Alikui tsʼantjaiya én xi nya Biblia ninga koanme kʼale kisikʼantjaiya

XI TSAKʼETʼALE. Ninga chitson xi kichjitʼa títjon je Énle Niná kʼoa ninga koanme kʼale chjota nga kisichangi, tsín kʼoakoanle. Tonga kʼoati tjíobatio je chjota xi copiale Biblia kji kao je xi síkʼatoya xi kjimamele tjíosíkʼantjaiya je én xi nya Biblia, nga kui xi mele nga kʼoasʼe̱ Biblia josʼin makjainle, ʼndele nga tosa kui kʼoasʼin jmeni xi tso je Biblia. Kataʼyala kʼaa choa̱.

• ʼNde jñani sʼetsʼoa. Kʼianga siglo 4 kao siglo 2 nga kjesa faʼaijin Cristo, je xi kiski Pentateuco Samaritano, ya Éxodo 20:17 itso xi tsakʼétʼasonle: “Ya Nindo Gerizim. Kʼoa yaa kʼoénda jngui sonxta”. Kuinga kʼoatso xi tsakʼétʼani je chjota samaritano nga̱ kui xi koanmele nga joxi ya Biblia tsakʼangini nga jngo yo̱ngo̱ tsakʼénda ya jña Nindo Gerizim ʼmi.

• Tʼatsʼe Trinidad. Tosʼaa 300 nó jaʼato nga jekoanjngo je Biblia, kʼianga jngo chjota xi tʼatsʼe trinidad makjainle itso én xi tsakʼétʼasonle ya 1 Juan 5:7: “Ya ngʼajmi, je Nʼainá, je én xi tijeni Cristo, kao je Espíritu Santo. Toñaki jngo ma nga janbe”. Én jebi alikui ya faʼaitʼa je xo̱njchá xi kichjitʼa títjon je Énle Niná. Tojo kitso je chjota xi tʼatsʼe Biblia kotʼayason, xi Bruce Metzger tsakʼin, “tjen siglo 6 [je én jebi] sa faʼaitʼa sa faʼaitʼa ya Biblia Versión Latina Antigua kao Vulgata latina”.

• Jaʼaínle Niná. Nga kui tsakʼangini josʼin makjainle chjota judío, nʼio nkjín chjota xi Biblia síkʼatoya xi tsakjaʼáxin je jaʼaínle Niná ya Biblia. Kui én tsakatíongajaole xi Niná kʼoa xi Señor tso. Kʼianga kui én jebi faʼaitʼa ya Biblia, ali tsa tojejin Niná xi kʼoatsole, kʼoati kui én machjén nga nokjoani tʼatsʼe chjota, tʼatsʼe xkóson xi bʼétsʼoale chjota kʼoa saʼnda kui én machjén nga nokjoani tʼatsʼe Na̱i (Juan 10:34, 35; 1 Corintios 8:5, 6; 2 Corintios 4:4).a

JÓKOANNI KINJENGI BIBLIA. Xi títjon. Ninga nkjín xi tsín ñaki kʼoakjoansʼin kiski ijngokʼa je copiale Biblia, kʼoati nkjín xi ñaki tsakʼénele yaole nga kʼoakjoansʼin kiski. Nga jinle siglo 6 saʼnda siglo 10, je chjota masoreta kui kiski copiale Escrituras Hebreas kʼoa testo masorético sʼin ʼyale. Chjota jebi ñaki tsakʼéxki je én kao letra nga tsín kjaʼaí sʼe̱ je xo̱n xi kiski. Kʼianga bele kon nga tsín ndatjín je xo̱n jñani kiskoenile nga kiski yaa tsakʼétʼa ya ndaile je copia xi kiski. Je chjota masoreta alikui kisikʼantjaiyajin je Biblia. Je chjota xi Moshe Goshen-Gottstein tsakʼin kʼoakitso nga “kʼoasʼin koankjainle je chjota masoreta nga nʼio tse jée koa̱njngi” tsa sikʼantjaiya je én xi nroatʼa Biblia.

Xi majaoni. Nga nʼio nkjín xo̱njchá kjio, kui xi binyakao je chjota xi kotʼajin Biblia nga be tsa jña tsʼantjaiya. Nkjín siento nó nga kʼoasʼin kitsoya je xi nyatítjonle relijión nga je Biblia xi síchjén xi én latín tjítʼa kui xi ñaki kʼoatjín jotso je xo̱n xi títjon kichji. Kuinga jngo én tsakʼétʼasonnile ya 1 Juan 5:7 tojosʼin jekaʼyaa. Én jebi saʼnda kisʼetʼason ya Biblia Reina-Valera. Tonga kʼianga jekoansjaisa je xo̱njchá xi kjio, jmé xi tsaʼyale. Je chjota xi Bruce Metzger tsakʼin i kitso: “Je én xi kisʼetʼa [ya 1 Juan 5:7] alikui faʼaitʼa ya xo̱njchá xi kjio, (jolani tsʼe én siríaco, copto, armenio, etiópico, árabe, eslavo) tokuikjoán tsʼe én latín xi tjínle”. Kʼoa kuinga tsakjaʼáxinni je Biblia Reina-Valera kʼoa kao xi kjaʼaísa Biblia je én xi tokisʼetʼason.

Je xo̱njchá xi jenʼio kjoatse kjio, a bakó nga tsín tíbʼantjaiyajin je én xi faʼaitʼa Biblia. Kʼianga nó 1947 koansjai rollo xi tsʼe Biblia ya mar Muerto. Rollo jebi jngo jmi nó ngisa jchá tikʼoajinni rollo xi ngikʼa. Kʼoa je chjota xi kui kotʼayason kisingósonkao rollo jebi kao xo̱n xi kiski chjota masoreta. Jngo chjota xi kisixákao je rollo xi koansjai ya mar Muerto kʼoatso nga rollo jebi “kui bakó nga likui tsʼantjaiya je copia xi tsʼe Biblia xi kiski je chjota judío xi tsʼato jngo jmi nó”.

Je Biblioteca Chester Beatty de Dublín xi tíjna ya Irlanda, me kjiole ngayeje xo̱n papiro xi tsʼe Escrituras Griegas Cristianas. Tjínkʼa xo̱n jebi xi kʼia kichji nga siglo 2, nga tosʼa jngo siento nó jaʼato nga koanjngo je Biblia. Je libro xi The Anchor Bible Dictionary ʼmi itso: “Ninga nʼio tse jme xi bakó je xo̱n papiro xi tʼatsʼe Biblia kʼoati bakó nga tsín tsʼantjaiya je én xi nroatʼa Biblia jokji tífaʼato nó”.

JÓSʼIN TÍBICHÓTSJOÁ. ʼNdele nga sikitsónjin je én xi nya Biblia, je xo̱njchá xi kjimasjai tosa tíbasenkao. Je chjota xi Sir Frederic Kenyon ʼmi i kitso: “Nijngojin libro jchá xi kʼoasikji xo̱njchá tjínle xi bakó nga ñaki kʼoatjín jme xi tso, kʼoa jngo chjota xi kixi kʼoajin kuitso nga ñaki kʼoatjío je xo̱n xi kjioná saʼnda ndʼaibi”. Kʼoa je xi William Henry Green tsakʼin i kitso: “Likui jao tjínná nga tsínsa ijngo libro xi kichji nichxin kjoatse xi ñaki tojo kʼoakjoantjín saʼnda ndʼaibi”.