Bug Muma Namba 54​—1 Timotheo

Jandiko: Paulo

Ne Ondike: Makedonia

Ne Otiek Ndike: Chiegni 61–64 E.N.

E WECHE ma Luka ondiko kowuoyo kuom ngima Paulo e bug Tich Joote, rumo kowacho ni Paulo ne ni Rumi korito bura ma nokwayo e nyim Kaisar. Iwacho kanyo ni Paulo nodak e ode owuon mochulo, kolando wach Pinyruodh Nyasaye ne jogo duto ma ne biro ire, kendo kotimo kamano “ratiro, ma ok ng’ato otame.” (Tich 28:30, 31) Kata kamano, ei barupe mar ariyo ne Timotheo, Paulo ndiko niya: “Aneno masira, kendo itueya gi rateke ka ng’at ma timo gi marach,” kendo onyiso kaka thone ne chiegni. (2 Timo. 2:9; 4:6-8) Mano lokruok manade! Mokwongo, ne en jal motwe komi luor, to koro ne otweye ka ng’ama otimo richo moro marach. En ang’o ma dibed ni ne otimore chakre kinde ma Luka nondikoe chal mar Paulo e higa 61 E Ndalowa, e giko higini ariyo ka Paulo ni Rumi, kod gima Paulo owuon nondiko ne Timotheo kuom chal mare, ma nenre ni ne ondiko ka koro nochiegni tho?

² Bedo ni ok yot ng’eyo kinde sie ma Paulo ne ondikoe barupene ni Timotheo kod Tito kipimogi gi kinde ma nondikie bug Tich Joote, osemiyo josomo moko manono Muma wacho ni nyaka bed ni kwayo mar Paulo e nyim Kaisar ne odhi maber, kendo ni ne ogonye chiegni e higa 61 E Ndalowa. The New Westminster Dictionary of the Bible wacho ni: “Weche mitieko ndikogo bug Tich Joote winjore maber gi wachni [ni Paulo ne ogony bang’ bedo e twech kuom higini ariyo] mopogore gi paro mar ni twech mosewuo kuome kae, gikone nokelo ne jaoteno tho. Luka jiwo gadier ni onge ng’ama ne ochungo tij jaoteno, manyiso ni giko mar tije mar lendo kare podi ne ni mabor.”a Omiyo nenre ni barupe Mokwongo ne Timotheo nondiki e kind wuok mare e twech mokwongo Rumi kod twechne mar ariyo kuno, chiegni e kind higini mag 61-64 E Ndalowa.

³ Bang’ gonye wuok e twech, nenre ni Paulo nochako odok e tije mar misonari kanyachiel gi Timotheo kod Tito. Ok ong’ere ngang’ ka adier Paulo nochopo Spain kaka jomoko wacho. Clement ma ne en Ja-Rumi nondiko (chiegni 95 E Ndalowa) ni Paulo nochopo “nyaka e tong’ mag pinje man Yimbo chuth,” ma ne nyalo riwo nyaka Spain.b

⁴ Paulo ne ni kanye sama nondiko barupe mokwongo ne Timotheo? 1 Timotheo 1:3 nyiso ni Paulo notimo chenro mondo Timotheo odhi olos weche moko mag kanyakla e Efeso, sama Paulo owuon to ne dhi Makedonia. Ka en Makedonia ema nenre ni nondiko mooro ne Timotheo baruano ka Timotheo ni Efeso.

⁵ Chakre chon, ji oseyie ni barupe ariyo ma ne oor ne Timotheo nondiki gi Paulo, kendo ni gin Ndiko mowuok kuom much Nyasaye. Jondiko motelo mag Jokristo moriwo nyaka Polycarp, Ignatius, kod Clement ma ne ni Rumi, duto yie gi wachni, kendo barupego oket ei oboke machon kaka ndiko mondiki gi Paulo. Jasomo moro ndiko ni: “Nitie ndiko mag Muma Manyien manok machiwo adiera moloyo kuom wachni . . . Omiyo akwede kabe bugni en adier nyaka bed ni ne ochakore mana nyocha mopogore chuth gi kaka kanisa machon ne nene.”c

⁶ Paulo ne ondiko barua mokwongoni ne Timotheo mondo onyisgo ratiro chenro moko monego oluw ei kanyakla. Bende ne dwarore osiem Timotheo mondo oritre kuom puonj mag miriambo, kendo mondo Timotheo oteg owete kojiwogi mondo gikwed ‘mbekni ma chutho ok en ng’eyo.’ (1 Timo. 6:20) Dala mar Efeso ma ne itimoe ohala ahinya bende ne nyalo kelo tembe mag manyo mwandu koda “hero pesa,” omiyo chiwo puonj kuom wachni bende ne dhi bedo gima ber e kindeno. (6:10) Kuom adier, Timotheo ne osebedo gi lony koda tiegruok maber mondo omi oti kode kuom tijni. Ne en gi wuoro ma Ja-Grik, to min mare ne Nya-Yahudi ma noluoro Nyasaye. Ok ong’ere malong’o kinde sie ma Timotheo nokwongo winjoe wach Jokristo. Kinde ma Paulo nolimo Lustra ka en e wuodhe mar ariyo e tij misonari, ma nenre ni notimore ka higa 49 E Ndalowa ochomo e gikone, kata e chak higa 50  E Ndalowa, ne oseyudo ka Timotheo (ma ne nyalo bedo rawera ma jahigini 20 kama) “ne ni gi pak e kind owete man Lustra gi Ikonio.” Kuom mano, Paulo ne otimo chenro mondo Timotheo odhi kode kanyachiel gi Sila. (Tich 16:1-3) Timotheo iluongo gi nyinge e barupe 11 kuom barupe 14 ma Paulo nondiko moriwo nyaka bug Tich Joote. Kinde duto Paulo ne nyiso Timotheo hera kaka mar wuoro, kendo kinde ka kinde ne ojaore mondo olim kanyakla mopogore opogore​—ma en gima ne nyiso ni Timotheo nosetiyo maber e tij misonari, omiyo ne olony kendo nonyalo ting’o migepe mapek.​—1 Timo. 1:2; 5:23; 1 Thes. 3:2; Fili. 2:19.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

¹⁵ Baruani chiwo siem motegno ne jogo mawuoyo awuoya kuom gik manono kendo magoyo mbekni mopong’ gi rieko mag dhano. “Goyo mbaka ma kelo sin” otudore gi sunga kendo onego otamruok, nimar Paulo nyisowa ni mano geng’o dongruok mar Jokristo, kendo okelo mana “mbaka, to ok gimi ji ng’eyo cheno mar Nyasaye man kuom yie.” (6:3-6; 1:4) Kaachiel gi timbe ringruok, mino weche kamano “kedo gi puonjno mangima mowinjore kod Wach Maber man gi duong’ mar Nyasaye mipako.”​—1:10, 11.

¹⁶ Jokristo ma nodak Efeso kama dhano ne manyoe pesa e yor wuoro, nenre ni ne dwarore omi siem kuom kedo gi gombo mar manyo mwandu koda kaka mano galo ji. Paulo nochiwo siemno. Jopiny osebedo kanwoyo wechenego kama, ‘Hero pesa en chakruok mar richo duto,’ to mano kaka ji manok kende ema tiyo gi wechego! Mopogore gi mano, Jokristo madier dwarore owinj siemno kinde duto. Timo kamano biro kelonegi ngima. Onego giring gia e obadho manyalo hinyogi mar manyo mwandu, ka giketo geno margi ok kuom “mwandu ma onge kore, to gigen Nyasaye ma miyowa gik moko mogundho mondo wamorgo.”​—6:6-12, 17-19.

¹⁷ Barup Paulo nyiso ni Timotheo owuon ne en ranyisi maber kuom kaka rowere ma Jokristo onego obedi. Kata obedo ni ne en rawera ma podi hike tin, ne otegno e wach Nyasaye. Ne otimo matek mochopo e okang’ mar bedo jarit-kanyakla, kendo ne oyudo gweth mang’eny kuom migepe ma ne otimo. Kata kamano, mana kaka rowere duto manyiso kinda e tij Nyasaye ndalogi, ne dwarore odhi nyime koparo matut kuom wechegi, kendo koketo chunye kuomgi chuth mondo omi osik kotimo dongruok. Jogo duto madwaro bedo gi mor mosiko e timo dongruok kaka Jokristo, onego owinj puonj ma Paulo chiwo niya: “Tim kinda e wechego, kiritori iwuon, kendo kirito weche mipuonjo. Kitimo kamano iniresri iwuon, kendo nires bende jogo ma winjo weche mipuonjo.”​—4:15, 16.

¹⁸ Baruani ma nondiki kuom much Nyasaye jiwowa mondo wagen chenro mabeyo mag Nyasaye. Onyiso kaka chwo koda mon nyalo timo migawogi mondo omi gikel winjruok ma Nyasaye dwaro ei kanyakla. (2:8-15) Bende baruani wuoyo kuom kido mabeyo ma jogo madwaro bedo jorit koda jokony tich ei kanyakla onego obedgo. Kuom mano, roho maler nyiso gigo madwarore kuom jogo matiyo e migepe makende. Baruano jiwo ni jolendo duto mosechiwore bende onego onyag kidogo, kowacho kama: “Ka ng’ato dwaro mondo obed jakwadh kanisa, odwaro tich maber.” (3:1-13) Kido maber ma jarit-kanyakla onego obedgo kuom ji duto, gibed chwo kata mon ei kanyakla olosie maber ei baruani kaachiel gi kaka onego oyal bura e nyim joneno kapo ni odonj ne ng’ato. Sama ojiwo ni jodongo matiyo matek e twak kendo e puonjo onego omi luor nyadiriyo, Paulo tiyo gi Ndiko mag Dho-Hibrania nyadiriyo kowacho kama: “Nimar Ndiko owacho niya, ‘Kik itue dho dhiang’ kodiemo ngano’ kendo niya, ‘Jatich ber gi pokne.’ ”​—1 Timo. 5:1-3, 9, 10, 19-21, 17, 18; Rapar 25:4; Lawi 19:13.

¹⁹ Bang’ chiwo puonj mabeyogi duto, Paulo medo wacho ni chikno onego oluw e yo ma onge mbala koda bura, nyaka chop ‘duok Yesu Kristo kaka Ruoth ne jogo malocho kaka joloch kendo Ruodh jogo malocho kaka ruodhi.’ Nikech geno mar Pinyruodhni, baruani tieko gi weche matekogi ng’eny kokwayo Jokristo mondo “gibed jomwandu mag timbe mabeyo, gibed mang’won, giyie pogo ni jowetegi gik ma gin go. Kamano ginikan mwandu ma nobed mise maber e ndalo ma biro, mondo giyudgo ngima ma en ngima maradier.” (1 Timo. 6:14, 15, 18, 19) Mano kaka puonj duto mabeyo kendo makonyo ni e bug Timotheo Mokwongo!

[Weche moler piny]