Be Ing’eyo Gima Kelo Mor mar Joot?

1. Ang’o momiyo ngima joot motegno en gima dwarore ahinya e ngima dhano?

NGIMA mar joot e riwruok machonie mogik ma dhano osebedogo e piny, kendo osebedo kosiro kama duong’ ahinya e ngima dhano. Kinde duto ma dhano osebedoe, ngima joot motegno osekonyo e gero ogendini motegno. Riwruok mar joot e chenro maberie moloyo, mar pidho nyithindo obed joma dongo ma pachgi otegno.

2-5. (a) Ler ane kaka nyathi winjo ka en e ngima joot ma nigi mor. (b) Gin chandruoge mage mayudore e ngima joot moko?

² Joot modak gi mor bedo kaka kar bwok ma kuwe nitie. Tem ane neno e pachi joot modak e yo maber. Seche ma giyudo gago modhiambo, jonyuol bedo kanyachiel kod nyithindgi ka giwuoyo kuom gik ma ne otimore odiechieng’. Nyithindo wuoyo gi ilo ka ginyiso jonyuol gigo ma ne otimore e skul. Bedo gi kinde mag yueyo ka gin kanyachiel kamano, duogo chuny ng’ato ka ng’ato, kendo miyo giikore ne tije ma gibiro tiyo oko mar pacho odiechieng’ machielo.

³ E ot ma ji odakie gi mor, nyathi ong’eyo ni wuon gi min mare biro rite kapo ni obedo matuwo, seche moko ka giwilo arita e bath otandane gotieno. Ong’eyo ni onyalo dhi ir wuon kata min konyisogi chandruok moyudo kaka ng’ama rawera, kendo ong’eyo ni obiro yudo kony. Ee, nyathi bedo gi chuny mokuwe kata obedo ni piny opong’ gi chandruok machalo nade.

⁴ Ka nyithindo osebedo madongo, pile gin bende gidonjo e kend, mi gibed gi utegi giwegi. Ngero moro mar Jo-Asia wacho kama: “Ka ng’ato osenyuolo nyathine, eka ofwenyo kaka en gi gowi maduong’ kuom jonyuolne.” Ka ginyiso hera koda erokamano matut, nyithindogo makoro osebedo jo madongo, temo miyo joodgi giwegi obed mamor. Kendo girito koda ngima jonyuolgi makoro ti, mayudo mor kuom bedo gi nyikwagi.

⁵ Nyalo bedo ni koro iparo e chunyi ni: ‘Adier, ahero jooda, to kata kamano ngima jooda ok chal gi ma oa wachi kaendi. An kaachiel gi jaoda watiyo kuonde mopogore, kendo ok yot mondo wanere. Pile wawuoyo mana kuom chandruoge mag pesa.’ Kata mita iwacho ni, ‘Nyithinda koda nyikwaya odak e taon machielo, kendo ok ahiny nenogi’? Ee, to nikech gik matimore ma joot ok nyal chiko, thoth ngima joot ok ni kaka onego gibedi. Kata kamano, joot moko to odak e ngima mamor. E yo mane? Be nitie gino makelo mor e ngima joot? Ee, nitie. To kapok wawuoyo kuom gino, onego wayud dwoko kuom penjo moro maduong’.

JOOT GIN NG’A GIRI?

6. Kit joot ma ibiro wuoyoe e bugni gin mage?

⁶ E pinje mang’eny mag wasung, joot bedo baba, mama kod nyithindo. Kwaro gi dayo nyalo dak kar kendgi giwegi kaluwore gi nyalo margi. Kata obedo ni tudruok gi wede man mabor podi nitie, kawo ting’ mag wedego en gima dok chien. Koket e yo machuok, ma e kit joot ma wabiro wuoyoe e bugni. Kata kamano, nitie kit joot moko ma bende osebedo ka medore kuom higini machiegni mosekalo; udi ma nigi janyuol achiel, udi ma nyithindo nigi wuoro kata miyo ma ok masie, kod udi ma jonyuol ok odak kanyachiel nikech wach moro.

7. Joot moko otudore e yo mane?

⁷ E kit ogendini moko, tudruok mar joot oriwo jokakwaro gi jokadayo koda wede mamoko. Kanyalore, e tudruok machalo kama, dayo gi kwaro irito gi nyithindgi, kendo nitie tudruok maber, to ting’ mopogore opogore omako nyaka wede mamoko. Kuom ranyisi, moko kuom joodno nyalo konyo e pidho, kendo chulo pesa mag skul ne wedegi. Chike koda puonj mibiro wuoyoe ei bugni, omako kata joot motudore gi wede duto kaka onyis kae.

CHANDRUOK NITIE E NGIMA MAR JOOT

8, 9. Gin chandruoge mage e pinje moko manyiso ni ngima joot lokore?

⁸ Gie sani, ngima mar joot lokore to gima rach en ni, ok olokore e yo maber. Kuom ranyisi, e piny India, dhako mokendi dak kor gi chwore kendo otiyo e dalano ka ichike gi wede chwore. Kata kamano, kindegi yot neno mon mokendi e piny India, kadhi manyo tich mabor gi pacho. To ema podi nenore ni idwaro ni gitim tijegi mag ot e dala kaka chik ogandano dwaro. Penjo ma ji penjo e pinje mang’eny en niya, Kipimo dhako mondik tich kod joma moko e ode, dhakono onego otim tije mag pacho e okang’ mane?

⁹ E kit ogendini mag Jo-Asia, nitie tudruok machiegni ahinya e kind joot moriwo jokakwaro gi jokadayo kaachiel gi wede mamoko. Kata kamano, tudruok ma kamano osebet ka dok chien nikech chandruoge mag yuto, koda temo dak e kit ngima mar wasung ma jiwo kit ngima ma ng’ato ng’iyo ngimane owuon. Kuom mano, thoth ji neno wach rito wede moseti kaka ting’ mapek, kar neno ting’no kaka migawo maber. Jonyuol moko moseti ok riti e yo maber. E kindegi, en adier ni e pinje mang’eny joma oseti ijwang’o.

10, 11. Gin ang’o manyiso ni ngima mar joot lokore e pinje mag Ulaya?

¹⁰ Ketho kend chuth en gima medo timore ahinya. E piny Spain, okang’ ma joma okendore ne were godo chuth chakre higini mag 1990, nomedore mochopo kama kend 1 kuom kend 8 kethore. To medruokno ne duong’ ahinya kipime gi werruok ma ne timore higini 25 motelo ne mano, ma ne en 1 kuom kend 100. E piny Ingeresa miwacho ni ema kwan joma were ni malo moloyo pinje mamoko mag Ulaya (kend 4 kuom 10 ineno ni biro kethore), osebedo gi medruok ahinya mar udi ma nigi janyuol achiel kende.

¹¹ Thoth ji e piny Jerman to nenore ni ok kaw ngima mar joot kaka ne ging’iyogo chon. E higini mag 1990, kuom ute duto mag Jo-Jerman, ute 35 e wi 100 ne nigi ng’ato achiel kende, to 31 e wi 100 ne nigi ji ariyo kende. Jo-Faransa bende ok kendore ahinya, to jogo matimo kamano, ketho kendruokgi chuth e okang’ mamalo moloyo kaka chon. Thothgi neno ni ber dak adaka kanyachiel maok gibedo gi ting’ ma kendruok kelo. Mano en gima timore e piny mangima⁠bende.

12. Nyithindo chandore e yore mage nikech lokruok matimore e ngima joot ndalogi?

¹² To nade nyithindo? E piny Amerka koda e pinje mamoko mang’eny, ok nyuol thoth nyithindo gi joma okendore, to moko to inyuolo mana gi rowere ma podi tindo. Thoth nyiri ma rowere nigi nyithindo ma wegegi opogore. Kaluwore gi ripode mawuok e alwora mar piny, nitie nyithindo tara gi tara ma onge miechgi kendo lothni e kor taonde. Thothgi ringo sand ma giyudo e pacho, kata iriembogi gi joodgi makoro onge nyalo mar ritogi.

13. Gin chandruoge mage ma osenya ahinya ma mayo joot mor?

¹³ Ee, ngima joot ni e chandruok. Ka wamedo e wi gik mosewachi, ng’anjo ma rowere timo, timbe mag sando nyithindo, lweny e kind joma okendore, bedo wasumbini kong’o, koda chandruoge mamoko malich, gin gik ma mayo joot mor. Kuom mano, nyithindo mang’eny koda joma dongo ok ne ngima mar joot kaka kar bwok madier.

14. (a) Kaluwore gi gima jomoko wacho, gin ang’o mamiyo joot nie chandruok? (b) Jal moro mong’ere ahinya ne olero nade gik matimore e piny masani, to gik ma nowachogo osechando ngima joot nade?

¹⁴ Ang’o momiyo joot nie chandruok kamano? Jomoko wacho ni chandruoge mag joot bedoe nikech mon bende tinde donjo e tije mag andika. Jomoko to wacho ni en nikech timbe ji ema osebedo maricho. Jomoko bende chiwo paro mamoko e wi mago. Chiegni higini gana ariyo mosekalo, jal mong’ere ahinya ne okoro ni chandruoge mang’eny ne dhi bedoe e ngima joot kane ondiko kama: “Kinde mag chandruok nobi e ndalo mag giko. Ji nobed jo moherore giwegi, kendo jo mohero mwandu, jo ma wuorore, jongayi, kendo jojaro; jo ma ok winj jonywolgi, jo ma ok go erokamano, jo ma ok luor Nyasaye; jo ma ok ohero owetegi, jo ma jendeke, jojig wach, jo moowore, jo mager, jo ma ok ohero gik mabeyo; joandhoga, jorikni, josunga, kendo jo mohero mor mar piny moloyo hero Nyasaye.” (2 Timotheo 3:​1-4) Be nitie ng’ama nyalo bedo gi kiawa ni wechegi chopo ndalogi? E piny ma gik moko chaloe kama, be en gima wawuoro ni thoth udi nie chandruok?

GIMA KELO MOR MAR JOOT

15-17. Ei bugni, en ang’o mibiro kaw kaka gima chiwo puonj mamalo moloyo kuom gino makelo mor mar joot?

¹⁵ Puonj kuom kaka inyalo yud mor e ngima joot wuok kuonde mopogore opogore. Thoth jodongo chiwo puonj kuom wach ngima joot kaluwore gi chike mayudore ei ogandagi. Gima rach en ni dhano chiwo puonj mopogore opogore, kendo puonj michiwo kawuono, inyalo ne ni ok ti kinde mabiro.

¹⁶ To kare puonj migeno mar tayo joot inyalo many kanye? In ineno nade, be inyalo manyo kony ei buk ma ne ondiki higini 1,900 mosekalo? Koso inyalo neno ni buk ma kamano wechene ok nyal tiyo kindegi? Adier en ni, gino makelo mor mar joot gadier, yudore mana kowuok ei bugno.

¹⁷ Bugno en Muma. Kaluwore kod adiera mantie, bugni ne ondiki kokalo kuom much Nyasaye owuon. Ei Muma, wayudo weche maluwogi: “Ndiko duto mowuok kuom much Nyasaye, konyo kuom puonjo ji, kuom kwero gik maricho, kuom rieyo ji, kendo kuom tiego ji mondo gibed jo makare.” (2 Timotheo 3:16) Ei bugni, wabiro jiwi mondo inon kaka Muma nyalo konyi e “rieyo” gik moko, seche ma ikedo gi chandruoge ma joot bedogo ndalogi.

18. Ang’o momiyo owinjore yie ni kuom adier, Muma ema nigi puonj mamalo moloyo ne joma okendore?

¹⁸ Kapo ni in gi kiawa kabe Muma nyalo konyo joot obed gi mor, par ane wachni: Jal ma ne muche oti godo e ndiko Muma, e Jachak chenro mar kend. (Chakruok 2:18-25) Muma wacho ni nyinge en Jehova. (Zaburi 83:18) En e Jachwech kendo ‘Wuoro ma chakruok mar joot duto a kuome.’ (Efeso 3:14, 15, NW) Jehova osebedo ka neno ngima joot nyaka a chakruok mar dhano. Ong’eyo chandruoge manyalo bedoe kendo osechiwo puonj kaka inyalo loyogi. Kinde duto ma dhano osebedoe, jogo ma kuom adier osetiyo gi puonj mag Muma e ngimagi kaka joot, osebedo mamor ahinya.

19-21. Gin ranyisi mage ma kindegi manyiso teko ma Muma ni godo e loyo chandruoge mag kend?

¹⁹ Kuom ranyisi, miyo moro e piny Indonesia nohero ketho pesa e tuke mag loyo mich e yor hawi. Kuom higini mogwaro ne ojwang’o nyithinde adek, kendo nodhawo gi chwore pile. Bang’e nochako puonjore Muma. Mos mos nochako yie gi gigo ma Muma wacho. Kane oyie tiyo gi puonjgo, nochako bedo miyo maber moloyo. Kinda ma notimo e tiyo gi puonj manie Muma nokelo mor ne joode duto.

²⁰ Miyo moro e piny Spain wacho kama: “Bang’ higa achiel kende e kendruokwa, ne wachako bedo gi chandruoge madongo.” En kaachiel gi chwore ne ok giwinjore e yore mang’eny, kendo ok ne giwuo ahinya, to ne giwuoyo mana ka gidhawo. Kata obedo ni ne gin gi nyathi ma nyako ma pod tin, ne gidwaro dhi e kot mondo oyie negi gidag mopogore. Kata kamano, kapok ne gitimo kamano, ne ojiwgi mondo ginon gima Muma wacho. Ne gipuonjore wechege momako ngima dichwo gi dhako mokendore, ma gichako tiyo gi puonjgo. Kinde matin bang’e, ne gichako wuoyo gi kuwe, kendo joodno ne oriwore e achiel gi mor.

²¹ Muma konyo joma oseti bende. Kuom ranyisi, ne ane gima ne otimore ne dhako gi dichwo moro e piny Japan. Dichwo ne en ja mirima ma seche moko nohero lweny. Mokwongo, nyithindgi ma nyiri nochako puonjore Muma kata obedo ni jonyuolgi ne kwedogi. Bang’e, dichwo bende nochako puonjore, to chiege ne pod kwedo. Kata kamano, kaka higini ne medo sudo, chiege nofwenyo ni puonj mag Muma ne tiyo maber kuom joode. Nyige ne rite maber, kendo chwore koro ne muol moloyo. Lokruok ma kamago ne omiyo dhakono ochako nono Muma en owuon, mi en bende puonjgo ne otiyo kuome maber. Miyo ma otino nowacho nyadinwoya kama: “Koro ne wabedo joma okendore gadier.”

22, 23. Muma konyo nade jo mowuok ei ogendini duto mondo oyud mor e ngimagi kaka joot?

²² Ranyisigi gin mana moko kuom mang’eny mawuoyo kuom jogo mosepuonjore gino makelo mor ne joot. Jogi oseyie gi puonj mag Muma kendo gisetiyo kodgi. En adier ni gin bende gidak e piny mopong’ gi gero, timbe anjawo, chandruoge mag pesa mana kaka joma moko. E wi mano, girem kaka dhano, to kata kamano, giyudo mor kuom temo timo dwaro mar Jachak chenro mar ngima joot. Mana kaka Muma wacho, Jehova Nyasaye e “mapuonji mondo iyud konyruok, mateloni e yo madidhie.”​—⁠Isaiah 48:⁠17.

²³ Kata obedo ni ne otiek ndiko Muma chiegni higini gana ariyo mosekalo, puonj manie iye podi tiyo nyaka sani. E wi mano, ne ondike ne ji duto. Muma ok en bug Wasunge. “Kuom ng’at achiel”, Jehova “nochueyo ogendini duto mag ji,” kendo Ong’eyo chal mar dhano kamoro amora. (Tich Joote 17:26) Puonj mag Muma tiyo kuom ng’ato ang’ata. Ka itiyo kodgi, in bende ibiro ng’eyo gino makelo mor mar joot.