Tûn Hma Zawng Aiin I Meng Ang U!
“Mi dangte angin i muhîl suh ang u khai, i mengin i ngaihven zâwk ang u.”—1 THESSALONIKA 5:6.
1, 2. (a) Pompeii leh Herculaneum chu eng ang khawpui nge a nih? (b) Pompeii leh Herculaneum khua mipui tam takte chuan eng vaukhânna thu nge an ngaih pawimawh loh va, chu chuan eng nge a rah chhuah?
KAN Vântlâng Kum Chhiar kum zabi pakhatnaah chuan, Pompeii leh Herculaneum khuate chu Rom khawpui hausa ber berte a ni a; Vesuvius Tlâng bula awm a ni. Chu khawpui pahnihte chu Rom mi hausa tak takte tâna intihhlimna hmunpui lâr tak a ni a. An ennawm chhuahna inte chu mi sâng chuang ṭhut theihna a ni a, Pompeii khawpuiah phei chuan khawpuia chêng zawng zawng deuhthaw ṭhut theihna ennawm chhuahna tualzâwl zau tak a awm a ni. Pompeii khawpui hlui laichhuaktute chuan zu dâwr 118 lai an lai chhuak a, chûng zînga ṭhenkhat chu pawisa khelhna hmun emaw, nawhchizawrhna hmun emaw a ni a. Banga an lem ziakte leh thil châmbâng dang hmuh chhuahte chuan, nungchang bawlhhlawhna leh hausak âtchilhna a hluarzia a târ lang bawk.
2 Vesuvius Tlâng chu August 24, C.E. 79 khân a kâng puak ṭan a. Tlângkâng chanchin zir mite chuan, chirhdiak ling so but but leh a vâpa khawpui pahnih tuam vektu, tlângkâng a puah hmasak berna chuan khawpuia mi chêngte tlân chhiatna a dan an ring lo va. Mi tam tak chu an tlân chhe thei ta rêng a ni. Mahse, tlângkâng hlauhawmzia ngainêptu emaw, vaukhânna ngaihthahtute emaw chu an tlân chhe ve lo. Tichuan, zanlai vêlah chuan, boruak sa tak te, chirhdiak ling so but but te, leh lung sa takte chuan Herculaneum khawpui chu a tuam ta mup mup mai a, khawpui tlân chhiatsan duh lo zawng zawng chu thawchhamin an thi ta vek a. A tûk zîng hma takah chuan, Pompeii khawpuia awm zawng zawngte pawh chutiang bawk chuan an thi vek bawk a ni. Vaukhânna ngaih pawimawh loh rah chhuah râpthlâk tak a va ni êm!
Juda Kalhmang Tâwpna
3. Jerusalem chhiatna leh Pompeii leh Herculaneum chhiatna chungchângah inanna eng nge awm?
3 Pompeii leh Herculaneum khawpui tâwp dân chu a hma kum kuaa Jerusalem chhiat dân râpthlâk tak nêna khaikhin chuan a nêp hle—chu chhiatna chu mihring tih ni mah se. Chu chhiatna chu “mihring chanchin zawng zawnga inrûnna râpthlâk ber” nia sawi a ni a, Juda mi maktaduai khat chuangin an boral phah nia hriat a ni. Nimahsela, Pompeii leh Herculaneum khawpuia chhiatna thlengte ang bawkin, Jerusalem chhiatna pawh vaukhânna awm lova thleng a ni lo.
4. Kalhmang pakhat tâwpna a hnai tih a hnungzuitute vaukhân nân, Isua’n eng chhinchhiahna nge a pêk lâwk a, chu chu engtin nge kum zabi pakhatnaah a thlen famkim hmasak?
4 Isua Krista chuan khawpui chhiat tûr thu chu a sawi lâwk a, a chhiat hmaa thilthleng tûr—indo te, ṭâm te, lîrnghîng te, leh dân bawhchhiatna te—chu a hrilh lâwk vek a ni. Zâwlnei derte an lo chhuak ang a; mahse, Pathian Lalram chanchin ṭha chu khawvêl puma hrilh a ni bawk ang. (Matthaia 24:4-7, 11-14) Chûng Isua thusawite chuan kan hun laiah thlenfamkimna ropui zâwk nei mah se, khatih hun lai khân a tênau zâwkin a thleng famkim a ni. Thilthleng chanchin chuan Judai rama ṭâm nasa tak a tlâk thu a târ lang a. (Tirhkohte 11:28) Juda thilthleng chanchin ziak mi Josephus-a chuan khawpui tihchhiat a nih hma lawka Jerusalem biala lîr a nghîn thu a sawi bawk. Jerusalem tâwpna a lo hnaih chuan, tualchhûng buaina te, Juda-ho politics thil avânga tualchhûng indona te, leh Juda leh Jentail mite chênhona khawpui engemawzâtah mihring insâmna te chu a awm a ni. Chutichung chuan, Lalram chanchin ṭha chu “vân hnuaia thil siam zawng zawngte zînga tlângaupui” a ni bawk.—Kolossa 1:23.
5, 6. (a) Isua hrilh lâwkna eng thu nge C.E. 66-ah thleng famkim? (b) Engvângin nge C.E. 70-a Jerusalem a chhiat khân, thi an tam êm êm?
5 A tâwpah chuan, C.E 66 khân, Juda-ho chu Rom lakah an hel a. Cestius Gallus-a’n Jerusalem rûn tûra sipaiho a rawn hruaikhâwm khân, Isua hnungzuite chuan Isua thu: “Sipaihoten Jerusalem khua an hual in hmuh hunah, a boral dâwn tih hria ang che u. Chutih hunah chuan Judai rama awmte chu tlângahte tlân bo rawh se; a chhûnga awmte chuan chhuahsan rawh se; rama awmte chu a chhûngah lût suh se,” tih chu an hre chhuak a ni. (Luka 21:20, 21) Jerusalem chhuahsan hun chu a lo thleng ta—mahse, engtin nge an chhuahsan ang? Rin loh tak maiin, Gallus-a chuan a sipaiho chu a hnûkdâwk a, Jerusalem leh Judai rama Kristiante tân Isua thu âwih a, tlângahte tlân chhiatna kawng a rawn inhawng ta a ni.—Matthaia 24:15, 16.
6 Kum li hnu, Kalhlên Kût hun vêl chuan, Rom sipaiho chu Juda helho tihmang vek tumin General Titus-a hovin an rawn thawk leh ta a. A sipaiho chuan Jerusalem chu an rawn hual ta mup mup mai a, a ‘vêlah lei kulh siamin,’ chhuak thei lovin an siam a ni. (Luka 19:43, 44) Indona chhuak thei reng a ni chung pawhin, Rom Lalram chhûng zawng zawnga Judaho chu Kalhlên Kût hmang tûrin Jerusalem-ah an rawn kalkhâwm a. Tûnah chuan an tâng ta tlat mai a ni. Josephus-a sawi dân chuan, chhiat tâwk zînga a tam zâwkte chu mikhual vânduai takte an ni.a Jerusalem a tlâwm tak tak hunah chuan, Rom Lalrama Juda zawng zawng hmun sariha ṭhena hmun khat an boral a ni. Jerusalem leh a biak in chhiatna chu Juda lalram leh Mosia Dâna innghat an sakhaw biak dân phung tâwpna a lo ni ta a ni.b—Marka 13:1, 2.
7. Engvângin nge Kristian rinawmte chu Jerusalem chhiatnaah an him bîk?
7 C.E. 70-ah chuan, Juda Kristiante chu Jerusalema awm mi dangte ang bawka thah emaw, sala hruai emaw ni thei reng an ni a. Mahse, thilthleng chanchinin a târ lan dânin, anni chuan kum 37 kaltaa Isua vaukhânna thupêk kha an zâwm a. Khawpui chu an tlânsan a, an lo la kîr leh lo a ni.
A Hun Taka Tirhkohte Vaukhânna
8. Eng thil ṭûl nge Petera’n a hriat a, Isua thu sawi eng kha nge a hre reng a nih rinawm?
8 Tûnah hian, chhiatna râpthlâk zâwk tak, he khawvêl kalhmang zawng zawng tichhetu tûr chu a lo thleng ṭêp tawh a. Jerusalem tihchiat hma kum rukah chuan, tirhkoh Petera chuan a hun taka zilhna hmanhmawhthlâk tak, tûn lai Kristiante tâna ṭangkai bîk tak chu a pe a ni: Harhfîm rawh, tih chu! Petera chuan Kristiante chu Isua Krista, “Lalpa . . . thupêk” an ngaihthah loh nâna an “ngaihtuahna thianghlim” chawhthawh a ṭûlzia a hria a. (2 Petera 3:1, 2) Petera’n Kristiante harhfîm tûra a fuih khân, Isua’n a thih hma lawk nîa A zirtîrte hnêna A thuhrilh a hriat: “Fîmkhur ula, inring renga awmin ṭawngṭai rawh u; a hun chu in hre si lo va,” tih chu a hre reng a nih a rinawm.—Marka 13:33.
9. (a) Mi ṭhenkhatin eng rilru put hmang hlauhawm tak nge an la put dâwn? (b) Engvângin nge rinhlelhna rilru put hmang chu a hlauhawm bîk êm êm?
9 Tûn laiah hian, mi ṭhenkhat chuan nuihsawh chungin: “A lo kal lehna thutiam chu khawiah nge?” tiin an zâwt a ni. (2 Petera 3:3, 4) Chûng mite chuan engmah inthlâk danglam lovin, khawvêl siam ṭantirh ata engkim a pângngaia awm zêl niin an ngai a ni ngei ang. Chutiang rinhlelhna chu a hlauhawm hle. Rinhlelhna chuan a hmanhmawhthlâkzia kan hriatna chu a tichak lo thei a, mahni duhzâwng ûmnaah min hruai bo thei a ni. (Luka 21:34) Chu bâkah, Petera sawi ang hian, chutianga nuihzattute chuan khawvêl pum pui tiboraltu, Nova hun laia Tuilêt kha an theihnghilh a ni. Chuta ṭang chuan khawvêl chu a inthlâk nasa hle si a!—Genesis 6:13, 17; 2 Petera 3:5, 6.
10. Petera’n eng thu hmangin nge dawhtheihna nei lote chu a fuih?
10 Petera chuan a thu chhiartute chu Pathianin phubâ a lâk nghâl mai loh chhan hrilhnawnin, dawhtheihna nei tûrin a ṭanpui a. A hmasa berin, Petera chuan: “Lalpa ngaih chuan ni khat hi kum sângkhat ang a ni a, kum sângkhat pawh ni khat ang a ni,” a ti a. (2 Petera 3:8) Jehova chu chatuana nung a nih avângin, thil zawng zawng chu a ngaihtuah thei a, chêt lâk hun tûr ṭha ber pawh chu a thlang thei a ni. Chutah, Petera chuan mi zawng zawngin an sim hi Jehova duh dân a nih thu a sawi chhuak leh a. Pathian dawhtheihna chu mi tak tak tân chhandamna a ni; hmanhmawh takin phubâ la se chuan, an boral dâwn si a. (1 Timothea 2:3, 4; 2 Petera 3:9) Nimahsela, a dawhtheih avâng maiin Jehova chuan phubâ a la ngai dâwn lo tihna a ni lo. Petera vêk chuan: “Lalpa nî chu rûkru angin a lo thleng ngei ang,” a ti si a.—2 Petera 3:10.
11. Engin nge thlarau lama meng reng tûrin min ṭanpui ang a, engtin nge chu chuan Jehova nî chu a “thlen hmatîr”?
11 Petera thil khaikhin hi a chhinchhiah tlâk hle. Rûkrute chu man an har hle a; mahse, zan khuaa meng kawngkhâr vêngtu chuan, a châng chânga muthlu leh ṭhîn ai chuan rûkru chu a man thei zâwk ngei ang. Engtin nge kawngkhâr vêngtu chu a men reng theih ang? Zankhuaa ṭhut ngawt ngawt mai ai chuan, han vah vêl hian harhfîm a awl zâwk a. Chutiang bawkin, thlarau lama phusak rengna chuan Kristiante chu meng reng tûrin a ṭanpui dâwn a ni. Chuvângin, petera chuan “awm dân thianghlim leh Pathian ngaihsak kawngah” buai reng tûrin min fuih a ni. (2 Petera 3:11, 12) Chutiang thiltih chuan “Pathian ni lo thlen hun tûr chu . . . ṭhahnemngai taka duh” zêl tûrin min ṭanpui ang. Grik thumal “ṭhahnemngai taka duh” tih chu a ngial a ngan chuan, “thlen hmatîr” tiin a lehlin theih a ni. Jehova hun duan chu kan sawn hma thei lo ngei mai a. A nî chu a hun ruat dârkârah tak a lo thleng ang. Mahse, tûn aṭanga chu mi hun lo thlen thlenga a rawngbâwlnaa kan buai reng chuan, hun a kal chak lehzual niin kan hre mai dâwn a ni.—1 Korinth 15:58.
12. Engtin nge a mi mal zâwngin Jehova dawhtheihna chu kan hlâwkpui theih?
12 Chuvângin, Jehova nî vuaicha nia ngai apiangte chu, Jehova hun ruat dawhthei taka nghâk tûra Petera fuihna thu hi ngai pawimawh tûrin fuih an ni. Dik tak chuan, Pathian dawhtheihnain a pêk hun la awmte hi, fing takin kan hmang thei a ni. Entîr nân, Kristian mize pawimawh takte kan neih belh thei a; tin, Pathian dawhtheihna tel lova kan tih theih loh tûr mi tam takte hnênah chanchin ṭha kan hrilh theih phah bawk a ni. Kan men reng chuan, Jehova chuan he khawvêl a tâwp hunah hian, ‘bawlhhlawh kai lo leh sawisêlbovin, leh thlamuang taka awmin’ min hmu ang. (2 Petera 3:14, 15) Chu chu malsâwmna ropui a va ni dâwn êm!
13. Thessalonika khuaa Kristiante hnêna Paula thu engte nge tûn lai atâna inhmeh bîk êm êm?
13 Thessalonika khuaa Kristiante hnêna a lehkha thawnah khân, Paula pawhin men reng a ṭûlzia hetiang hian a sawi bawk: “Mi dangte angin i muhîl suh ang u khai, i mengin i ngaihven zâwk ang u,” tiin. (1 Thessalonika 5:2, 6) Khawvêl kalhmang zawng zawng chhiatna hi a hnaih tawh hle avângin, tûn laia chutianga awm chu a va ṭûl tak êm! Jehova betute chu thlarau lam thil ngaihthahna khawvêlah an chêng a, chu chuan anmahni pawh a nghawng thei a ni. Chuvângin, Paula chuan: “Rinna leh hmangaihna âwmphaw chu hain, chhandamna beiseina chu lukhuma hmangin, i ngaihven zâwk ang u,” tiin min zilh a ni. (1 Thessalonika 5:8) Mumal taka Pathian Thu zirna neih leh inkhâwmnaa kan Kristian unaute nêna inkawm ṭhinna chuan Paula fuihnate zâwm tûr leh hmanhmawhna rilru nei reng tûrin min ṭanpui ang.—Matthaia 16:1-3.
Maktaduai Tam An Meng Reng
14. Tûn laia mi tam takte’n meng reng tûra Petera zilhna thu hi an zui a ni tih eng numberin nge târ lang?
14 Tûn laiah hian, Pathian thâwk khum thuin harhfîm tûra a fuihna zawmtu tam tak an awm em? Awm e. Kum 2002 rawng bâwl kum chhûng chuan, thuchhuahtu tam lai berin 6,304,645 an awm a, kum 2001 aia za zêla 3.1-in an tam zâwk a ni. Anni chuan Pathian Lalram chungchâng mi dangte hnêna hrilh nân, dârkâr 1,202,381,302 zet hmangin, thlarau lama an harhfîmzia an lantîr a ni. Hêng mite tân hian, chutiang thiltih chu a ve mai mai a ni lo. An nuna thil pawimawh ber a ni. An zînga tam takte rilru put hmang chu, El Salvador rama mi, Eduardo-a leh Noemi te hian an lantîr a ni.
15. El Salvador-a thiltawn engin nge mi tam takte chu thlarau lamah an harhfîm a ni tih lantîr?
15 Kum engemaw zât kalta khân, Eduardo-a leh Noemi chuan, Paula thu: “He khawvêl awm dân hi a boral mêk a nih hi,” tih hi an la thutak hle a. (1 Korinth 7:29-31) An nun chu tisamkhaiin, hun bikima pioneer thawkin rawng an bâwl a ni. Hun a lo ral zêl chuan, kawng tam takin malsâwmna an dawng a; bial kantu leh district kantu thleng an ni chho hial a ni. Harsatna namên lo tâwk mah se, Eduardo-a leh Noemi chuan hun bikima rawng an bâwl theih nâna khawvêl lam thil an kalsan chu thu tlûkna dik a ni tih an ring tlat a ni. El Salvador-a Pioneer 2,454-te pawh tiamin, thuchhuahtu 29,269 zînga tam tak chuan chutiang bawk mahni inpêkna thlarau chu an lantîr a; chuvângin, chu rama thuchhuahtute chu nikum chhûng khân, za zêla 2-in an pung a ni.
16. Côte d’Ivoire-a tlangvâl pakhatin eng rilru put hmang nge a lantîr?
16 Côte d’Ivoire-ah pawh Kristian tlangvâl pakhat chuan chutiang bawk rilru puthmang chu a lantîr a. Ani chuan branch office-ah heti hian lehkha a thawn a ni: “Kohhranho rawngbâwltu ka ni a. Keimah ngeiina entawn tûr ka siam loh avângin, unaute chu pioneer tûrin ka fuih thei lo va. Chuvângin, hna ṭha tak ka thawh lai chu ka bânsan a, tûnah chuan mahni inchâwmin ka awm a ni, chu chuan rawngbâwlna atân hun tam zâwk min neihtîr thei a ni,” a ti. He tlangvâl hi, nikuma thuchhuahtu 6,701 awm a, za zêla 5-a an punna Côte d’Ivoir-a pioneer 983-te zînga mi a lo ni ta a ni.
17. Engtin nge Belgium rama Thuhretu tleirâwl pakhatin inhuatnain a tihzâm lohzia a lantîr?
17 Belgium rama indawhtheih lohna te, inhuatna te, leh inthliarna te chuan Lalram thuchhuahtu 24,961-te tân harsatna a siam zêl a. Nimahsela, anni chuan ṭhahnem an ngai a, an hlau lo rêng rêng a ni. Kum 16 mi Thuhretu pakhat chuan an school-a nungphung dik leh mawi chungchâng zirnaah Jehova Thuhretute chu sakhaw veiherh anga an sawi a hria a, Jehova Thuhretute ngaih dân sawi phalna a dîl a ni. Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name tih video leh Jehovah’s Witnesses—Who Are They? tih brochure hmangin, Thuhretute nihna dik tak chu a hrilhfiah thei ta a ni. A thusawi chu ṭha taka dawnsawn a ni a, a chawlhkâr lehah chuan zirlaite chu Jehova Thuhretute Kristian sakhaw chungchâng telna zawhna hmangin exam-tîr an ni hial a ni.
18. Argentina leh Mozambique rama thuchhuahtute chu ei leh bâr harsatnain Jehova rawng an bâwlna a dang lo tih engin nge târ lang?
18 Kristian tam zâwkte chuan he ni hnuhnûngahte hian buaina khirhkhân tak tak an tawh a ngai a. Mahse, an rilru lâk pên loh an tum ṭâng ṭâng a ni. Argentina ramin ei leh bâr lama harsatna hriat hlawh tak a tâwk chung pawhin, Thuhretu an tam ber ṭumin 126,709 an ni tih report an pe a ni. Mozambique ramah pawh retheihna chu a la nasa zêl a. Nimahsela, mi 37,563-in thu hriattîrna hna an thawk a, za zêlah 4-in an pung a ni. Albania rama mi tam takte tân chuan nun a khirh hle a; mahse, chu ramah pawh chuan za zêla 12-in an pung tih hriat a ni a, thuchhuahtu tam lai berin 2,708 an awm a ni. Chiang takin, a chhiahhlawhte’n Lalram hmakhua an dah hmasak ber phawt chuan, Jehova thlarau chu dinhmun harsatnate hian a dang thei lo a ni.—Matthaia 6:33.
19. Engin nge Bible thutaka rilṭâm berâm ang rilru ṭha pu tam tak an la awm tih lantîr?
19 Nikum chhûnga khawvêl puma thla tin Bible zirpui neih zât chawhrual 5,309,289 chuan Bible thutaka rilṭâm berâm anga rilru ṭha pu tam tak an la awm a ni tih a târ lang a. Hriatrengna inkhâwma tel an tam ber ṭum a ni a, mi 15,595,746 an kalkhâwm a ni, an zînga a tam zâwk chuan Jehova rawng chu tih tak zetin an la bâwl lo a ni. Anni chu hriatna lamah leh Jehova leh unaute hmangaihna lamah lo ṭhang chho zêl rawh se. “Berâm dang,” zînga “mipui tam tak” chuan thlarauva hriak thih an unaute nên Siamtu rawng “achhûn azânin a biak inah” an bâwl avânga rah ṭha an chhuah zêl hmuh chu a phûrawm hle a ni.—Thu Puan 7:9, 15; Johana 10:16.
Lota Aṭanga Zir Tûr
20. Lota leh a nupui entîr siam aṭangin eng nge kan zir theih?
20 Pathian chhiahhlawh rinawmte takngial pawhin, a hmanhmawhthlâk a ni tih hriatna han hloh zawk châng chu kan nei thei ngei mai. Abrahama tupa, Lota hi ngaihtuah teh. Amah tlawhtu vântirhkoh pahnihte hnên aṭangin, Pathianin Sodom leh Gomorra a tiboral mai dâwn tih a hria a. Chu chanchin thar chu Lota, “mi sualte awm dân hur tak avânga lungngai êm êma” tân chuan a mak hauh lo vang le. (2 Petera 2:7) Mahse, Sodom aṭanga hruai chhuak tûra vântirhkoh pahnih an lo kal pawh chuan, ani chu “a la muang hle” a ni. Vântirhkohte chuan amah leh a nupui fanaute chu khawpui aṭangin a hnuha an hnuh chhuah deuhthaw a ngai hial a ni. Chu mi hnu chuan, Lota nupui chuan hnunglam hawi lo tûra vântirhkohte vaukhânna thu chu a ngaihthah ta a. A fîmkhur lohna avângin a nun a chân phah ta a ni. (Genesis 19:14-17, 26) Isua chuan: “Lota nupui hre reng rawh u,” tiin min vaukhân a ni.—Luka 17:32.
21. Engvângin nge tûn hma zawng aia kan men a ngaih?
21 Pompeii leh Herculanem-a chhiatna râpthlâk tak leh Jerusalem chhiatna chungchânga thilthleng te, leh Nova hun laia Tuilêt leh Lota entawn tûr siamte chuan vaukhânna lâk thutak a pawimawhzia a târ lang chiang hle. Jehova chhiahhlawh kan nih avângin, tâwpna hun chhinchhiahna chu kan hria a ni. (Matthaia 24:3) Sakhaw dik lo aṭangin kan inla hrang tawh a. (Thu Puan 18:4) Kum zabi pakhatnaa Kristiante angin, ‘Jehova nî lo thlen hun tûr chu rilrua kan vawn reng’ a ngai a ni. (2 Petera 3:11, 12, NW) Ni e, tûnah hian, nî dang zawng aiin kan meng zâwk tûr a ni! Kan men reng theihna tûrin eng rahbi nge kan rah ngai a, eng ang mizia nge kan put ngai? Chûng chu thuziak dawtlehin min hrilh ang. (w03 1/1)
[Footnote-te]
a Kum zabi pakhatnaa Jerusalem-ah chuan mi 1,20,000 bâk an awm a rinawm loh hle. Euebius-a chuan Judai ram bial aṭangin mi 3,00,000 vêl chu C.E. 70 Kalhlên Kût hmang tûrin Jerusalemah an zin niin a chhût a. Chhiat tâwk dangte chu Rom lalram hmun dang aṭanga lo kalte an ni thei ang.
b Jehova thlîrna aṭang chuan, Mosia Dân chu C.E. 33 khân thuthlung thara thlâk a ni tawh.—Ephesi 2:14, 15.
Engtin Nge I Chhân Ang?
• Eng thilthlengin nge Juda Kristiante chu Jerusalem chhiatna pumpelhtîr?
• Entin nge tirhkoh Petera leh Paula lehkha thawna zilhnate chuan meng reng tûrin min ṭanpui?
• Tûn laiah hian tute’n nge an men rengzia târ lang?
• Lota leh a nupui chanchin aṭangin eng nge kan zir theih?
[Phêk 9-naa milem]
C.E. 66-ah chuan, Jerusalema Kristiante chuan, Isua vaukhânna thu an zâwm
[Phêk 10-naa milemte]
Phusakna chuan Kristiante chu meng reng tûrin a ṭanpui