XI NGISA TÍNCHJA̱NI REBISTA JEBI: KJOAJCHÁN XI KISIKʼANTJAIYA JOCHON SONʼNDE

ʼYáni xi tjínle jée nga kjoajchán kʼoa nga kjoachjaʼatokon tjín

Je kjoajchántse xi títjon kisʼejna kʼiaa jetʼa nga 11 sá noviembre nga nó 1918. Je chjota ñaki tsakʼéchjoa je negosiole kʼoa ñaki yaa kitjote ya yandiaa. Tonga tochoatse nga tsjoa kisatio kon. Ijngo kjoaxkón jaʼaine chjota jngo tjíjtsa Sonʼnde kʼoa ngisa nkjín chjota kʼien tikʼoajinni xi metralleta kʼienni.

Kʼianga sá junio nga nó 1918 jngo chʼinndʼai koantsen xi gripe española tsakʼin ya jña tjíokján chjota xi Francia tsʼe, chʼinndʼai jebi nʼio toán koan. Tojngo jao sá nga ngisa nkjín sondado xi tsʼe Estados Unidos kisikʼien ya Francia tikʼoajinni jotjín kʼienjin ya kjoajchán. Kʼoa je sondado xi tsʼangi kʼianga jetʼa kjoajchán kʼoati tsakinle chʼinndʼai jebi kʼoa xi kichoni ʼndele kʼoati kisikakinle je naxinandále, kʼoa kison jngo tjíjtsa Sonʼnde.

Kʼianga jekisʼejna je kjoajchán kisʼe kjinrá kʼoa ma̱a tsakatio je chjota. Me ngakjijnda ya Europa nga kjinrá kʼienni je chjota. Kʼoa kʼianga nó 1923 je tao̱n xi machjén ya Alemania alijme chjí tikoannile. Kʼoa xi koanni jaon nó, ñaki koantsín je tao̱n jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kʼoa xijekoan, nga nó 1939 kʼiaa kitsʼia je Kjoajchántse xi majaoni, xi kiskoéyani je Kjoajchántse xi títjon. Ánni nga kʼoasikji kjoa kisʼeni.

JE CHOA̱ XI SʼE̱ JE NICHXIN XI TOTÍFIKJETʼA

Kʼianga koa̱njinná anni nga kjoa kisʼeni, jolani je Kjoajchántse xi títjon kisʼejna, tjínnele nga chótʼajiaan je én xi tongini kisʼetʼa ya Biblia. Je Jesucristo kʼoakitso nga kjoaʼaí nichxin nga tije skaanni naxinandá, nga chʼintoán sʼe̱ kʼoa nga tsín tisʼe̱ni xi ma chine (Mateo 24:3, 7; Lucas 21:10, 11). Je Jesús kʼoakitsole chjotale nga kui choa̱ jebi sʼe̱ nga toje tífikjetʼa je nichxin. Je libro xi Apocalipsis ʼmi xi faʼaitʼa ya Biblia, síkʼaxkisa xi tʼatsʼe jebi kʼoa kʼoatso nga jngo kjoajchán kisʼejna ya ngʼajmi kʼoa kuinga kjoachjaʼatokon kisʼesíni i̱ Sonʼnde. (Chótsenlai je rekuadro xi tso: “Kjoajchán xi kisʼejna Sonʼnde, kjoajchán xi kisʼejna ngʼajmi”.)

Libro xi tsʼe Apocalipsis ño mani xi naxín tjíosonle síkʼaxki̱. Jan mani xi kui tsoyanile jmeni xi tongini kitso je Jesús nga sʼe̱, jolani kjoajchán, kjinrá kʼoa kao chʼin. (Chótsenlai rekuadro xi tso: “A tjíotsomaa nga ño xi tjíosonle je naxín xi nchja̱ni Apocalipsis”.) Tojosʼin tiʼyaa, je kjoañʼai xi kʼia kitsʼia kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon tojo tjín saʼnda ndʼaibi. Kʼoa ya Biblia kʼoatso nga je Na̱i xotísʼín (1 Juan 5:19). A tíjna ʼyani xi koa̱n koatechjoale nga kuichoka nichxin.

Ya libro xi tsʼe Apocalipsis kʼoatso “nga tochoa nichxin” tíjnasale je Na̱i (Apocalipsis 12:12). Kuinga nʼio jtisínile kʼoa nga nʼio tse kjoachjaʼatokon tjíosíkjaʼásíni je chjota i̱ Sonʼnde. Je kjoañʼai xi tjín sonʼnde kui xi bakó nga jetífikjetʼa je nichxin xi tíjnale je Na̱i.

KUIXOYA JE XÁLE NA̱I

Kʼianga kisʼejna je Kjoajchántse xi títjon ñaki kisikʼantjaiya jochon je sonʼnde. Kʼiaa kitsʼiani nga ngisa kisʼe kjoajchán kʼoa nga tsín tikisasennile chjota josʼín chjota polítiko, kʼoa kʼoati kui xi tsakakó nga kʼia tsakichonjenngi je Na̱i i̱ Sonʼnde (Apocalipsis 12:9). Jmeni xi tísʼín je Na̱i i̱ Sonʼnde yaa mangóson josʼín jngo chjotaxá xi nʼio tsʼen xi be nga tochoasa nichxin tíjnale. Kʼianga kuichokjetʼa nichxinle je Na̱i kʼoati kjoetʼa ngayeje kjoa xi tísʼe josaʼnda nga kisʼejna Kjoajchántse xi títjon.

Je én xi tongini kisʼetʼa ya Biblia basenkaoná nga tsín jao sʼená nga Jesucristo, je Rey xi tíjna ngʼajmi, jeme sikixoya je “xále na̱i” (1 Juan 3:8). Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, miyón chjota xi tjíosíjé nga katafaʼai Chjotaxá jebi. A kʼoati tinʼiai tsanda ji. Xi totʼatsʼe chjotaxá jebi, je chjota xi nda sʼín skoee josʼin kuitjoson jmeni xi mele je Niná i̱ Sonʼnde kʼoa skoee nga tsín tikui kuitjosonni josʼin mele je Na̱i (Mateo 6:9, 10). Kʼianga je Chjotaxále Niná jekoatexoma alikui tijme kjoajchán sa̱tíoni (Salmo 46:9). Chótʼayasai xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná kʼoa jchaní nga sʼe̱ kjoanyʼán jngo tjíjtsa Sonʼnde (Isaías 9:6, 7).

[Rekuadrole pájina 5]

Kjoajchán xi kisʼejna Sonʼnde, kjoajchán xi kisʼejna ngʼajmi

Jngo jmi kao ñajanla siento nó nga kjesa fitsʼiajin je Kjoajchántse xi títjon kisʼejna, je Na̱i kui kitsjoatʼale Jesús “ngayije kjoatéxomale sonʼnde” (Mateo 4:8, 9). Je Jesús tsakʼasjengi jme xi kitsjoatʼale je Na̱i, kʼoa alikui kʼoakitso tsa tsín tsʼe Na̱i kjoatéxoma xi kitsjoatʼale, kʼoa nga koanskanni kʼoakitso nga “je na̱i xi [tí]batéxoma sonʼndebi” (Juan 14:30). Xi ijngosani, je pastro Juan kʼoati kitso nga “ngakijnda sonʼndebi tíjnakao na̱i” (1 Juan 5:19).

Nga je kjinentsja Sonʼnde je Na̱i, jé tsakjajin Kjoajchántse xi títjon kisʼejna kʼoa jmesani xi koan nga koanskanni. Je libro xi tsʼe Apocalipsis kʼoatso nga tʼatsʼe Na̱i tínroani je kjoañʼai xi tísʼe sonʼnde fitsʼiakjoanni nó 1914. Kui jebi xi tso ya kapítulo 12 xi tsʼe Apocalipsis.

Bersíkulo 7. Jngo kjoajchán sʼejna ya ngʼajmi, kján je Miguel (Jesucristo) kao je cho̱toán (Na̱i).

Bersíkulo 9. Je Na̱i, xi tíbʼanachale ngatsʼi chjota, i nikʼatjenjenngi i̱ Sonʼnde.

Bersíkulo 12. “Ma̱xóni xi tjío sonʼnde kao ya ndáchikon, nga je na̱i jekʼoasʼin jitjojenjinno nga jon. Ali tokʼoakji jti male, nga be nga tochoa nichxin tjínle.”

Jmeni xi tso je Biblia kʼoa kao jmeni xi kjima ngakjijnda Sonʼnde kui bakó nga kʼia kisʼejna kjoajchán ya ngʼajmi nga nó 1914 kʼianga jetsakʼaile xá je Jesucristo.a Nga kui nó, jao kjoajchán kisatio: jngo kisʼejna i̱ Sonʼnde kʼoa jngo kisʼejna ya ngʼajmi.

[Nota xi faʼaitʼa]

[Rekuadrole pájina 6]

A tjíotsomaa nga ño xi tjíosonle je naxín xi nchja̱ni Apocalipsis

Je naxín xi chxoa kji, jngo rey xi ya tsʼe ngʼajmi tíjnason. (Apocalipsis 6:2.) Je rey jebi jéní Jesucristo kʼoa ñaki kjoatéxomakixi tje̱nkao (Salmo 45:4). Je xi títjon kisʼin kuinga i̱ Sonʼnde tsakʼaonjenngi je Na̱i kao ánkje xi ya kitʼale (Apocalipsis 12:9).

Je naxín xi ní kji, je xi tíjnason tjínle nganʼio nga kjoaʼaxin kjoanyʼán i̱ Sonʼnde. (Apocalipsis 6:4.) Tje̱n nó 1914, ñaki to kjoajchán tísʼe i̱ Sonʼnde. To kanjngo nó jaʼato nga jejetʼa Kjoajchántse xi títjon kʼianga kisʼejna Kjoajchántse xi majaoni, kʼoa ngisa nkjín chjota kʼien. Jankanlaxó miyón chjota kʼien. Tje̱n nó 1945, nʼio nkjín naxinandá jñani tjíosatío kjoajchán kʼoa nʼio nkjín chjota tjíofeson. Tjínkʼa chjota xi kui kotʼaya jmeni xi koan ngasʼa xi kʼoatso nga tsʼato jngo siento miyón chjota kʼienjin kjoajchán xi kisatio nga siglo XX.

Je naxín xi jma kji, je xi tíjnason jngo libra yʼatonntsja xi kjinrá tsoyanile. (Apocalipsis 6:5, 6.) Kʼianga kisʼejna Kjoajchántse xi títjon, ñato siento basen jmi chjota xi kjinrá kʼienni ya Alemania, xi totʼatsʼe nga tsakatiochjoale chjota kontrale. Kʼoa nga nó 1921 tsʼato jao miyón chjota xi Rusia tsʼe xi kjinrá kʼienni, kʼoa kʼoati koan jñani xin naxinandá. Jankan kao texó miyón chjota xi kjinrá kʼienni kʼianga siglo XX. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, tsʼato jan miyón xtiʼndí xi aon nóle kʼoa xi ngisa ʼndí kjoan mʼe kʼianga xki̱ nó nga tsínle xi kjine.

Je naxín xi bayo kji, chʼintoán tje̱nkao je xi tíjnasonle. (Apocalipsis 6:8.) Je chʼintoán xi títjon tsʼatsen kʼianga siglo XX kui je chʼinndʼai xi gripe española tsakʼin. Ninga kjaʼaí kjaʼaí tso chjota, ñachantelaxó miyón chjota kisikʼien chʼinndʼai jebi. Jngo libro xi kʼoatso nga ngisa nʼio nkjín chjota kisikʼien kʼoa ngisa ngotjo kisikʼienni tikʼoajinni chʼin xi bubónica ʼmi (Man and Microbes). Je ni̱ndo chikon, chʼin xi malaria ʼmi kʼoa kao chʼintisi kʼoati siento miyón chjota kisikʼien kʼianga siglo XX.

[Sén xi faʼaitʼa ya pájina 6]

[Sén jebi tsʼení]

Foto xi matsen jto̱nle naxín xi ní kji: xi tsʼe libro The Photographic History of the Great European War in Gravure (1916)

[Sén xi faʼaitʼa ya pájina 7]

[Sén jebi tsʼení]

Foto xi matsen jto̱nle naxín xi bayo kji: National Museum of Health & Medicine, Armed Forces Institute of Pathology, NCP 1603