng’ato ema onego oyier. Kar mano, wamanyo yore mag jiwo hera kod winjruok, ka wagerore ng’ato gi ng’ato, ok gima opogore gi mano.​—Jo Rumi 14:19.

KAKA CHUNY MALER KELO GWETH

17. Ang’o mosetimore ne chunje ji mang’eny e kindegi?

¹⁷ Jaote Petro ne ondiko kama: “Ubed gi chuny maler.” (1 Petro 3:16, Luo, 1976) Chuny maler e nyim Jehova Nyasaye en gweth maduong’ ahinya. Ok en kaka chuny ji mang’eny e kindegi. Paulo ne owuoyo kuom “jogo ma chunygi manyiso ni gin joketho osetho, mana ka gima owang’ gi nyinyo maliet.” (1 Timotheo 4:2, Luo, 2003) Nyinyo maliet wang’o ringruok, mawe kanyo ka nigi mbala ma ok nyal winjo gimoro. Ji mang’eny nigi chuny mosetho, motimo mbala ma koro ok nyal miyogi siem, ok tamgi gima rach, ok migi bedo gi wich kuot kata miyo gine ni gin joketho kuom timo richo. Ji mang’eny e kindegi mor amora ma ok gidewo paro manyiso ni gin joketho.

18, 19. (a) Winjo ni wajoketho kata neno wich kuot nyalo konyowa nade? (b) En ang’o ma wanyalo timo ka chunywa dhi nyime gi miyo wawinj marach kuom richo ma ne watimo chon ma waseweyo?

¹⁸ Kuom adier, winjo ni waketho nyalo bedo yo ma chunywa nyisowago ni watimo richo. Ka winjo kamano miyo jaricho loko chunye, kata mana richo maduong’ ahinya, inyalo ng’wonne. Kuom ranyisi, Ruoth Daudi ne otimo ketho maduong’, to ne ong’wonne nikech ne oloko chunye gadier. Nikech ne owinjo marach kuom richo ma ne otimo, kendo ne otemo matek ahinya mondo owinj chik Jehova chakre kanyo, mano ne omiyo oneno ni Jehova ‘ber, kendo oikore weyo richo.’ (Zaburi 51:1-19; 86:5) To nade ka podi wawinjo ni wajoketho kendo bedo gi wich kuot kata bang’ loko chunywa?

¹⁹ Seche moko chuny nyalo kalo tong’ e ng’ado bura, ma mi jaricho odhi nyime winjo ni ojaketho kata bang’ loko chunye. E kinde ma kamago, nyalo dwarore ni waho chunywa ma kwedowa, ni Jehova duong’ moloyo gik ma dhano winjo e chunygi. Onego wabed gi yie kendo rwako herane kod ng’wono mare, mana kaka wajiwo jomoko timo. (1 Johana 3:19, 20) Gie konchiel, chuny maler biro miyo wabed gi chuny mokuwe, kendo mor ahinya ma en gima tek ahinya yudo e pinyni. Ji mang’eny ma ne otimo richo madongo chon oseyudo kony kendo kindegi ginyalo bedo gi chuny maler ka gitiyo ne Jehova Nyasaye.​—1 Jo Korintho 6:11.

20, 21. (a) Ogo bugni mondo okonyi timo ang’o? (b) Kaka Jokristo, wan gi thuolo mane, to dwarore ni wati kode e yo mane?

²⁰ Ogo bugni mondo okonyi yudo morno, ibed gi chuny maler kuom kinde duto e ndalo gikogi mag chandruok e piny motelne gi Satan. En adier ni bugni ok nyal lero chike kod puonj duto manie Muma ma dwarore ni ipar kuomgi kendo tiyo kodgi kuom gik matimore odiechieng’ kodiechieng’. E wi mano, kuom wach ma chuny ema onego oyier, ok nyal ket chike ma ratiro monego oluw. Bugni ogo mondo okonyi tiego kendo konyo chunyi bedo motang’ ka ipuonjori kaka inyalo tiyo gi Wach Nyasaye e ngimani mapile. Mopogore gi Chik Musa, “chik mar Kristo” kwayo joma luwo chikno odag ka giluwo chunygi kod puonj ma yudore moloyo mana luwo chike mondik. (Jo Galatia 6:2) Jehova omiyo Jokristo thuolo makende. Kata kamano, Wachne paronwa ni kik wati gi thuolono kaka “raum kethruok.” (1 Petro 2:16) Kar mano, thuolo ma kamano miyo wanwang’o yo maber mar nyiso herawa kuom Jehova.

²¹ Ka iparo e yor lamo kaka inyalo dak kitiyo maber gi puonj manie Muma kae to itiyo gi paro ma ing’ado, ibiro miyo gima duong’ ma ne ichako kane ikwongo ng’eyo Jehova dhi nyime. “Lony mar ng’eyo” mari ibiro tieg ‘kitiyogo.’ (Jo Hibrania 5:14, Luo, 2003) Chunyi motiegi gi Muma biro konyi kinde duto e ngimani. Mana kaka toch ma menyoni yo, chunyi biro konyi ng’ado paro mamoro Wuonu manie polo. Ma e yo maber minyalo ritorigo e hera mar Nyasaye.