Ñaki kʼoakʼoé tokoán nga je Jeobá koasenkaoná

1, 2. Jmé kjoa xi bitjatojiaan ndʼaibi xi kʼoati mangóson je kjoa xi jaʼatojin je chjota israelita xi kichoni ya Jerusalén (chótsenlai je recuadro “Nichxin nga tsakatio Ageo, Zacarías kao Esdras”).

A SAKʼOA kui makjáojinli josʼin kuijnai nichxin xi sʼa nroa. Tobʼelañá, tsa xáli kinichai kuijin makjáojinli jósʼin kuijnyíʼani je familiali, kʼoa tsakui makjáojinlije̱ jósʼin koatio je familiali nga kjoasi sʼe ya naxinandá jñani tsi xi totʼatsʼe kjoa política, tsa batiochjoa je chjota kʼoa tsakuije̱ nga fitjenngikená je chjotaxá nga Énle Niná ʼmiyasoán. Tsakui kjoa jebi tibitjatojiaan, koasenkaoná nga kui chótʼayajiaan jósʼin tsakasenkao Jeobá je chjota israelita nga kui kjoa jebi jaʼatojin.

² Je chjota judío xi ya kisijchá yaole ya Babilonia xi kikʼéndaya yo̱ngo̱le Jeobá, tsakakó nga je Jeobá kisinʼiotʼa nga̱ kisikatío ngayeje jmeni xi tjínle ninga ndatjío kʼoa ninga kisʼele tao̱n. Nga jeya Jerusalén kicho tsee kjoa jaʼatojin, nga̱ tsín tikisʼenile tao̱n, kjoasi kisʼe ya naxinandá kʼoa nkjín chjota xi tsakatiochjoa. Nga kʼoasikji kjoa jaʼatojin, tjínkʼa xi kisikʼajenle kon kʼoa tsín tinʼio nda kitsjoanganʼioni nga kisʼendaya je yo̱ngo̱. Kuinga je Ageo kao Zacarías kisikasénni Jeobá nga kitsjoanganʼiole je naxinandá kʼianga nó 520 nga kjesa faʼaijin Cristo (Ageo 1:1; Zac. 1:1). Tojosʼin jchaa, nʼio nda tsakinyakao naxinandá profeta jebi. Tonga nga jeme 50 nó jaʼato, tikisikinroajenngáni kon je chjota israelita, kuinga je Esdras kicho sínʼiojinni kʼoa kitsjoanganʼiole nga tosi tonda kui xále Niná tsjoále kjoandosin. Je Esdras nʼio nda koanle kiski je kjoatéxoma kʼoa yaa Babilonia kini (Esd. 7:​1, 6).

3. Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi (Proverbios 22:19).

³ Jmeni xi kitso je Ageo kao Zacarías nʼio tsakinyakao je chjota israelita kʼianga je Jeobá kisinʼiotʼa nga chjota tsakatiochjoale. Kʼoati kuinyakaoná ndʼaibi kʼianga je Jeobá si̱nʼiotʼaa tojme kjoa xi kuitjátojiaan (tʼexkiai Proverbios 22:19).b I̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajiaan nga je Jeobá jé Ageo kao Zacarías kisikasén nga kʼoakitsole naxinandále jme xi tjínnele sʼin. Kʼoati chótʼayajiaan jme xi kisʼin je Esdras. Nga kui chótʼayajiaan jebi, koa̱njinná jókisatio kon je chjota judío nga kjoa jaʼatojin kʼianga jekichoni Jerusalén. Ánni ndatjínni nga kui xále Niná ngisa kʼoailee kjoandosin kʼianga kjoa bitjatojiaan. Kʼoa jmé xi koasenkaoná nga je Jeobá si̱nʼiotʼaa kʼianga kjoa bitjatojiaan.

JÓKISATIO KON CHJOTA JUDÍO NGA KJOA JAʼATOJIN

4, 5. Ánni nga tsín tinanda kitsjoanganʼioni je chjota judío nga tísʼendaya je yo̱ngo̱.

⁴ Tsee xá kisʼele chjota judío nga kicho ya Jerusalén. Tokjoan tsakʼéndaa je sonxta kʼoa tsakatío je xjáoja̱ma̱le yo̱ngo̱ (Esd. 3:​1-3, 10). Tonga nga koanskanni alikui tinanda kitsjoanganʼioni nga kisʼendaya je yo̱ngo̱, nga̱ jé tsakʼénda ndʼiale, jé tsakántje tsojmi xi kiskine kʼoa tjínnele tsakajngiʼa familiale (Esd. 2:​68, 70). Kʼoa je chjotakontrale tsakásjaile jokisʼin nga tsín tosi tonda katasʼendaya je yo̱ngo̱ (Esd. 4:​1-5).

⁵ Je chjota judío ñʼai koanle tao̱n, tsín nda tsakatio nga je chjota persa tsakánentsja kʼoa nga kjoasi kisʼe. Kʼianga jekʼien je Ciro, jé tsakatéxomangajaole je xi Cambises tsakʼin, kʼoa nga nó 530 nga kjesa faʼaijin Cristo, yaa kichokʼetʼale naxinandá Egipto nga koanmele tsakánentsja. Tsakui nichxin ya ndiaa jaʼa ya Jerusalén je sondadole chjota jebi kʼoa kisijéjin nandá, xi koakjenni kao jñani koationi, kʼoa ngisajin tiñʼai koanngánile je chjota judío. Kʼoa kʼianga tsakatéxoma je Darío I, ngisaa titse kjoasi kisʼengáni ya ʼnde jña tsakatéxoma. Tjínjinkʼa chjota judío xi kui koankjáojinle jósʼin koa̱njngíʼani je familiale nga kʼoakjima. Nga kʼoasikji kjoa kisʼe tjínkʼa xi kʼoakitso nga tosala tokatasʼejnachxʼoá nga tísʼendaya je yo̱ngo̱ (Ageo 1:2).

6. Jmésa kjoa jaʼatojin je chjota judío kʼoa jókitsole je Zacarías nga kitsjoanganʼiole (Zacarías 4:​6, 7).

⁶ (Tʼexkiai Zacarías 4:​6, 7).c Je chjota judío ñʼai koanle tao̱n, kjoasi kisʼe ya ʼndele kʼoa chjota kitjenngike. Kʼianga nó 522 nga kjesa faʼaijin Cristo, je chjota xi jtike tsakʼéchjoale je xá xi kjima nga tísʼendaya je yo̱ngo̱. Tonga je Zacarías kʼoakitsole je chjota judío nga kui nganʼiotsjele Jeobá koasenkao nga tsín jme xi kʼoechjoale nga kʼoendaya je yo̱ngo̱. Nga nó 520 nga kjesa faʼaijin Cristo, je rey Darío kitsjoaʼnde ijngokʼa nga koanxá kʼoa kitsjoaa je tao̱n xi koanchjén, kʼoa kʼoakitsole je chjotaxá xi ya tjíobatéxoma ya ʼnde jebi nga kʼoati katatsjoánganʼio (Esd. 6:​1, 6-10).

7. Jmé kjoanda xi kisokole je chjota judío nga tosi tonda tsakʼéndaya je yo̱ngo̱.

⁷ Je Ageo kao Zacarías kʼoakitsole je naxinandá nga je Jeobá koasenkao tsa tosi tonda kui tsjoále kjoandosin nga kʼoendaya je yo̱ngo̱ (Ageo 1:​8, 13, 14; Zac. 1:​3, 16). Nga kʼoasʼin kitsʼainganʼiole je chjota judío kʼiaa nga nó 520 nga kjesa faʼaijin Cristo tsakʼéndaya ijngokʼa je yo̱ngo̱ kʼoa saʼnda tsín aon nó koanjngonile. Nga tosi tonda tsakʼéndaya je yo̱ngo̱ ningalani tse kjoa jaʼatojin, jé Jeobá tsakasenkao chjota judío nga kitsjoale jmeni xi koanchjénle kʼoa nga nʼio kisatio kjoamakjainle. Ñaki tsjoa tsakatío kon nga tsabexkón je Jeobá (Esd. 6:​14-16, 22).

KUI TÍTJON KʼOASʼIAAN JMENI XI MELE JEOBÁ

8. Jósʼin basenkaoná jmeni xi tso Ageo 2:4 nga kui xále Niná ngisa bʼailee kjoandosin (kʼoati chótsenlai nota).

⁸ Nga jenʼio machrianle nga kjoaʼaí kjoañʼai xi nʼio tse ngisaa tinʼio machjénngáni nga kʼuínyasoán je Énle Niná (Mar. 13:10). Tsa ñʼai chonná tao̱n kʼoa tsa batiochjoa je chjotaxá nga ʼmiyasoán, ñʼaijin koa̱nná nga kui kʼoailee kjoandosin xále Niná. Xi koa̱n sʼiaan kuinga ñaki kʼoakʼoé tokoán nga je “Jeobá xi tsʼe chjotakjoajchán”d koasenkaoná. Alikui kuinókjoaan, nga̱ jé koasenkaoná tsakui ngisa kʼoailee kjoandosin nga si̱xálee (tʼexkiai Ageo 2:4).e

9, 10. Jósʼin tsabe jngo ndsʼee kao chjoónle nga ñaki kʼoatjín jmeni xi tso Mateo 6:33.

⁹ Kataʼyala choa̱le jngo ndsʼee kao chjoónle xi Oleg kʼoa xi Irina ʼmi.f Precursor sʼin tjíosíxá nga jao. Kʼianga xin jtín kitsjoánganʼio alikui tikisokoxánile nga ñʼai koanchon xá ya naxinandá. Jngo nó nga tsín tikisokoxánile, tonga tsakásjaile josʼin tsakajngiʼa yaole. Jé Jeobá tsakasenkao kʼoa kʼoati tsakinyakao sakʼoa je ndsʼee. Jmé xi tsakinyakao nga kichokjoajinle. Je Oleg kisikʼajenle kon nga tosʼa kʼoa itso: “Nga kui ngisa tsakʼailaijin kjoandosin nga tsakʼinyasuinjin kui xi tsakasenkaonajin nga kui ngisa kuenta kinʼiaijin jme xi ngisa chjíle”. Tosi tonda kitsoyason kʼoa tsakásjai kaoni xá.

¹⁰ Ñandia kʼianga jekichoni ndʼiale nga kitjotsoyason, jngo chjotandaindʼiale xi kʼoakitsole nga jao xo̱n tsojmi kichokaole jngo miyole. Kʼoa je miyo jebi mela 160 kilómetro kjin kinroani. Je Oleg itso: “Nga kʼia tsaʼyaa ijngokʼaijin nga nʼio mandosinle je Jeobá kao je ndsʼee xi tʼatsaan. Alikui jao tjínná nga je Jeobá síkuinda choʼndale ningalani tse kjoa faʼatojin” (Mat. 6:33).

11. Jmé kjoanda xi sʼe̱ná tsa si̱tjosoán jmeni xi tsoná Jeobá.

¹¹ Je Jeobá kui xi mele nga tosi tonda kʼuínyalee chjota ánni nga kuitjontjaini. Tojosʼin kaʼyaa ya párrafo 7, je Ageo kʼoakitsole je chjota judío nga katabʼéndaya ijngokʼa je yo̱ngo̱. Nga katabʼétsʼiakao ijngokʼa nga sixá kʼoa nga tsínkui kuenta katasʼín nichxin xi jaʼato. Je Jeobá kʼoakitsole nga sichikontʼain tsa kʼoasʼin (Ageo 2:​18, 19). Je Jeobá kʼoati sichikontʼainná tsakui kʼoailee kjoandosin nga kʼuínyalee je chjota.

JMÉ XI SʼIAAN NGA TOSI TONDA JE JEOBÁ SI̱NʼIOTʼAA

12. Ánni tjínnenile je Jeobá kisinʼiotʼa je Esdras kao chjota judío xi ngikʼa.

¹² Kʼianga nó 468 nga kjesa faʼaijin Cristo, je Esdras kao chjota judío yaa Babilonia kitjoni nga ki ya Jerusalén. Ñaki kʼoatsakatío kon nga je Jeobá sikuinda nga koai ya yandiaa nga̱ xkón koanchon, ngisaa nga oro kʼoa nga plata yʼa nga ki xi kitsjoa nga kisʼendaya yo̱ngo̱ (Esd. 7:​12-16; 8:31). Kʼoa nga kicho ya Jerusalén tsabe nga tsín nʼio nkjín mani chjota tjín kʼoa nga jechixoya je xjáo xi kjindai naxinandá. Je choa̱le Esdras kui bakóyaná nga tosi tonda je Jeobá si̱nʼiotʼaa.

13. Jmé xi tsakasenkao Esdras nga tosi tonda je Jeobá kisinʼiotʼa (kʼoati chótsenlai nota).

¹³ Je Esdras be nga je Jeobá síkuinda choʼndale kʼianga kjoa faʼatojin. Tochajinle ya Babilonia tíjna je Esdras kʼianga nó 484 nga kjesa faʼaijin Cristo, kʼianga kʼoakitso je rey Asuero nga sikjeson ngatsʼi chjota judío xi tjío ya ʼnde jñani tsakatéxoma (Est. 3:​7, 13-15). Je Esdras xkón tsakʼejna nga kʼia. Nga kisʼejinle chjota judío nga kʼoakitso je rey, tsakationchjaan, nʼio ba kisatio kon kʼoa jéjin Jeobá kisijéle nganʼio nga katabinyakao (Est. 4:3). Nʼiojin nda kisatio kon je Esdras kao chjota judío xi ngikʼa nga tosani je kinikʼien chjota xi kʼoakitso nga sikjeson ngatsʼi chjota judío (Est. 9:​1, 2). Jmeni xi koan nga kui nichxin nʼiojin tsakasenkao je Esdras nga tosi tonda je Jeobá kisinʼiotʼa kʼoa nga je koasenkao ngantsjai naxinandále.g

14. Jméni xi koanjinle jngo tichjaa kʼianga kisicha xále.

¹⁴ Ngisaa manʼiotʼaa je Jeobá nga ʼyaa josʼin basenkaoná kʼianga kjoa bitjatojiaan. Kataʼyala xi tʼatsʼe tichjaa Anastasia, xi ya tsʼe ya ʼnde jña Europa del Este ʼmi. Je xi ñatjen síxá nʼio tsakʼénele nga jngo partido katatsjoánganʼiole. Nga kʼoakoan, je tichjaa jebi tosaa kisikʼéjna xále. Itso: “Nga tsín tikisixáña ñʼai koanna tao̱n”. Kʼoa itsosa: “Tsakʼeyanajmíle Jeobá jotjín tokoan kʼoa jé tsakasenkaona. Alikui titsokjonña tsa ijngokʼa sicha xána, ñaki tjínjngoo tokoan nga je Jeobá koasenkaona nichxin xi sʼa nroa tojosʼin tíbasenkaona ndʼaibi”.

15. Ánni nga tosi tonda je Jeobá kisinʼiotʼani je Esdras (Esdras 7:​27, 28).

¹⁵ Je Esdras tsabe josʼin tsakasenkao Jeobá. Kʼoa nga kui kisikjaʼaitsjenjin jebi tosi tonda je kisinʼiotʼa. Kuentala sʼiaan jotso je én xi faʼaitʼa ya Esdras 7:​27, 28h (tʼexkiai) jñani tso: “Tsaʼbeña nga je Jeobá Ninána tíbasenkaona”. Ngi aon kʼa nga me kʼoati kitso je Esdras tojosʼin faʼaitʼa ya libro xi tsʼe Esdras (Esd. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31).

16. Jósʼin jchañá nga basenkao kjoaixiná je Jeobá (kʼoati chótsenlai sén xi faʼaitʼa).

¹⁶ Jé Jeobá koasenkaoná jñani sakʼoa ñʼai maná. Jolani kʼianga si̱jékjoaa ya tʼaxáná nga katatjoʼndená nga kjuian kjoajtíntse, tsa kʼiaje̱ nga si̱kʼantjaiyaa josʼin nixá ánni nga tsín si̱chañá je kjoajtín xi satíoná. Kʼianga kʼoama, tsa je Jeobá si̱nʼiotʼaa jchañá josʼin basenkaoná kʼoa ngisaa sʼe̱jngo tokoán nga je koasenkaoná ngantsjai.

17. Jósʼin ʼyañá nga nangitokon koan je Esdras kʼianga tse kjoa jaʼatojin (chótsenlai sén xi faʼaitʼa ya portada).

¹⁷ Je Esdras nangitokon koan kʼoa jé Jeobá kisijéle nganʼio. Kʼianga tsabele kon nga tsín kuitjosonle je xá xi kisʼenele, jé Jeobá kisijéle nganʼio (Esd. 8:​21-23; 9:​3-5). Je chjota xi tsabe nga kʼoakisʼin Esdras tsakinyakao kʼoa kiskenngile (Esd. 10:​1-4). Kʼianga kui nʼio nikjáojiaan josʼin tjíoni je xíngiaa kʼoa tsa kʼiaje̱ nga ñʼai maná tao̱n, kʼoétsʼoalee je Jeobá kʼoa ñaki kʼoéjngoaa tokoán nga je koasenkaoná.

18. Jmé xi koasenkaoná nga ngisa si̱nʼiotʼaa je Jeobá.

¹⁸ Ngisaa koa̱nnʼiotʼaa je Jeobá tsa nangitokon maa, tsa je si̱jélee nganʼio kʼoa tsa kʼoaiʼndee nga kuinyakaoná je ndsʼee. Jngo tichjaa xi Erika ʼmi, xi jan mani ʼndíxtile, tosi tonda je Jeobá kisinʼiotʼa kʼianga tse kjoa jaʼatojin. Kʼiaa kʼien je ʼndíle nga kjesa tsinjin kʼoa tochoatsee jaʼato nga kʼoati kʼien je xʼinle. Nga kui síkjaʼaitsjenjin jebi itso: “Je Jeobá basenkaoná ninga sakʼoa tsínkjoan majinná josʼin koasenkaoná. Nga tsakinyakaona je ndsʼee kʼoa nga kitsjoanganʼiona kʼoasʼin tsaʼbeña nga kinrʼoéna Jeobá nga tsakʼetsʼoale. Binyakaona je ndsʼee kʼianga bʼeyanajmíle jotjín tokoan”.

JE JEOBÁ TINʼIOTʼAI NGANTSJAI

19, 20. Jmé xi bakóyaná jokisʼin je chjota judío xi tsín kʼoakoanle ki ya Jerusalén.

¹⁹ Kʼoati tse xi bakóyaná jokisʼin je chjota judío xi tsín kʼoakoanle ki ya Jerusalén xi totʼatsʼe tsa jejchínga, tsa chʼin tsakʼetʼale kʼoa tsa je tsakajngiʼa familiale. Ninga kʼoalani, nkjín tsojmi kitsjoale je chjota judío xi ki ya Jerusalén (Esd. 1:​5, 6). Kʼoa ninga jexjaʼaonño nó jaʼato, je chjota judío xi tsakatio ya Babilonia tosi tonda kisikasénle tsojmi je chjota judío xi tjío ya Jerusalén (Zac. 6:10).

²⁰ Ningalani tsín kʼoamaná kʼoakji nixálee Niná josʼin mená tsakai, chjí bekon jokji tjen kʼoamaná nixálee. Yaa ʼyañá jebi jokitsole Jeobá je profeta Zacarías. Kʼoakitsole nga kui katasíchjén je oro kao plata xi kisikasén chjota judío xi tsín kʼoakoanle ki ya Jerusalén nga jngo corona katasínda (Zac. 6:11). Je corona xi kisinda kui tsoyanile nga tse kjoanda tsakakó je chjota judío jebi (Zac. 6:​14, nota). Ñaki tjínjngoo tokoán nga tsínkʼia sichajin Jeobá josʼin tinixálee ningalani sakʼoa kjoa bitjatojiaan (Heb. 6:10).

21. Jmé xi koasenkaoná nga tsínkui kuinókjonlee jmeni xi koa̱n nichxin xi sʼa nroa.

²¹ ʼYañá nga toxá kjoa kuitjátojinñá nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi kʼoa nga sa chʼao sa chʼao koa̱nchon (2 Tim. 3:​1, 13). Tonga alikui koa̱n nga kui nʼio si̱kjáojiaan. Kuenta sʼiaan nga i̱ kitsole Jeobá je choʼndale kʼianga nichxinle Ageo: “An tijnakaono [ . . . ]. Ali tsa nokjonjion” (Ageo 2:​4, 5). Kʼoati je Jeobá koasenkaoná tsa kʼoénelee yaoná jokji tjen kʼoakoa̱nná kʼianga kʼoasʼiaan josʼin mele. Tsa kʼoasʼiaan jmeni xi kamajinná nga kachotʼayajiaan jokitso je Ageo kao Zacarías kʼoa tsa chjénngiaa choa̱le Esdras, jé Jeobá si̱nʼiotʼaa ngantsjai tojme kjoa xi kjoaʼaínená.