Rit Joodi Kuom gik Manyalo Hinyogi

1-3. (a) Gigo manyalo hinyo joot wuok kuom yore kaka mage? (b) Dwarore jonyuol otim ang’o mondo kik gikal tong’ seche ma girito joodgi?

NYATHINI chiegni wuok dhi e skul, to koth chue. Ibiro timo nang’o? Be ibiro weye mondo odhi adhiya ma ok imiye gima oumore godo? Koso ibiro rwakone lewni mang’eny ma mone wuotho? Kuom adier, ok ibi timo moro amora kuom gik ariyogi. Ibiro timo gima dwarore mondo omi koth kik goye.

² E yo machalo kamano, jonyuol nyaka yud yo ma ginyalo ritogo joodgi kuom gik manyalo hinyogi, kaka​—⁠yore mag manyo mor, gik mitiyogo e keyo kata lando weche, mbese, kendo seche moko kata mana e skul. Jonyuol moko ok rit joodgi chuth, kata ritogi e okang’ moromo. To nikech jonyuol moko neno ni gik moko duto mawuok oko nyalo hinyo joodgi, girido chik machopo kama nyithindo neno ni odigi ahinya. Be rito joodi e yo mowinjore nyalore?

³ Ee mano nyalore. Kalo tong’ ok kony kendo nyalo kelo masira. (Eklesiastes 7:​16, 17) To kare ere kaka jonyuol ma Jokristo nyalo rito joodgi e yo mowinjore ma ok gikal tong’? Wanon ane yore adekgi: somo mar skul, osiepe, koda yore mag yweyo ka imanyo mor.

EN NG’ANO MABIRO PUONJO NYITHINDI?

4. Jonyuol ma Jokristo onego one nade somo mar skul?

⁴ Jonyuol ma Jokristo ong’eyo ni dhi e skul en gima ber ahinya. Ging’eyo ni dhi e skul konyo nyithindo ng’eyo somo, ndiko, wuoyo gi ji e yo mowinjore, kaachiel gi ng’eyo kaka ginyalo loyo chandruoge. Skul bende onego okonygi ng’eyo kaka ginyalo puonjore bedo joma olony. Lony gi rieko ma nyithindo yudo e skul nyalo konyogi bedo gi ngima maber e piny masani mopong’ gi chandruokni. E wi mano, yudo somo maber nyalo konyogi timo tije gi lony mamalo.​—⁠Ngeche 22:⁠29.

5, 6. Ere kaka skul nyalo miyo nyithindo obed gi paro ma ok kare kuom wach nindruok?

⁵ Kata kamano, skul bende miyo nyithindo bedo kanyachiel gi nyithindo wetegi, ma thothgi nigi paro morochore. Kuom ranyisi, ng’i ane paro ma gin-go kuom wach nindruok koda bedo gi timbe mabeyo kata maricho. E skund sekondari moro e piny Nigeria, nyako moro ma jachode, ne ohero miyo jopuonjre wetege paro kuom weche nindruok. Ne giwinje gi ilo ahinya, kata obedo ni paro ma ne ochiwo ne gin paro mofuwo ma ne ogolo e buk mawuoyo kuom weche nindruok. Moko kuom nyirigo ne otemo tiyo gi paro ma ne nyakono omiyogi. To nikech timo kamano achiel kuom nyirigo ne omako ich kapok okende, mi notho ka otemo golo ijno.

⁶ Gima lit en ni, moko kuom paro ma ok kare e wi wach nindruok ma nyithindo yudo e skul, ok wuog kuom nyithindo wetegi, to mana kuom jopuonje. Ng’eny jonyuol bwok ka skunde puonjo nyithindo weche nindruok, to ok gijiw negi timbe mabeyo gi ting’ mabedoe. Miyo moro ma nigi nyako ma ja higini 12 wacho ni: “Wadak e gweng’ ma ji omako ahinya timbe din gi mag anyuola, to ema podi e skund sekondari manie gweng’wa sie, imiyo nyithindo rabo yunga [kondom]! ” Miyoni kaachiel gi chwore chunygi ne ochandore bang’ ng’eyo ni nyathigi ma nyako ne isero gi yawuowi ma mbesene madwaro nindo kode. Ere kaka jonyuol nyalo rito joodgi kuom tembe machalo kamago?

7. Yo maber mar tieko paro ma ok kare kuom wach nindruok en mane?

⁷ Be nyalo bedo maber moloyo weyo ma ok iwuoyo gi nyithindo kuom weche mag nindruok? Ooyo. Ber mondo in iwuon ema ipuonj nyithindi weche modok korka nindruok. (Ngeche 5:⁠1) En adier ni e pinje moko mag Ulaya kod Amerka ma Nyandwat, jonyuol mang’eny oluor wuoyo kuom wachni. Kamano bende, e pinje moko mag Afrika, jonyuol ok jowuoyo gi nyithindgi kuom wach nindruok. Wuoro moro e piny Sierra Leone wacho ni, “Mano ok en kitwa kaka Jo-Afrika.” Jonyuol moko neno ni puonjo nyithindo wach nindruok en miyogi paro ma biro miyo gidonji e timbe maricho! Kata kamano, Nyasaye to neno wachni nade?

KAKA NYASAYE NENO WACH NINDRUOK

8, 9. Weche mage manie Muma mawuoyo kuom wach nindruok?

⁸ Muma keto maler ni wich kuot ok onego obedie ka iwuoyo e yo mowinjore kuom wach nindruok. E piny Israel, oganda Nyasaye ne onyisi ni gichokre kanyakla, kaachiel “gi jo matindo,” mondo gichik itgi ka isomo Chik Musa gi dwol. (Rapar mar Chik 31:​10-12; Joshua 8:35) Chik ne wuoyo ratiro kuom weche nindruok moriwo, dhi e dwe, modhno kata lach nyodo, terruok, chode, chwo nindruok gi chwo, nindruok e kind wede, kendo nindruok gi le. (Tim Jo-Lawi 15:​16, 19; 18:​6, 22, 23; Rapar mar Chik 22:22) Bang’ somo negi Chik kamano, onge kiawa ni jonyuol ne nyaka wuo gi nyithindgi ma koro ne nigi penjo mang’eny.

⁹ Nitie weche miwuoyoe e sula mar abich, auchiel, gi abiriyo e bug Ngeche, machiwo puonj kaka jonyuol ma nigi hera nyalo konyo nyithindgi otang’ gi gigo ma terruok kelo. Ndikogi nyiso ni terruok nyalo kelo tem ahinya. (Ngeche 5:3; 6:​24, 25; 7:​14-21) Kata kamano, ndikogo puonjo ni terruok en gima ok ni kare, makelo masiche, kendo gichiwo puonj makonyo rowere obed motang’ gi timbe maricho. (Ngeche 5:​1-14, 21-23; 6:​27-35; 7:​22-27) E wi mano, ndikogo nyiso pogruok mantie e kind tim terruok, kod mor mayudore e nindruok mitimo gi joma okendore. (Ngeche 5:​15-20) Yaye mano kaka en ranyisi maber moket ne jonyuol mar puonjo nyithindgi!

10. Ang’o momiyo konyo nyithindo ong’e pach Nyasaye kuom wach nindruok ok bi miyo gidonji e terruok?

¹⁰ Mita puonj ma kamano nyalo miyo nyithindo odonji e terruok? Ooyo, Muma puonjo ni: “Lony gi ng’eyo e moreso ng’at makare.” (Ngeche 11:⁠9) Be diher reso nyithindi kuom gik manyalo hinyogi e pinyni? Wuoro moro nowacho ni: “Nyaka a e tin-gi, wasebedo ka wayango maler ne nyithindwa weche modok korka nindruok. Omiyo ka giwinjo ka nyithindo moko wuoyo kuom wach nindruok, mano ok bwoggi. Mano ok bed negi wach malich.”

11. Ere kaka inyalo puonj nyithindo mos mos weche mopondo mag ngima?

¹¹ Mana kaka osenyisi e sula motelogo, puonj mowinjore modok korka weche mag nindruok onego ochaki chon. Sama ipuonjo nyithindo kaka iluongo fuonde mag del, kik ikal ma ok inyisogi fuonde mag duggi ka gima gin gik makelo wichkuot. Puonjgi nyinge makare mag fuondego. Kaka kinde kadho, dwarore puonjogi keto tong’ e tudruok e kindgi gi jomoko kaachiel gi ritruok koda luor mowinjore. Kanyalore, jonyuol duto onego opuonj nyithindo ni fuondego gin fuonni makende ma ok onego omul gi jomoko kata nyisogi, kendo ok onego owuo kuomgi e yo marach. Kaka nyithindo medo dongo, onego onyisgi kaka dichwo gi dhako riwore mondo ginyuol nyathi. Kochopo kinde ma gin giwegi gisechako pong’, onego bed ni giseng’eyo lokruok mabiro timore e dendgi. Mana kaka osewachi e Sula mar 5, puonj kaka mago bende nyalo konyo e rito nyithindo kuom joma nyalo wuondogi mondo onind kodgi.​—⁠Ngeche 2:​10-14.

TICH MA JONYUOL NI GODO

12. Gin paro mage ma ok kare ma kinde mang’eny ipuonjo e skul?

¹² Dwarore jonyuol oikre kedo gi puonj mag miriambo minyalo puonj nyithindo e skul​—⁠rieko mag pinyni, kaka wacho ni gik moko nosieko kendgi, kawo ni ogandau ber moloyo moro, kata ni onge wach ma en adiera chuth. (1 Jo Korintho 3:19; pim gi Chakruok 1:27; Tim Jo-Lawi 26:1; Johana 4:24; 17:17.) Ng’eny jopuonje kawo wach medo somo kaka gima duong’ ahinya. Kata obedo ni wach medo somo en yiero mar ng’ato owuon, jopuonje moko neno ni mano e yo kende mar miyo ngima odhi maber ne ng’ato.a​—⁠Zaburi 146:​3-6.

13. Ere kaka inyalo rit nyithindo ma dhi e skul kuom puonj koda paro ma ok ni kare?

¹³ Mondo omi jonyuol oked gi puonj ma ok karego, nyaka gikwong ging’e puonj ma nyithindgi yudo e skul. Kuom mano, un jonyuol ng’euru ni un bende un gi tich! Bed gi dwaro mar ng’eyo gadier kaka nyithindi timo e skul. Wuo kodgi bang’ ka gisewuok e skul. Penjgi gigo ma gipuonjore, gik ma gihero moloyo, koda gik matek negi ahinya. Non tije skul ma omi nyithindi mondo gitim e dala, gigo ma ne gindiko e skul, koda duoko mag penj. Tem mondo ing’e jopuonjegi. We jopuonj ong’e ni imor gi tich ma gitiyo, kendo ni iikori konyo kaka nyalore.

OSIEPE NYITHINDI

14. Ang’o momiyo dwarore mondo nyithindo moluoro Nyasaye oyier osiepe mabeyo?

¹⁴ “Wachno to iyudo kanye? ” Jonyuol adi manyalo bedo ni osepenjo kamano ka gibwok kendo wuoro gima rach ma nyathigi owacho kata timo? Donge thoth wechego kata timbego timre nikech bedo gi osiep moro manyien e skul, kata e alwora ma udakie? Ee, osiepe nyalo konyowa kata kethowa ahinya, wabed joma dongo kata jo matindo. Jaote Paulo nosiemo niya: “Kik wuondu; osiepe maricho ketho timbe mabeyo.” (1 Jo Korintho 15:33; Ngeche 13:20) To moloyo, rowere ema yot ahinya mondo owuondi gi mbesegi koda osiepegi. Gihinyo bedo gi kiawa, kendo seche moko gin gi gombo mar moro osiepegi. To mano kaka dwarore mondo giyier osiepe mabeyo!

15. Ere kaka jonyuol nyalo tayo nyithindgi e yiero osiepe?

¹⁵ Mana kaka janyuol ka janyuol ong’eyo, kinde duto nyithindo ok bi timo yiero makare; dwarore otagi e timo kamano. Mano ok onyiso ni jonyuol oyier negi osiepegi. Kar timo mano, kaka gimedo dongo, puonjgi bedo mariek, kendo konygi ng’eyo kido monego gimany kuom osiepe. Kido monego ging’i ahinya en mar ng’at mohero Jehova kendo matimo gik makare e wang’ Nyasaye. (Mariko 12:​28-30) Puonjgi hero jogo ma nyiso kido kaka, bedo jadiera, jang’wono, jachiwo, kendo jakinda. Sama utimo puonjruok maru kaka joot, kony nyithindi ng’eyo kido mabeyo ma joma iwuoyo kuomgi ei Muma ne nyiso, kendo gimany kido kaka mago kuom jogo manie kanyakla. In iwuon ket ranyisi maber kitiyo gi chikego e yiero osiepeni.

16. Jonyuol nyalo nono e yo mane chal mar osiepe ma nyithindgi yiero?

¹⁶ Be ing’eyo ni osiepe nyithindi gin ng’a gini? To nade, donge inyalo nyiso nyithindi ogwelgi pacho mondo ing’egi? Bende, inyalo penjo nyithindi gima nyithindo mamokogo paro kuom osiepegigo. Be ging’ere kaka joma tir koso gin joma odak ka wuondore? Ka en adier ni osiepegi gin joma nyiso kido ariyo, kony nyithindi mondo ong’e gimomiyo mako osiep gi joma kamago nyalo hinyogi. (Zaburi 26:​4, 5, 9-12) Ka ifwenyo ni nyathini chako nyiso kido moko ma ok ber e timbene, e rwakruokne, e pache, kata e weche mawuok e dhoge, nyalo dwarore iwuo kode kuom osiepege. Nyalo bedo ni nyathini tiyo gi kinde mang’eny gi osiepne moro ma kethe.​—⁠Pim gi Chakruok 34:​1, 2.

17, 18. Kaachiel gi chiwo siem kuom osiepe maricho, jonyuol nyalo chiwo kony mane?

¹⁷ Kata kamano, puonjo nyithindi mondo otang’ gi osiepe maricho kende ok oromo. Konygi ng’eyo kaka ginyalo manyo osiepe moko mabeyo. Wuoro moro wacho niya: “Kinde duto ne watemo nyiso nyathiwa yo moro machielo. Omiyo sama skul ne dwaro ni wuodwa obed e tim mar opira, an kaachiel gi jaoda ne wabedo kode piny mi wawuoyo kuom gimomiyo mano ok ne dhi bedo gima ber ​—⁠nikech osiepe mamoko ma ne onyalo dhi bedogo. Kar mano ne wachiwone paro kaka wanyalo kawo nyithindo manie kanyakla, mi waduto wadhi watug opira. Kendo timo kamano ne okonyo.”

¹⁸ Jonyuol mariek konyo nyithindgi manyo osiepe mabeyo, kae to gimanyo kinde mag yueyo gi mor kanyakla. Kata kamano, bedo gi kinde mag mor ka giyueyo kanyachiel gi nyithindgi ok en gima yot ne jonyuol mang’eny.

MANYO MOR KODA YUEYO E YO MANE?

19. Gin ranyisi mage manie Muma manyiso ni ka joot timo tuke ma miyogi mor, mano ok en richo?

¹⁹ Be Muma kwedo bedo gi kinde mag mor? Ooyo ngang’! Muma wacho ni nitie “chieng’ nyiero . . . kendo chieng’ timo miel.”b (Eklesiastes 3:⁠4) Oganda Nyasaye e Israel machon ne mor kuom winjo thum kendo miel, timo tuke kendo goyo ngero. Yesu Kristo ne odhi e nyasi mar kisera kama Mathayo Lawi ne otedoe “chiemo mang’eny.” (Luka 5:29; Johana 2:​1, 2) Kuom adier, Yesu ne ok sind ji bedo gi mor. Kik imi joodi one ni mor koda nyiero en richo ngang’!

20. En ang’o ma jonyuol onego oket e paro sama gichano bedo gi kinde mag mor?

²⁰ Jehova en “Nyasaye mamor.” (1 Timotheo 1:​11, NW ) Kuom mano, lamo Jehova onego obed gima kelo mor to ok gima miyo ngima ng’ato bedo mokuyo. (Pim gi Rapar mar Chik 16:15.) Nyithindo gin joma ohero bedo moil kendo dendgi nigi teko mang’eny minyalo tiyogo e tuke. Tuke moyier maber ok gin mana gik makelo mor kende. Gin yore ma nyithindo puonjore godo, kendo miyo gibedo motegno. Jal ma e wich e ot, ema nigi ting’ mar chiwo ne joode gigo madwarore, moriwo koda bedo gi kinde mag mor. Kata kamano, dwarore timo gik moko maonge kalo tong’.

21. Gin ang’o monego otang’ godo kuom yore mag manyo mor e kindegi?

²¹ E kinde mopong’ gi chandruokgi ma gin “ndalo mag giko,” oganda dhano opong’ gi “jo mohero mor mar piny moloyo hero Nyasaye,” mana kaka Muma ne okoro. (2 Timotheo 3:​1-5) Manyo mor e gima duong’ ahinya ne jomoko. Gige manyo mor yudore mang’eny ahinya kindegi, kendo ginyalo thung’o gik madwarore otim ahinya. E wi mano, kindegi thoth yore manyo mor opong gi timbe terruok, gero, tiyo gi yien e yo marach koda timbe moko maricho ahinya. (Ngeche 3:31) En ang’o minyalo tim mondo orit nyithindo kuom yore mag manyo mor manyalo hinyogi?

22. Ere kaka jonyuol nyalo tiego nyithindgi ng’ado paro mariek kuom yore mag manyo mor?

²² Dwarore ni jonyuol oket tong’ koda chike. To moloyo, dwarore gipuonj nyithindgi pogo mor mabeyo gi maricho, kendo ng’eyo keto tong’. Tiegogi kamano kawo kinde koda kinda. Ne ane ranyisini. Wuoro moro ma nigi yawuowi ariyo ne ofwenyo ni wuode maduong’ nohero winjo stesen moro manyien mar redio. Kuom mano, chieng’ moro kane wuorono ni e mtoka kodhi tich, en bende ne oyawo stesendno. Mos mos ne ochako ndiko weche mawuok e thumbe moko. Bang’e ne obet piny gi yawuote mowuoyo kodgi kuom weche ma ne owinjo e thumbego. Notiyo gi penjo mamiyo nyithindogo chiwo pachgi kochako niya, “Uneno wachni nade? ” kae to ochiko ite mos ne paro ma gichiwo. Bang’ tiyo gi Muma ka giwuoyo kuom wachno, yawuowigo ne oyie ni ok ginichak giwinj stesendno.

23. Ere kaka jonyuol nyalo rito nyithindgi kuom gige manyo mor ma ok beyo?

²³ Jonyuol mariek ma Jokristo nono thumbe, program mag televison, tep mag vidio, buge mag miyo ji nyiero, tuke mag vidio, koda sinembe ma nyithindgi ohero. Ging’iyo piche manie tok tep, wende mantie, koda kaka obogi, kendo gisomo weche malando thumbego e gasede kata e televison. Jonyuol moko bwok bang’ ng’eyo moko kuom gige manyo mor molos midwaro mondo nyithindo oti godo. Jogo madwaro rito nyithindgi kuom gigo manyalo kethogi, bedo kodgi piny kendo giwuoyo kuom gimomiyo gigo richo, ka gitiyo gi Muma koda buge mawuoyo kuom Muma kaka Maswali Ambayo Vijana Huuliza​—⁠Majibu Yafanyayo Kazi koda weche manie gasede mag Ohinga mar Jarito kod Amkeni!c Ka jonyuol siko ka keto tong’ e yo motegno kendo e yo mowinjore, kinde mang’eny gibiro neno ber.​—⁠Mathayo 5:37; Jo Filipi 4:⁠5.

24, 25. Gin yore moko kaka mage ma joot nyalo manyogo mor ka giyueyo kanyachiel?

²⁴ Kuom adier, rito nyithindi kuom gige manyo mor maricho, en mana achiel kuom yore mag goyo lwenyno. Nyaka lo tim marach kitiyo gi tim maber, nono to nyithindo inyalo wuondi ma donji e timbe maricho. Ng’eny joot mang’eny ma Jokristo paro gi ilo kinde ma ne gibedo kanyachiel ka giyueyo gi mor​—⁠kaka dhi bayo, timo tuke, limo wede gi osiepe kaachiel gi timo gik mamoko. Joot moko oseyudo ni somo buge gi dwol mamalo ka gin kanyachiel kelonegi mor koda hoch. Moko to ohero goyo sigendini mamit. To joot mamoko nigi gik ma gihero timo kanyachiel, kaka payo gik moko, goyo gige thum, goro piche kata nono chuech mag Nyasaye. Nyithindo ma puonjre timo gik ma kamago, yudo ritruok kuom yore maricho mag manyo mor, kendo gifwenyo ni manyo mor ok en mana bet abeta mondo omori gi ng’at machielo. Timo gik moko un uwegi kelo mor moloyo bedo mana joma ng’icho.

²⁵ Riwruok kanyachiel gi osiepe bende en yo machielo mar yudo mor ka uyueyo. Ka ochan-gi kendo otagi e yo maber ma ji moromo kende ema bedoe, kendo ka ok gikaw kinde mang’eny e chano, ginyalo konyo nyithindi e yore moko, moloyo bedo mana gima kelo mor kende. Timo riwruoge machalo kamano nyalo konyo e tego hera mar joma ni e kanyakla.​—⁠Pim gi Luka 14:​13, 14; Juda 12.

JOODI NYALO LOYO PINY

26. En kido mane madwarore ahinya e rito joot kuom gik manyalo hinyogi?

²⁶ Onge kiawa ni rito joodi kuom gik manyalo hinyogi e pinyni, en gima dwaro ni iti matek ahinya. Kata kamano, nitie gimoro achiel moloyo duto manyalo miyo iritgi maber. Gino en hera! Tudruok majaber ma nigi hera e kind joot, biro miyo pacho obed kar buok makelo kuwe, kendo biro miyo winjruok bedoe, ma e gino madwarore ahinya mondo giritre kuom paro koda timbe manyalo hinyogi. E wi mano, nyago kit hera moro machielo, bende en gima dwarore moloyo​—⁠en hero Jehova. Ka joot duto nigi hera ma kamano, biro bedo mayot ne nyithindo dongo ka gisin gi paro moro amora mar timo gima ok mor Nyasaye, mondo piny kik logi. Kendo jonyuol mohero Jehova gi chunygi, biro manyo kaka ginyalo luwo ranyisine e nyiso hera, bedo moikore winjo wach, kendo ok gikal tong’. (Jo Efeso 5:1; Jakobo 3:17) Ka jonyuol timo kamano, nyithindgi ok bi neno ngima mar lamo Jehova kaka kit ngima moting’o mana chike makwero gik moko, kata ni yorno en ngima maonge mor mamiyo koro gimanyo mana kaka di giwe lamono. Kar mano, gibiro neno ni lamo Nyasaye e yo maber moloyo mar dak e ngima ma kelo mor.

27. Ere kaka joot nyalo loyo piny?

²⁷ Joot modak mamor ka gin gi winjruok e tiyone Nyasaye kendo matemo matek mondo gibed ‘ma onge mbala kendo ma onge chilo’ kuom timbe maricho mag pinyni, bedo joot makelo ne Jehova mor. (2 Petro 3:14; Ngeche 27:11) Joot ma kamago, luwo ndach Yesu Kristo ma ne okwedo chuth tembe mag piny ma Satan oteloeni. Ka ngimane kaka dhano ne ochomo gikone, Yesu ne nyalo wacho kama: “An aseloyo piny.” (Johana 16:33) Mad joodi bende lo piny mondo gibed gi ngima ma nyaka chieng’!