Je Nichxin nga sʼe̱ndajin, jmi miyón mani chjota xi tokʼia skoe̱ títjon jmeni xi mele Niná kʼoa xi tjínnele sitjoson. Kuinga kʼuínyasínile Énle Niná ngatsʼi. Kʼoatjín, kjoakixi xi koa̱nle chjota xi koatio Sonʼnde (Isaías 26:9). Tonga likui tongatsʼi nga koa̱nmele sitjoson josʼin mele Niná. Ya Isaías 26:10 kʼoatso: “Ninga sa̱kóle kjoanda je chjotatsʼen, alikui koa̱nle kjoa xi kixi tjín. Ya ʼnde jña tjín kjoakixi kui kʼoasʼin xi chʼaotjín, kʼoa alikui kuenta sʼin kjoajeyale Jeobá”. Kʼiaa ni̱kjeson chjotatsʼen jebi Nichxin nga sʼe̱ndajin, xi tsonile, xi jngo jmi nó (Isaías 65:20).

Kʼianga kjoetʼa je nichxin nga kʼoendajin Niná, je chjota xi tjíokon nga kʼia ñaki tsje koa̱n (Apocalipsis 20:5). Jokji tse sʼe̱jna nichxin jebi ñaki tsje koa̱n ijngokʼani chjota joni tsa Adán nga sʼa koannda (1 Corintios 15:24-28). Xijekoa̱n, kʼiaa chótʼayakao xi tofetʼani. Kuinga ni̱kʼéjnandáini je Na̱i kʼoa tokʼoatjín kʼoaiʼndesale nga kʼoanachale chjota (Apocalipsis 20:3, 7-10). Je chjota xi taja koatiole Na̱i skoe̱ní jósʼin kuitjoson je én xi tjítʼa Biblia xi i̱ tso: “Je xi kixi tsʼee koa̱n sonʼnde, kʼoa i̱ koatioson ngantsjai nichxin” (Salmo 37:29). Alikui jao tjínná nga tse kjoanda sʼe̱le je chjota xi kixi nichxin nga kʼoendajinle Niná.

NGA kje bichójin nó 1914 jngo jtín mani chjota xi Biblia kiskotʼayason kʼoa me ñachan nó kitsoyason nga tjín xi koa̱n nó jebi. Jméni xi koa̱n. Jmé choa̱ xi tjín kʼianga tjín xi koan nga nó 1914.

Ya Lucas 21:24 itso én xi kinchja̱ Jesús: “Kʼoa kuinyanetaon Jerusalén chjotale naxinandáyʼai xi li judíojin, josaʼnda nga nichxinle je chjota xi li judíojin koa̱njngo”. Yaa naxinandá Jerusalén tsakʼejnani je xi tsakatéxomale chjota judío. Yaa tjen tsakatéxomani rey David kʼoa kao ntje̱le (Salmo 48:1, 2). Rey jebi yaa tsakatioson “je yáxilele Jeobá”, xi tsonile, nga je tsakatioyangajaole. Kuinga tsín koanngósonsíni kao chjota xi tsakatéxomale naxinandá xi kjaʼaí (1 Crónicas 29:23). Je naxinandá Jerusalén kui kitsoyanile josʼin batéxoma Jeobá.

Kʼiáni tsakʼétsʼiakaoni je naxinandáyʼai nga tsakinyane Jerusalén, kʼoa jósʼin. Kʼiaa nga kichosíkje Jerusalén je chjota babilonio nga nó 607 nga kjesa chʼajin nó 1. “Je yáxilele Jeobá” liʼya xi titsakʼejnasonni, nga̱ likui tije ntje̱le David tsakatéxomani ya Jerusalén (2 Reyes 25:1-26). A tokʼoasʼin kuinyanentsjai naxinandá xi kjaʼaí je naxinandá Jerusalén. Majain, nga̱ ya libro xi tsʼe Ezequiel i tsakʼinle Sedequías, je rey xi tojetʼani tsakatéxoma ya Jerusalén: “Chja̱ʼaxin najño xi tjía jkui, kʼoa chja̱ʼaxin koronali. [...] Aliʼya xi tsʼe koa̱n saʼnda nga kjoaʼaí je xi tjínle ʼnde, kʼoa jé tsjoale” (Ezequiel 21:26, 27). Je chjota xi “tjínle ʼnde” nga kʼoaile je koronale David, xi tsonile nga kʼoéjnayangajaonile, jéní Jesucristo (Lucas 1:32, 33). Kui xi tsonile nga tsín tiʼya xi kuinyaneni naxinandá Jerusalén kʼianga rey jekoa̱n Jesús.

Kʼiáni kʼoakoan. Je Jesús kʼoakitso nga je chjota xi li judíojin koatexoma choatse. Je kapítulo 4 xi tsʼe Daniel basenkaoná nga ʼyaa jokji tse koatexoma. Kapítulo jebi kui bʼéyanajmí nijñá xi tsakʼaile jngo rey xi tsakatéxoma ya Babilonia, xi Nabucodonosor tsakʼin. Nijñá xi tsakʼaile jngo yá xi nʼio ngʼa kji tsabe xi tísʼetsʼinle. To yáxkótsʼi̱n kisʼejna kʼoa ki̱chaa kisʼenʼiokjá nga tsín tikʼoejtsʼénni. Xijekoan, jngo ánkje xi kitso: “Ñato nichxin kʼoakatasʼe” (Daniel 4:10-16).

Xi ya Biblia sakʼoaa chjotaxá tsoyanile je yá (Ezequiel 17:22-24; 31:2-5). Nga kisatele yá jebi kui kitsoyanile nga likui tije tsakatéxoma choatseni ya Jerusalén chjota xi Niná kiskoejin. Nijñá xi tsakʼaile Nabucodonosor kʼoati kitso nga “ñato nichxin” kuinyane “Jerusalén” naxinandá xi kjaʼaí. Jókjoántjín tse tínchja̱ni nichxin jebi.

Ya Apocalipsis 12:6 kao 14 kʼoatso nga “jngo jmi kaoni jao siento kao jankan nichxin” tínchja̱ni xi jan nichxin basen. Kui xi tsonile nga jao jmi kaoni aon siento kao kan nichxin bichóni je xi “ñato nichxin”. Tonga je naxinandá xi kjaʼaí tosi tonda tsakinyane naxinandá Jerusalén nga jekinikjeson kʼoa nga jejaʼato nichxin xotjín. Kʼoa kuinga kʼoabixónsíñá nga ngisasa tse nichxin tínchja̱ni. Tsa kuijnyísjaijiaan ya Números 14:34 kao Ezequiel 4:6, kʼoatso nga jngo nó tínchja̱ni nga jngo nichxin. Kʼiatsa kʼoasʼin kʼoéxkiaa je xi jao jmi kaoni aon siento kao kan nichxin, jao jmi kaoni aon siento kao kan nó bichóni.

Je nó xotjín kʼiaa kitsʼiani nga sá octubre nó 607 nga kjesa chʼajin nó 1 (kʼianga kichosíkje Jerusalén je chjota babilonio kʼoa tsakjaʼáxin xi rey tíjna nga kʼia xi ntje̱le mani David) kʼoa kʼiaa jetʼa nga sá octubre nó 1914. Kʼoa kʼoati kʼia jetʼa je “nichxinle je chjota xi li judíojin” kʼoa je Niná kʼiaa Rey kisikʼéjna Jesucristo ya ngʼajmi (Salmo 2:1-6; Daniel 7:13, 14).a

Jesús kʼoakitso nga nʼio tse kjoa xi sʼe̱ nga jekoatexoma ya ngʼajmi, jolani tsa kjoajchán, kjinrá, cháonnʼio kʼoa kao chʼintáo (Mateo 24:3-8; Lucas 21:11). Kʼoa kʼoakjima. Ngayeje jebi jngo choa̱ nga ñaki kʼia nó 1914 kitjoéle xá Jesucristo ya ngʼajmi kʼoa kʼiaa kitsʼiani “je nichxin xi kjoetʼa” xi tsʼe sonʼnde tsʼen jebi (2 Timoteo 3:1-5).

YA Biblia tojngo jao bersíkulo faʼaitʼa jñani Miguel ʼmile jngo ánkje. Tonga tjín xi tísʼín ngantsjai kʼianga bʼaxki̱. Ya libro xi tsʼe Daniel kʼoatso nga kao ánkje tsʼen tjíokján. Je xo̱n xi kiski Judas kʼoatso nga kao Na̱i tjíofáoti, kʼoa ya libro xi tsʼe Apocalipsis kʼoatso nga kjoajchán tjíobʼéjna kao je Na̱i kʼoa kao ánkjele. Kui xi tsonile jebi nga kui sítoánntjai ngantsjai nga toje Jeobá xi tiʼndele koatexoma, kʼoa kján kao je kontrale Niná. Je jaʼaínle Miguel isʼin tsoyanile: “ʼYáni xi mangóson Niná”, kʼoa kʼoasʼin sítjoson josʼin tsoyanile jaʼaínle. Tonga ʼyáni je Miguel.

Kuila títjon si̱kjaʼaitsjeen nga tjínkʼa chjota xi jao jan mani jaʼaínle. Tobʼelañá, je Jacob kʼoati Israel tsakʼin, kʼoa je pastro Pedro kʼoati Simón tsakʼin (Génesis 49:1, 2; Mateo 10:2). Tikʼoasʼinni xi kao Miguel, je Biblia bakóná nga kui jaʼaín bʼaile Jesucristo nga kjesa faʼaijin i̱ Sonʼnde kʼoa nga jekichoni ya ngʼajmi. Chótʼajinla ya Biblia ánni nga kʼoabixónsíñá.