Inyalo Loyo Chandruoge Maketho Dak mar Joot

1. Gin chandruoge mage maling’ling’ mayudore e udi moko?

EKA oa lwok mtoka moro moti kendo koro orieny ndi. Kuom joma kalo, ka ging’iyo mtokano gineno ni orieny kendo ochalo ka monyien. Kata kamano, range oumo mana nyal machamo kor mtokano. Mano e gima timore ne joot mamoko. Kata obedo ni gioko gik moko nyalo nenore ni dhi maber, mor ma ginyiso kara opando luoro gi lit. Udi opong’ gi gik maling’ling’ maketho kuwe mar joot. Gik moko ariyo manyalo miyo mano otimore, gin mer kod timbe gero.

KETHRUOK MA BEDO MISUMBA KONG’O KELO

2. (a) Muma wacho ang’o kuom wach kong’o? (b) Bedo misumba kong’o en ang’o?

² Muma ok kwed tiyo gi kong’o e okang’ mowinjore, to okwedo mer. (Ngeche 23:​20, 21; 1 Jo Korintho 6:​9, 10; 1 Timotheo 5:23; Tito 2:​2, 3) Kata kamano, bedo misumba kong’o ok en mana mer kende; to en siko ka ng’ato madho kong’o ma ok owe kendo mamiyo ok onyal ritore ka ok omadho kong’o. Joma bedo wasumbini mag kong’o nyalo bedo jo madongo. Gima lit bende en ni ginyalo bedo rowere.

3, 4. Ler ane chandruoge mabedo e ot ma nigi jal ma en misumba kong’o.

³ Muma nowacho chon ni tiyo gi kong’o e yo marach nyalo ketho kuwe e dak mar joot. (Rapar mar Chik 21:​18-21) Chandruoge mabedoe nikech bedo misumba kong’o mulo joot duto. Jaod ng’at ma en misumba kong’o nyalo tiyo gi kinde mang’eny ahinya kotemo geng’o chwore e timno, kata konye nyagore gi timne ma kore tekno.a Dhako nyalo temo pando kendo puko kata wito kong’ono, pando pese, kosayo jalo mondo otem paro joode, ngimagi, kata mana Nyasaye​—⁠to jal ma en misumba kong’o podi metho ametha. Kaka kinda ma dhako timo medo chalo ka nono, chunye ol kendo oneno ni oonge nyalo. Onyalo chako bedo maluor, bedo ja mirima, bedo gi parruok e chunye kendo neno ni en ng’ama nono.

⁴ Nyithindo bende neno chandruoge mabedoe ka janyuol en misumba kong’o. Moko kuomgi igoyo. Moko to itimogo timbe modwanyore. Nyithindo nyalo winjo marach ni dipo ka gin ema gimiyo wuon-gi obedo misumba kong’o. Kinde ka kinde, nyithindogo ok bed gi chuny mar geno jomoko nikech kido masiko kalokore mar wuon-gi. To nikech ok gin thuolo wacho gima timore e pacho, nyithindo nyalo puonjore pando gima nie chunygi, to mano kelo parruok kendo hinyo dendgi. (Ngeche 17:22) Nyithindo ma kamago nyalo neno e wang’gi giwegi ni gin joma nono kata ka gibedo joma dongo.

JOOT NYALO TIMO ANG’O?

5. Ere kaka inyalo kony jal ma en misumba kong’o, to ang’o momiyo timo kamano tek?

⁵ Kata obedo ni ji mang’eny wacho ni ng’at mosebedo misumba kong’o ok nyal weyo, thothgi yie ni lokruok matin nyalo betie kapo ni oket chenro mar weyo kong’o chuth. (Pim gi Mathayo 5:29.) Kata kamano, konyo jal ma en misumba kong’o mondo oyie odonji e chenro moket mar weyo kong’o ok en gima yot, nikech pile ok obi yie ni en misumba kong’o. To ka joot okawo okang’ mar kedo gi chandruoge ma timno kelo e odgi, jal ma en misumba kong’ono nyalo chako fwenyo ni kare adier onego okonye. Laktar moro molony e konyo wasumbini mag kong’o gi joutegi wacho kama: “Aparo ni gima dwarore ahinya en ni mondo joot odhi mana nyime gi dak e yo maber kaka diginyal. Mano biro miyo jal ma en misumba kong’ono one kaka  pogruok maduong’  nitie  e  kinde  gi  joot  mamokogo.”

6. Puonj maber moloyo ne joot ma nigi ng’at ma en misumba kong’o yudore kanye?

⁶ Kapo ni nitie ng’at ma en misumba kong’o e odu, puonj manie Muma mondiki kokalo kuom much Nyasaye nyalo konyou dak e yo maber kaka nyalore. (Isaiah 48:17; 2 Timotheo 3:​16, 17) Ng’i ane puonj moko mosekonyo joot mamoko kedo e yo maber gi timni.

7. Ka achiel kuom joot en misumba kong’o, mano en ting’ kata ketho mar ng’awa?

⁷ Kik iket ketho duto kuomi. Muma wacho niya: “Ng’ato ka ng’ato nyaka oting’ ting’ne owuon,” kendo ni, “ng’ato ka ng’ato kuomwa nowach wach man kuome owuon ni Nyasaye.” (Jo Galatia 6:5; Jo Rumi 14:12) Jal ma en misumba kong’o nyalo temo wacho ni joot mamokogo ema omiyo en kamano. Kuom ranyisi, onyalo wacho ni: “Ka dine bed ni utimona maber, dikoro ok amethi.” Kapo ni jomoko riwe lwedo, mano jiwe mondo odhi nyime gi metho. Kata kapo ni wayudo chandruok nikech gik matimorenwa kata nikech jomoko, onego wang’e ni waduto​—⁠moriwo nyaka jalno ma en misumba kong’o ​—⁠wan gi ting’ kuom timbewa.​—⁠Pim gi Jo Filipi 2:⁠12.

8. Gin yore moko kaka mage minyalo kony godo jal ma jakong’o mondo en owuon oka gik ma timbene kelo?

⁸ Kik ipar ni kinde duto nyaka igeng’ jal ma en misumba kong’ono kuom gik mayude nikech metho. Ngero moro ei Muma mawuoyo kuom jal ma mirima omako, nyalo tiyo kuom jakong’o bende. Owacho kama: “Kiware, initim kamano kendo.” (Ngeche 19:19) We jal ma en misumba kong’o oka gima kong’o kelo. We olos kata yweyo owuon gik ma olilo, kata ogo simo en owuon ne jal mondike tich ka ne onindo ka kong’o.

9, 10. Ang’o momiyo joot ma nigi jakong’o onego omany kony, to moloyo onego gimany kony kuom ng’a gini?

⁹ Yie mondo jomoko okonyi. Ngeche 17:17 wacho niya: “Osiep ng’ato ohere ndalo duto; kendo omin ng’ato nonyuole mondo okonye chieng’ chandruok.” Ka nitie ng’ato ma en misumba kong’o e odu, chandruok bedoe. Dwarore iyud kony. Kik iwe ma ok ikwayo ‘osiepni mopadore kodi’ mondo okonyi. (Ngeche 18:24) Wuoyo gi jomoko mong’eyo chal mari e yo maber kata mosebedoe gi chandruok makamano, biro konyi yudo puonj matiyo kuom gima inyalo timo koda ma ok onego itim. To bed ng’ama ok kal tong’. Wuo kod jogo migeno, mabiro umo “weche maling’ ling’.”​​—⁠Ngeche 11:13.

¹⁰ Puonjri geno jodong-kanyakla ma Jokristo. Jodong-kanyakla mar Jokristo nyalo konyo e okang’ maduong’ ahinya. Jodongogi osepuonjore Wach Nyasaye kendo gilony e tiyo kod puonj man e iy. Ginyalo bedo “kar buto ka yamo kudho matek kendo kaka ka mogeng’ore ni koth maduong’; kaka aore mag pi e gweny motuwo, kaka tipo mar luanda maduong’ e piny ma onge pi.” (Isaiah 32:⁠2) Jodongo ma Jokristo ok rit kanyakla kuom gik manyalo hinyogi kende, to bende gihoyogi, giduogo chunygi, kendo gidewo ng’ato ka ng’ato kaluwore gi chandruok ma en-go. Many kony chuth kuomgi.

11, 12. En ng’ano machiwo kony maduong’ moloyo ne joot modak gi jakong’o, to otimo kamano nade?

¹¹ To maloyo duto, many teko kuom Jehova. Muma singonwa e yo maber kama: “Jehova ochiegni gi jo ma chunygi onyosore chuth, kendo oreso jogo ma chunygi lokore kuom richogi.” (Zaburi 34:18) Ka chunyi onyosore nikech chandruok mabedoe kuom dak gi jal ma jakong’o, ng’e ni ‘Jehova ni machiegni.’ Ong’eyo maber chandruok ma joodu nigodo.​​—⁠1 Petro 5:​6, 7.

¹² Geno gima Jehova wacho ei Wachne nyalo konyi kedo gi parruok machandi. (Zaburi 130:​3, 4; Mathayo 6:​25-34; 1 Johana 3:​19, 20) Puonjruok Wach Nyasaye kendo dak kaluwore gi puonj mayudore e iye, miyo iikori mar yudo kony mawuok kuom roho maler mar Nyasaye, mabiro miyo ibed gi ‘teko maduong’ ahinya,’ matayi odiechieng’ kodiechieng’.​—⁠2 Jo Korintho 4:⁠7.b

13. En chandruok mane mar ariyo maketho dak mar joot mang’eny?

¹³ Tiyo gi kong’o e yo marach kelo chandruok moro machielo maketho dak mar joot mang’eny ma en lweny kata timbe gero e pacho.

KETHRUOK MA LWENY KODA TIMBE GERO KELO

14. Timbe gero e kind joot nochakore karang’o, to wachno chalo nade kindegi?

¹⁴ Nyaka a dhano chak betie, tim gero ma nokwongo timore ne en e kind joot ma gin owete ariyo, Kain kod Habil. (Chakruok 4:⁠8) Chakre kanyo, kit ngima dhano osepong’ gi timbe gero mopogore opogore e udi. Nitie chwo magoyo mondegi, mon magoyo chwogi, jonyuol magoyo nyithindgi e yo malit ahinya, koda nyithindo madongo magoyo jonyuolgi makoro oseti.

15. Ere kaka timbe gero mitimo e udi nyalo hinyo joot?

¹⁵ Chandruoge ma timbe gero e kind joot kelo ok en mana hinyruok mar del kende. Dhako moro ma chwore jagoyo nowacho ni: “Nitie paro mang’eny koda wich kuot ma nyaka chandi. Ng’enyne kichiew gokinyi, to chunyi dwaro mana ni idong’ e otanda, kigombo ni gima nyoro otimoreno obed ni en mana lek moro marach.” Nyithindo ma neno timbe gero matimore e odgi nyalo bedo gi timbe gero ka gisedongo ma gibedo gi utegi giwegi.

16, 17. Gocho mitimo gi lep en ang’o, to ere kaka ohinyo joot?

¹⁶ Tim gero ok en mana gocho kende. Ng’enyne ji gocho gi lep. Ngeche 12:18 wacho kama: “Nitie ng’a marikni wacho [weche] machwowo chuny ji kaka gi ligangla.” Weche ‘machwopo’ manyiso timbe gero e ot gin kaka, luongo ji gi nyinge mag jaro, goyo koko, lwero ng’ato kinde duto, ayanje ma kuodo wich, kata bwogo ng’ato ni ibiro goye. Lit mabedoe e chuny nikech timbego, ok nyal neno gi wang’, kendo pile ok yot mondo joma moko ong’egi.

¹⁷ Gima rach moloyo en lit mabedoe e chuny nyathi ​—⁠ka ilwere seche duto, kuodo wiye, nyise ni ofuwo kata nyise ni onono. Tiyo gi weche maricho kaka mago nyalo ketho kendo hinyo chuny nyathi. En adier, ni dwarore orie kendo opuonj nyithindo duto. Kata kamano, Muma chiko wuone ni: “To un wuone, kik ulwer nyithindu, dipo ka chunygi ojok.”​—⁠Jo Kolosai 3:⁠21.

KAKA INYALO GENG’ TIMBE MAG GERO E PACHO

18. Timbe mag gero chakore kanye, to ang’o ma Muma wacho ni nyalo konyo ng’ato owe timbego?

¹⁸ Tim gero en gima chakore ei chuny koda paro; nikech gima watimo luwore gi gima waparo. (Jakobo 1:​14, 15) Mondo ng’at matimo timbe gero owe timno, nyaka olok pache. (Jo Rumi 12:⁠2) Be mano nyalore? Ee. Wach Nyasaye nigi teko mar loko ji. Onyalo kata mana muko paro motegno maketho, machalo gi ‘ka mochiel motegno.’ (2 Jo Korintho 10:​4, The Bible in Luo 1976; Jo Hibrania 4:12) Bedo gi ng’eyo makare chuth nyalo konyo e kelo lokruok maduong’ e ngima ji, machop kama iwacho ni girwako dhano manyien.​—⁠Jo Efeso 4:​22-24; Jo Kolosai 3:​8-10.

19. Jakristo onego one kendo timone jaode nade?

¹⁹ Kaka ng’ato neno jaode. Wach Nyasaye wacho ni: “Chwo bende onego giher mondgi kaka ringregi giwegi. Ng’a mohero chiege, oherore owuon.” (Jo Efeso 5:​28) Muma bende wacho ni dichwo onego odag gi chiege gi winjruok “kaka kod chuech ma ng’aw.” (1 Petro 3:⁠7) Mon inyiso mondo “oher chwogi” kendo gimigi “duong’ ” matut. (Tito 2:4; Jo Efeso 5:⁠33) Kuom adier, onge dichwo moluoro Nyasaye, manyalo wacho gadier ni omiyo chiege duong’, koni to ogoye gi lwete kata lep. Kendo onge dhako ma goyo ne chwore koko, ma kuodo wiye kata lwero chwore kinde duto manyalo wacho ni ohere kendo omiye luor gadier.

20. Jonyuol nigi ting’ e nyim ng’awa mar rito nyithindo, to ang’o momiyo ok onego jonyuol ogen neno gik ma nyithindgi ok nyal?

²⁰ Neno nyithindo e yo mowinjore. Owinjore jonyuol odew kendo onyis nyithindo hera. Wach Nyasaye luongo nyithindo ni “gikeni ma Jehova ochiwo” kendo ni “mich.” (Zaburi 127:⁠3) Jonyuol nigi ting’ e nyim Jehova mar rito gikenino kata michgo. Muma wuoyo kuom “timbe mag nyathi” koda “fuwo” manie chuny nyathi. (1 Jo Korintho 13:11; Ngeche 22:15) Omiyo jonyuol ok onego obed gi wuoro ka seche moko nyithindgi nyiso fuwo. Nyithindo ok gin joma dongo. Jonyuol ok onego ogen ni nyathi otim gima okalo hike, chal mar joodgi, kata nyalo mare.​—⁠Ne Chakruok 33:​12-14.

21. Nyasaye dwaro ni mondo wane kendo watim ne jonyuol moseti nade?

²¹ Kaka onego wane jonyuol moseti. Tim Jo-Lawi 19:32 wacho ni: “Chungi ni ng’a ma wiye otimo lwar; kendo luor wang’ ng’a moti.” Kuom mano, Chik Nyasaye ne jiwo luor mamalo ne joma oseti. Mani nyalo bedo matek ka janyuol moti nenre ni dwaro ni otimne gik mang’eny, kata ka otuwo kendo omoko ma ok onyal wuotho kata paro mapiyo. Kata kamano, iparo ne nyithindo mondo “gikony jo ma nopidhogi.” (1 Timotheo 5:⁠4) Mano dwaro ni ginyisgi luor, kata mana konyogi e yore mag pesa. Timo marach ne jonyuol moseti, obed e yor gocho kata lwerogi kwedo gima Muma wachonwa mondo watim.

22. En kido mane madwarore ahinya e loyo timbe gero ma jatimore pacho, to inyalo nyis nade kidono?

²² Bed ng’ama terore mos. Ngeche 29:11 wacho niya: “Ng’a mofuwo ogolo mirimbe duto, to ng’at mariek ogeng’o mirimbe, mi okweye.” Ere kaka inyalo bedo gi chuny materore mos? Kar weyo paro maricho mondo opong’ chunyi, tem tieko ywaruok manyalo bedoe mapiyo kaka nyalore. (Jo Efeso 4:​26, 27) Kiwinjo ka tekni terori mos, a kanyo. Kwa roho maler mar Nyasaye mondo okonyi iritri kata iterori mos. (Jo Galatia 5:​22, 23) Wuok dhi bayo matin kata timo tich moro nyalo konyi kedo gi paro machando chunyi. (Ngeche 17:​14, 27) Tem bedo “ng’a matero mirima mos.”​—⁠Ngeche 14:⁠29.

UPOG DAK KOSO UDONG’ KANYACHIEL?

23. Ang’o manyalo timore ka jal manie kanyakla mar Jokristo siko kabedo gi mirima ma ok olok chunye, ma seche moko ogoyo jaode kata nyithinde?

²³ Moko kuom timbe ma Muma nyiso ni Nyasaye kwedo gin kaka “sigu, dhawo, . . . mirima” kendo onyiso ni “jogo ma timo magi ok nocham gikeni mag pinyruodh Nyasaye.” (Jo Galatia 5:​19-21) Kuom mano, ng’ato ang’ata mawacho ni en Jakristo to siko kabedo gi mirima ma ok olok chunye, ma seche moko ogoyo jaode kata nyithinde, inyalo gol oko mar kanyakla mar Jokristo. (Pim gi 2 Johana 9, 10.) Kuom timo kamano, kanyakla mar Jokristo bedo ma onge gi joma timo timbe gero.​—⁠1 Jo Korintho 5:​6, 7; Jo Galatia 5:⁠9.

24. (a) Jaot mihinyo nyalo yiero timo ang’o? (b) Ere kaka osiepe gi jodong-kanyakla nyalo konyo jal mihinyono, to ang’o ma ok onego gitim?

²⁴ To nade Jakristo ma gie sani igoyo gi jaot ma ok nyis chuny mar lokruok? Jokristo moko oseyiero mar dak adaka gi jaot ma kamano nikech gimomiyo. Moko to oseyiero mar ringo pogo dak, ka gineno ni inyalo hiny dendgi, pachgi kata ketho winjruok manie kindgi gi Nyasaye ​—⁠kata neno ni ngimagi ni kama rach. Gima jal mitimone timbe gerogi yiero timo, en ting’ne owuon e nyim Jehova. (1 Jo Korintho 7:​10, 11) Osiepe, wede, kata jodongo ma Jokristo madwaro konyo, nyalo chiwo paro kata puonj, to kata kamano ok onego gichun jal mihinyono ka ginyise okang’ monego okaw. Mano en yiero mar jalo owuon.​​—⁠Jo Rumi 14:4; Jo Galatia 6:5.

GIKO MAR CHANDRUOGE MAKETHO DAK

25. Dwaro mar Jehova ne joot ne en mane?

²⁵ Kane Jehova oriwo Adam gi Hawa e kend, dwaro mare ok ne en ni dak mar joot okethre nikech gik moko kaka bedo misumba kong’o kata timbe gero. (Jo  Efeso 3:​14, 15) Ngima joot ne onego bed kama hera koda kuwe ogundhoe, kendo kama ng’ato ka ng’ato yudoe ritruok maber e paro, e chuny, koda e Wach Nyasaye. Kata kamano, bang’ chakruok mar richo, dak mar joot nochako kethore piyo ahinya.​—⁠Pim gi Eklesiastes 8:⁠9.

26. Jogo matemo dak kaluwore gi dwaro mag Jehova nobed gi kinde mabiro machalo nade?

²⁶ Gima ber en ni, Jehova ok osejwang’o dwaro mare ne joot. Osingo ni obiro kelo piny manyien kama ji nodagie “mang’won, ka onge ng’ato mamiyogi luoro.” (Ezekiel 34:28) E kindeno, bedo misumba kong’o, timbe gero e pacho, kaachiel gi chandruoge mamoko duto maketho udi e ndalogi, nobed gik machon. Ji nobuonji, ok nikech giumo luor lit ma gin-go, to ginibuonji nikech “ginimor moloyo kuom kwe mang’eny.”​—⁠Zaburi 37:⁠11.