Twak ma Yesu Nogolo e Got

Nyaka bed ni Yesu ool ahinya bang’ lemo otieno mangima kendo yiero jopuonjrene 12 mondo gibed jootene. Koro piny oseru to e ma pod Yesu tek kendo oikore dhi konyo ji. Odhi nyaka e bath got mantie Galili mondo otim kamano. Nyalo bedo ni godno ni machiegni gi Kapernaum kama Yesu osetimoe tijene mang’eny.

Oganda maduong’ mowuok kuonde mopogore opogore obiro manyo Yesu. Moko oa Jerusalem gi alwora mar Judea duto man yo milambo. Mamoko to oa e gwenge mag Tiro gi Sidon ma gin taonde man machiegni gi dho nam. Ang’o momiyo gimanyo Yesu? ‘Gibiro winje, kendo mondo ochanggi kuom tuochegi.’ To kamano e kaka otimonegi—Yesu “changogi giduto.” Par ane wachno! Jotuo duto chango. Bende, Yesu golo jochiende kuom ‘joma jochiendego chando.’ Jochiende gin malaike maricho mag Satan.​—Luka 6:17-19.

Bang’ mano, Yesu dhi to bet kamoro mopie e bath got kendo oganda maduong’ lwore koni gi koni. Nenore ni jopuonjrene, to moloyo joote 12, e ma obet machiegni kode ahinya. Ji duto nigi siso mar winjo japuonj ma timo honni madongogi. Yesu golo twak ma konyo jowinjone gadier. Twageno bende osekonyo jomamoko mang’eny. Wan bende twagno nyalo konyowa. Mano en nikech oting’o weche matut mag Nyasaye moler e yo mayot kendo ma winjo tiendgi ok tek. Yesu tiyo gi ranyisi mag gik ma timore pile kod gik ma ji ong’eyo maber. Mano miyo joma dwaro dak e ngima maber ma Nyasaye oyiego winjo tiend gik mopuonjo e yo mayot. Gin puonj mage madongo ma miyo twak ma Yesu nogolono bedo twak ma konyo ahinya?

JOMA MOR GADIER GIN JOMAGE?

Ji duto diher bedo mamor. Nikech Yesu ong’eyo mano, ochako lero gik ma nyalo miyo ji obed gi mor madier. Parie kaka wachno mako pach joma winje. Kata kamano, nitie weche moko ma nyaka bed ni mako dhogi.

Yesu wacho kama: ‘Joma mor gin joma nigi riyo mar ng’eyo Nyasaye, nimar Pinyruodh polo en margi. Joma mor gin joma nigi kuyo, nimar ibiro hogi. Joma mor gin joma nigi kech kod riyo mar gik makare, nimar noyieng’gi. Joma mor gin joma osesand nikech gik makare, nimar Pinyruodh polo en margi. Un joma mor ka ji kwedou kendo gisandou nikech an. Moruru kendo beduru moil ahinya.’​—Mathayo 5:3-12.

Bedo “joma mor” ma Yesu wuoyoe tiende en ang’o? Yesu ok wuo kuom mor kata ilo ma ng’ato bedogo nikech gimoro maber motimorene. Mor madier opogore gi mano. Ng’at ma nigi mor madier en ng’at ma gik ma en-go orome, kendo ma winjo e chunye ni ngimane dhi maber.

Yesu wacho ni joma nigi riyo mar ng’eyo Nyasaye, joma chunygi lit nikech gin joricho, kod joma timo kinda mar ng’eyo Nyasaye kendo tiyone, e ma gin joma mor gadier. Kata ka ji mon kodgi kendo sandogi nikech gitimo dwach Nyasaye, pod gimor nikech ging’eyo ni Nyasaye mor kodgi kendo ni obiro miyogi ngima mosiko ma nyaka chieng’.

Kata kamano, nitie ji mang’eny ma paro ni bedo gi mwandu kod luwo mor mag piny e ma nyalo miyo ng’ato obed mamor. Yesu to chiwo paro mopogore. Owacho gima nyaka bed ni miyo thoth jowinjone paro matut. Owachonegi niya: “Yaye nobednu malit un joma nigi mwandu, nikech useyudo hoch maru chuth. Yaye nobednu malit un joma yieng’ sani, nikech unubed gi kech. Yaye nobednu malit, un joma nyiero sani, nikech ubiro kuyo kendo ywak. Yaye nobednu malit sama ji duto wuoyo maber kuomu, nimar mano e kaka kweregi notimo ne jonabi mag miriambo.”​—Luka 6:24-26.

Ang’o momiyo bedo gi mwandu, nyiero nikech ilo, kendo yudo pak koa kuom jomamoko en gima kelo lit? En nikech sama ng’ato keto gik ma kamago obed motelo e ngimane, ok obi tiyo ne Nyasaye e yo makare kendo mano biro miyo kik oyud mor madier. Yesu ok tem wacho ni bedo ng’at modhier kata ma kech kayo e ma kelo mor. Kata kamano, kinde mang’eny joma odhier gi joma chandore e ma ohero rwako puonj mag Yesu kendo mano miyo giyudo mor madier.

Yesu wuoyo kuom jopuonjrene kowacho kama: “Un e chumbi mar piny.” (Mathayo 5:13) En adier ni ok owach ni gin chumbi masie. Kar mano, chumbi en gima itiyogo e rito gimoro kik kethre. Ne ikanoga chumbi mang’eny machiegni gi kendo mar misango e hekalu mar Nyasaye kendo ne iporo chumbigo e chiwo migolo ne Nyasaye. Chumbi bende ochung’ ne gima ok kethre kata ma ok tow. (Tim Jo-Lawi 2:13; Ezekiel 43:23, 24) Jopuonjre Yesu gin “chumbi mar piny” nikech tich ma gitiyo rito ji kendo konyo ji bedo gi timbe mabeyo mondo winjruok margi gi Nyasaye kik kethre. Ee, ote ma giyalo nyalo reso ngima jogo duto ma kawo okang’ ma dwarore.

Bende, Yesu wacho ne jopuonjrene kama: “Un e ler mar piny.” Ji ok mokga taya kae to gikete e bwo okapu, kar mano gikete e wi gir chungo taya mondo orieny ne ji duto. Omiyo, Yesu jiwogi niya: “Weuru ler maru orieny e nyim ji mondo gine timbeu mabeyo kendo gimi Wuonu manie polo duong’.”​—Mathayo 5:14-16.

PUONJ MA JOLUP YESU ONEGO OLUW

Jotend din mar Jo-Yahudi kawo Yesu kaka ng’at ma ketho Chik Nyasaye. Omiyo, gisebedo ka giriwo paro ling’ling’ mondo ginege. Kuom mano, Yesu wacho ayanga kama: “Kik upar ni ne abiro ketho Chik kata weche Jonabi. Ne ok abiro kethogi, to ne abiro chopogi.”—Mathayo 5:17.

Adier en ni Yesu ohero Chik Nyasaye ahinya kendo ojiwo jomamoko mondo gibed gi chuny ma kamano. Owacho niya: “Kuom mano, ng’ato ang’ata ma ketho achiel kuom chike matindoe mogikgi kendo ma puonjo jomoko ni gitim kamano, noluonge ni ng’at matin e Pinyruodh polo.” Tiend wechego en ni ng’at ma kamano ok nodonj e Pinyruoth kata matin. Yesu medo wacho kama: “To ng’at ma timogi kendo ma puonjogi, noluonge ni ng’at maduong’ e Pinyruodh polo.”​—Mathayo 5:19.

Yesu kwedo kata mana kido ma nyalo miyo ng’ato oketh Chik Nyasaye. Bang’ wacho ni Chik wacho ni “Kik inek,” omedo kama: “Ng’at ma dhi nyime bedo gi mirima gi owadgi ibiro yal e od ng’ado bura.” (Mathayo 5:21, 22) Ng’at ma dhi nyime bedo gi mirima gi nyawadgi, timo ketho maduong’ ma nyalo kata miyo onege. Kuom mano, Yesu lero okang’ ma ng’ato onego okaw mondo kuwe obedie. Owacho niya: “Omiyo, sa mitero mich mari e kar misango, miti iparo ka in kanyo ni owadu nigi wach moro kodi, we michnino e nyim kar misango kanyo, kae to ia. Kwong idhi ilos kuwe gi owadu eka bang’e iduog ichiw michni.”​—Mathayo 5:23, 24.

Wach machielo ma Chik kwedo en chode. Yesu wuoyo e wi wachno koluwo niya: ‘Ne uwinjo ni ne owach ni: “Kik ichod.” An to awachonu ni, ng’ato ang’ata ma siko ka ng’iyo dhako mondo ogombe, osechodo kode e i chunye.’ (Mathayo 5:27, 28) Yesu ok wuo mana kuom bedo gi paro moro mochido ma kadho akadha; kar mano, ojiwo ahinya kaka ok en gima ber mondo ng’ato ‘osik ka ng’iyo’ dhako mondo obed gi gombo mar nindruok kode. Nikech kobedo gi gombo ma kamano, to onyalo donjo e chode ka thuolo oneno. Ere kaka ng’ato nyalo geng’o gima kamano kik timrene? Nyalo dwarore ni okaw okenge moko makende. Yesu wacho kama: ‘Omiyo, ka wang’i ma korachwich miyo ichwanyori, gole oko kendo iwite oa kuomi. Ka lweti ma korachwich miyo ichwanyori, ng’ade oko kendo iwite oa kuomi.’​—Mathayo 5:29, 30.

Jomoko oseyie mondo lakteche ong’ad oko fuonni mag dendgi mondo mi gires ngimagi. Kuom mano, ok kawwa gi wuoro ni Yesu wacho ni ber moloyo mondo ng’ato ‘owit’ gimoro amora, kata mana fuoni ma nyalo dwarore ahinya e del kaka wang’ kod lwedo. Timo kamano biro konyowa mondo kik wabed gi paro mochido kod timbe ma parogo nyalo kelo. Yesu lero niya: “Ber moloyo mondo achiel kuom fuonnigi olal kar mondo dendi duto olwar e Gehena.” Gehena ne en kar wang’o yugi ma mach lielie oko mar ohinga mag Jerusalem. Gehena ochung’ ne kethruok ma nyaka chieng’.

Bende, Yesu chiwo puonj e wi gima jolupne onego otim sama jomoko ochwanyogi kata dwaro hinyogi. Owacho kama: “Kik itam ng’at marach, to ng’at ma goyo lembi korachwich, lokne lembi machielono bende.” (Mathayo 5:39) Mano ok nyis ni ng’ato ok nyal kawo okang’ mar geng’o joma dwaro hinye kata hinyo joode. Yesu wuoyo e wi “goyo” tiende ni thalo lemb ng’ato ma en gima ok nyal hinyo ng’ato marach kata nege. Kar mano, ng’at ma thalo wadgi chalo mana ng’at ma manyo dhawo. Yesu temo wacho ni ka ng’ato kwinyi mondo udhaw kode kata ubed gi ywaruok kode, bed ni othali kata oyanyi, kik ichul kuor.

Puonj ma Yesu chiwono luwore gi puonj manie chik Nyasaye ma dwaro ni ng’ato oher wadgi. Omiyo, Yesu jiwo joma winje niya: “Dhiuru nyime hero jowasiku kendo lamuru ne joma sandou.” Onyisogi gima duong’ momiyo onego gitim kamano. Owachonegi kama: “Mondo unyis adier ni un nyithind Wuonu manie polo, nimar en omiyo wang’-chieng’ mare rieny ne joma richo kaachiel gi joma beyo.”​—Mathayo 5:44, 45.

Yesu tieko weche ma osewuoyoegi kowacho niya: “Nyaka ubed malong’o chuth mana kaka Wuonu manie polo bende long’o chuth.” (Mathayo 5:48) En adier ni ok otem wacho ni ji nyalo bedo malong’o e yo makare chuth. Kata kamano, kuom luwo ranyisi ma Nyasaye ketonwa, wanyalo timo dongruok mi waher nyaka jowasikwa. Kokete e yo machielo, Yesu wachonwa kama: “Dhiuru nyime bedo joma kecho ji, mana kaka Wuonu bende kecho ji.”​—Luka 6:36.

LAMO KOD KETO GENO KUOM NYASAYE

Sama Yesu dhi nyime gi twage, ojiwo jowinjone kama: “Tang’uru kik utim gik makare e nyim ji mana ni mondo gineu.” Yesu kwedo tim wuondruok ma ng’ato nyisorego ni oluoro Nyasaye. Owacho kama: “Sama ichiwo mich mag konyo jochan, kik igo turmbeta e nyimi kaka joma wuondore jotimo.” (Mathayo 6:1, 2) Ber moloyo ka ng’ato konyo nyawadgi ma ok oland ne jomamoko.

Bang’e, Yesu wacho kama: “Sama ulemo, kik ubed kaka joma wuondore, nimar gihero lemo ka gichung’ e sunagoke gi akek yore madongo ni mondo ji onegi.” Kar mano, owacho niya: “In kilemo, donj e odi kar kendi, kendo bang’ loro dhoot, lam Wuonu man kama opondo.” (Mathayo 6:5, 6) Yesu ok kwed chuth lemo e nyim ji, nimar kata en owuon ne ochiwo lamo kaka mago. Gima okwedo en lamo ma ng’ato chiwo mondo onyisrego e nyim jomamoko mondo gipakego.

Opuonjo ogandano kowacho niya: “Sama ulemo, kik unwo anwoya weche kaka joma oa e ogendni mamoko timo.” (Mathayo 6:7) Tiend gima Yesu wacho ok en ni ng’ato ok nyal lemo nyadinwoya e wi wach moro achiel. Gima okwedo en ‘nwoyo anwoya’ weche moko mondik kata ma ng’ato omako e wiye. Bang’ mano, ochiwonegi ranyisi kaka onego gilem. Lamo mar ranyisino oting’o kwayo abiriyo. Kwayo adek mokwongo wuoyo e wi ratiro ma Nyasaye nigo mar locho e wi gik moko duto, kaachiel gi dwache. (1) Nyinge mondo obed maler, (2) Pinyruodhe mondo obi, (3) dwarone mondo otimre. Bang’ weche adekgo eka wanyalo kwayo weche ma mulo ngimawa. Kwayo mar (4) en ni mondo omiwa chiembwa ma pile ka pile, (5) mondo owenwa richowa, (6) mondo kik temwa moloyo nyalowa, kae to mar (7) en ni mondo oreswa e lwet ng’at marach.

Onego wabed gi paro mane e wi gigewa mag ringruok? Yesu jiwo ogandano kama: “Weuru kano mwandu magu e piny, kama kudni kod nyal kethoe kendo kama jokuoge donjoe mi gikwal.” Donge mano en adier? Mwandu mag ringruok nyalo kethore kendo gikethorega. Bende, bedo kod mwandu ok e ma mi wabed malong’o e wang’ Nyasaye. Mano e momiyo Yesu wacho weche ma luwogi: “Kanuru mwandu magu e polo.” Wanyalo timo kamano kuom keto tij Nyasaye e ma obed motelo e ngimawa. Onge ng’at ma nyalo ketho winjruok maber manie kindwa gi Nyasaye kata mayowa mich mar ngima mochwere. Weche ma luwo ma Yesu nowachogi gin adier. Nowacho ni “kama mwanduni nitie, kanyo bende e kama chunyi nitiere.”​—Mathayo 6:19-21.

Yesu chiwo ranyisi mondo ojiwgo wachno. Owacho niya: “Taya mar del en wang’. Omiyo, ka wang’i ochomo kamoro achiel, dendi duto biro bet gi ler. To ka wang’i nigi ich-lit, dendi duto biro bedo mudho.” (Mathayo 6:22, 23) Sama wang’wa tiyo maber, ochalo kaka taya mar dendwa. Kata kamano, mondo wang’wa oti maber nyaka wachome kamoro achiel; nono to wanyalo chako bedo gi paro ma ok kare e wi gik ma dwarore moloyo e ngima. Chomo wang’wa e mwandu mag ringruok kar tiyo ne Nyasaye nyalo miyo ‘dendwa duto obed mudho.’ Mano nyalo miyo wachak timo gik ma ok owinjore.

Kae to Yesu chiwo ranyisi maber ahinya. Owachonegi kama: “Onge ng’at ma nyalo bedo misumba ruodhi ariyo; nimar obiro sin gi moro to ohero machielo, kata obiro makore gi moro to ochayo machielo. Ok unyal bedo wasumbni mag Nyasaye kendo wasumbni mag Mwandu.”​—Mathayo 6:24.

Nyalo bedo ni moko kuom joma winjo Yesu nigi parruok e wi gige ringruok ma gichando. Kuom mano, omiyogi geno ni ka giketo tij Nyasaye obed mokwongo e ngimagi, ok onego gibed gi parruok mokalo tong’. Owachonegi kama: “Nonuru adimba winy manie polo; ok gichuo kodhi, ok gike, bende ok giken e deche. To pod Wuonu manie polo pidhogi.”​—Mathayo 6:26.

To nade maua manie got kanyo? Yesu wacho ne jowinjone ni “kata mana Solomon e ber mar duong’ne duto, ok norwakore kaka achiel kuom mauago.” Mano nyiso ang’o? Onyiso ni “ka Nyasaye rwako yien ayiena manie papgo kamano, ma gin mana gik ma betie kawuono to kiny iwitogi e mach, donge obiro rwakou moloyo?” (Mathayo 6:29, 30) Omiyo, Yesu jiwogi kama: “Kik uparru ka upenjoru ni, ‘Ang’o ma wabiro chamo?’ kata ni, ‘Ang’o ma wabiro madho?’ kata ni, ‘Ang’o ma wabiro rwako?’ . . . Wuonu manie polo ong’eyo ni uchando gigo duto. Kuom mano, sikuru kudwaro mokwongo Pinyruoth kod gik makare mag Nyasaye, kendo gik mamokogo duto nomednu.”​—Mathayo 6:31-33.

KAKA WANYALO YUDO NGIMA

Joote kaachiel gi jomamoko ma chunygi tir diher dak e ngima ma moro Nyasaye. Kata kamano, nitie gik ma miyo timo kamano bedonegi matek. Kuom ranyisi, thoth Jo-Farisai kwedo ji kendo gineno mana ketho mag jomamoko. Omiyo, Yesu jiwo jowinjone niya: “Weuru ng’ado ne ji bura mondo kik ong’adnu bura; nikech bura ma ung’ado e ma nong’adnu.”​—Mathayo 7:1, 2.

Nikech Jo-Farisai opong’ gi akwede mokalo tong’, joma luwogi nyalo hinyore. Yesu chiwo ranyisi kowacho niya: “Be muofu nyalo tayo muofu wadgi? Donge giduto gibiro lwar e bur?” Kare joma winjo Yesu onego obed gi paro mane e wi jomamoko? Ok onego gibed mana joma manyo ketho mag jomoko, nikech timo kamano nyalo bedo richo maduong’. Yesu penjo kama: “Ere kaka inyalo wacho ne owadu ni, ‘Owadwa, we agolni pilni yath manie wang’i,’ ka koni to in iwuon ok ine yath maduong’ manie wang’ino? In ng’at ma wuondore! Kwong igol yath maduong’ e wang’i iwuon eka ibiro neno maler kaka inyalo golo pilni yath manie wang’ owadu.”​—Luka 6:39-42.

Mano ok nyis ni jopuonjre Yesu ok nyal ng’ado bura moro amora kata matin. Yesu jiwogi niya: “Kik ukaw gik maler umi guogi, bende kik uwit kiteu mag lulu ne anguche.” (Mathayo 7:6) Adiera manie Wach Nyasaye beyo sidang’. Mano e momiyo ipimogi gi kite mag lulu. Ka jopuonjre Yesu oyudo joma timbegi chalo gi mag le, ma ok rwak adiera mabeyogo, jopuonjrego onego owere gi joma kamago kae to gimany joma oyie rwako ote ma giyalo.

Yesu dok e wach lamo kae to ojiwo gimomiyo dwarore ni ji osik ka timo kamano. Owacho kama: “Sikuru ka ukwayo, to nomiu.” Nyasaye oikore mar dwoko lamo magwa. Yesu jiwo wachno kopenjo kama: ‘En ng’ano kuomu ma ka wuode okwaye makate to omiye kidi? Kuom mano, ka un, kata obedo ni un joma richo ung’eyo chiwo mich mabeyo ne nyithindu, donge Wuonu manie polo biro chiwo gik mabeyo e okang’ malach moloyo ne joma kwaye!’​—Mathayo 7:7-11.

Kae to Yesu wacho weche mong’ere ahinya ma thoth ji tiyogago kaka chik ma tayo ngimagi. Owacho niya: “Omiyo, gik moko duto ma udwaro ni ji otimnu, un bende utimnegi kamano.” Donge waduto onego wakaw wechego mapek kendo wati kodgi e kindwa gi jomamoko? Kata kamano, ka luwore gi puonj ma Yesu chiwo, timo kamano nyalo bedo matek. Owacho ne jowinjone kama: “Donjuru e rangach madiny, nikech rangach kod ndara ma tero ji e kethruok duong’ kendo lach, kendo ji mang’eny e ma donjoe; to rangach matin kendo ndara madiny tero ji e ngima, to ji manok e ma nwang’e.”​—Mathayo 7:12-14.

Nitie joma nyalo temo geng’o jopuonjre Yesu mondo kik giluw yo ma terogi e ngima. Yesu siemo jopuonjrene niya: “Tang’uru gi jonabi mag miriambo, ma biro iru ka girwako lep rombe to e igi gin ondiegi mawuor ma ngemo.” (Mathayo 7:15) Yesu wacho bende ni yien mabeyo kod yien maricho inyalo ng’e gi olemo ma ginyago. Kamano bende e kaka dhano gin. Kuom mano, wanyalo fwenyo jonabi mag miriambo kokalo kuom weche ma gipuonjo kod timbegi. Kuom adier, Yesu lero ni gima ng’ato wacho ok e ma mi obed japuonjrene. To gima duong’ en gima ng’ato timo. Nitie joma wacho ni Yesu e Ruodhgi. Kata kamano, nade kapo ni ok gitim dwach Nyasaye? Yesu luwo kama: “Anawachnegi niya: ‘Ok nang’eyou ngang’! Auru e nyima, un joketh-chikgi!’”​—Mathayo 7:23.

Yesu tieko twage gi weche ma luwogi: “Ng’ato ka ng’ato ma winjo wechenagi kendo ma timogi, nochal gi ng’at mariek mogero ode e wi lwanda. Kae to koth ne ochue kendo ohula nobiro, yamo bende nokudho ka goyo odno, to ne ok olwar, nikech noyudo osegur misene e lwanda.” (Mathayo 7:24, 25) Ang’o momiyo odno ne ochung’ motegno? En nikech jagedo “nokunyo lowo modhi piny nyaka e wi lwanda eka noketo mise.” (Luka 6:48) Kuom mano, winjo awinja weche Yesu kende ok oromo. Nyaka watem ahinya mondo wabed gi kinda mar “timogi.”

To nade ‘ng’at ma winjo wechego to ok otimgi’? ‘Ochalo gi ng’at mofuwo ma nogero ode e wi kuoyo.’ (Mathayo 7:26) Koth, ohula, kod yamo nyalo miyo ot ma kamano olwar marach.

Oganda wuoro ahinya yo ma Yesu puonjogo e twagno. Otimo kamano kaka ng’at ma wechene oa kuom Nyasaye to ok kaka jotend din. Omiyo, nenore ni thoth joma owinjo puonj mag Yesu doko jopuonjrene.