“Jokwath Moriwore kod Chunya”

1, 2. (a) Ang’o manyalo timore kapo ni kweth mar rombe ok orit maber? (b) Tij jakwath e ndalo mag Muma noriwo timo gik mage?

HIROYASU ne en wuowi matin modak Japan kane min mare onyiewo rombe ariyo madichwo gi madhako. Hiroyasu ema ne rito rombego, kendo rombo madhakono ne nyuol nyadiriyo e higa, omiyo kwethgi nochako medore. Kane Hiroyasu obedo jahigini 12, kwethgi ne nyalo chopo rombe 12 kata 13. Owacho niya: “Chieng’ moro achiel gokinyi kapod anindo, nawinjo ka rombego ywak. Ok nawuok oko mapiyo gie sano. Kane awuok bang’e, naneno guogi mag bungu karingo wuok kama nyirombena ne nitie, to nayudo ka nyimbich rombego okere piny. Ka an gi kibaji, ne amanyo min-gi piyo piyo. Nayude ka en to pod ongima, to mak mana ni nohinyore ahinya kendo onindo e remo. Yim kende ema ne otony. Ne asin ahinya. Ne dawuok piyo sama ne akwongo winjo ka giywak. Rombego ok ne nyal kedo kendgi gi guogigo.”

² E ndalo mag Muma, chiegni ji duto nong’eyo tiend bedo jakwath. Tij jakwath ne en tayo kweth nyaka kama lum nitie, kendo neno ni giyieng’ maber. Bende ne oritogi mondo le moro amora kik hinygi, kendo nomanyo rombene molal. (1 Sam. 17:34-36) Ne oweyo rombene onind piny mos ka giyweyo maonge gima chandogi. Bende ne ojakonyo rombe manyuol, kendo ne orito nyirombego. Jondiko mang’eny mag Muma, moriwo koda Jeremia, notiyo gi ranyisi mar jakwath ka giwuoyo kuom jalno moket mondo orit oganda Nyasaye, ka en jalochgi kata kaka jal matayo kweth Nyasaye.

3. Jeremia ne wuoyo kuom ang’o kane otiyo gi weche ni “jakwath” koda ‘kwayo’?

³ Jomoko ei kanyakla mar Jokristo nyalo kawo jodong-kanyakla ni gin jokwath kende, nikech jodongo ohero limo owete mondo gikonygi kendo jiwogi. Kata kamano, kaluwore gi kaka Jeremia notiyo gi weche ni “jakwath” koda ‘kwayo,’ wanyalo neno ni nowuoyo kuom gigo duto ma jokwath e Juda nonego otim ne ji. Kinde ka kinde, Nyasaye ne kwedo jodong gwenge, jonabi, koda jodolo mag Juda ma nobedo jokwath maricho nikech ok ne gikony ji. (Jer. 2:8) Ne gitimo gik maricho ne “rombe” maggi, ne giwuondogi kendo jwang’ogi, ka giluwo mana dwachgi giwegi. Oganda Nyasaye ne ojwang’ marach maok pidhgi gi Wach Nyasaye. Jehova nosiemogi ni “yaye,” konyiso kaka ne biro doko malit ne jokwath mag miriambo, kendo nosingo ne joge ni ne gidhi yudo jokwath maritogi maber, moyie winjo dwarogi, kendo ritogi mondo gimoro kik hinygi.​—Som Jeremia 3:15; 23:1-4.

4. Gin jomage marito kweth Nyasaye e kindegi, to gitimo kamano gi chuny mane?

⁴ Wach ma Nyasaye nosingono nochopo e okang’ malach kuom Yesu, ma nobedo Jakwath Maduong’ marito rombe mag Jehova, kendo Wi kanyakla mar Jokristo. Yesu nowacho ni en “e jakwath maber,” ma dewo gadier jogo ma otayo. (Joh. 10:11-15) E kindegi Jehova tiyo gi jokwath matiyo e bwo Yesu mondo orit godo kwethne manie piny, jokwath ma gin owete mawuok e kweth mar jatichno mogen, kaachiel gi jodong-kanyakla ma bende tiyo matek to gin to giwuok e “oganda mang’ongo.” (Fwe. 7:9) Giduto gitiyo matek ka giluwo ranyisi mar Yesu mar bedo gi chuny mar chiwruok. Gidwaro pidho kendo rito kanyakla e yor hera, mana kaka Kristo notimo. To mano kaka nobed malit ne jakwath moro amora ma ojwang’o owetene, kendo matimore ruoth e wi owetene kata mabedo mager kodgi! (Math. 20:25-27; 1 Pet. 5:2, 3) Jehova dwaro mondo jokwath ma Jokristo otim ang’o e kindegi? Wanyalo puonjore ang’o kuom gima Jeremia nondiko kuom kido koda chuny mowinjore ma jodong-kanyakla onego obedgo sama gitimo migepegi? We wanon ane migepe ma gin-go kaka jochiw kony, jorit rombe Nyasaye, joma puonjo oko koda ei kanyakla, kendo kaka jong’ad bura.

KAKA ONEGO GIRIT KANYAKLA

5-7. (a) Jehova dwaro mondo orit rombene nade, to nikech ang’o? (b) Jodongo nyalo nyiso nade hera madier ne owetegi koda ne rombe morwenyo?

⁵ Jaote Petro noluongo Jehova ni “jakwath gi jarit [marwa].” (1 Pet. 2:25) Nyasaye nyiso kido mane ne “rombe” mage? Wayudo dwoko kuom nono kinde Jeremia. Bang’ nyiso kaka nojok kod jokwath maricho ma ne keyo kendo jwang’o rombene, Jehova nowacho ni ne obiro ‘choko’ rombege, kodwokogi e pinygi. Nosingo mar ‘ketonigi jokwath ma ne dhi kwayogi’ maber kendo ritogi kuom wasigu mangemo. (Jer. 23:3, 4) Ee, Jehova nohero rombene ahinya. E kindegi bende, podi ohero rombene ahinya. Nochulo nengo mamalo ahinya mondo giyud gweth ma nyaka chieng’.​—1 Pet. 1:18, 19.

⁶ Mana kaka jokwadh rombe masie, jokwath ma Jokristo ok onego obed gi samuoyo e rito kanyakla. Kapo ni in jaduong’-kanyakla, be itemo matek mondo ibed moikore fwenyo mapiyo gimoro amora machando oweteni, to be iikori mar konyogi mapiyo? Ruoth Suleman ma ne riek, nondiko kama: “Ket chunyi mondo ing’e kwedhi kakobet; kendo rit maber jambi.” (Nge. 27:23) Ndikono nyiso kinda ma jokwadh rombe masie onego obedgo; to bende inyalo ti kode kuom jokwath marito kanyakla. Kapo ni in jaduong’-kanyakla, be ikedo mondo kik ibed gi kido mar dwaro locho e wi jomoko? Bedo ni Petro nowacho ni jodongo ‘kik timore ruodhi’ e wi oganda Nyasaye, nyiso ni jaduong’ nyalo bedo gi gombo mar locho e wi jowadgi. Inyalo konyo nade mondo weche mowachi e Jeremia 33:12 ochopi? (Som.) Joma nyalo dwarore omi rit e yo makende gin kaka Jakristo ma en janyuol achiel e ot, mond liete, udi ma janyuol achiel ok en masie, jo moti, koda rowere.

⁷ Mana kaka jakwath masie nyalo manyo rombo molal, jakwath me kanyakla seche moko dwarore omany kendo okony jogo morwenyo ma oweyo kweth. Timo kamano dwaro chiwruok koda bolruok. Jakwath onego okaw kindene konano mondo okony jogo moketi e lwete. Jodong-kanyakla nyalo nonore kendo penjore giwegi niya: ‘Atemo e okang’ maromo nade, mondo ager kendo jiwo rombe, kar siemo mana rach ma aneno kuomgi? Be adier agombo timo maber moloyo kuom wachni?’ Nyalo dwarore mondo okony ng’ato nyadinwoya eka one gik moko kaka Nyasaye neno. Kapo ni owadwa kata nyaminwa moro ok rwak mapiyo wach mowuok e Ndiko (to ok mana wach mowuok e pach jaduong’), ber ipar Jakwath Maduong’ kendo Jarit, ma en Jehova. Kane okonyo joge ma ne tokgi tek, ‘nowacho kodgi,’ konano kodgi. (Jer. 25:3-6) Thoth jotich Nyasaye ok tim gik maricho, kata kamano sama puonj moro marieyo ng’ato dwarore, jaduong onego ochiw puonjno mana kaka Jehova notimo.

8. Jokwath mag rombe Nyasaye nyalo luwo ranyisi mar Jeremia nade?

⁸ Kane podi nitie geno ni Jo-Yahudi wetene ne nyalo dwogo ir Jehova, Jeremia nolamonegi. Nowacho ne Nyasaye niya: “Par kaka nachung’ e nyimi kadoknigi gi weche mabeyo, mondo iwe timo kodgi mirima.” (Jer. 18:20) Kaluwore gi wechego, inyalo neno kaka Jeremia ne dwaro ber ne owetene to ok paro gik maricho kuomgi. Ndalogi, jokwath ma Jokristo onego onyis chuny kaka mar Jeremia, nyaka chop okang’ makoro nenore maler ni ng’at motimo richo odagi loko chunye chuth. Ber pwoyo gik mabeyo ma jomoko timo, ka ikwayonegi e lamo kendo lamo kanyachiel kodgi.​—Math. 25:21.

‘GINIPUONJU MONDO WECHE ODONJNU’

9, 10. Ang’o momiyo bedo jakwath maber (jaduong’-kanyakla) dwaro ni ng’ato obed japuonj?

⁹ Kaluwore gi gima wasomo e Jeremia 3:15, Jokwath ma Jokristo onego ‘opuonj mondo weche odonj’ ne ji, tiende ni onego gibed jopuonj. (1 Tim. 3:2; 5:17) Jehova nosingo ne joge ni jokwath mabeyo ne biro timo kamano. Kendo nojiwo Jo-Yahudi mondo orwak puonj marieyogi ma Jeremia janabi mare ne miyogi. (Som Jeremia 6:8.) Mondo rombe obed gi ngima maber, dwarore gichiem maber. Kamano bende, mondo omi oganda Nyasaye obed mangima e winjruokgi gi Nyasaye, dwarore opidhgi kendo otagi gi Ndiko.

¹⁰ Kodok korka puonjo, jodongo nigi ting’ nyadiriyo​—konyo jogo manie kanyakla, kendo konyo joma pok obedo Jokristo madier. Kuom wach konyo joma pok obedo Jokristo madier, ber ng’eyo wachni: Achiel kuom gimaduong’ mamiyo kanyakla mar Jokristo nitie, en mondo giland wach maber mar Pinyruodh Nyasaye. Mano tiende ni jodong-kanyakla nyaka bed gi kinda e tiyo tij lendo. (Jer. 1:7-10) Timo kamano miyo gichopo ting’ ma gin godo e nyim Nyasaye, kendo giketo ranyisi maber ne owetegi. Ka in jaduong’-kanyakla, donge iyudo ni lendo gi owete koda nyimine, miyi thuolo mar tiegogi e tij puonjo ji wach Nyasaye, to in iwuon bende itiegori? Kendo sama itayo tij lendo gi kinda, ijiwo owete e yo makende kendo mano nyalo konyo kanyakla duto otim dongruok.

11, 12. Jaduong’-kanyakla madwaro bedo jakwath maber nyaka tim ang’o?

¹¹ Puonj ma jodong-kanyakla chiwo e kanyakla, nyaka tenore kuom Muma mondo eka puonjno okony gadier. Nikech mano inyalo neno gimomiyo dwarore jodong-kanyakla opuonjre Wach Nyasaye gi kinda, mondo omi gipuonj e yo makare. Ne ane kaka mano opogore gi gima Jeremia wacho ni ne omono jokwath mag Juda rito ji e yo maber: “Ni mar jokwath gisedoko josinyor, mi ok ne gipenjo kuom Jehova: e momiyo ok ne gimew, kendo kwedhegi duto oseke.” (Jer. 10:21) Jogo ma ne onego obed jopuonj ok ne luw puonj mayudore e Ndiko, kendo ok ne gimany Nyasaye. Omiyo ok ne ginyal timo gik moko gi rieko madier. Jeremia nomedo koro weche kum mager kuom jogo ma ne luongore ni jonabi.​—Som Jeremia 14:14, 15.

¹² Mopogore gi jonabi mag miriambogo, jokwath ma Jokristo puonjre adimba kendo luwo ranyisi ma Yesu noketo. Omiyo, ginyalo tayo kweth ka gin jokwath mariek. Ok yot keto chenro mar puonjruok Muma machal kamano, nikech gitiyo gi thuologi mang’eny e loyo yore mopogore opogore madwarore. Kata kamano, kapo ni in jaduong’-kanyakla, donge iyie ni puonj ma ichiwo nyalo konyo ahinya kendo bedo madier, ka itenogi kuom Wach Nyasaye, kiluwo kaka jatichno mogen kendo mariek chiko? Kapo ni ifwenyo ni ok itim puonjruok mari iwuon kaka yande itimo, inyalo timo ang’o mondo imed dhi nyime bedo mopogore gi jokwath ma miriambo mag ndalo Jeremia?

13. Ang’o ma nokonyo Jeremia obed japuonj molony, to jokwath ma Jokristo e ndalogi nyalo puonjore ang’o kuome?

¹³ Gimachielo ma nomiyo Jeremia obedo japuonj molony ne en kaka ne otiyo gi ranyisi sama ne opuonjo. En adier ni Jehova ema ne chike. Neno kaka nokawo ma otoyo agulu piny, kae to olando ni Jerusalem gi joma odak e iye ne idhi toyo kamano, nobedo ranyisi ma ng’ato wiye ok ne nyal wilgo! (Jer. 19:1, 10, 11) Ranyisi machielo en mar Jeremia loso majoko kendo ketogo e ng’ute, mondo onyis godo kaka Jo-Juda ne dhi sandore malich ka gin wasumbini e bwo Babulon. (Jer., sula mag 27-28) Nyasaye ok osemiyo jodongo manie kanyaklau chik mondo gitim ranyisi machalo kaka mago sama gipuonjo. Kata kamano, donge imor sama gitiyo kod ranyisi mowinjore kata sama giwuoyo kuom gik mang’eny mosetimore e ngima jomoko seche ma gipuonjou? En adier ni tiyo gi weche koda ranyisi mowinjore kendo e yo maber, nyalo konyo kendo jiwo jowinjo ahinya.

14. (a)  Jeremia nowuoyo kuom “[balsam] e piny Gilead” nikech ang’o? (b) Jodong-kanyakla nyalo medo gero owetegi kuom wach Nyasaye e yo mane?

¹⁴ Mano kaka wamor gi puonj ma jokwath ma Jokristo chiwo! E ndalo Jeremia, ne oneno kaka ne dwarore odhiedh ji mondo gibed gi winjruok maber gi Nyasaye. Nopenjo kama: “E piny Gilead onge mo [“balsam,” NW ] miwirruokgo koso? Jathieth ongee koso?” (Jer. 8:22) Ne nitie mor balsam masie e Gilead, ma ne en gweng’ Israel yo ugwe mar Aora Jordan. Mo mang’we suya mamitno, nong’ere ahinya nikech ne itiyo kode kaka yath miwiro kuonde malit kata e thiedho adhonde. Kata kamano, ne ok thiedh ji mondo gibed gi winjruok maber gi Nyasaye. Nikech ang’o? Jeremia nowacho ni: “Jonabi gikoro weche mag miriambo, mi jodolo bedo gi loch kuom ji e yorno: mi joga hero mondo obedi kamano.” (Jer. 5:31) To nade wan e kindegi? Donge iyie ni nyaka bed ni nitie “[balsam] e piny Gilead,” matiende ni ei kanyaklau? Wanyalo pimo mo mar balsam gi hoch ma jokwath ma Jokristo chiwo, ka gitayo owete koda nyimine e yor hera mondo giluw Ndiko, ka gitegogi, kendo lemonegi kata lemo kanyachiel kodgi.​—Jak. 5:14, 15.

“JEHOVA OWACHO KAMA”

15, 16. Ang’o momiyo rombe masie, koda rombe mag Nyasaye onego orit maber?

¹⁵ Para ane kaka jakwath masie matiyo matek kuom seche mang’eny, nyalo bedo mamor sama rombe mage nyuol ka medore! Kata kamano, ong’eyo ni nyirombego dwarore orit mondo gidong maber. Jakwath nyaka ne ni nyirombego chiemo maber. Nyirombe inyuolo gi yip mabor kendo yiwgi nyalo choko yugi koda owuoyo. Jakwath dwaro neno ni rombene ler kendo ngima, omiyo onyalo ng’ado yiw nyarombo obed machwok kotimo kamano e yo mamiyo nyarombo ok winj lit ahinya. Jokwath matayo kanyakla bende rito rombe mag Nyasaye e yor hera. (Joh. 21:16, 17) Jokwadh rombe mag Nyasaye bedo gi mor mogundho sama gineno jopuonjre manyien ka kawo okang’ mar bedo Jokristo madier. Gidwaro mondo rombe duto, matindo koda madongo obed mangima e wach Nyasaye, kendo giyud chiemb chuny e yo makare, omiyo ok giol e ritogi, kendo gikonyo rombe kaka dwarore. Kuom adier, timo kamano oriwo siko ka giparo ne owetegi niya: “Jehova owacho kama,” matiende ni Ndiko puonjo kama.​—Jer. 2:2, 5; 7:5-7; 10:2; Tito 1:9.

¹⁶ Ne dwarore Jeremia obed gi chir sama olando ote mar Nyasaye. Kamano bende e kaka jodongo onego otim sama dwarore ni girit owetegi koda nyiminegi. Kuom ranyisi, jaduong’ nyalo neno ni dwarore ores ‘nyarombo ma eka oa nyuol’ kata mana “rombo” maduong’ kik donj e chilo manie piny Satan. Nyalo bedo ni rombono ok okwayo mondo okonye. Be jaduong’ mong’eyo tije maber biro ling’ ka rombone dhi donjo e chandruok? Ooyo ngang’! Ok obi kawo wachno mayot, kowuondore ni onge gimarach, to nenore maler ni wachno nyalo miyo Jakristono oketh winjruokne gi Jehova.​—Jer. 8:11.

17. Jakwath nyalo chiwo kony makende ne rombo e kinde kaka mage, to onego otim kamano nade?

¹⁷ Sama rombo orwenyo, jakwath motang’ timo mapiyo mondo okony rombono oduog e kweth kik ohinyre. (Som Jeremia 50:6, 7.) E yo ma kamano, jaduong’ nyalo wuoyo gi jogo machiegni donjo e chandruok, koketonegi weche ayanga kendo timo kamano e yor hera. Kuom ranyisi, onyalo fwenyo ni owadwa gi nyaminwa moro matimo kisera, tiyo gi thuologi mang’eny ka gin kendgi kuonde ma tembe nyalo loyogie, to onge ng’ato machielo maritogi. Jaduong’ mang’won nyalo tiyo gi rieko, mondo okonygi kik gibed kuonde machalo kamago. Kotemo ahinya kik onenre ka gima ochich kodgi, onyalo wuoyo kodgi konyisogi gik manyalo rwakogi e timbe ma Jehova osin-go. Mana kaka Jeremia notimo, jodong-kanyakla kwedo gigo ma Nyasaye kwedo. Kuom timo kamano giluwo ranyisi mar Jehova, ma nosayo joge gi muolo kokalo kuom janabi mare niya: “Mad uwe timo gino ma chunya ojokgo, masin godo.” (Jer. 5:7; 25:4, 5; 35:15; 44:4) Be irwako gadier kony ma jokwath chiwo ne kweth e yor hera?

18. Kinda ma jodong-kanyakla timo mar konyo rombe kelo nyak mage mabeyo?

¹⁸ En adier ni ok ji duto ma Jeremia nowuoyogo ne owinjo wachne. Moko kuomgi ne owinjo. Kuom ranyisi, kane dwarore mondo Baruk, ma ne en jandiko kendo osiep Jeremia, oyud siem motegno, Jeremia noyie chiwo siemno. (Jer. 45:5) Nobedo nade bang’e? Nyasaye ne mor gi Baruk, kendo ne oreso ngimane kane iketho Jerusalem. E kindewagi bende, ka Jokristo wetewa yie luwo kaka ikonyogi, mano jiwo jokwath ma johera mondo gidhi nyime ‘keto’ ngimagi e tij ‘puonjo’ ma reso ji.​—1 Tim. 4:13, 16.

CHIWO KUM “E YOR BURA”

19, 20. Jodongo nigi ting’ mane sama ging’ado bura ne joma otimo richo?

¹⁹ Tich machielo ma jodong-kanyakla timo e ndalogi en mar ng’ado bura e kind oganda Nyasaye. Kadichiel, nyalo dwarore mondo jodong-kanyakla owuo kod jogo matimo richo goyiem, mondo gikonygi gilok chunygi. Jehova nojiwo ayanga, kendo e yo mamuol joma timo richo mondo giwe yoregi. (Jer. 4:14) Kata kamano, kapo ni ng’ato manie kanyakla otamore weyo richone, jodong-kanyakla biro kawo okang’ mondo girit kweth odong’ maler. Nyalo dwarore gigol ng’atno e kanyakla kaluwore gi kaka Ndiko wacho. Jehova dwaro ni jodong-kanyakla ong’ad bura ka giluwo chike makare mag Nyasaye e yore kaka mago. Ruoth Josia ma ne en ruoth maber, noketo ranyisi maber e timo kamano. Josia “nopogo weche ma jochan kod jo modhier yalo.” Ne oluwo kido mar Nyasaye mar ng’ado bura e yo makare. Omiyo, kaluwore gi gik ma Josia ne timo, Jehova nopenjo niya, donge “onyiso ni ong’eya koso?” To nikech Josia ne ng’ado bura kare, “piny nodhi kode maber.” Donge ibedo gi kuwe ei chunyi sama jodongo manie kanyaklau timo kinda e luwo ranyisi mar Josia?​—Jer. 22:11, 15, 16.

²⁰ Bed gadier ni Jehova kumo kendo rieyo joma timo richo, “e yor bura” matiende ni e okang’ mowinjore. (Jer. 46:28) Kaluwore gi chal mar gik mosetimore, koda chuny ma ng’ato nyiso, jodong-kanyakla nyalo siemo, jiwo, kata chiwo kum ne Jakristo wadgi. Kendo, nyalo dwarore ni ogol jaricho ei kanyakla ka otamore loko chunye. Ka mano otimore, jodongo ok bi lamo e nyim ji duto ka gikwayo ne ng’at mosegol oko mar kanyakla ma pod dhi nyime timo richo; onge tiende timo kamano.a (Jer. 7:9, 16) Kata kamano, jodongo luwo ranyisi mar Nyasaye kuom nyiso ng’at mogol oko gima onego otim mondo odwog ir Nyasaye. (Som Jeremia 33:6-8.) Kata obedo ni golo ng’ato e kanyakla en gima lit, wanyalo bedo gadier ni chike ma Nyasaye oketo gin chike makare kendo mitiyogo e ng’ado bura ne ji duto.​—Yua. 1:18.

21. Chal mar kweth Nyasaye onego obed nade, to in inyalo timo ang’o mondo obed kamano?

²¹ Ka jokwath e kanyakla ong’eyo kendo tiyo gi chike mag Nyasaye, kweth biro dhi maber, kendo yudo rit e yo makare. (Zab. 23:1-6) Gima Jeremia nyisowa kuom paro koda chuny mowinjore gi maok owinjore, nyalo konyo jodong-kanyakla sama gitimo migawo mapek mar rito rombe mag Nyasaye. Omiyo, ng’ato ka ng’ato kuomwa nyalo penjore kama, ‘Be abiro dhi nyime nyiso ni amor gi chenro ma Jehova oketo mar puonjo, tayo, kendo rito joge, ka ariwo lwedo “jokwath ma kwayowa [gadier]” ka “gipuonjowa mondo weche odonjnwa”?’​—Jer. 3:15; 23:4.