BE ING’EYO?

Ang’o momiyo Josef nolielo tike kapok odhi e nyim Farao?

Bug Chakruok nyiso ni Farao nochiko mondo okelne mapiyo Ja-Hibrania moro miluongo ni Josef ma noyudo ni e jela mondo obi olerne tiend lek ma ne chande. Noyudo osetwe Josef e jela kuom higni mang’eny. Kata obedo ni Farao ne dware mapiyo, Josef ne okawo thuolo mondo oliel tike. (Chakruok 39:20-23; 41:1, 14) Bedo ni jandiko ne oketo wachno e Muma nyiso ni nolony gi kit ngima Jo-Misri.

Chwo machon moriwo nyaka Jo-Hibrania ne ok lielga tikgi. Buk moro mogo gi McClintock kod Strong miluongo ni Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature wacho kama: “Jo-Misri machon kende e oganda ma ne lieloga tikgi.”

Be ng’ato ne lielo mana tike kende? Gaset miluongo ni Biblical Archaeology Review nyiso ni nitie nyasi moko mag Jo-Misri ma ne dwarore ni ng’ato oikre maber kapok odhi e nyim Farao, mana kaka doikre sama odhi e hekalu. Kuom mano, ne dwarore ni Josef oliel tike kaachiel gi dende duto kapok odhi e nyim Farao.

Buk mar Tich Joote nyiso ni wuon Timotheo ne en Ja-Grik. Be mano nyiso ni ne owuok e piny Grik?

Ok ochuno ni obed kamano. E barupe ma ne roho maler otayo jaote Paulo mondo ondik, nitie kuonde ma ne onyiso pogruok ma ne nitie e kind Jo-Yahudi gi Jo-Grik kotiyo gi wach mar Jo-Grik sama owuoyo kuom ji duto ma ok Jo-Yahudi. (Jo-Rumi 1:​16; 10:12) Achiel kuom gimomiyo Paulo notimo kamano en nikech ji mang’eny kuonde ma ne olendoe ne wacho dho Grik kendo luwo kit ngimagi.

Jomage ma ne joma chon neno kaka Jo-Grik? Chiegni higni mia ang’wen kapok Yesu obiro e piny, jandiko moro ma Ja-Athene miluongo ni Isocrates nosungore kaka kit ngima Jo-Grik ne koro landore e piny mangima. Nowacho ni nikech mano, “joma tinde iluongo ni Jo-Grik gin joma oseyudo somb Jo-Grik, to ok mana joma onyuol ka gin Jo-Grik.” Kuom mano, nyalo bedo ni wuon Timotheo kaachiel gi jomamoko ma Paulo noluongo ni Jo-Grik ne gin joma ne luwo kit ngima Jo-Grik to ok ni ne onyuolgi ka gin Jo-Grik.​—Tich Joote 16:1.