Chandruoge Mamiyo Wabedo gi Geno

“Kinde mag chandruok nobi e ndalo mag giko.”​—2 TIMOTHEO 3:1.

BE ISEWINJOE kata nenoe wach achiel kuom weche malit maluwogi?

● Tuwo moro marach ahinya monego ji mogwaro.

● Kech mamiyo ji mang’eny tho.

● Yiengni mar piny mokawo ngima ji gana mathoth kendo weyo moko mang’eny maonge kuonde dak.

E ite maluwo, ibiro neno weche masiro adiera mag gik matimore mabiro konyi kawo wachni gi pek ahinya. Ibiro neno bende ni Muma nosekoro ni gik ma kamago ne dhi timore e kinde ma oluongo ni “ndalo mag giko.”a

Kata kamano, gimomiyo ogo sulagi ok en mana ni mondo okonyi bedo gadier ni wadak e piny mopong’ gi chandruoge. Nyalo bedo ni ineno kata romo gi chandruogegi in iwuon. Kar mano, oikgi mondo gikonyi bedo gi geno. Gibiro nyiso ni weche auchiel ma Muma ne okoro masani waneno ka chopo, nyiso ni “ndalo mag giko” chiegni rumo. Sulagi bende biro nono weche ma ji hinyo kwedogo ranyis mag ndalo giko, kendo gibiro chiwo paro mabeyo kendo makare mamiyo wabedo gadier ni kinde maber ahinya ni nyimwa.

[Weche moler piny]

Wach Mokor 1. Yiengni mag Piny

“Piny noyiengni.”​—LUKA 21:11.

● Winnie, ma jadweche 16 igolo kamoro ma ute omukore e piny Haiti. Jolendo moko mag televison nowinje koyuak. Ne otony, kata kamano jonyuolne to notho.

GIN WECHE MAGE MANYISO ADIERA KUOM WACHNI? Kane yiengni mar piny ma tekrene ne en 7.0 nogoyo piny Haiti e Januar 2010, ji mokalo 300,000 ne otho. E wi mano, ji madirom milion 1.3 ne olalo kuonde dak. Kata obedo ni mano ne en yiengni marach ahinya e piny Haiti, mano ok e yiengini kende mosebedoe. Chiegni yiengni madirom 18 kama madongo osetimore kuonde mopogore opogore e piny mangima e kind April 2009 kod April 2010.

GIN WECHE MAGE MA JI HINYO KWEDOGO WACHNI? Ok ni yiengini mag piny ema ng’eny; to en mana ni teknoloji ma kindewagi ema konyowa ng’eyo ni gitimore, moloyo joma nodak e kinde mokalo ma ne onge dongruok ma kama.

BE AKWEDEGO OWINJORE? Non ane adierani: Muma ok jiw wach ng’eny mag yiengni mag piny e ndalo mag giko. Kata kamano, Muma wacho ni ‘piny noyiengni matek’ kendo notimre “kuonde mopogore opogore,” ka miyo gibedo ranyis manenore ayanga e kinde makende mwadakiegi.​​—⁠Mariko 13:8; Luka 21:​11, The Bible in Luo, 1976.

IPARO NANG’O KUOM WACHNI? Be waneno yiengni mag piny matek, mana kaka Muma ne osekoro?

Yiengni mag piny ok e ranyis kende manyiso ni wadak e ndalo mag giko. Kata kamano, en mana achiel kuom gik ma ne okor mwaneno ka sani chopo. Non ane wach mar ariyo.

[Blurb manie ite mar 4]

“Wan [josayans manono kit bwo piny] luongogi ni yiengni madongo. Jomamoko to luongogi ni gik malich.”​—KEN HUDNUT, RIWRUOK MAR AMERKA MAR JOSAYANS MANONO KIT BWO PINY.

[Picha En mar manie ite mar 4]

© William Daniels/Panos Pichas

Wach Mokor 2. Kech

“Kech nobedie.”​—MARIKO 13:8.

● Ng’ato ringo kendo odhi e gweng’ mar Quaratadji, e piny Niger. Wede ng’atno, moriwo owetene, gi nyiminene, bende oseringo kech ka giwuok e gwenge ma iye mag pinyno. Kata kamano, ng’atno onindo kende e par mopedh piny. Ang’o momiyo en kende? Sidi, ma en jaduong’ gweng’ wacho ni, ng’atno “onge nyalo mar manyo ne [joode] chiemo kendo ok odwar dhi nyime ng’iyo kuyo me wengegi.”

GIN WECHE MAGE MANYISO ADIERA KUOM WACHNI? E piny mangima, chiegni ng’at 1 kuom ji 7, ok yud chiemo marome pile ka pile. Kwanno ni malo ahinya e pinje Afrika man e alwora mar Sahara, ma ng’ato 1 kuom ji 3, nigi kech ahinya. Mondo okonyowa neno wachno e yo mayot, wawach ni nitie joot moro moting’o wuoro, miyo, kod nyathi. Kapo ni nitie mana chiemo maromo ji ariyo e odno, en ng’ano mabiro dong’ kech? En wuoro, miyo, koso nyathi? Mano en yiero mapile ka pile chomo joot mang’eny.

GIN WECHE MAGE MA JI HINYO KWEDOGO WACHNI? Piny nyago chiemo mang’eny ahinya moromo dhano duto. Dwarore mana ni ji oti maber gi mwandu mag lowo.

BE AKWEDEGO OWINJORE? En adier ni sani moloyo kinde moro amora, jopur nyago kendo tero chiemo mang’eny ahinya kuonde mopogore opogore. Kaber, sirkande mag dhano onego obed gi nyalo mar tiyo maber gi nyak mag piny mondo omi gitiek chandruok mar kech. Kata kamano, kata bang’ temo kuom higini mang’eny ahinya, mano osetamogi.

IPARO NANG’O KUOM WACHNI? Be Mariko 13:8 sani chopo? Kata obedo ni dhano osetimo dongruok e teknoloji, be kech chando ji e piny mangima?

Kinde mang’eny, yiengini piny kod kech telo ne chandruok moko mabende loso ranyis mar ndalo giko.

[Blab manie ite mar 5]

“Achiel e wi adek mar nyithindo duto ma ne otho nikech tuoche kaka pneumonia, diep, koda tuoche mamoko, dine obedo mangima kapo ni ne giyudo chiemo moromo.”​—ANN M. VENEMAN, JATELO MACHON MAR RIWRUOK MAR PINJE BADE MOCHUNG’NE WECHE NYITHINDO.

[Picha En mar manie ite mar 5]

© Paul Lowe/Panos Pichas

Wach Mokor 3. Tuoche

‘Tuoche nobedie.’​—LUKA 21:11.

● E piny moro mar Afrika ma lweny osekeloe masira ahinya, nitie laktar miluongo ni Bonzali, matemo thiedho jokuny gik manie lowo, nikech tuwo mikelo gi kute miluongo ni Marburg nego jogo ahinya.a Oseywak ahinya ne jothieth mayudore e taon maduong’ mondo obi okonye, to onge okang’ ma osekaw. Dweche ang’wen bang’e, kony chopo, to kata kamano, Bonzali osetho. Ne omako tuwo mar Marburg kowuok kuom jogo mane otemo reso ngimagi.

GIN WECHE MAGE MANYISO ADIERA KUOM WACHNI? Tuoche mag athung’a (kaka pneumonia), diep, Ayaki, kahera, kod malaria, gin moko kuom tuoche maricho ahinya machando dhano. E higini mokalo machiegni, tuoche madongo abichgi ne onego chiegni ji milion 10.7. Koket wachno e yo machielo, tuochego ne nego ji piero ariyo dakika ka dakika kuom higinigo duto.

GIN WECHE MAGE MA JI HINYO KWEDOGO WACHNI? Dhano siko ka medore e piny, omiyo nitie kwan momedore mag tuoche. Nitie ji mang’eny ma tuwo nyalo mako.

BE AKWEDEGO OWINJORE? Kwan mag dhano osemedore ahinya e piny. Kamano bende, lony mar dhano mar fwenyo tuoche, geng’o, kod thiedho tuoche osemedore ahinya. Kuom mano, donge tuoche onego bed ni dok chien? Kar mano, tuoche ema hewo ji.

IPARO NANG’O KUOM WACHNI? Be dhano sani yudo tuoche maricho kaka Muma nokoro?

Yiengini piny, kech, kod tuoche gin moko kuom gik maricho ahinya makelo hinyruok ne ji tara mang’eny. Tara momedore bende yudo chandruok mawuok e lwet dhano wetegi​​—⁠thothgi ihinyo gi jogo monego bed ni ema ritogi. Ne ane wach ma Muma nokoro ni dhi timore.

[Weche moler piny]

[Blab manie ite mar 6]

“En gima lich ka sibuor kata gimoro, chamo ringre ng’ato gi oko, to bende lich ahinya sama tuwo moro chamo ng’ato kowuok ei ringrene, kendo neno ka mago duto timore e alworani.”​—⁠MICHAEL OSTERHOLM JAL MANONO TUOCHE MA NYA.

[Picha En mar manie ite mar 6]

© William Daniels/Panos Pichas

Wach Mokor 4. Joma Ok Ohero Owetegi

“Ji nobed . . . jo ma ok ohero owetegi.”​—2 TIMOTHEO 3:​1-3.

● Chris tiyo e riwruok moro ma konyo e weche motudore gi timbe gero mag udi e United Kingdom. Chris wacho niya: “Anyalo paro dhako moro ma ne obiro e ofiswa kogoye marach ahinya, ma ne ok anyal kata fwenye kaka chon. Mon moko to chunygi nyosore ahinya kendo gibedo gi wichkuot maok ginyal kata ting’o wang’gi malo mondo ging’iyi.”

GIN WECHE MAGE MANYISO ADIERA KUOM WACHNI? E piny moro e Afrika, chiegni dhako 1 kuom mon 3, osetim ne marach e yor nindruok kapod otin. E nonro ma ne otim e pinyno bende, ne oyud ni chwo mokalo pasent 33 ne neno ni goyo mondegi en gima owinjore. Kata kamano, timbe gero mag udi ok yud mana joma mon kende. Kuom ranyisi, e piny Kanada, chwo 3 kuom 10 osego kod mondegi.

GIN WECHE MAGE MA JI HINYO KWEDOGO WACHNI? Timbe gero mag udi en gima osebedoe nyaka a chon. En mana ni ji wuoyo kuome ahinya e kindewagi moloyo kinde mosekalo.

BE AKWEDEGO OWINJORE? Timbe gero mag udi osewuo kuome ayanga e higini pieche mosekalo machiegni. Kata kamano, be keto wachno e ayanga osekonyo e duoko piny kwan timbego e udi? Ooyo, ok osebedo kamano. Bedo maonge gi hera mar owete en tim ma osenya ahinya e ndalogi.

IPARO NANG’O KUOM WACHNI? Be weche manie 2 Timotheo 3:​1-3 chopo? Be ji mang’eny tinde onge hera monego obedie e kind joot kata wede?

Wach mar abich ma ne okor, masani waneno kachopo, en wach mamulo piny mwadakieni. Non ane gima Muma wacho kuom wachni.

[Blurb manie ite mar 7]

“Timbe gero mag udi ikwano kaka achiel kuom mahundu madongo matimore ling’ling’ to iumo. Kaluwore gi nonro mosetim, mon mang’eny biro tero ripot ka polis ka chwogi osegogi nyadi 35.”​—DHAKO MAWUOYO E LO RIWRUOK MAKONYO E WECHE MOTUDORE GI TIMBE GERO MAG UDI E UNITED KINGDOM.

Wach Mokor 5. Ketho Piny

‘Nyasaye biro ketho joma ketho piny.’​—FWENY 11:18.

● Jal moro miluongo ni Pirri tiyo e puoth divai e gweng’ mar Kpor, e piny Nigeria. Ohande osekethore ahinya nikech mo mar petrol mosebedo ka o e alwora mar Niger Delta. Owacho kama: “Morno negonwa rech, ketho pien dendwa, ketho aochewa. Onge gir konyruok ma adong’go.”

GIN WECHE MAGE MANYISO ADIERA KUOM WACHNI? Kaluwore gi josomo moko molony, tan million 6 gi nus mag yugi donjo e nembe ataro higa ka higa. Wachre ni nus mar yugigo gin kalatase mag plastik ma biro tieko higini miche kapok okethore. Mopogore gi ketho piny, dhano dhi ka tieko mwandu mag lowo e okang’ ma malo ahinya. Nonro mosetim nyiso ni mondo gik ma dhano golo e piny kuom higa achiel ochak oduogi, nyalo dwarore ni piny oywe kuom higa achiel gi dweche abich. Gaset mar Sydney Morning Herald mar piny Australia siemo kama: “Ka medruok mar ji koda chamo mwandu mag piny biro dhi nyime kaka sani, to biro dwarore ni wabed gi Pinje ariyo kochopo higa 2035.”

GIN WECHE MAGE MA JI HINYO KWEDOGO WACHNI? Dhano gin joma ong’eyo loso mwandu. Wanyalo tieko chandruoge, mi wares piny.

BE AKWEDEGO OWINJORE? Thoth ji, gibed ng’at achiel achiel kata grube mag ji, osechiwo siem ahinya kuom wach ketho alwora mar piny. Kata kamano, pod ji dhi nyime ketho piny e okang’ malach ahinya.

IPARO NANG’O KUOM WACHNI? Be dwarore ni Nyasaye okaw okang’ mondo ores pinywani kik med kethre​​—⁠mana kaka osesingo ni obiro timo?

Kaachiel gi weche mokor abich ma waa nono, Muma bende nokoro gik mabeyo ma ne dhi timore e ndalo mag giko. Non ane ranyisi achiel e wach mokor mar auchiel.

[Blurb manie ite mar 8]

“Aneno mana ni nyocha an gi puodho machal gi paradis to koro an mana gi kama yugi ma nigi sum ema otakie.”​—ERIN TAMBER, JAL MODAK E ALWORA MAR DHO NAM, E PINY AMERKA, KOWUOYO KUOM KAKA MO MAR PETROL NOKETHO ALWORANO MAR MEXICO.

[Sanduk manie ite mar 8]

Be Nyasaye Ema Miyo Gik Maricho Timore?

Nikech Muma nokoro wach gik maricho mwaneno ndalogi, be mano nyiso ni Nyasaye ema miyo gitimore? Be en ema okelonwa chandruok? Inyalo yudo dwoko mowinjore kuom penjogo e sula mar 11 e bug Ang’o ma Muma Puonjo Kuom Adier? ma ogo gi Joneno mag Jehova.

[Picha En mar manie ite mar 8]

U.S. Coast Guard photo

Wach Mokor 6. Tij Lendo Mitimo e Piny Mangima

‘Wach maberni mar pinyruoth nolandre e pinje duto.’​—MATHAYO 24:14.

● Vaiatea odak e gwenge maboyo mag chula mar Pacific miluongo ni Tuamotu Archipelago. Kata obedo ni Tuamotu oriwo chulini chiegni 80 mokwako kama lach mokalo mail 310,000 e alworane, chulano nigi ji maromo mana 16,000 kende. Kata kamano, Joneno mag Jehova oselimo Vaiatea gi jogweng’gi. Nikech ang’o? En nikech Joneno ohero lando ne ji duto wach maber mar Pinyruodh Nyasaye​—kata bed mana ni jogo odak kune.

GIN WECHE MAGE MANYISO ADIERA KUOM WACHNI? Wach Pinyruoth chopo kuonde duto e piny mangima. E higa 2010 kende, Joneno mag Jehova notiyo gi seche bilion 1.6 e lando wach maber e pinje 236. Inyalo wach ni Janeno ka Janeno notiyo gi dakika 30 e lendo odiechieng’ kodiechieng’. Kuom higini apar mokalo, gisegoyo kendo pogo buge mapuonjo Muma ma kwan-gi okalo billion 20.

GIN WECHE MAGE MA JI HINYO KWEDOGO WACHNI? Wach Muma oselandi kuom higini gana mang’eny.

BE AKWEDEGO OWINJORE? En adier ni ji mang’eny oselando wach moro minyalo wach ni oa ei Muma. Kata kamano, ji mang’eny osetimo kamano mana kuom kinde manok kendo e okang’ matin kende. Mopogore kodgi, Joneno mag Jehova to chopo tijno e yo mochanore maber ka gitimo kampen mar piny mangima kendo chopo ne ji milionde mang’eny. Joneno osenano e tijgi mar lendo e bwo akwede mager mikelo gi riwruoge matekregi ng’eny kuom mago mosebedoe e ngima dhano.a (Mariko 13:13) E wi mano, ok chul Joneno mag Jehova mondo eka gilendi. Kar mano, gichiwo thuologi nono maonge achune, kendo gichiwo bugegi maonge chudo. Chutho chutho, tijgi iriwo lwedo gi chiwo maonge achune.

IPARO NANG’O KUOM WACHNI? Be ‘wach maberni mar pinyruoth’ ilando e piny mangima? Ka mano timore, be dibed ni mano nyiso ni nitie gimoro maber machiegni timore?

[Weche moler piny]

[Blab manie ite mar 9]

“Tek ni Jehova owenwa thuolo, wabiro dhi nyime lando wach maber mar Pinyruoth gi kinda, kwatiyo gi yo moro amora manyalore mondo water wachno ne ji.”​—KITABU CHA MWAKA CHA MASHAHIDI WA YEHOVA CHA 2010.

Kinde Maber Moloyo Okayo Machiegni!

“Nimar podi kinde matin, kendo ng’a marach obiro onge . . . To jo mamuol ginicham piny; kendo ginimor moloyo kuom kwe mang’eny.”​—ZABURI 37:10, 11.

DIHER neno kaka weche mokor malogo chopo adier? Onge kiawa ni diher. Nitie gik mamiyo wabedo gadier chuth ni weche mokorgo chiegni timore.

Sula motelo ne owuoyo mana e wi moko kuom weche mokor ei Muma manyiso maler ni wadak e “ndalo mag giko.” (2 Timotheo 3:​1-5) Nyasaye notayo jondiko mag Muma e koro wechego mondo mi wabed gi geno. (Jo Rumi 15:4) Bedo ni wechego chopo nyiso ni chandruoge mayudowa sani chiegni rumo.

Ang’o mabiro luwo bang’ ndalo mag gikogi? Pinyruodh Nyasaye biro locho e wi oganda dhano duto. (Mathayo 6:9) Non ane gik ma Muma nyiso ni biro timore e piny e ndalogo:

● Kech ibiro gol oko. “Bel nobedi mang’eny e piny e wi gode madongo.”​—Zaburi 72:16.

● Tuoche ibiro gol oko. “Japiny ok nowachi, Atuwo.”​​—⁠Isaiah 33:24.

● Piny nobedi manyien kendo. “Thim kod piny mowe nomor; mi gweng’ motuwo ma onge gi moro motwi noil, mi maua kaka ondanyo nobedie.”​—Isaiah 35:1.

Mago gin mana moko kuom weche machiwo jip mokor ei Muma machiegni timore. Donge inyalo penjo Joneno mag Jehova mondo ginyisi gimomiyo gin gadier chuth kuom kinde maber moloyo makoro chiegni?