WACH MA NG’E GASET WUOYOE

Ponografi Nyalo Hinyi e Yore Mage?

Ponografi yudore kamoro amora e piny.a Inyalo yude e weche milando, fason mawuok manyien, vidio, thumbe, gasede, televison, tuke mag kompyuta, simo, intanet, koda piche ma ji oro ne jowetegi e intanet. Nenore ni ji tinde oo e ponografi. E piny mangima, ji mang’eny ng’iyo ponografi moloyo kinde moro amora e histori mar dhano.—Ne sanduk mawacho ni “Nonro Mosetim e Wi Ponografi.”

Yo ma ji kawogo ponografi be lokore. Profesa Gail Dines nondiko kama: “Piche mag ponografi ma tinde ji ng’iyo ochido ahinya ma kata piche ma yande chon ji kawo ni lich ahinya, tinde ji ok kaw ni lich.”

Ineno nade lokruok mosebedoe kuom kaka ji kawo ponografi? Be ponografi en mana yor manyo mor, be en gima nyalo hinyo ng’ato, koso en mana gima nie diere kanyo? Yesu nowacho ni: “Yien mabeyo duto nyago mana olemo mabeyo, to yien maricho nyago mana olemo maricho.” (Mathayo 7:17) Ponografi nyago olemo mage? Mondo wayud dwoko, we wanon ane moko kuom penjo madongo e wi ponografi.

Ponografi nyalo hinyo ng’ato e yore mage?

GIMA JOTIM NONRO WACHO: Jotim nonro moko koda jothieth wacho ni ponografi nyalo miyo ng’ato obed misumbane kaka njaga miyo ji bedo misumba.

Brian,b ma nobedo misumba mar ponografi ma ne ojang’iyo e Intanet wacho kama: “Onge gima ne nyalo miyo awe ng’iyo pichego. Pichego ne miyo akiyara. Ne gimiyo atetni kendo awinjo wich bar. Ne atemo weyo tim mar neno ponografi, kata kamano, weyo timno notama kuom higni mang’eny.”

Joma neno ponografi jopando timgino. Ok gin thuolo gi jomoko kendo giwuondo wang’ ji. Nikech mano, joma ng’eny mang’iyo ponografi winjo ka gin kendgi, gineno wichkuot, giparore, chunygi nyosore, kendo gibedo jomirima. To moko kuomgi bedo gi paro mag deruok. Ng’at miluongo ni Serge, ma chiegni pile ne golo piche mag ponografi e lntanet kendo rwakogi e simbe wacho kama: “Ne awinjo ni an kenda kendo chunya ne ool. Ne awinjo ni an ng’at manono, chunya ne ng’adona bura, kendo ne chalo ka gima notweya e obadho maok anyal wuokie. Ne wiya kuot kendo ne aluor manyo kony.”

Kata mana neno ponografi apoya nyalo kelo ne ng’ato hinyruok. Dr. Judith Reisman, ma en jatim nonro e weche ponografi, nowacho kama e nyim komiti mar U.S. Senate: “Piche mag ponografi gurore e obwongo kendo lokogo, gisiko e obwongo kendo tek ahinya mondo ng’ato oruchgi.” Susan, ma jahigni 19, ma ne opo koneno piche mag ponografi e Intanet wacho kama: “Pichego ogurore e pacha. Samoro gisieko e pacha maonge gimomiyo. Chal ka gima ok nanyal ruchogi nyaka chieng’.”

ADIERA EN NI: Ponografi miyo ng’ato bedo misumba kendo hinyo ng’ato e yore mang’eny.—2 Petro 2:19.

Ponografi hinyo joot e yore mage?

GIMA JOTIM NONRO WACHO: “Ponografi osemiyo joma okendore oweyore kendo oseketho ngima joot.”—The Porn Trap, mondik gi Wendy kod Larry Maltz.

Ponografi ketho kend kod ngima joot e yore maluwogi

Oketho genruok, osiep, koda hera manie kind ji ariyo mokendore.—Ngeche 2:12-17.
Miyo ng’ato timo mana kaka odwaro owuon, kik odew kaka jaode winjo, kendo miyo oneno ni jaode orem.—Jo Efeso 5:28, 29.
Miyo ng’ato paro weche nindruok e yo mokalo tong’ kendo e yo maok kare.—2 Petro 2:14.
Nyalo miyo ng’ama ng’iyo ponografi otem chuno jaode mondo otim gik maricho e yor nindruok.—Jo Efeso 5:3, 4.
Miyo ng’ato donjo e terruok, bed ni otimo kamano achiel kachiel kata kuom bedo gi paro mochido e wi ng’at maok en jaode.—Mathayo 5:28.

Muma nyiso joma okendore ni ‘kik gitim andhoga’ ne ng’ama gikendorego. (Malaki 2:16) Terruok en tim andhoga manyalo ketho kend chuth kata nyalo miyo joma okendore opog dak. To ka kend okethore kamano, nyithindo hinyore.

Ponografi bende hinyo nyithindo e yo ma achiel kachiel. Brian, mosewuo kuome motelo wacho kama: “Kane an jahigni apar kama, ne apo ka ayudo gasede wuonwa ma ne oting’o piche mag ponografi kane watugo e ot. Ne achako ng’iyo pichego ling’ ling’. Kanyo ema ne timna mar ng’iyo ponografi ochakoree nyaka abedo ng’ama ng’ongo.” Nonro mang’eny nyiso ni ponografi nyalo miyo rowere ma thiewo ochak donjore e weche nindruok kapod gitindo, gibed joma chuno ji gi thuon e weche mag nindruok, gibed jochode kendo joma nigi paro machandore.

ADIERA EN NI: Ponografi ketho osiep maber me kind ji kendo kelo hinyruok kod kuyo.—Ngeche 6:27.

Muma wacho ang’o e wi ponografi?

WACH NYASAYE WACHO NI: “E momiyo, neguru dhano machon gi timbene, kaka terruok, tim ma ok ler, hera marach, gombo maricho, kod ich lach, (nikech ich lach en lamo nyiseche manono).”—Jo Kolosai 3:5.

Kokete e yo mayot, Jehovac Nyasaye osin gi ponografi. Mani ok en nikech oneno weche nindruok ka gik makelo wichkuot. En ema nochweyo dhano kodwaro ni joma okendore oti gi mich mar nindruok e yudo mor, e jiwo winjruok me kindgi, koda e nyuolo nyithindo.—Jakobo 1:17.

Ang’o momiyo wan gadier ni Jehova osin gi ponografi? En nikech Jehova:

Ong’eyo ni ponografi nyalo ketho ngima ji.—Jo Efeso 4:17-19.
Oherowa kendo odwaro ritowa kik gimoro ohinywa.—Isaiah 48:17, 18.
Dwaro rito joma okendore koda joot.—Mathayo 19:4-6.
Dwaro ni wabed gi timbe maler kendo kik wadonjre gi ratiro mag jomoko.—1 Jo Thessalonika 4:3-6.
Dwaro ni wati gi mich mar nindruok e yor luor kendo e yo maber.—Jo Hibrania 13:4.
Ong’eyo ni ponografi nyiso paro mobam mag Satan e weche nindruok.—Chakruok 6:2; Juda 6, 7.

ADIERA EN NI: Ponografi ketho osiep me kind ng’ato gi Nyasaye.—Jo Rumi 1:24.

Kata kamano, Jehova dwaro ahinya konyo jogo madwaro wuok e twech mar ng’iyo ponografi. Muma wacho kama: ‘Jehova riwore chutho gi ji e chandruokgi, kendo ong’won, otero mirima mos, kendo kechne ng’eny. Nimar ong’eyo kitwa; oparo ka wan mana buch lowo.’ (Zaburi 103:8, 14) Orwako jogo duto mobolore odhi ire ‘mondo okechgi, kendo giyud ng’wono ma konyogi e kinde mowinjore.’—Jo Hibrania 4:16; ne sanduk mawacho ni “Kaka Ng’ato Nyalo Weyo Tim Neno Ponografi.”

Ji mang’eny oserwako kony mowuok kuom Nyasaye. Be giseyudo ber kuom timo kamano? Ne ane gima Muma wacho e wi jomoko ma ne oweyo timbe maricho: ‘Nolwokou, nopwodhou, noketou kare e nying Ruoth Yesu, kuom roho mar Nyasachwa.’ (1 Jo Korintho 6:11) Mana kaka jaote Paulo, jogo bende nyalo wacho ni: ‘Wanyalo timo gik moko duto kuom en ma miyowa teko.’—Jo Filipi 4:13.

Susan, ma noduogo oweyo bedo misumba mar neno ponografi, wacho kama: “Jehova kende ema nyalo konyo ng’ato weyo timno. Kikwaye mondo okonyi kendo otayi, ibiro bedo ng’ama ler e nyime. Ok anoweyi ngang’.”

Kaka Ng’ato Nyalo Weyo Tim Neno Ponografi

Be nitie ng’ama ing’eyo ma nyagore mondo owe tim neno ponografi? Ne ane gima osekonyo ji mang’eny weyo timno ma in bende nyalo konyi.

1. Lem.

Dichwo moro miluongo ni Franz wacho niya: “Okang’ maduong’ie moloyo mondo ng’ato owuog e obadho mar neno ponografi en kwayo Jehova mondo okonye.”

Jehova nyalo chiwo rohone maler mondo omi ng’ato ‘odwar kendo otim’ gima kare. (Jo Filipi 2:13) Ka ng’ato oyie mondo roho mar Nyasaye otaye, rohono biro konye owe ‘gombo’ maricho mag ringruok.—Jo Galatia 5:16, 24.

2. Kwa jomoko okonyi.

Dichwo moro miluongo ni Yoshi wacho niya: “Tim ng’iyo ponografi en tim ma ng’ato pando ahinya kendo makelo wichkuot to mano miyo oneno ni ok onyal kwayo mondo jomoko okonye. Ng’ato paro ni onyalo loyo timno owuon, to mano ok en adier. Inyalo mana loyo timno ka jomoko okonyi. Omiyo, ne achoko chir mi anyiso chiega ni ne ajang’iyo ponografi. Bende, ne akwayo osiepna moro ma ageno mondo okonya. Kuom gik moko duto ma ne asetimo e ngimana, mano ema ne tekna mogik. Kata kamano, ne ayudo kony ma ne dwarore.”

Nyiso ji nyawonino dwaro chir. Kata kamano, mano e gima nyalo konyi weyo tim mar neno ponografi kendo miyo iduok winjruok e kindi gi osiepeni. Susan, mosewuo kuome motelo wacho kama: “Bang’ kwayo kony, ne chalo ka gima ne ayieyo osigo moro mapek piny. Hulo wechego ne lit, kata kamano, mano ne omiyo abedo gi kuwe e chunya kendo awinjo ka an gi winjruok maber gi Nyasaye.”—Jakobo 5:16.

3. Fweny kendo tang’ ne gik machwali ng’iyo ponografi.

Gin chal mage kata paro mage mamiyo ibedo gi gombo maricho? Be dibed ni en bayo e Intanet? Ng’iyo TV nyaka chuny otieno? Koso somo gasede mochido? Koso en ng’iyo joma ni duge e dho nam? Dibed ni iyudo ni yot ng’iyo ponografi sama kech kayi, iyi owang’, in kendi, kata iol? Sven wacho ni: “Ng’e gik machwali ng’iyo ponografi kendo tim duto minyalo mondo kik iyudri e chal ma kamago.” Yesu nowacho niya: “Ka wang’i ma korachwich chwanyi, gole oko, iwite oa kuomi.”—Mathayo 5:29.

Franz wacho kama: “Seche ma ayudo tem mar ng’iyo dhako e yor gombo, alamo Jehova sano sano kendo achuno wang’a mondo ong’i komachielo.” Ayub, ma ne oluoro Nyasaye ne owacho niya: ‘Ne asesingora ni ok narang nyako moro, mi agombe.’—Ayub 31:1, The Bible in Luo, 1976.

4. Los winjruokni gi Nyasaye obed motegno.

Franz medo wacho kama: “Pong’ pachi gi gik mabeyo, kendo bed modich e tije Nyasaye.”

Muma wacho niya: “Paruru weche duto mabeyo kendo mowinjore opaki, kaka weche madier, weche ma kelo pak, weche makare, weche maler, weche malong’o, weche mang’won. . . . , kendo Nyasach kuwe nobed kodu.”—Jo Filipi 4:8, 9.

a “Ponografi” en gimoro amora moket mondo ochiew gombo mag nindruok mar ng’at mang’iyogi, somogi, kata winjogi. Ginyalo bedo piche, weche mondiki, kata weche miwinjo.

b Nyinge moko oloki e sulani.

c Muma nyiso ni Jehova e nying Nyasaye.