BIBLIOTECA Watchtower
BIBLIOTECA
Watchtower
Énná
a̱
  • a̱
  • e̱
  • i̱
  • o̱
  • ñ
  • ʼ
  • BIBLIA
  • XO̱N XI TJÍO
  • KJOAJTÍN
  • Nʼiojin koan kʼoa kixi koan Jonatán
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jonatán kao chjota xi yʼa escudole

      KJOAʼMIYA 42

      Nʼiojin koan kʼoa kixi koan Jonatán

      Je tile Saúl xi majchínga, Jonatán tsakʼin, nʼiojin koan kʼoa sondado koan. Je David kʼoakitso nga je Jonatán ngisa nʼio xátíya tikʼoajinni jngo ja̱ kʼoa ngisa nʼio taja tikʼoajinni jngo xa. Ñandia kʼianga 20 chjotakjoajchán filisteo tsabe je Jonatán ya nindo. Kʼoa kuinga i̱ kitsosínile je xi bʼa ki̱cha̱ kjoajchánle: “Tokʼiaa kjuinrʼoé tsa jngo choa̱ koakoná Jeobá. Tsa kʼoakuitsoná chjota filisteo nga kjuinmiaa, yaa jchañá nga kjuinkixkan”. Je chjota filisteo i kitso: “Nroamio ibi kʼoa kuixkan”. Nga jao chjota jebi kimi ya nindo kʼoa kisikinjele chjotakjoajchán filisteo.

      Je Jonatán títsjoákjoatjao kʼale tsojmile je David

      Nga ʼndítjonle mani Saúl je Jonatán, jé tjínnele rey koa̱n nga jekuiyá je nʼaile. Tonga Jonatán be kʼianga je David kiskoejin Jeobá nga rey koa̱n kʼoa alikui koanxinkonke. Tosaa nʼio miyo koanle xínkjín. Kʼoakitsole nga sikuinda kʼoa nga sitoánntjai xínkjín. Kʼoa je Jonatán kitsjoale David je najño xi bʼakjásonngʼa, ki̱cha̱ espadale, xi basénni flecha kao xjoa̱xínle nga tsakakóle nga nʼio miyo tsakjáo.

      Kʼianga kitokachjingale Saúl je David, je Jonatán kikonle kʼoa kitsole: “Nʼiojin katamai kʼoa tajajin katamai. Jé Jeobá kiskoejinli nga rey koai̱n. Kʼoa kʼoati be je nʼaina”. A meli nga kʼoati sʼe̱ jngoli miyo xi kʼoasʼín joni tsa Jonatán.

      Nkjín kʼa nga tsín yaole kini Jonatán ninga si̱kʼien nga tsakʼasjentjai je miyole. Bení nga je nʼaile mele sikʼien je David, kuinga i̱ kitsosínile nʼaile: “Tsa David si̱kʼain, jée kuijnyí. Ali jme xi tísíkaoli”. Je Saúl koanjtile kao Jonatán. Xi jeki nó, je Saúl kao Jonatán jngo kjoajchán kʼienjin.

      Nga jekʼien Jonatán, je David tsakásjai Mefibóset je xi tile koanni Jonatán. Kʼianga koansjaile, kitsole: “An sikuindale jokji tse kuijnai nga̱ je nʼaili nʼio miyona koanni. Yaa kuijnai ya niʼyana kʼoa yaa kuichitʼai yámixa̱na”. Je David nikʼiajinla kisichajin Jonatán je miyole.

      “Katamatsjoachao xíngio josʼin tsjoake̱no an. Liʼyasa xi ngisa tsjoake joni jngo xi tsjoántjai yaole xi tʼatsʼe miyole” (Juan 15:12, 13).

      Xi kjonangi: Jósʼin tsakakó Jonatán nga nʼiojin koan. Jósʼin tsakakó Jonatán nga kixi koan.

      1 Samuel 14:1-23; 18:1-4; 19:1-6; 20:32-42; 23:16-18; 31:1-7; 2 Samuel 1:23; 9:1-13

  • Jée xi tsakajngi rey David
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je profeta Natán tíbatekjáyale je rey David

      KJOAʼMIYA 43

      Jée xi tsakajngi rey David

      Kʼianga jekʼien Saúl, jé David tsakʼejnangajaonile nga rey koan kʼoa kʼiaa 30 nóle. Xi jeki nó, ñandia nga njio nga jngo chjoón xi naskánakji tsabe ya tjen sonndʼiale. Je David kisʼejinle nga Bat-seba ʼmi chjoón jebi kʼoa nga je chixankao jngo sondado xi Urías ʼmi. Kʼoa kʼoakitso David nga katafichʼale Bat-seba. Xijekoan tsakajnakao kʼoa ʼndí kisikʼa. Je David koanmele kisikʼéjnaʼma jme xi kisʼin. Kʼoakitsole je xi séntítjonle kjoajchán nga je Urías katasíkasén títjon jinkjoajchán kʼoa nga katabanga kʼoa toje katasíkʼéjna. Je Urías yaa kʼienjin kjoajchán. Xijekoan, David je chixankao Bat-seba.

      Rey David jé Niná tíbʼétsʼoale nga tísíjéle kjoanichatʼa

      Tonga je Jeobá tsabee nga chʼaotjín jmeni xi kisʼin David. Jméni xi kisʼin Jeobá. Jé profeta Natán kisikasén nga tsakjákao David. I kitsole: “Jngo chjotanyiná tsakʼejna xi nʼio nkjín barré kisʼele, kʼoati jngo chjota xi ma̱ tíjna tsakʼejna xi jngo mani ʼndíbarréle xi nʼio tsjoake. Je chjotanyiná tsakjáʼale ʼndíbarréle je xi ma̱ tíjna”. Je David nʼio koanjtile kʼoa kitso: “Chjotanyiná jebi tjínnele ni̱kʼien”. Je Natán kitso: “Ji mangósuin chjotanyiná jebi”. Je David nʼio ba koanle kʼoa i kitsole Natán: “Tsakajngijéeña xi kao Jeobá”. Je jée xi tsakajngi David tse kjoa kichokaone, je kʼoa kao familiale. Je Jeobá kjoañʼai kitsjoale tonga kitsjoaʼndele nga tsakʼejnakon nga̱ kʼoakoannile jme xi kisʼin kʼoa nga̱ nangitokon koan.

      Je David mele nga jngo yo̱ngo̱ kʼoendale Jeobá. Tonga Jeobá jé Salomón, tile David, kiskoejin nga je kʼoenda yo̱ngo̱. Je David tsakatíondale jme xi koa̱nchjénle Salomón kʼoa kitso: “Je yo̱ngo̱le Jeobá nʼio naskákatasʼe. Je Salomón sʼa ti, tonga an koasenkoa nga sa̱tíonda ngayeje xi koa̱nchjén”. Je David nʼio tse tao̱n kitsjoa xi kisʼendani yo̱ngo̱. Tsakásjai chjota xi male síxá, tsakʼéxkó tao̱nsine kao tao̱nchxoa, kʼoa jaʼaikao yákon xi tjín ya Tiro kao Sidón. Kʼianga tojeme kuiyá David, jé Salomón kitsjoale choa̱ josʼin sʼe̱ je yo̱ngo̱ kʼoa i kitsole: “Jé Jeobá xokitsona xi tʼatsʼe jebi kʼianga skia kʼoa nga tsjoale. Jé koasenkaoli. Ali nokjonjin. Tajajin katamai kʼoa kʼoatʼiain xá jebi”.

      David kui tífákaoni je Salomón tʼatsʼe josiká je yo̱ngo̱

      “Je xi bʼéʼma jéele alikui nda kʼoéjna, tonga je xi bʼéjnatsen kʼoa síkʼéjna jéele sa̱kóle kjoamatokon” (Proverbios 28:13).

      Xi kjonangi: Jmé jée xi tsakajngi David. Jmé xi kisʼin David nga tsakasenkao Salomón.

      2 Samuel 5:3, 4, 10; 7:1-16; 8:1-14; 11:1–12:14; 1 Crónicas 22:1-19; 28:11-21; Salmo 51:1-19

  • Yo̱ngo̱ xi kisʼendale Jeobá
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jngo lʼí kisikasén je Jeobá nga katatí je cho̱ xi tíbʼaitʼale

      KJOAʼMIYA 44

      Yo̱ngo̱ xi kisʼendale Jeobá

      Jngo kjoabʼetsʼoa tíbʼéjna je Salomón

      Kʼianga jetsakatéxoma Salomón ya Israel, je Jeobá i kitsole: “Jméni xi meli nga tsjoale”. Je Salomón kitso: “Sʼa xtia kʼoa kje nanda jme xi mana sʼian. Tʼainái kjoachjine josʼin sikuinda naxinandáli”. Je Jeobá kitso: “Nga kjoachjine kanijénái. Jiní xi ngisa chjine koai̱n ngakjijnda Sonʼnde. Kʼoati tsjoale kjoanyiná. Kʼoa tsa si̱tjosonnái tse kuijnai”.

      Je Salomón tsakʼéndaa je yo̱ngo̱. Kisichjén tao̱nsine, tao̱nchxoa, yá kao la̱jao̱ xi nʼio chjíle. Jmi mani xi nʼio nda síxá tsakʼénda je yo̱ngo̱, xi xʼin kao xi yánchjín. Ñato nó koanjngoni, kʼoa kʼiaa tsakʼaitʼale Jeobá. Jngo sonxta kisʼejnale kʼoa yaa kisakale cho̱ je Niná. Je Salomón tsakasén xkóle jña tíjna je sonxta kʼoa i kitso: “Ji Jeobá, jngo yo̱ngo̱ xi ngisa nʼioje kji kʼoa xi ngisa naskánakji machjénli tikʼoajinni yo̱ngo̱ jebi. Tonga katasasénli josʼin tiʼyaxkónlaijin kʼoa tinóʼyai kjoabʼetsʼoanajin”. A kisasenle Jeobá yo̱ngo̱ xi tsakʼéndale Salomón kʼoa a kinrʼoé kjoabʼetsʼoale. Kʼianga jetsakʼétsʼoa, jngo lʼí jaʼaijenni ngʼajmi kʼoa tsakaká je xi tjíoson sonxta. Kʼoasʼin tsakakóni Jeobá nga kisasenle je yo̱ngo̱. Kʼianga tsabe jebi je chjota israelita nʼio tsjoa koanle.

      Jngo lʼí kisikasén je Jeobá nga katatí je cho̱ xi tíbʼaitʼale

      Je rey Salomón nʼio tsʼaxki̱ ngakjijnda Israel kʼoa ninga ya ʼnde jñani nʼio kjin nga̱ nʼio chjine koan. Je chjota kichonrʼoe nga katabʼéndajinle je kjoale. Saʼnda kichokonle je xi reina sʼin tíjna ya Seba kʼoa nʼio ñʼai tjín xi kiskonangile. Kʼianga jekinrʼoéle Salomón, kitso: “Alikui koankjainna jmeni xi kitsona chjota xi tʼatsi, tonga tiʼbeña ndʼaibi nga ngisani nʼio chjinai jonga tsakʼinna. Je Jeobá Nináli, jé tísíchikontʼainli”. Ya naxinandá Israel nʼio ndasʼin tsakatio chjota kʼoa tsjoa kisatio kon. Tonga toʼikoan tsʼantjaiya jokoanchon.

      “I tíjna ibi jngo xi ngisasa ngʼa tíjna tikʼoajinni Salomón” (Mateo 12:42).

      Xi kjonangi: Ánni nga nʼio tse kjoachjine kitsjoasínile Jeobá je Salomón. Jósʼin tsakakóni Jeobá nga kisasenle je yo̱ngo̱.

      1 Reyes 2:12; 3:4-28; 4:29–5:18; 6:37, 38; 7:15–8:66; 10:1-13; 2 Crónicas 7:1; 9:22

  • Koanjaoya je naxinandá Israel
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Ahíya 12 ya sʼín je najñole ya ngixko̱n Jeroboán

      KJOAʼMIYA 45

      Koanjaoya je naxinandá Israel

      Jokji tse tsabexkón Jeobá je Salomón, kisʼe kjoanyʼán ya Israel. Tonga nkjín yánchjín chixankao xi xin naxinandále kʼoa xkóson bʼétsʼoale. Tobijbi tsʼantjaiya Salomón kʼoa kʼoati xkóson tsakʼétsʼoale. Je Jeobá nʼio koanjtile kʼoa kitsole Salomón: “Alikui tije familiali koatexomanile Israel, jaoya sʼian. Ngisaa tse ʼnde tsjoale jngo choʼndali kʼoa je familiali to choasa ʼnde koatexomale”.

      Je Jeobá tjín xi kisʼin nga katamachoyale chjota jmeni xi kitso. Je choʼndale Salomón xi Jeroboán tsakʼin tjín jña tífi kʼoa yaa kiskajin yandiaa je profeta Ahíya. Jngo najño yʼa je Ahíya kʼoa tejaoya kisʼin kʼoa i kitsole Jeroboán: “Je Jeobá alikui titsjoáʼndenile familiale Salomón nga je koatexoma ya Israel, jaoya sʼin. Teya chjóai najño jebi, nga̱ te ntje̱ xi ji koatexomalai”. Kʼianga kisʼejinle Salomón tʼatsʼe jebi, koanmele kisikʼien Jeroboán. Kuinga ya kitokasíni Jeroboán ya Egipto. Nga jekʼien Salomón, jé Rehoboam tsakatéxoma, tile koanni. Kʼoa je Jeroboán kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín tiʼya xi josikaoni kʼoa kini ya Israel.

      Nʼio nkjín chjota israelita xi tjín xi tjíotsjoátʼale je nra̱ja̱ʼndí xi tao̱n sine xi kisinda je Jeroboán

      Je xi chjotajchínga sʼin tjío ya Israel i kitsole Rehoboam: “Tsa nda si̱koai naxinandá, kixi koaitʼali”. Tonga je xtimiyole Rehoboam kitso: “Nʼio tijnalai je naxinandá. Tsesa xá tʼailai”. Je Rehoboam kisitjosonle xtimiyole kʼoa totaon tsabe je chjota. Kuinga xíjin koanni chjota kʼoa jé kitsjoale xá Jeroboán nga katabatéxomale xi te ntje̱. Je xi te ntje̱, Israel tsakʼinle. Kʼoa je xi jao ntje̱, Judá tsakʼinle kʼoa kixi kitʼale Rehoboam. Kʼoasʼin koanjaoya nga 12 ntje̱le Israel.

      Je Jeroboán koankaile nga ya koaikʼétsʼoa je naxinandá ya Jerusalén, jñani tsakatéxoma Rehoboam. A ʼyaní anni. Kuinga tsín koanmele nga ya koaitʼa ijngokʼanile Rehoboam je naxinandá. Kuinga jao nra̱ja̱ʼndí xi tao̱nsine kisindani kʼoa i kitsole naxinandá: “Nʼio kjin ya Jerusalén, tosa i̱ tʼetsʼoalao nra̱ja̱ʼndí jebi”. Je naxinandá kisitjoson kʼoa tikisichajin ijngokʼangáni Jeobá.

      “Ali tojngojin biyo kao xi tsín makjainle. Jmé kjoamiyo xi tjínle je xi kixi kao je xi tsín kixi, axo jmé xi mangóson jngo xi makjainle kao je xi tsín makjainle” (2 Corintios 6:14, 15).

      Xi kjonangi: Ánni koanjaoyasíni je naxinandá Israel. Jmé xi chʼaotjín kisʼin je rey Rehoboam. Jmé xi chʼaotjín kisʼin je rey Jeroboán.

      1 Reyes 11:1-13, 26-43; 12:1-33

  • Je choa̱ xi kisʼejna ya nindo Carmelo
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Jeobá jngo lʼí kisíkasénni ya ngʼajmi nga katatí je xi títsjoátʼa Elías

      KJOAʼMIYA 46

      Je choa̱ xi kisʼejna ya nindo Carmelo

      Nʼio tsʼen rey xi tsakatéxomale je xi te ntje̱le Israel, tonga je xi ngisa nʼio chʼao kisʼin jé Acab. Jé chixankao jngo chjoón tsʼen xi Jezabel tsakʼin xi je niná ndiso xi Baal ʼmi tsakʼétsʼoale. Je Acab kao Jezabel kʼoakitsole chjota nga je Baal katabʼétsʼoale. Kʼoa nʼio nkjín profetale Jeobá kisikʼien. Jmé xi kisʼin Jeobá. Jé profeta Elías kisikasén nga jngo én tsakájnale Acab.

      Je Elías kʼoakitsole Acab nga tsín tikʼoani jtsí ya Israel nga̱ nʼio chʼao tísʼín. Tsʼato jan nó nga tsín tijme xi koanjcháni kʼoa kjinrá kisʼe. Xijekoan, je Jeobá kisikasén ijngokʼangáni Elías nga tsakjákao Acab. Je Acab i kitsole Elías: “Ñaki to kjoa fasjai. Totʼatsiní jmeni xi kjima”. Je Elías kitso: “Ali anjin tjínna jée nga tsín kjibʼa jtsí. Kui kʼoachonni nga je Baal bʼetsʼoalai. Tikatíoxkuí naxinandá kao profetale Baal ya jko̱nindo Carmelo. Kʼoa ya kataʼyale ʼyáni Niná xi kixi”.

      Je naxinandá yaa tsakatioxkó ya nindo kʼoa je Elías kitso: “Chjoéjion. Tsa je Jeobá xi ñaki Niná, je tangíntjenngilao. Kʼoa tsa je Baal xi ñaki niná, je tangíntjenngilao. Chótʼayakoaa ndʼaibi. Je profetale Baal xi 450 mani katabatíonda xi tsjoátʼale ninále kʼoa katanchja̱le. Kʼoati koationda tsanda an xi tsjoatʼale Jeobá kʼoa kuinchjale. Je niná xi lʼí sikasén jéní xi ñaki Niná”. Je naxinandá koanjyole.

      Je profetale Baal tsakatíondaa xi tsjoátʼale ninále kʼoa kinchjaale tsʼajnda nichxin, kitsole: “Ji Baal, tinóʼyanáijin”. Kʼoa nga tsín kinrʼoé je Baal, je Elías tsabesin kʼoa kitsole: “Tinókjoalao jotjín nganʼiono. Tochale kabajnafe kʼoa tjín xi tjínnele sikjaʼále”. Nga jekjimanjio, je profetale Baal tosi tonda tjíonchja̱le tonga aliʼya xi kinrʼoéle.

      Je Elías tsakʼéjnason je xi tsjoátʼale Niná ya sonxta kʼoa nʼio tse nandá tsakʼéjtenson. Xijekoan kitso: “Ji Jeobá, katabe je naxinandá nga jiní je xi ñaki Niná”. Je Jeobá kjitʼanangi jngo lʼí kisikasénni ya ngʼajmi kʼoa tsakaká xi tíjnason sonxta. Je chjota kitso: “Jéní Jeobá xi ñaki Niná”. Je Elías kitso: “Nijngojinla profetale Baal xi bʼaiʼndelao nga toka”. Nga kui nichxin, kinikʼien xi 450 profetale Baal.

      Xijekoan, jngo yojbi tsʼatsen ya sonndáchikon, kʼoa je Elías kitsole Acab: “Jngo jtsínʼio nroá. Tʼejnandai karretali kʼoa tʼin ya niʼyali”. Ñaki kixinya njio njio yojbi ya ngʼá, jaʼa ntjao̱ kʼoa síxkónkji nʼio tsakʼa jtsí. Je Acab nʼio kisitoka karretale, tonga je Jeobá tsakasenkao Elías nga ngisa nʼio kitoka tikʼoajinni je karreta. A toyaa jetʼa ngayeje kjoa xi kisʼele Elías. Kataʼyala.

      “Katabe chjota nga Jeobá ʼmili kʼoa nga toji xi nʼio ngʼa tijnalai jngo tjíjtsa sonʼnde” (Salmo 83:18).

      Xi kjonangi: Jméni choa̱ xi kisʼejna ya nindo Carmelo. Jméni xi kisʼin Jeobá nga kinrʼoéle kjoabʼetsʼoa xi tsakʼéjnale Elías.

      1 Reyes 16:29-33; 17:1; 18:1, 2, 17-46; Santiago 5:16-18

  • Je Jeobá tsjoánganʼiole Elías
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jngo ngijao séjnajchxo Elías ya nindo Horeb nga tínrʼoé jme xi títsole jngo ánkjele Niná

      KJOAʼMIYA 47

      Je Jeobá tsjoánganʼiole Elías

      Je Jezabel kisʼejinle jmeni xi koantʼain je profetale Baal kʼoa nʼio koanjtile. Jngo chjota kisikasén xi i̱ kitsole Elías: “Nyaon kuiyání, tojosʼin kʼien profetale Baal”. Je Elías nʼio kitsokjon kʼoa yaa ʼndekixí kitoka. I kitso nga tsakʼétsʼoa: “Jeobá, alikui tikanina. Mena kuiyá”. Je Elías jenʼio kijtale kʼoa yaa tsakajnafengi jngo yá.

      Tonga jngo ánkje kisikjaʼále Elías xi tojbi tsakjákao, kitsole: “Tisotjain kʼoa tichi”. Elías jngo nioxtila xi tji kji tsabe xi ya kijnason la̱jao̱ xi sje kjoan kao jngo xjoa̱ nandá. Tsakjen, tsakʼi kʼoa titsakajnafengáni. Je ánkje tikisikjaʼángánile kʼoa kitsole: “Tichi, nga̱ nʼio tse nganʼio machjénli nga tiʼmi”. Kʼoa je Elías tsakjensa ngichoa. Kʼoa 40 nichxin 40 nitje̱n tsakʼamje saʼnda nga kicho ya nindo Horeb. Jngo ngijao jaʼasʼen kʼoa tsakajnafe. Kʼoa je Jeobá i kitsole: “Jméni xi tinʼiai ibi Elías”. Je Elías kitso: “Je chjota israelita alikui tjíosítjoson jmeni xi kitsoli. Kisixkoaa je sonxtali kʼoa kisikʼien je profetali. Kʼoa kʼoati mele sikʼienna tsanda an”.

      Je Jeobá kitsole Elías: “Titjui ya ngijao kʼoa tisenjnai i̱ sonnindo”. Kʼoa jngo ntjao̱ xi nʼio jaʼa. Xijekoan, jngo cháonnʼio jaʼa kʼoa xijekoan jngo lʼí jaʼa. Kʼoa jngo jta̱ kinrʼoéle Elías xi tojbi kinchja̱. Je Elías kao najñole tsakʼéʼmani nkjaín kʼoa yaa tsakasen ya nditsinle ngijao. Je Jeobá kiskonangile ánni nga tíbangani. Kʼoa je Elías i kitso: “Jetoʼansa xi tijna”. Tonga je Jeobá i kitsole: “Ngi 7,000 chjota tjío ya Israel xi an bʼétsʼoana. Tʼin kʼoa kʼoatʼinlai Eliseo nga je tikjoejian nga profeta koa̱n nga koa̱nskanni”. Kjitʼanangi kʼoakisʼin Elías jme xi kitsole Jeobá. A kʼoati koasenkaoli ji tsa si̱tjosonlai Jeobá. Jaonjin. Kuila kataʼyaa ndʼaibi jmeni xi koan kʼianga tsín tijme xi kisʼeni.

      “Ali kʼoajin mano. Tojmeni xi machjénno, tijélao Niná, tʼetsʼoalao kʼoa tʼailao kjoanda. Kʼoasʼin katasʼejinle Niná jme xi nijáo” (Filipenses 4:6).

      Xi kjonangi: Ánni kitokasíni Elías. Jmé xi kitsole Jeobá je Elías.

      1 Reyes 19:1-18; Romanos 11:2-4

  • Je ʼndíle jngo ʼndíchjoónkʼan jaʼáyanile
    Xi bakóyana je Biblia
    • Elías jé tínchja̱le jngo chjoónkʼan xi chikín tíbʼéxkó

      KJOAʼMIYA 48

      Je ʼndíle jngo ʼndíchjoónkʼan jaʼáyanile

      Jngo tii skoa̱n harina kʼoa jngo tii siti̱

      Kʼianga ñʼai koanchon, je Jeobá i kitsole Elías: “Tʼin ya Sarepta. Jngo ʼndíchjoónkʼan tíjna xi tsjoáli xi chi̱nai”. Ya jña bitjasʼeen naxinandá, jngo ʼndíchjoónkʼan xi ma̱ tíjna tsabe Elías xi chikín tíbʼéxkó kʼoa kisijé choale nandá. Nga kikʼá nandá ʼndíchjoón jebi, je Elías i kitsole: “Tʼiain kjoanda, kʼoati tʼai choanái nioxtila”. Tonga ʼndíchjoónkʼan kitso: “Tsínna nioxtila, alijme xi koa̱n tsjoale. To skoa̱n harina kʼoa siti̱ tíjnana xi kʼoenda i̱natjínña tsojmi xi chi̱naijin kao tiʼndína”. Je Elías kitso: “Je Jeobá kʼoatítso kʼiatsa jngo nioxtila xi i̱nakji si̱ndanái, sʼeeli siti̱ kao skoa̱n harina saʼnda nga kʼoa̱ ijngokʼani jtsí”.

      Je ʼndíchjoónkʼan ki ya niʼyale kʼoa kisindale nioxtila je profetale Jeobá. Je ʼndíchjoónkʼan kao tiʼndíle kisʼele xi kiskine jokji tse nga ñʼai koanchon, tojo kitso Jeobá. Je tii xi bʼéya skoa̱n harina kao tii xi bʼéya siti̱ alikʼia kisʼetia.

      Xijekoan, jngo kjoa xi ba tjín jaʼatojin je ʼndíchjoónkʼan, kitjochʼinle je tiʼndíle kʼoa kʼieen kʼoa kʼoakitsole Elías nga katabasenkao. Je Elías kiskoé je tiʼndí nga yʼangʼa male. Yaa kikao jngo kuarto xi tíjna sonngʼani. Yaa kisikájnason nachan kʼoa i kitso nga tsakʼétsʼoa: “Ji Jeobá, sijéle kjoanda, tikʼéjnakonni tiʼndí jebi”. Tokʼoamaná jmeni xi kisʼin Jeobá, nga̱ nisajngojinla chjota xi jekʼien faʼáyanile nga kui nichxin. Kʼoa xi ijngosani, je ʼndíchjoónkʼan kao tiʼndíle alikui chjota israelita kitjenni.

      Je tiʼndí jaʼáyanile kʼoa kiskenjta ijngokʼani. Je Elías i kitsole ʼndíchjoónkʼan: “Tíjnakon ijngokʼani tiʼndíli”. Je ʼndíchjoónkʼan nʼio tsjoa koanle kʼoa i kitsole Elías: “Ndʼaibi ʼbeña nga ñaki chjotale Niná mai. Jmeni xi si tʼatsʼe Jeobá nroani kʼoa kuinga bitjosonni ngantsjai”.

      Elías títsjoánile je tiʼndíle chjoónkʼan nga jejaʼáyanile

      “Chótsenlao nraa, ni bʼéntjejin, ni bʼéxkójin, ni ningʼajin tjínle, jé Niná síkjen. Tsí ngisa chjíno jon kaoni tsa ʼndínise” (Lucas 12:24).

      Xi kjonangi: Jósʼin tsakakó ʼndíchjoónkʼan xi ya Sarepta tsʼe nga kisinʼiotʼa Jeobá. Jósʼin ʼyañá nga ñaki profetale Niná koan Elías.

      1 Reyes 17:8-24; Lucas 4:25, 26

  • Jngo reina xi tsʼen koan kjoañʼai tsakʼaile
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je choʼndale Jezabel yaa tjíosíkʼatjensʼenntjai ya ventanale

      KJOAʼMIYA 49

      Jngo reina xi tsʼen koan kjoañʼai tsakʼaile

      Je rey Acab, yaa tjen ventanale kiskotsennile nangi xka̱totseele je Nabot. Mele tsʼe koa̱n nangi jebi kʼoa koanmele nga tsakatse. Tonga je Nabot likui tsakaténale nga̱ kʼoatso kjoatéxomale Jeobá nga tsín koa̱n sa̱téna nangi xi batío chjotajchínga. A kisasenle Acab nga kʼoakisʼin je Nabot. Mai. Nʼio koanjtile, saʼnda tsín tikitjoni ya kuartole kʼoa tsín titsakjenni.

      Je xi chjoónle koan Acab jéní Jezabel, jngo reina xi tsʼen koan, i kitsole: “Jiní xi rey sʼin tijnalai Israel, koaan sʼe̱li tojmeni xi meli. An xi ʼbeña josʼian nga tsi katama nangi jebi”. Xon kisikasénle je xi chjotajchínga sʼin tjío. Kʼoatsakʼé je xo̱n nga kʼoakatatso je chjota nga Niná tínchja̱ʼaonle Nabot ánni nga la̱jao̱ katanikʼiensíni. Je xi chjotajchínga sʼin tjío kʼoakisʼin. Xijekoan, je Jezabel i kitsole Acab: “Jekijnakʼien Nabot. Jekoa̱n chjoai nangile”.

      Je Jezabel nkjín chjota xi Jeobá tsjoake kisikʼien, ali tsa tojejin Nabot. Chjoón jebi, niná ndiso tsakʼétsʼoale kʼoa kui xi chʼaotjín kʼoakisʼin. Tonga je Jeobá kuenta kisʼin ngayeje. Jméni xi kisikao Jeobá je Jezabel.

      Kʼianga jekʼien Acab, jé tile xi Jehoram tsakʼin tsakatéxoma. Je Jeobá jngo chjota xi Jehú tsakʼin kisikasén nga kitsjoale kjoañʼai je Jezabel kao familiale.

      Je Jehú tsakʼejnayale karretale kʼoa ki ya Jezreel, jñani tíjna Jezabel. Je Jehoram kʼoati tsakʼejnayale karretale nga kikjákao Jehú, kitsole: “A nyʼán tiyokoaa xíngiaa”. Je Jehú kitso: “Jósʼin nyʼán kuiyokaoñá xíngiaa kʼianga tosi tonda kui kʼoatísʼín xi chʼaotjín je Jezabel na̱li”. Je Jehoram kisikʼótin karretale nga koaini tsakai, tonga je Jehú jngo flecha tsakasénle kʼoa kʼieen.

      Je Jehú kʼoatítso nga katanik’atjenjenngi Jezabel

      Xijekoan, je Jehú ki ya jña tíjna Jezabel. Je Jezabel kisʼejinle nga Jehú kuicho, kisikʼi nkjaín, tsakʼéndaa ntsja̱jko̱ kʼoa yaa kiskoyale jña tíjna ventana ya sonngʼani. Nga kicho Jehú, je Jezabel toʼéntsʼen kisitiʼndani. Je Jehú i kitsole je choʼnda xi ya tjíokao Jezabel: “Tichonjenngio”. Kʼoa je choʼnda kitsotsjá Jezabel, kiskajenngi kʼoa kʼieen.

      Xijekoan, je Jehú kisikʼien xtile Acab xi 70 mani kʼoa tsakjaʼáxin je Baal nga tsín tije katasʼetsʼoanile. Tojosʼin kaʼyaa, je Jeobá be ngayeje kʼoa chan tsjoále kjoañʼai je xi chʼao sʼín.

      “Jmeni xi kao kjoaxkaiʼa tjoéni nga títjon, alikui kjoanichikontʼain tjenkao nga maskanni” (Proverbios 20:21).

      Xi kjonangi: Jméni xi kisʼin Jezabel nga kitjoéle nangi xka̱totseele Nabot. Ánni nga kjoañʼai kitsjoasínile Jeobá je Jezabel.

      1 Reyes 21:1-29; 2 Reyes 9:1–10:30

  • Jé Jeobá kisitoánntjai Jehosafat
    Xi bakóyana je Biblia
    • Kʼianga tjíobitjo ya Jerusalén je chjotakjoajchán, jé tjíofi títjonle je rey Jehosafat kʼoa kao chjota levita xi se

      KJOAʼMIYA 50

      Jé Jeobá kisitoánntjai Jehosafat

      Je Jehosafat rey tsakʼejna ya Judá kʼoa tsakjaʼáxin sonxtale Baal kao xkóson xi kisʼetsʼoale ya naxinandá. Kui xi koanmele Jehosafat nga katabe je chjota jotjínni kjoatéxomale Jeobá. Kuinga kisikasénsíni chjotatítjon kao chjota levita ngakjijnda Judá nga tsakakóyale naxinandá je kjoatéxomale Jeobá.

      Je naxinandá xi tjíondaile alikui tsakʼetʼale Judá nga̱ be nga je Jeobá basenkao naxinandále. Saʼnda tsojmi kikaokjoatjaole rey Jehosafat. Tonga naxinandá Ammón, Moab kao ʼnde xi tjío ya Seír kinrʼoe nga kikján kao Judá. Je Jehosafat bení nga nganʼiole Jeobá koa̱nchjénle. Kuinga kisikatíoxkósíni ngatsʼi je chjota ya Jerusalén, xi xʼin xi yánchjín kao xtiʼndí. Je Jehosafat jngo kjoabʼetsʼoa tsakʼéjna ngixko̱n ngatsʼi, kitso: “Ji Jeobá, kʼiatsa tsín ji, alikui kuinje̱najin kjoajchán. Kʼoatʼinnáijin jméni xi sʼiainjin”.

      Je Jeobá kinrʼoéle Jehosafat kʼoa i kitsole: “Ali nokjonjion, an koasenkaono. Tangínkinyao ʼndeno, jyó tinyao kʼoa chótsaon josʼin kʼoasjentjaino”. Jósʼin tsakʼasjentjai Jeobá.

      Nga jekoannyaonni, je Jehosafat kiskoejin je chjota xi se kʼoa kʼoakitsole nga katafitítjonle chjotakjoajchán. Kitjoo ya Jerusalén nga ki jña kʼoejna kjoajchán, ya jña Tecoa tsakʼin.

      Je chjota xi se ñaki tsjoa tjíole, nʼio tjíose nga tjíobʼasjengʼa Jeobá, kʼoa je Jeobá kisitoánntjai naxinandále. Jé Jeobá xokisʼin nga tije kiskanni je chjota ammonita kao moabita kʼoa kʼieen ngatsʼi. Jé Jeobá kisikuinda chjota xi tjío Judá, je sondado kao naʼmi. Ngatsʼi naxinandá xi tjíondaile kisʼejinle jmeni xi kisʼin Jeobá kʼoa tsabee nga je sítoánntjai naxinandále xi tʼatsʼe chjotakontrale. Jósʼin bʼasjentjai Jeobá je naxinandále. Nkjín koya josʼin bʼasjentjai. Ali nganʼiole chjotajin machjénle.

      “Alikui jon kuixkaon kjoajchán jebi. Chjóao ʼndeno, ali tsa nikjanjion kʼoa chótsaon josʼin kʼoasjentjaino je Jeobá” (2 Crónicas 20:17).

      Xi kjonangi: Jméni xi kisʼin rey Jehosafat. Jósʼin kisikuinda Jeobá naxinandá Judá.

      2 Crónicas 17:1-19; 20:1-30

  • Jngo chjotakjoajchán kao jngo tsotiʼndí
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Naamán yaa tífikonle je Eliseo nga katasíndaya

      KJOAʼMIYA 51

      Jngo chjotakjoajchán kao jngo tsotiʼndí

      Ya naxinandá Siria, jngo tsotiʼndí israelita tsakʼejna xi nʼio kjin tjío familiale. Jé chjotakjoajchán asirio kikao, kʼoa choʼndale koanni je chjoónle jngo chjotakjoajchán títjon xi Naamán tsakʼin. Tsotiʼndí jebi jé Jeobá tsakʼétsʼoale ninga kjaʼaí niná bʼétsʼoale je chjota xi ya tjín.

      Je Naamán, nʼio táo chʼin xi kisʼele kʼoa nʼio baojon koan. Je tsotiʼndí koanmele tsakasenkao kʼoa kuinga i̱ kitsosínile chjoónle Naamán: “ʼBexkonña jngo chjota xi koa̱n koasenkao xʼinli nga katamandayani. Ya Israel jngo profetale Jeobá tíjna xi Eliseo ʼmi. Koaanle sindaya xʼinli”.

      Je chjoónle kʼoakitsole Naamán jmeni xi kitso tsotiʼndí. Je Naamán kʼoakisʼin tojmeni xi tsakʼinle nga̱ mele koa̱nndaya, kʼoa kuinga kisíni ya Israel ya niʼyale Eliseo. Je Naamán kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga síxkón sikao Eliseo nga skoéya. Tonga ʼndele nga je Eliseo skoéya Naamán, tosaa jngo choʼndale kisikasén kʼoa itso én xi kikaole: “Tʼin kʼoa ñato kʼa cha̱nisʼenngindái yaoli ya xo̱ngá Jordán kʼoa koa̱nndayaní”.

      Je Naamán alikui kisasenle, kitso: “Kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga kuinchja̱le Ninále kʼoa nga síxkón sikao sikjan ntsja profeta jebi nga sindayana. Tonga tokuingóni xi katso nga ya kjuía xo̱ngá xi kijna Israel. Tongisa ndakjoan xo̱ngá xi tjín ya Siria. Ánni nga tsín koa̱n tosa ya kjuísíña”. Je Naamán nʼio koanjtile kʼoa kitjoni ya niʼyale Eliseo.

      Je Naamán yaa kikangoya ya xo̱ngá Jordán kʼoa koanndayaa nga kʼoakisʼin

      Je choʼndale Naamán tsakinyakao nga katasíkjaʼaitsjen. Kitsole: “A tsí kʼoasʼiain tojmeni xi kʼuínli tojoni nga koa̱nndayai. Jmeni xi katso profeta jebi alikui ñʼai tjín. Ánni nga tsín kʼoanʼiasíni”. Je Naamán kisitjoson kʼoa ki ya xo̱ngá Jordán kʼoa ñato kʼa kisʼenngindá. Nga jekoanni ñato kʼa nga kitjojin nandá koanndayaa ngakjijngo yaole. Nʼio tsjoa kisʼele kʼoa kinrʼoe ijngokʼa Eliseo nga kitsjoale kjoanda. Kitsole: “Ndʼaibi ʼbeña nga je Jeobá xi ñaki Niná”. Nga kini niʼyale Naamán jekoanndaya. Jóxótse kisʼe kon je tsotiʼndí israelita nga tsabe je Naamán.

      “Tsʼoaní ʼndíxti kʼoa kao xi tjíobaki kʼoasjengʼali” (Mateo 21:16).

      Xi kjonangi: A choa ñʼai koanle je tsotiʼndí israelita nga tsakjákao chjoónle Naamán, jósingái ji. Jmé xi tsakasenkao nga nʼiojin koan.

      2 Reyes 5:1-19; Lucas 4:27

  • Je naxín kao karreta xi lʼí tjínle xi tsʼe Jeobá
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je chjotakjoajchán sirio yaa nya jngotjondaile Eliseo kao je choʼndale

      KJOAʼMIYA 52

      Je naxín kao karreta xi lʼí tjínle xi tsʼe Jeobá

      Je rey Ben-Hadad xi ya Siria tsʼe, nkjín kʼa kikʼétʼale Israel. Tonga jé profeta Eliseo kʼoatsole ngantsjai je reyle Israel nga katatoka. Kʼoa kuinga koanmesínile je Ben-Hadad nga tsoa̱ Eliseo. Kisʼejinle nga ya naxinandá Dotán tíjna kʼoa chjotakjoajchán sirio kisikasén nga katatsoa.

      Je chjota sirio kʼiaa nga njio kicho ya Dotán. Nga koannyaonni, je choʼndale Eliseo kitjoo kʼoa tsabee naxinandá nga tomachon chjotakjoajchán tjíondai. Nʼio kitsokjon, ñaki kiskiʼndáxá kʼoa kitso: “Eliseo, jméni xi sʼiaan”. Je Eliseo kitso: “Ngisaa nkjín chjotakjoajchán tjíokaoná ñá tikʼoajinni je”. Kʼoa je Jeobá tsakakóle choʼndale Eliseo je naxín kao karreta xi tsʼe kjoajchán xi lʼí tjínle xi tjío jngotjondaile nindo xi tjín ya naxinandá.

      Je Eliseo kʼoa kao choʼndale tjíobee je ánkje xi nya jngotjondaile

      Kʼianga koanmele chjotakjoajchán sirio nga tsoa̱ Eliseo, je Eliseo i kitso nga tsakʼétsʼoa: “Ji Jeobá, sijéle kjoanda, tixkai̱ chjota xokjoan”. Kʼoa toʼikoan likui titsabeni jñani tjío ningalani matsenle. Je Eliseo i kitsole: “Ali i̱jin naxinandá jebi jñani kinikasénno. Nroatjenngináo, tifikaono jñani tíjna chjota xi tifasjao”. Kitjenngile Eliseo saʼnda nga kicho Samaria jñani tíjna reyle Israel.

      Tochan tsabe je chjota sirio jñani tjío kʼoa likui tikoan jme xi kisʼinni. Je reyle Israel i kitsole Eliseo: “A sikʼienña”. Nga̱ je chjota sirio menále nga je tsoa̱ Eliseo. A kisijndani Eliseo. Majain. I kitsole je rey: “Ali nikʼienjin. Tikjain kʼoa xijekoa̱n, katafi”. Kʼoa je rey jngo sʼuí tsakʼéjnale kʼoa kʼoakitsole nga katafini niʼyale.

      Chjotakjoajchán sirio yaa tjíokjen ya Samaria

      “Kʼoasʼin makjainná, tsa nijé tojmeni kjoa josʼin mele nga je, je nrʼoéná” (1 Juan 5:14).

      Xi kjonangi: Jósʼin tsakasenkao Jeobá je Eliseo kao choʼndale. A kʼoati koa̱nle Jeobá sikuindali tsanda ji.

      2 Reyes 6:8-24

  • Je Jehoiadá nʼiojin koan
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je naʼmitítjon Jehoiadá tíbakóle naxinandá je Jehoás xi reyle koa̱nni

      KJOAʼMIYA 53

      Je Jehoiadá nʼiojin koan

      Je Jezabel jngo tsoti kisʼele xi Atalía tsakʼin, xi kʼoati kji tsʼen koan jokoankjoan Jezabel. Je Atalía jé chixankao xi rey tsakʼejna ya Judá. Nga jekʼien je xʼinle, jé tile tsakatéxoma. Kʼoa nga kʼien tile, jé Atalía tsakatéxoma. Nga tsín ʼya xi kjoaʼale xále, kisikʼien ngatsʼi je xtile rey. Saʼnda kisikʼien je xi xtindaile koanni. Ngatsʼi je chjota kitsokjonle Atalía.

      Tonga je naʼmi Jehoiadá kao je Jehoseba xi chjoónle koanni, bení nga nʼio chʼaotjín jme xi tísʼín Atalía. Kʼoa jngo ʼndílee kisikʼéjnaʼma xi Jehoás tsakʼin xi tiʼndíndaile koanni Atalía kʼoa likui yaole kini ninga si̱kʼien. Yaa kisijchínga ya yo̱ngo̱.

      Nga jekichole ñato nó je Jehoás, je Jehoiadá kisikatíoxkó ngatsʼi xi nyatítjon kao chjota levita kʼoa kitsole: “Tikuindao je xo̱ntjoa yo̱ngo̱. Aliʼyajin xi bʼaiʼndelao nga faʼasʼen”. Kʼoa je Jehoiadá jngo korona tsakʼéyale je Jehoás nga je xi rey katama ya Judá. Kʼoa je chjota i kitso: “Katabitjongʼa je rey”.

      Tíkjiʼndáxá je reina Atalía

      Nga kinrʼoé Atalía nga tjíobʼéjta chjota kjoan kitokaa ya yo̱ngo̱. Nga tsabe je xi rey kinikao, kitso: “Kontra tibiyonáo. Kontra tibiyonáo”. Je xi nyatítjon kitsoaa je Atalía, kikao kʼoa kisikʼieen. Je Atalía alikui nda choa̱ tsakʼéjnale je naxinandá.

      Je Jehoiadá tsakasenkao je naxinandá nga jngo kjoa tsakʼéndajin kao Jeobá. Je naxinandá kʼoakitsole Jeobá nga toje kʼoetsʼoale. Je Jehoiadá kʼoakitso nga katanixkoa̱ je yo̱ngo̱le Baal kʼoa katanixkoa̱ je xkóson xi ya tjío. Kisikinyándaa naʼmi kao chjota levita nga ya katasíxá ya yo̱ngo̱ ánni nga koa̱n ya kʼoetsʼoa ijngokʼasínile chjota je Jeobá. Kʼoati kisikinyá chjota xi kisikuinda ya yo̱ngo̱ nga tsín je xi jndí tíjna katafaʼasʼen. Xijekoan, je Jehoiadá kao xi nyatítjon yaa kikao Jehoás ya ndʼiale rey kʼoa yaa kisikʼéjnason yáxilele rey. Je chjota Judá nʼio tsjoa koanle, koan tsakʼétsʼoa ijngokʼanile Jeobá, nga̱ jekʼien Atalía kʼoa nga̱ tsín tije Baal kisʼetsʼoanile. A kaʼyaní nga nʼio nkjín chjota tsakinyakao nga kʼoasʼin nʼiojin koan Jehoiadá.

      “Ali bijkonjinlao je xi síkʼien yaoná, tonga ni̱ma̱ná likui koa̱nle sikʼien. Tojé tijkónlao xi male síkixoya ni̱ma̱ná kao yaoná ya Gehena” (Mateo 10:28).

      Xi kjonangi: Jósʼin tsakakó Jehoiadá nga nʼiojin koan. A koasenkaoli Jeobá nga nʼiojin katamai.

      2 Reyes 11:1–12:12; 2 Crónicas 21:1-6; 22:10-12; 23:1–24:16

  • Tsejta koan je Jeobá xi kao Jonás
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jngo jti̱ xi nʼioje kji tsoʼbachrian jña tíjna je Jonás, sa na̱nga̱ sa na̱ngaa tíkasʼenjin nandá

      KJOAʼMIYA 54

      Tsejta koan je Jeobá xi kao Jonás

      Nʼio tsʼen koan chjota xi kisʼe ya Nínive, je naxinandá xi kisʼejna ya Asiria. Je Jeobá kʼoakitsole je profeta Jonás nga katafi ya Nínive kʼoa nga kʼoakatatsole je chjota nga katasíkʼantjaiya yaole. Tonga je Jonás tosaa toxin ndiaa ki. Jngo chitso tsakin kʼoa yaa ki ya ʼnde jñani Tarsis tsakʼin.

      Kʼianga tjenjin ya ndáchikon je chitso, jngo ntjao̱nʼio kao jtsí jaʼa kʼoa nʼio kitsokjon chjota xi ya tjíoya. Tsakʼétsʼoale ninále kʼoa kitso: “Ánni nga i̱ kjimatʼainsíñá”. Je Jonás kitsole: “An tjínna jée. Kui tibangale jme xi kitsona Jeobá nga sʼian. Tikʼatjenngindánáo ánni nga katamaxansíni je ntjao̱nʼio kao je jtsí”. Je xi tjíoya chitso koankaile kisikʼatjenngindá Jonás. Tonga nʼio kʼoakitso Jonás kʼoa chan kinikʼatjenngindá kʼoa koanxaan je ntjao̱nʼio kao je jtsí.

      Jejin kuiyá kitsojin Jonás. Nga sa na̱nga̱ sa na̱nga̱ tíkangindá tsakʼétsʼoale Jeobá. Kʼoa je Jeobá jngo jti̱ xi je kji kisikasén xi kiskojen Jonás tonga alijme xi koanle. Nga tíjnaya tsʼoa̱ jti̱, tsakʼétsʼoale Jeobá, kitsole: “Kʼoaxinle ndʼaibi, sitjosonle ngantsjai”. Je Jeobá kisikuindaa Jonás je xi jan nichxin tsakʼejnaya tsʼoa̱ je jti̱ kʼoa xijekoan yaa kisikʼatjenni jñani kixí chon.

      Je Jeobá tsakʼasjentjai Jonás, tonga a kui xi tsonile nga tsín tikini ya Nínive. Je Jeobá ijngokʼa kisikasén ya Nínive kʼoa Jonás kisitjosonní. Ki kʼoa i kitsole je chjotatsʼen xi ya tjín: “Ndʼai 40 nichxin sikjeson Jeobá je Nínive”. Kʼoa je chjota ninivita kisikʼantjaiyaa yaole kʼoa kisitjoson. Je xi rey tíjna Nínive i kitsole naxinandá: “Tʼetsʼoalao je Niná kʼoa kʼoakatamanino jéeno, tsakuini nichxin tsín sikjesonná”. Nga tsabe Jeobá nga kʼoakoannile jéele alikuini kisikjeson.

      Jonás yaa tíbichó ya Nínive

      Je Jonás nʼio koanjtile nga tsínni kisikjeson Jeobá je chjota ninivita. Tikjaʼaitsjenlai: Je Jeobá tsejta koan kao Jonás kʼoa tsakakóle kjoamatokon. Tonga je Jonás alikui tsakakóle kjoamatokon je chjota ninivita. Tosaa ya kikʼejna ya nditsinle naxinandá kʼoa jngo xka̱na̱cho̱ tsakʼejnangʼiánngi kʼoa chʼao tsaká nkjaín. Xijekoan, kixí xka̱na̱cho̱ kʼoa nʼio koanjtile Jonás. Kʼoa je Jeobá kitsole: “Ngisaa nʼio makjáojinli je xka̱na̱cho̱ tikʼoajinni chjota ninivita. Tsakakole kjoamatokon kʼoa kuinga tsín kisikjesonsíña”. Jméni xi koanmele Jeobá nga koa̱njinle Jonás. Kuinga ngisa chjíle je chjota ninivita tikʼoajinni je xka̱na̱cho̱.

      “Je [Jeobá] tjínle kjoatsejta xi tʼatsaan. Kaile nga jngo xi jcha. Kui xi mele nga sikʼantjaiya kjoafaʼaitsjenle ngatsʼi” (2 Pedro 3:9).

      Xi kjonangi: Jméni xi koanmele Jeobá nga koa̱njinle Jonás. Jméni xi bakóyaná jme xi koantʼain Jonás.

      Jonás 1:1–4:11

  • Je ánkjele Jeobá tsakʼasjentjai Ezequías
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jngo ánkje xi tísíkʼien je chjota asirio

      KJOAʼMIYA 55

      Je ánkjele Jeobá tsakʼasjentjai Ezequías

      Je naxinandá Asiria jekitjoéle je xi te ntje̱le Israel. Kʼoa je Senaquerib, rey xi tsʼe Asiria, kʼoati koanmele nga tjoéle je xi jao ntje̱le Israel xi tsakʼejna ya Judá. Kʼoa kuinga jngó jngó kiskoésíni naxinandá Judá. Tonga naxinandá xi nʼio koanmele nga skoé yaa Jerusalén. Je xi tsín be Senaquerib kuinga je Jeobá tísíkuinda naxinandá Jerusalén.

      Je Ezequías, xi rey tíjna ya Judá, nʼio tse tao̱n kitsjoale je Senaquerib nga tsín katabichósíkje Jerusalén. Je Senaquerib kiskoé je tao̱n, tonga tojo kisikasén chjotakjoajchánle nga sikje Jerusalén. Nʼio kitsokjon je chjota nga sa chrian sa chrian kicho je chjota asirio. Kʼoa je Ezequías kitso: “Ali nokjonjion. Je chjota asirio nʼio taja, tonga je Jeobá ngisaa nʼio taja sikaoná”.

      Je Senaquerib, jé Rabsaqué kisikasén nga kikaole én chjota Jerusalén nga tsabesin. Je Rabsaqué yaa tsakasenjna ya nditsinle naxinandá, kiskiʼndáxá kʼoa kitso: “Je Jeobá alikui koasenkaono. Ali bʼaiʼndejion nga Ezequías bʼanachano. Nijngojinla niná xi koa̱nle kʼoasjentjaino”.

      Je Ezequías kiskonangile Jeobá jmeni xi sʼin, kʼoa je Jeobá kitso: “Ali nokjonjinlai jme xi títso Rabsaqué. Je Senaquerib alikui tjoéle Jerusalén”. Xijekoan, je Senaquerib itso karta xi kisikasénle Ezequías: “Tosa totijyo. Alikui kʼoasjentjaino je Jeobá”. Kʼoa je Ezequías tsakʼétsʼoale Jeobá kʼoa kitso: “Tʼiain kjoanda, Jeobá, chʼa̱sjentjaináijin, ánni nga katabesíni ngatsʼi chjota nga tojiní Niná xi kixi”. Je Jeobá kitso: “Je reyle Asiria alikui kjoaʼasʼen Jerusalén. An sikuinda naxinandána”.

      Je Senaquerib, ñaki jekʼoatjín kon nga tjoéle Jerusalén. Tonga ñandia kʼianga nitje̱n, je Jeobá jngo ánkje kisikasén jñani tjíoxkó je chjota asirio, ya nditsinle naxinandá. Je ánkje 185,000 chjotakjoajchán kisikʼien. Kʼieen ngatsʼi chjotakjoajchánle rey Senaquerib, kʼoa je Senaquerib kini ya niʼyale. Kʼoasʼin tsakʼasjentjai Jeobá je Ezequías kao Jerusalén. Kisitjoson Jeobá jme xi kitso. Tsa yalani tsakijnai Jerusalén, a kininʼiotʼaní Jeobá.

      “Je ánkjele Jeobá tsoʼba jngotjondaile je xi tsokjónke kʼoa bʼasjentjai” (Salmo 34:7).

      Xi kjonangi: Jósʼin kisikuinda Jeobá naxinandá Jerusalén. A kʼoati sikuindali Jeobá tsanda ji.

      2 Reyes 17:1-6; 18:13-37; 19:1-37; 2 Crónicas 32:1-23

  • Je Josías tsjoake koan kjoatéxomale Jeobá
    Xi bakóyana je Biblia
    • Safán kui tíbʼéxkiale je rey Josías xo̱n kjoatéxoma

      KJOAʼMIYA 56

      Je Josías tsjoake koan kjoatéxomale Jeobá

      Jin nóle Josías nga tsakatéxoma ya Judá. Nga kui nichxin, majia síchjén je chjota kʼoa xkóson bʼétsʼoale. Nga 16 nóle je Josías, koanmele nga ñaki ndasʼin kʼoetsʼoale Jeobá. Kʼoa nga 20 nóle, kisixkoaa je xkóson kao sonxta xi tjío ya naxinandá. Kʼoa nga 26 nóle, tsakatíondaa ngayeje xi koanchjén nga kisʼendaya yo̱ngo̱le Jeobá.

      Je naʼmitítjon Hilquías koansjaile ya yo̱ngo̱ je rollo xi tjítʼa Kjoatéxomale Niná. Tsakui nichxin kui rollo xi kiski Moisés. Je Safán, secretariole Josías, kikaole Josías je rollo kʼoa tsakʼéxkiale. Je Josías koanjinle nga jenʼio nkjín nó nga tsín tjíosítjosonle Jeobá je naxinandá. Kʼoa i kitsole je Hilquías: “Je Jeobá nʼio jtile xi kao ñá. Kʼoatʼinlai nga kʼoakatatsoná jmeni xi sʼiaan”. Je Jeobá kui én jebi kitsjoale je Huldá, chjoón xi profeta koan: “Je naxinandá Judá jekitsjionkonna. Kjoañʼai tsjoale, tonga ali tsa kʼiajin nga rey sʼin tíjna Josías kʼoasʼian, nga̱ tjínle kjoanangitokon”.

      Hilquías kui tísokóle je xo̱n kjoatéxomale Jeobá

      Nga kinrʼoé én jebi je Josías, ki ya yo̱ngo̱ kʼoa kisikatíoxkó naxinandá Judá. Xijekoan, tsakʼéxkiale je Kjoatéxomale Jeobá. Je Josías kao naxinandá kʼoakitso nga ñaki kao ni̱ma̱le sitjosonnile je Niná.

      Nga kʼia, jenkjín nó nga tsín tibʼasjeni sʼuí Paxko je naxinandá Judá. Tonga nga kʼoatso kjoatéxoma nga tjínnele xki̱ nó sʼe̱jna je sʼuí Paxko, je Josías i kitsole naxinandá: “Kʼoéjnalee Jeobá je sʼuí Paxko”. Xijekoan, je Josías kʼoakitso nga nkjín cho̱ katasatíonda xi ni̱kʼienle je Jeobá kʼoa nga katabatio chjota xi séle Jeobá ya yo̱ngo̱. Tsakʼasjee sʼuí Paxko kao sʼuíle nioxtila xi tsínle naʼyo̱san, ñato nichxin tsakʼéjna sʼuí. Nga kui nichxin, kjesa kʼoakjije sʼuí Paxko sʼejnajin saʼnda nga nichxinle Samuel. Je Josías nʼio tsjoake koan Kjoatéxomale Niná. Kʼoa ji, a kʼoati tsjoachai nga chotʼayai tʼatsʼe Jeobá.

      “Je énli jngoyale lámpara xi síʼisenle ndso̱koa, kʼoa kui xi síʼisenle je ndiaa xi fiya” (Salmo 119:105).

      Xi kjonangi: Jméni xi kisʼin Josías nga jekisʼejinle jme xi tso kjoatéxoma. Jósʼin kisikjaʼaitsjen Jeobá xi tʼatsʼe Josías.

      2 Reyes 21:26; 22:1–23:30; 2 Crónicas 34:1–35:25

  • Je Jeobá kʼoakitsole Jeremías nga katatsoyason
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jeremías jngo tii tísíxkoa̱ ngixko̱n chjotajchínga

      KJOAʼMIYA 57

      Je Jeobá kʼoakitsole Jeremías nga katatsoyason

      Jeobá jé kiskoejin Jeremías nga profeta koan ya naxinandá Judá. Kʼoakitsole nga katatsoyale kʼoa nga katabájinkon je naxinandá nga tsín tikui kʼoakatasʼínni xi chʼaotjín. Tonga je Jeremías i kitsole Jeobá: “Tosʼaa tijian kʼoa likui mana nchjayajinle chjota”. Kʼoa je Jeobá i kitsole: “Ali nokjonjin, an koasenkaole kʼoa an kʼoaxínle jmeni xi sí”.

      Je Jeobá kʼoakitsole Jeremías nga katasíkatíoxkó je chjotajchíngale naxinandá, kʼoa nga jngo tii katasíxkoa̱ ngixko̱n chjotajchínga jebi kʼoa nga i̱ katatsole: “I̱kjoán koa̱ntʼain Jerusalén”. Nʼio koanjtile chjotajchínga jebi nga kʼoakisʼin Jeremías. Jngo naʼmi xi Pasjur ʼmi tsakʼéle Jeremías kʼoa jngo yá tsakʼéya ntsja kao ndso̱ko̱. Likui tikoan kisikjanni tsʼajnda nitje̱n kʼoa kʼiaa saʼnda kinikʼéjnandaí nga koannyaonni. Kʼoa i kitso: “Likui tichókjoanina, likui tixínyaña”. Tonga a kʼoakisʼin. Mai. Kisikjaʼaitsjenjin kʼoa i kitso: “Je énle Jeobá ñaki jngo lʼí xi tíbʼájnga̱ ya jinyaona. Likui kʼoakoa̱nna nga tsín kuinchjaya”. Je Jeremías tosi tonda kitsoyale je chjota.

      Kʼianga jeki nó kjaʼaí rey tsakatéxoma ya Judá. Je naʼmi kao je profeta ndiso nʼio jtike koan je én xi kinchja̱ya Jeremías. Kuinga i̱ kitsonile je chjota títjon: “Tjínnele si̱kʼien chjota xokji”. Kʼoa kʼiaa i̱ kitso Jeremías: “Tsa si̱kʼiennáo jngo chjota xi tsín jme jée tjínle si̱kʼaon. Tokui kʼoaxian jme xi tsona je Jeobá, ali tsa toʼanjin xotixian”. Kʼianga kinrʼoé je chjotatítjon jme xi kitso Jeremías, i kitso: “Alikui koa̱n si̱kʼaon chjota jebi”.

      Je Jeremías tosi tonda kitsoyason, tonga je chjotatítjon nʼio koanjtile kʼoa kʼoakitsole je rey nga katasíkʼien Jeremías. Je rey kʼoakitso nga kʼoakatasíkao josʼin mele. Kuinga kitsoasíni Jeremías kʼoa yaa kisikʼatjenya xjáonandá xi ndási nya ánni nga katamʼesíni. Sa na̱nga̱ sa na̱ngaa kisʼenjin ndási.

      Ébed-mélec kʼoa kao chjota xi ya tjío, jé Jeremías tíbʼasje nga̱jao̱ xi kinikʼatjenya

      Je Ébed-Mélec yaa síxá ya ndʼiale rey kʼoa i kitsole rey: “Je chjotatítjon yaa kasíkʼatjenya Jeremías ya xjáonandá. Kuiyájin tsa tsín chʼa̱sjee”. Je rey kʼoakitsole Ébed-Mélec nga 30 chjota katafikao nga katafikʼasje ya xjáonandá je Jeremías. Je Jeremías nikʼiajin nga tsín kinchja̱ya tʼatsʼe Jeobá. Kʼoajinti meli kʼoasʼiain tsanda ji jokisʼin je, a tsí jaon.

      “Koa̱njtikeno ngatsʼi xi totʼatsʼan, tonga je xi jchókjoale saʼnda nga kjoetʼa, kuitjontjainí” (Mateo 10:22).

      Xi kjonangi: Jmé xi tsakasenkao Jeremías nga kisitjosonnile Jeobá saʼnda nga sʼa ti. ʼYáni xi koanmele tsakʼéchjoale Jeremías nga kitsoyason.

      Jeremías 1:1-19; 19:1-11; 20:1-13; 25:8-11; 26:7-16; 38:1-13

  • Nga kichonikje Jerusalén
    Xi bakóyana je Biblia
    • Títi Jerusalén kao je yo̱ngo̱

      KJOAʼMIYA 58

      Nga kichonikje Jerusalén

      Nʼio nkjín kʼa nga kisikjinle Jeobá je naxinandá Judá kʼoa niná ndiso tsakʼétsʼoale. Nkjín kʼa koanmele je Jeobá nga tsakasenkao naxinandá jebi kʼoa nkjín profeta kisikasénle. Tonga alikui kinrʼoé, tosaa totsakijnoke profeta. Jmé xi kisʼin Jeobá nga tsín ti niná ndiso katasʼetsʼoanile.

      Je Nabucodonosor, rey xi tsʼe Babilonia, jngó jngó naxinandá kiskoé nga kisikinje. Nga títjon kitjoéle Jerusalén, yaa Babilonia kikao je rey Joaquín kao chjotatítjon, kao chjotakjoajchán kʼoa kao chjota xi tjín xi male sínda. Kʼoati kikao ngayeje tsojmi xi tjío ya yo̱ngo̱le Jeobá. Xijekoan, je Nabucodonosor, jé rey sʼin kisikʼéjna Sedequías ya Judá.

      Nga títjon, je rey Sedequías kisitjosonle Nabucodonosor. Tonga je profeta ndiso kʼoa kao chjota xi tiya chrianni naxinandále kʼoakitsole nga tsín tikatasítjosonnile Babilonia. Je Jeremías i kitsole Sedequías: “Tsa tsín si̱tjosonlai Babilonia, nkjín chjota kuiyá, kjinrá koa̱n kʼoa chʼin sʼe̱ i̱ Judá”.

      Nga jekicho jin nó, je rey Sedequías likui tikisitjosonnile Babilonia kʼoa jé chjota kjoajchán xi tsʼe Egipto kisijéle nganʼio. Kʼoa je Nabucodonosor kisikasén chjotakjoajchánle ya Jerusalén. Je chjotakjoajchán yaa tsakationdai naxinandá. Kʼoa je Jeremías i kitsole Sedequías: “Je Jeobá kʼoatítso nga kuinje̱ngilai yaoli ji kʼoa kao naxinandá tsa tokʼoaitʼalai yaoli chjota babilonio. Tonga tsa tsín kʼoasʼiain, koaká Jerusalén, koaikaoli kʼoa sikʼéjnanʼioli”. Je Sedequías kitso: “Alikui tsjoatʼa yaona”.

      Kʼianga jejaʼato jngo nó basen, je chjota babilonio kisixkoaa choa je xjáo xi kjindai Jerusalén kʼoa yaa jaʼasʼenni kʼoa tsakaká naxinandá. Kʼoati tsakaká je yo̱ngo̱, kʼoa nʼio nkjín chjota kisikʼien kʼoa jmi mani xi kikao ya Babilonia.

      Je Sedequías kitokaa, tonga je chjota babilonio kitjenngile kʼoa yaa chrian Jericó kixontsja kʼoa yaa kikao jña tíjna rey Nabucodonosor. Ñaki ngixkon rey Sedequías kinikʼien je xtile. Xijekoan, kinixkaa kʼoa ndoyá kinikʼéjnaʼya. Yaa kʼien Sedequías. Kʼoa je Jeobá i kitsole naxinandá Judá: “Xi jekjoaʼato 70 nó koanngínño ya Jerusalén”.

      Jmé xi koantʼain je xti xi ya Babilonia kikao Nabucodonosor. A tojo kixi sʼin kitʼale Jeobá.

      “Niná xi batexomalai ngayije, je kjoañʼai xi bʼai ñaki kjoakixiní, ñaki kʼoatjín” (Apocalipsis 16:7).

      Xi kjonangi: ʼYáni xi Nabucodonosor tsakʼin. Jmé xi kisikao Jerusalén. ʼYáni xi Sedequías tsakʼin.

      2 Reyes 24:1, 2, 8-20; 25:1-24; 2 Crónicas 36:6-21; Jeremías 27:12-14; 29:10, 11; 38:14-23; 39:1-9; Ezequiel 21:27

  • Ño xti xi kisitjosonle Jeobá
    Xi bakóyana je Biblia
    • Daniel, Ananías, Misael, kao Azarías kʼoatjíotso nga tsín ski̱ne je tsojmile je rey

      KJOAʼMIYA 59

      Ño xti xi kisitjosonle Jeobá

      Kʼianga kikao Nabucodonosor ya Babilonia je xti xi ya tsʼe Judá, jé Aspenaz kisikuinda, jngo chjota xi xá tjínle ya jña batéxoma Nabucodonosor. Je Nabucodonosor kʼoakitsole Aspenaz nga katakjoéjin kʼa je xti xi ngisa ndasʼin matsen kʼoa xi chjine. Je xti xi skoéjin, jan nó nga kʼuínyale ánni nga xángʼa kʼoainile ya Babilonia. Tjínnele nga koa̱nle kʼoexkia je én acadio, xi nokjoa ya Babilonia. Kʼoati tjínnele koa̱nle skí kʼoa koa̱nle kuinchja̱. Kʼoa tjínnele kui ski̱ne je tsojmi xi kjine je rey. Ño xti xi kiskoejin jé xi Daniel, Hananías, Misael kʼoa Azarías tsakʼin kʼoa jaʼaín babilonio tsakʼaile xti jebi. Beltsasar, Sadrac, Mesac kʼoa Abednego kitsole. A kisikjinle je Jeobá nga kjaʼaí kjoachjine tsakʼinyale.

      Nga ño xti jebi koanmele nga kisitjosonle Jeobá. Bení nga tsín koa̱n ski̱ne je tsojmi xi kjine rey nga̱ tjínkʼa xi tsakʼéchjoa kjoatéxomale Niná nga tsín koa̱n chi̱ne. Kuinga i̱ kitsosínile Aspenaz: “Ali bʼenejinnáijin nga kui chi̱naijin tsojmi xi kjine je rey”. Tonga Aspenaz i kitso: “Tsa tsín nda kuicho kʼoa tsa xkʼién kjoaon nga skoe̱ je rey, sikʼienjinna”.

      Tonga je Daniel i kitsole je xi kisikuinda: “Te nichxin nga to tsojmi xi sʼentje tʼaináijin kʼoa kao nandá. Kʼoa xijekoa̱n, tingósonkaonáijin kao xti xi kui ski̱ne jme xi kjine rey”. Kʼoa je chjota xi kisikuinda koanjyole.

      Nga jejaʼato xi te nichxin, je Daniel kʼoa kao xi ngi jan miyole ngisaa ndasʼin matsen tikʼoajinni xti xi ngikʼa. Je Jeobá nʼio nda kisʼele jme xi kisʼin je Daniel kao miyole nga kisitjosonle. Kʼoati kitsjoale kjoachjine je Daniel nga koanjinle josʼin tsoyanile je sén kao nijñá.

      Kʼianga jetʼa xi jan nó nga kinikatíonda xti jebi, je Aspenaz yaa kikaole rey Nabucodonosor. Je Nabucodonosor tsakjákao kʼoa tsabee nga ngisa nʼio chjine Daniel, Hananías, Misael kao Azarías tikʼoajinni xti xi ngikʼa. Kuinga je kiskoejinsíni nga ya kisixá ya jña batéxoma. Xijekoan, je rey kisijéle kjoafaʼaitsjen Daniel kao xi ngi jan xti tʼatsʼe kjoa xi ñʼai tjío. Je Jeobá tsakasenkao xti jebi nga ngisa chjine koan tikʼoajinni je chjota chjine xi tjín ya Babilonia kao chjota xi majia male.

      Je Daniel, Hananías, Misael kao Azarías alikui ya naxinandále tjío, tonga alikʼia kisichajin nga naxinandále Jeobá tjíojin. Kʼoa ji, a si̱tjosonlai Jeobá kʼia tsa tsín ya tjíokaoli xijcháli.

      “Niʼyajin xi taon katabeli, nda tsa xtisai, kʼoasʼin tjandiaalai je chjota xi makjainle kao je énli, kao josʼin ʼmikoai yaoli, kao josʼin tsjoachai, kao josʼin nga makjainli, kao josʼin nga tsjai” (1 Timoteo 4:12).

      Xi kjonangi: Ánni nga kisitjosonnile Jeobá je Daniel kao xi ngi jan miyole. Jósʼin tsakinyakao Jeobá.

      Daniel 1:1-21

  • Jngo chjotaxá xi kʼoéjna ngantsjai nichxin
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je rey Nabucodonosor jngo nijñá tsakʼaile jñani jngo xkóson tsabe xi nʼioje kji, kʼoa xkóson jebi jngo la̱jao̱ síxkoa̱ xijemani

      KJOAʼMIYA 60

      Jngo chjotaxá xi kʼoéjna ngantsjai nichxin

      Ñandia nga jngo nijñá tsakʼaile rey Nabucodonosor. Nʼio kisikjaʼaitsjenjin nijñá xi tsakʼaile kʼoa tsín tikisʼefeni. Kinchjaale je xi majia male kʼoa i kitsole: “Kʼoatʼinnáo josʼin tsoyanile nijñá xi kabʼaina”. Kʼoa chjota jebi i kitso: “Kʼoatʼinnáijin jókatsoli nijñá ji rey”. Tonga je Nabucodonosor i kitsole: “Likui kʼoaxínno. Jon kʼoatʼinnáo. Tsa tsín kʼoakʼuínnáo sikʼienno”. Kʼoa chjota xi majia male i kitso: “Kʼoatʼinnáijin jokatsoli nijñá kʼoa kʼoakʼuínlaijin josʼin tsoyanile”. Je rey kitso: “Totichʼanachanáo. Jon kʼoatʼinnáo jokatsona nijñá”. Kʼoa chjota jebi kitso: “Aliʼya xi koa̱nle kuitsoya jokatsoli nijñá”.

      Je Nabucodonosor nʼio koanjtile kʼoa kʼoakitso nga katanikʼien ngatsʼi chjotachjine xi tjín ya naxinandá. Nga ni̱kʼien ngatsʼi chjotachjine kʼoati ni̱kʼien je Daniel, Sadrac, Mesac kao Abednego. Je Daniel kʼoakitsole rey nga katakoyakaola. Kʼoa tsakʼétsʼoale Jeobá je kao xtimiyole nga katabinyakao. Jmé xi kisʼin Jeobá.

      Je Jeobá jngo sén kisichjén nga tsakakóle Daniel je nijñá xi tsakʼaile rey Nabucodonosor kʼoa kʼoati tsakakóle josʼin tsoyanile. Nga koannyaonni, je Daniel kikonle je choʼndale rey kʼoa kitsole: “Aliʼyajin xi nikʼaon, an kʼoaxián josʼin tsoyanile nijñále rey”. Kʼoa je choʼnda kikao Daniel jña tíjna Nabucodonosor. Je Daniel i kitsole rey: “Je Niná tíbakóli jme xi koa̱n nichxin xi nroaján. Kui jebi nijñáli: jngo xkóson xi nʼioje kji tsaʼyai, xi tao̱nsine je jko̱ kʼoa tao̱nchxoa je ʼme̱le kao xjale. Kʼoa ki̱cha̱ní je tsʼoa̱ kao ngʼasole. Kʼoa ki̱chaa je ndso̱ko̱ kʼoa je najmándso̱ko̱ títsʼónjin ndási kao ki̱cha̱. Xijekoan, jngo la̱jao̱ kinroani ya nindo kʼoa ñaki tjen xo̱nxoon nga kiskangi ndso̱ko̱ xkóson jebi. Ñaki koanchao je xkóson nga koanxkoa̱ kʼoa xijekoan ntjao̱ kikao je chaole. Kʼoa je la̱jao̱ jngo nindo tsakʼónya kʼoa ñaki kisʼejna jngo tjíjtsa Sonʼnde”.

      Xijekoan, je Daniel kitso: “Isʼin tsoyanile nijñáli: je kjoatéxomali kui tsoyanile je jko̱ xkóson nga tao̱nsine. Kʼoa je tao̱nchxoa jéní xi koatexoma nga jekoa̱nni. Xijekoa̱n, ijngo xi koatexoma jngo tjíjtsa Sonʼnde xi ya mangóson je ki̱cha̱ní. Kʼoa xi ijngo koatexoma kʼoakji taja koa̱n joni je ki̱cha̱. Nga kjoetʼani, xkoa̱ya sʼin koatio xi koatexoma, koatio xi sʼe̱le nganʼio kʼoa koatio xi mai, kʼoa kui koa̱nngóson je ki̱cha̱ kao je ndási. Kʼoa je la̱jao̱ xi nindo tsakʼónya kuiní je Chjotaxále Niná. Kui xi tsonile nga kjoaʼaxin ngatsʼi chjotaxá xi tjín kʼoa tojé kʼoéjna ngantsjai nichxin”.

      Je Nabucodonosor tsakasenxkónyʼintʼale Daniel kʼoa tsakjénjen jko̱ kʼoa kitso: “Je Nináli kabakóli je nijñá xi tsakʼaina. Tsínsa niná xi kjaʼaí xi mangóson Nináli”. Kʼoa ʼndele nga sikʼien je Daniel tosaa je kisikasénjna títjonle ngatsʼi chjotachjine xi tjín ya Babilonia kʼoa jngo ʼnde kitsjoale xi je tsakatéxoma. A kamajinli josʼin tsakasenkao Jeobá je Daniel nga tsakʼétsʼoale.

      “Tsakʼéxkó ya ʼnde xi Armagedón ʼmi nga én hebreo” (Apocalipsis 16:16).

      Xi kjonangi: Jósʼin tsabeni Daniel josʼin tsoyanile je nijñá xi tsakʼaile Nabucodonosor. Jósʼin tsoyanile nijñá jebi.

      Daniel 2:1-49

  • Alikui binyále xkóle je xkóson
    Xi bakóyana je Biblia
    • Sadrac, Mesac kao Abednego likui tjíobinyále xkóle je xkóson xi tao̱nsine koanndani

      KJOAʼMIYA 61

      Alikui binyále xkóle je xkóson

      Nga jejaʼato choatse nga kisinijñále xkóson xi nʼioje kji, je Nabucodonosor jngo xkóson xi tao̱nsine kisinda. Yaa kisikasénjna ya ʼnde jña Dura ʼmi kʼoa kʼoakitsole ngatsʼi chjota xi xá tjínle ya naxinandá nga katafi, jolani Sadrac, Mesac kao Abednego. Je rey kitso: “Kʼianga kuinóʼyalao je xjao, arpa kao gaita, kjoan tinyao xkóno. Je xi tsín kʼoasʼin yaa si̱kʼatsaoya ya nga̱já xi tífaʼájnga̱”. Jókisʼin je xti xi jan, a tsakinyále xkóle je xkóson. Axo toje Jeobá tsabexkón.

      Je rey kʼoakitso nga katafane músika. Kʼoa ngatsʼi tsakinyá xkóle kʼoa tsakʼétsʼoale xkóson. Tonga je Sadrac, Mesac kao Abednego alikui kʼoakisʼin. Je chjota tsabee nga tsín kʼoakisʼin kʼoa i kitsole rey: “Nga jan chjota hebreo xokjoan likui tjíobʼétsʼoale xkóson xi kinindai”. Kʼoa je Nabucodonosor tsakʼéxá nga katafi nokjoale xti jebi kʼoa kitsole: “Tsjoaʼndesa ijngokʼano nga kuinyalao xkóno je xkóson. Tsa tsín kʼoasʼiaon, yaa si̱kʼatsaoyano nga̱já xi tífaʼájnga̱. Kʼoa aliʼya niná xi koa̱nle kʼoasjentjaino”. Kʼoa xti jebi kitso: “Alikui kʼoasʼiainjin. Tsa mele Ninánajin koaan kʼoasjentjainajin. Kʼoa ninga tsín kʼoasjentjainajin, alikui kuinyalaijin xkónajin je xkóson jebi”.

      Je Nabucodonosor nʼio koanjtile. I kitsole chjotale: “Ñato kʼa kʼoakji sje tikao je nga̱já”. Xijekoan i kitsole je sondadole: “Tjanʼio xti jebi kʼoa tikʼatsaoyao nga̱já”. Je sondado xi kisikʼatsaoya xti jebi ya nga̱já ngotjo kʼienni nga̱ nʼio sje. Tonga nga kiskotsenya Nabucodonosor ya nga̱já ño chjota tsabe xi ya tjíotsomaya. Nʼio kitsokjón kʼoa i kitsole chjotale: “A tsí jan mani chjota xi kanikʼatsaoyaa nga̱já. Ño mani chjota tiʼbe kʼoa jngo xi jo ánkje kji”.

      Je Nabucodonosor kitso: “Titjoo choʼndale Niná xi nʼio ngʼa tíjna”. Ñaki tokʼoakoanle ngatsʼi nga tsabe Sadrac, Mesac kao Abednego nga kitjo nga̱já kʼoa nga tsín jme xi koanle. Likui kití ntsja̱jko̱ kao najñole kʼoa saʼnda tsín niʼndi̱ nje̱.

      Je Nabucodonosor kitso: “Tokʼoamaná josʼín je Ninále Sadrac, Mesac kao Abednego. Nga̱ kasíkasén ánkjele nga kabʼasjentjai je choʼndale. Niʼyajin niná xi mangósonkao”.

      Nga jan xti hebreo ñaki kʼoatsakʼé kon nga kixi koaitʼale Jeobá ninga tojme xi koa̱n. A tsí meli kʼoati sʼiain tsanda ji.

      Je rey Nabucodonosor ñaki tokʼoakjimale nga lijme xi koanle je Sadrac, Mesac kao Abednego ninga lʼí kisʼetsaojin

      “Tojé Naili Nináli xi jchaxkuín kʼoa toje tojngo xi si̱xálai” (Mateo 4:10).

      Xi kjonangi: Jméni xi tsakʼinle Sadrac, Mesac kao Abednego tonga xi tsín kʼoakisʼin. Jmé xi kisʼin Jeobá nga tsakʼasjentjai xti jebi.

      Daniel 3:1-30

  • Jngo chjotaxá xi jngo yáje kiningósonkao
    Xi bakóyana je Biblia
    • Ti je yá xi kisinijñále Nabucodonosor

      KJOAʼMIYA 62

      Jngo chjotaxá xi jngo yáje kiningósonkao

      Ñandia nga jngo nijñá tsakʼaile Nabucodonosor kʼoa nʼio kitsokjon. Kinchjaale je chjotachjinele nga kʼoakatatsole josʼin tsoyanile nijñále tonga nijngojin xi koanle kitsoyale. Xijekoan, jé Daniel kinchja̱le.

      Je Nabucodonosor i kitsole Daniel: “Ya yanijñána jngo yá kaʼbe xi kabichó saʼnda ngʼajmi nga kamangʼa. Ñaki kamatsen yá jebi ngakjijnda Sonʼnde. Nʼio naskánakjoan xka̱le kʼoa nʼio nkjín to yale. Je cho̱ yaa tjíongʼián kʼoa je nise yaa tjíondale tjéle. Xijekama, jngo ánkje kanroajenni ngʼajmi kʼoa i katso: ticháo je yá kao xka̱ntsja. Tonga tikʼéjnao xkótsʼi̱nle kao ja̱ma̱le. Kʼoa jngo ki̱cha̱ tʼekjáo. Kʼoantjaiyaa je ni̱ma̱le yá. Alikui ti ni̱ma̱le chjota kʼoa̱ni, ni̱ma̱le choo kʼoa̱. Ñato nichxin kjoaʼato. Kʼoa skoee ngatsʼi chjota nga je Niná batéxoma kʼoa nga je tsjoále xá ʼyani xi mele”.

      Je Jeobá kʼoakitsole Daniel josʼin tsoyanile nijñá jebi. Kʼianga tsabe Daniel josʼin tsoyanile ñaki kitsokjón. Kʼoa i kitsole rey: “Tsa je xi jtikeli kʼoakatamatʼain tsakai josʼin tsoyanile nijñáli, tonga ji xokoa̱ntʼain. Jiní je yáje xi kati. Kʼoa kui xi tsonile nga tsín tiji koatexomani kʼoa to jñása kuichi josʼín je cho̱ xi tjín jinjñá. Kʼoa nga kʼoakatso je ánkje nga katabʼejna je xkótsʼi̱nle yá kao ja̱ma̱le kui xi tsonile nga rey koa̱n ijngokʼai”.

      Nga jejaʼato jngo nó, je Nabucodonosor yaa tsoʼbason sonndʼiale kʼoa kiskotsenle Babilonia kʼoa i kitso: “Síxkónngó kisika naxinandána”. Kʼianga kʼoatítso, jngo jta̱ kinoʼyanile ngʼajmi xi kitso: “Nabucodonosor, jelikui tiji koatexomani”.

      Xi tiʼa kʼiani koanskáyale Nabucodonosor kʼoa jo choo kisʼin. Tsakichonsjee ndʼiale kʼoa yaa kikʼejnajinle cho̱ ya jinjñá. Koanndoo ntsja̱le, ñaki jo ntsja̱le ja̱a koankjoan. Kʼoa jo tsʼe nise koankjoan je yongole.

      Xi jejaʼato ñato nó, je Nabucodonosor koanndayani kʼoa je Jeobá ijngokʼa rey sʼin kisikʼéjnani ya Babilonia. Kʼoa je Nabucodonosor kitso: “Bʼasjengʼaña je Jeobá, je xi Rey sʼin tíjnale ngʼajmi. Kjoasoa síkatíojin je chjota xi ngʼakon. Ndʼaibi ʼbeña nga je Jeobá xi Batéxoma kʼoa nga je xi tsoni ʼyani xi tsjoále xá”.

      “Je kjoangʼatokon síkʼatjenjennginá; kʼoa ʼyani xi ngʼakon saténgi” (Proverbios 16:18).

      Xi kjonangi: Jósʼin kitsoyanile nijñá xi tsakʼaile Nabucodonosor. Jmé xi tsakakóyale Nabucodonosor jme xi koantʼain.

      Daniel 4:1-37

  • Én xi kichjitʼa tʼaxjáo
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jngo ntsja chjota xi ya tíkjitʼa xjáo

      KJOAʼMIYA 63

      Én xi kichjitʼa tʼaxjáo

      Nga jeki nichxin jé Belsasar xi rey sʼin tsakʼejna ya Babilonia. Ñandia kʼianga jngo sʼuí tsakʼéjna nga njio kʼoa jngo jmi chjota kinchja̱le. Je chjota xi kicho jé xi ngisa ngʼa xá tjínle ya naxinandá. Je Belsasar kʼoakitsole choʼndale nga katafikʼá je cho̱tsín xi tsʼe tao̱nsine xi ya kiskoé Nabucodonosor ya yo̱ngo̱le Jeobá. Je Belsasar kao chjota xi kicho sʼuí kui tsakʼiya cho̱tsín jebi kʼoa tsakʼasjengʼaa ninále. Kʼoa toxijña jngo ntsja chjota tsʼatsen ya tʼaxjáo jña tísʼejna sʼuí kʼoa tjín xi kiski.

      Je Daniel kikonle rey, kʼoa kʼianga kicho je Belsasar kitso: “Tsa koa̱nli kʼoéxkiai kʼoa kʼuínyanái jotsonile én jebi, jngo kadena xi tsʼe tao̱nsine tsjoale kʼoa ji koa̱njanni nga koatexomai”. Kʼoa je Daniel kitsole: “Alijme xi mena nga kʼoainái tonga kʼoaxínle josʼin tsoyanile én jebi. Je Nabucodonosor nʼaili nʼio ngʼakon koan, tonga je Jeobá nangi sʼin kisikʼéjna. Ninga ʼyai ngayeje jme xi koanle nʼaili tojo tsín tiʼyaxkuín je Jeobá. Kui kaʼyoyai bino je cho̱tsín xi tsʼe yo̱ngo̱le Jeobá. Kuinga i̱ tsosíni én xi kakji Niná: MENÉ, MENÉ, TEQUEL, PARSÍN. Én jebi kui xi tsonile nga je chjota medo kao chjota persa tjoéle Babilonia, kʼoa ji alikui ti rey koa̱nni”.

      Je chjotakjoajchánle Ciro yaa tjíofijin je xo̱ngá nga koa̱n kuicho jña tíjna je xo̱ntjoale Babilonia

      Aliʼya xi kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen tsa tjín xi sikinjele naxinandá Babilonia. Nga̱ nʼio ngʼa kji je xjáo xi kjindai kʼoa jngo xo̱ngá xi nʼio na̱nga̱ kijnandaile. Tonga nga tikuini nitje̱n, je chjota medo kao persa jaʼasʼen Babilonia. Je Ciro, rey xi tsʼe Persia, xin tsakándiaale xo̱ngá kʼoa koan jaʼatojin chjotakjoajchánle saʼnda nga kicho jña tíjna xo̱ntjoale naxinandá. Kʼianga kicho totixʼaa xo̱ntjoa. Je chjotakjoajchán kitjoéle naxinandá kʼoa kisikʼien je rey Belsasar. Kʼoa jé Ciro tsakatéxomale Babilonia.

      Kʼianga jngo nó jetíbatéxoma Ciro, i kitso: “Je Jeobá kʼoatítsona nga kʼoendaya yo̱ngo̱le xi tíjna ya Jerusalén. Toʼyani xi mele koai, koaan koaitsjoánganʼio”. Nga kʼoakitso Ciro, nʼio nkjín chjota judío ki ya Jerusalén, 70 nó jejaʼato nga kinikjeson Jerusalén. Kʼoasʼin kitjoson jme xi tongini kitso Jeobá. Kʼoa je Ciro kitsjoani je cho̱tsín xi tsʼe tao̱nsine kao xi tsʼe tao̱nchxoa kʼoa kao ngayeje tsojmi xi kiskoé Nabucodonosor ya yo̱ngo̱le Jeobá. Tojosʼin tiʼyaa, jé Ciro kisichjén je Jeobá nga tsakasenkao naxinandále.

      “Chixojen, chixojen je Babilonia xi je, ʼndele na̱i” (Apocalipsis 18:2).

      Xi kjonangi: Jósʼin tsoyanile je én xi tsʼatsen ya tʼaxjáo. Jmé xi kitsole Jeobá je Ciro.

      Esdras 1:1-11; Daniel 5:1-30; Isaías 44:27–45:2; Jeremías 25:11, 12

  • Nga kinikʼatjenjinle xa je Daniel
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je chjota xi koanxinkonke Daniel tíbee nga tíbʼétsʼoa ya jchxo ventanale

      KJOAʼMIYA 64

      Nga kinikʼatjenjinle xa je Daniel

      Ijngosa rey xi Persia tsʼe, xi ya tsakatéxoma Babilonia, jé Darío. Je Darío tsabee nga tsín kʼoakjoan je Daniel jokjoan xi kjaʼaí chjota kʼoa kuinga je ngʼajko̱ kisikʼéjnanile ngatsʼi je chjota xi xá tjínle ya naxinandá. Chjota jebi koanxinkonke je Daniel kʼoa koanmele kisikʼien. Bení nga jan kʼa bʼétsʼoale Jeobá nga jngo nichxin kʼoa kuinga i̱ kitsosínile je Darío: “Ji rey, jngo kjoatéxoma katabitjo xi kʼoatso nga toji katasʼetsʼoali. Kʼoa tsa ʼya xi tsín sitjoson kjoatéxoma jebi ya katanikʼatjenya jña tjío je xa”. Je Darío kisasenle jme xi kitso chjota jebi kʼoa kisʼin firma xo̱n xi kʼoatso.

      Kʼianga kinrʼoé Daniel nga kʼoatso kjoatéxoma xi kitjo, ki ya ndʼiale, tsakasenxkónyʼin kʼoa tsakʼétsʼoale Jeobá kʼoa títixʼaa ventanale. Kʼoa chjota xi koanxinkonke kichonrʼoe kʼoa tsabee nga tíbʼétsʼoa. Kjitʼanangi kikonle rey Darío kʼoa kitsole: “Je Daniel alikui tísítjosonli, jan kʼa bʼétsʼoale Ninále nga jngo nichxin”. Je Darío likui koanmele nga ni̱kʼien je Daniel nga̱ kisasenle jokjoan. Kʼoa kisikjaʼaitsjen tsʼajnda nichxin josʼin koasenkao Daniel, tonga tsín jme xi koan kisʼin nga̱ jekoan firma xo̱n xi kʼoatso. Kuinga kʼoakitsoni nga ya katanikʼatjenya Daniel jña tjío je xa.

      Nga kui nitje̱n je Darío nʼio koankjáojinle xi tʼatsʼe Daniel saʼnda tsín kisʼefe. Xi jekisʼesén kjoan yaa kitoka jña tjíoʼya je xa, kiskotsensʼen kʼoa i kitso: “Daniel, a kabʼasjentjaili Nináli”.

      Je Darío kinrʼoéle Daniel nga kitso: “Je ánkjele Jeobá tsakʼéchjoa tsʼoa xa nga tsín jokisikaona”. Je Darío nʼio tsjoa koanle kʼoa tsakʼéxá nga katachʼasje Daniel. Nga kitjo nijñajinla jokji. Kʼoa je rey i kitso: “Tikʼatsaoyao jña tjío xa je chjota xi tsakángi Daniel”. Kʼianga jekinikʼatsaoya je chjota jebi kjitʼanangi kiskine je xa.

      Je Darío i kitsole naxinandále: “Tjínneno nga jchaxkón ngatsʼio je Ninále Daniel. Nga̱ jé tsakʼasjentjai nga kinikʼatjenjinle xa”.

      Kʼoa ji a kʼoati bʼetsʼoantsjailai Jeobá.

      Daniel yaa tíjnaya nga̱jao̱ jña tjíoʼya xa

      “Kʼianga faʼá kjoañʼai, je Nainá male bʼasjentjai chjota xi bexkón nga je” (2 Pedro 2:9).

      Xi kjonangi: Jméni xi jan kʼa kʼoakisʼin je Daniel nga jngo nichxin. Jósʼin tsakʼasjentjai Jeobá je Daniel.

      Daniel 6:1-28

  • Je Ester tsakʼasjentjai naxinandále
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Ester yaa tíjna ya nitsinle je rey Asuero, jñani nga nʼio nkjín chjota tjíole xi síkuinda

      KJOAʼMIYA 65

      Je Ester tsakʼasjentjai naxinandále

      Reina Ester

      Je Ester chjota judío kitjenni kʼoa yaa tsakʼejna ʼnde xi Susa tsakʼin ya Persia. Jé Mardoqueo kisijchá kʼoa primole koanni. Je Mardoqueo choʼndale koan je Asuero, rey xi tsʼe Persia.

      Je rey Asuero jngo reina tsakásjai. Kʼoa je choʼndale kichokaole je xtiyánchjín xi ngisasa naskákjoan xi tjín ya naxinandá. Kʼoati ya kichokao Ester. Je Asuero jé Ester kiskoejin nga reina koan. Je Mardoqueo kʼoakitsole Ester nga tsín jokatatso nga chjota judío ma.

      Je Hamán, xi séjnatítjonle chjota xi síxále rey, nʼio ngʼakon koan kʼoa koanmele nga katamjéjenle jko̱ ngatsʼi chjota. Tonga Mardoqueo alikui kʼoakisʼin. Kʼianga kisʼejinle Hamán nga chjota judío je Mardoqueo kisikjaʼaitsjeen jme xi sʼin nga sikʼien ngatsʼi chjota judío. I kitsole rey: “Si̱kʼieen ngatsʼi chjota judío nga̱ xkón sikatíoná”. Je rey kitso: “Kʼoatʼiain jme xi kjenndiaali”. Kitsjoaʼndele nga tsakʼasje kjoatéxoma xi kʼoatso nga katanikʼien je chjota judío kʼianga 13 sá adar. Tonga je Jeobá kuenta kisʼin ngayeje jmeni xi koan.

      Je Ester alikui tjínjinle tʼatsʼe kjoatéxoma xi kitjo, kuinga Mardoqueo jngo copia kisikasénsínile je Ester kʼoa kitsole: “Tʼeyanajmílai je rey”. Kʼoa Ester kitso: “Tsa jngo chjota xi tsín toxá kanokjoanile kuichokonle je rey nikʼienní. Kʼoa jekante nichxin nga tsín tínchja̱na. Tonga kjuíkonle. Tsa kjoenna yánisele alikui joni̱kaona, tonga tsa mai, ni̱kʼienjinna”.

      Je Ester kikonle rey. Kʼianga tsabe je rey tsakjénle yánisele kʼoa kitsole: “Kʼoatʼinnái, jméni xi meli Ester”. Je Ester kitso: “Mena nga koanngínkicho sʼainjio ji kʼoa kao Hamán”. Kʼianga kichokjen kʼoakitsole nga katafikjenkao ijngokʼa nga koa̱nnyaonni. Kʼoa nga koannyaonni, je rey i kitsole Ester: “Tijái jmeni xi meli”. Je Ester kitso: “Jngo chjota tíjna xi mele sikʼienna an kʼoa kao naxinandána, tisenkaonáijin”. Je rey kitso: “ʼYáni xi mele sikʼienli”. Je Ester kitso: “Jé Hamán, je chjotatsʼen xokji”. Je Asuero nʼio koanjtile kʼoa kʼoakitso nga katanikʼien Hamán.

      Tonga aliʼya xi tikoan tsakjaʼáxinni je kjoatéxoma xi tsakʼénda Hamán, nijejinla rey Asuero. Je Asuero jé Mardoqueo kisikʼéjnatítjonle chjota xi ya síxále kʼoa kitsjoaʼndele nga jngo kjoatéxoma tsakʼasje xi kʼoatso nga koa̱n sitoánntjai yaole je chjota judío kʼianga ʼya xi josikao. Kʼianga 13 sá adar, je chjota judío kisikinjele chjotakontrale. Kʼoa saʼnda nga kʼia, xki̱ nó tsakʼasje sʼuí nga kʼoasʼin kinjele.

      “Xi totʼatsʼan koaikaono ngixko̱n chjotaxá, kʼoasʼin kʼoailao én je chjotabe kao chjota xi li judíojin” (Mateo 10:18).

      Xi kjonangi: Jmé xi tsakʼéndajin je Hamán nga sikao je chjota judío. Jósʼin tsakakó Ester nga je Jeobá kisinʼiotʼa.

      Ester 2:5-20; 3:1–5:8; 7:1–8:14; 9:1-28

  • Je Esdras kitsoyaa kjoatéxomale Niná
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Esdras tíbʼasjengʼaa Jeobá ya jñani nkjín chjota tjín, kʼoa tjíomjéngʼaa ntsja ngatsʼi nga̱ tjíojngo kon jme xi títso Esdras

      KJOAʼMIYA 66

      Je Esdras kitsoyaa kjoatéxomale Niná

      Jejankan kao te nó jaʼato nga kini je chjota israelita ya Jerusalén, tonga tjínkʼa xi tojo ya tsakatio ʼnde jña tsakatéxoma chjota persa. Jngo xi ya tsakʼejna jé Esdras, naʼmi koan kʼoa kitsoyaa kjoatéxomale Jeobá. Kʼianga kisʼejinle nga tsín tjíosítjoson kjoatéxomale Jeobá je chjota xi tjío ya Jerusalén koanmele kikasenkao. Je Artajerjes, reyle Persia, i kitsole Esdras: “Je Niná títsjoáli kjoachjine nga kʼuínyai kjoatéxomale. Tʼin kʼoa tʼinkoai ʼyani xi mele koaikaoli”. Je Esdras kisikatíoxkó chjota xi koanmele nga kini ya Jerusalén, kisijéle Jeobá nga katasíkuinda ya yandiaa kʼoa kʼiaa ki.

      Ño sá kichoni Jerusalén. Je chjota xi nyatítjon i kitsole Esdras: “Je naxinandá tsín tjíosítjosonle Jeobá, jé chixankao yánchjín xi niná ndiso bʼétsʼoale”. Je Esdras tsakasén xkóle ngixko̱n naxinandá kʼoa i kitso: “Jeobá nʼio tse jme xi tibʼaináijin, tonga jinjin tibijnyijéeníjin”. Je naxinandá kʼoakoannile jéele tonga tojo kʼoakisʼin xi tsín kixi tjín. Kuinga chjotajchínga kao jues kiskoejinsíni je Esdras nga katabatiotsʼinya kjoa jebi. Nga jekicho jan sá kʼoakitsole je xi tsín koanmele nga Jeobá skoe̱xkón nga tosa katafi.

      Nga jejaʼato 12 nó, jekisʼendayani xjáo xi kjindai Jerusalén. Je Esdras kisikatíoxkó naxinandá nga kʼoexkiale je Kjoatéxoma. Kʼianga kiskoxʼá je libro xi tsʼe Kjoatéxoma, je naxinandá tsakinyando. Je Esdras tsakʼasjengʼaa Jeobá kʼoa je naxinandá tsakjénngʼaa ntsja nga kisasenle jme xi kitso Esdras. Xijekoan, je Esdras tsakʼéxkiaa je Kjoatéxoma kʼoa kʼoakitso josʼin tsoyanile. Je naxinandá nʼio nda kinrʼoé. Kʼoakitso nga kisikjinle Jeobá kʼoa kiskiʼndá. Nga koannyaonni, je Esdras tojo tsakʼéxkiale je Kjoatéxoma. Je chjota israelita koanjinle nga tjínnele kʼoejna sʼuí Xkójnda kʼoa kjitʼanangi tsakatíonda jme xi koanchjénle.

      Nʼio tsjoa kisatio kon xi ñato nichxin kisʼejna je sʼuí. Kitsjoale kjoanda Jeobá nga kisʼe tsojmintje. Kjesa kʼoakji sʼuí Xkójnda bʼéjnajin nga kʼia, tokʼiaa kisʼejna jngo sʼuí xi kʼoakji kʼianga sʼasa tíjna je Josué. Kʼianga jetʼa je sʼuí, tsakatioxkó kʼoa i kitso: “Jeobá, ji kinikatíondáináijin nga choʼnda koainjin. Tsakʼaináijin xi kichinaijin ya ʼndekixí kʼoa tsakʼaináijin ʼnde jebi. Tonga jinjin alikui tinitjosonlaijin. Kʼoa ninga kinikasáin profeta alikui kinitjosuinjin. Ninga kʼoakinʼiaijin, kiskali. Alikui kinichajin jme xi tsakʼinlai Abrahán. Kʼoaʼmilaijin ndʼaibi nga si̱tjosonlaijin”. Je naxinandá kiski jme xi kitso kʼoa je chjotatítjon kao chjota levita kʼoa kao naʼmi tsakʼétʼaa seyo.

      “Ngisaa nda je xi nrʼoé énle Niná kʼoa sítjoson” (Lucas 11:28).

      Xi kjonangi: Jmé xi kitsoyale Esdras je chjota israelita xi tsakatioxkó ya Jerusalén. Jmé xi kitso naxinandá nga sʼin.

      Esdras 7:1-28; 8:21-23, 31, 32; 9:1–10:19; Nehemías 8:1-18; 9:1-38

  • Xjáo xi kjindai Jerusalén
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Nehemías tsakʼéndayaa je xjáo xi kjindai Jerusalén, kʼoa kisikatíondaa chjota xi kisikuinda

      KJOAʼMIYA 67

      Xjáo xi kjindai Jerusalén

      Nichxinle Esdras, jngo chjota israelita tsakʼejna xi Nehemías tsakʼin kʼoa cho’ndalee koan je rey Artajerjes. Je Nehemías yaa tsakʼejna ʼnde jña Susa tsakʼin ya Persia. Kʼianga kichoni Judá je ndsʼe̱ Nehemías i kitsole: “Je chjota israelita xi kini ya Jerusalén xkón tjío. Kje sʼendayajin je xjáo xi kjindai naxinandá kao xo̱ntjoale”. Nʼio ba koanle Nehemías kʼoa koanmele tsakasenkao naxinandá. Kuinga tsakʼétsʼoanile Niná nga katatsjoáʼndele rey nga koai ya Jerusalén.

      Xijekoanni, je rey tsabee nga ba tjínle Nehemías kʼoa kitsole: “Ánni nga basínili”. Je Nehemías kitso: “Je naxinandána Jerusalén, toxkoa̱lee nyando, kuinga banina”. Je rey kitso: “Jósʼin koasenkaole”. Je Nehemías tsakʼétsʼoale Jeobá ya jinni̱ma̱le kʼoa xijekoan i kitso: “Tʼaiʼndenái nga kjuíkʼendaya je xjáo xi kjindai Jerusalén”. Je rey kitsjoaʼndele. Kʼoati kitsjoale chjota xi kikao nga tsín jme xi koa̱nle ya yandiaa. Kʼoa chjotaxá sʼin kisikʼéjna ya Judá. Kʼoati kitsjoale yá xi tsakʼéndani xo̱ntjoale naxinandá.

      Kʼianga kicho ya Jerusalén, kikotsenle je xjáo xi kjindai. Xijekoan, kisikatíoxkó je naʼmi kao chjota xi tjíobatéxoma kʼoa kitsole: “Nʼio chʼao kji je xjáo, kʼoéndayaa”. Je chjota koanjyole kʼoa tsakʼéndayaa je xjáo.

      Tonga je kontrale chjota israelita totsabesinní. Kitsole: “Ngotjola ska̱nitíkjáni je xjáo xi tibʼendao ninga tojngo ni̱nda̱”. Tonga je xi tjíobʼénda xjáo alikui kuenta kisʼin kʼoa tosi tonda kisixá. Sa ngʼa sa ngʼa kisʼe xjáo kʼoa sa nʼio sa nʼio kisʼe.

      Je chjotakontrale tsakjáoyani nga toxijña kuichone Jerusalén. Kʼianga kisʼejinle chjota israelita nʼio kitsokjon. Tonga je Nehemías kitsole: “Ali nokjonjion. Nga̱ jé Jeobá tíjnakaoná”. Kisikatío chjota xi kisikuinda je xi tjíosíxá. Kʼoa je chjotakontrale alikuini jokisikao.

      Je xjáo kao xo̱ntjoa to 52 nichxin koanjngoni. Je Nehemías kichokao ngatsʼi chjota levita. Jao jtín kisikao je xi se. Jngo jtín xi je kikao Esdras kʼoa jngo jtín xi je Nehemías kikao. Yaa kimini jña tíjna xo̱ntjoa jña tífaʼa nandá kʼoa je xi tjíose, jngó jngó ngoa kison ya xjáo xi kjindai naxinandá. Tjíosíkjane xjao, platillo, arpa kao najní kʼoa tjíosele Jeobá saʼnda nga kicho ngatsʼi ya yo̱ngo̱. Ngatsʼi je chjota, xi xʼin, xi yánchjín kao xtiʼndí tsakakále cho̱ je Jeobá kʼoa tsakʼasjee sʼuí. Nga nʼio tsjoa tjíole nga tjíose, ñaki kinoʼyale tojña saʼndani.

      “Nijngojin ki̱cha̱ xi kjuinroaneli xi kuinje̱le” (Isaías 54:17).

      Xi kjonangi: Ánni nga ya Jerusalén kisíni Nehemías. Jótjín nichxin koanjngonile xjáo xi kjindai Jerusalén nga tsakʼéndaya.

      Nehemías 1:1-11; 2:1-20; 4:1-23; 5:14; 6:1-19; 12:27-43

  • Jngo ʼndílee kisʼele Elisabet
    Xi bakóyana je Biblia
    • Zacarías kʼoatítsole je miyole kao xínkjín nga Juan kʼuín je ʼndíle

      KJOAʼMIYA 68

      Jngo ʼndílee kisʼele Elisabet

      Ñola siento nó nga koanskanni nga jekisʼendaya xjáo xi kjindai Jerusalén, jngo naʼmi xi Zacarías tsakʼin kao chjoónle xi Elisabet tsakʼin yaa tsakatio chrian Jerusalén. Jenkjín nó tjínle nga chixan tonga tsínle xti. Ñandia kʼianga títsjoátʼa xongó Zacarías ya yo̱ngo̱ jngo ánkje tsʼatsenle xi Gabriel ʼmi. Ñaki kitsokjón je Zacarías tonga Gabriel i kitsole: “Ali nokjonjin. Nʼio nda tso én yʼale xi tʼatsʼe Jeobá. Je chjoónli Elisabet, jngo ʼndí sʼe̱le kʼoa Juan kʼuín. Je Jeobá kui xá tíkjoejinni Juan nga jngo xá tsjoále”. Kʼoa Zacarías i kitso: “A kjoaixi xi tisi. Nga̱ je chjoónna kao an jenʼio jcháijin nga xti sʼe̱najin”. Je Gabriel kitsole: “Jé Niná kasíkasénna nga kafeʼe̱kaole én jebi. Tonga nga tsín kamakjainli, kʼiaa saʼnda koa̱n kuinókjoai saʼnda nga jtsín ʼndílee”.

      Je Zacarías tsʼachxinle ya yo̱ngo̱ kʼoa kʼianga kitjo, je chjota yaa tjíokoyale ya nitsin nga̱ mele skoe̱ jme xi koanle. Tonga je Zacarías alikui tikoan kinchja̱ni, to ntsja kisikjan. Kʼoa je chjota koanjinle nga jngo én xi tsʼe Niná tsakʼaile.

      Nga jeki nichxin, je Elisabet jngo ʼndí kisʼele. Kʼoakoan jokitso je ánkje. Je miyole kao xínkjín Elisabet kichokotsenle ʼndílee kʼoa nʼio tsjoa koanle. Je Elisabet kitso: “Juan kʼuín”. Kʼoa je chjota kitsole: “Tonga liʼya xíngi xi kʼoaʼmi. Tosa Zacarías kataʼmi joʼmi je nʼaile”. Kʼoa je Zacarías itso én xi kiski: “Juan kʼuín”. Kʼoa kʼiaa saʼnda koan kinchja̱ni je Zacarías. Kisʼejinle ngatsʼi chjota xi tjín ya Judea tʼatsʼe ʼndílee kʼoa i kitso: “Jmé xá xi sʼe̱le ʼndí jebi nga jekoa̱njchínga”.

      Je Zacarías kisʼele nganʼiotsje kʼoa jngo én kinchja̱ xi skan kitjoson, kitso: “Chʼa̱sjengʼaa je Jeobá. Kʼoakitsole Abrahán nga sikasén je Mesías, nga kʼoasjentjainá. Kʼoa je Juan jngo profeta koa̱n xi tjen kuitsoya tʼatsʼe Mesías”.

      Kʼoati tokʼoamaná jme xi koanle je María, je xi xínkjín ma Elisabet. Yaa kjoaʼmiya xi ijngo chótʼayá.

      “Chjota likui koa̱nle, tonga Niná koaanle ngayije” (Mateo 19:26).

      Xi kjonangi: Jmé xi kitsole ánkje Gabriel je Zacarías. Jmé xá xi sʼin Juan nga jekoa̱njchínga.

      Mateo 11:7-14; Lucas 1:5-25, 57-79; Isaías 40:3; Malaquías 3:1

  • Je ánkje Gabriel kichokonle María
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je ánkje Gabriel tsʼatsenle je María

      KJOAʼMIYA 69

      Je ánkje Gabriel kichokonle María

      Jngo ánkje tsʼatsenle ya yanijñále José

      Je María yaa tsʼe Galilea, ya jña Nazaret ʼmi kʼoa xínkjín mani je Elisabet. Jekʼoasʼin tjínndajin nga je José kuixankao María, jngo chjota xi chjineyá koan. Kʼianga jejaon sá tjínle nga yʼa ʼndí je Elisabet, je ánkje Gabriel tsʼatsenle María kʼoa kitsole: “ʼNdali María, kisokoli kjoanda ngixko̱n Jeobá”. Je María alikui koanjinle jmeni xi tsakʼinle, kʼoa kuinga je ánkje Gabriel i̱ kitsonile: “Jngo ʼndí sʼe̱li. Kʼoa Jesús kʼuínlai. Rey koa̱n kʼoa jé koatexoma tokʼia saʼndani”.

      Je María kitso: “Tonga tsínna xʼin, jósʼin sʼe̱nina ʼndí”. Je Gabriel kitsole: “Nijmejin kjoa xi tsín tsa koa̱nle Niná. Jé nganʼiotsjele kjoaʼaíneli kʼoa jngo ʼndí sʼe̱li. Je xíngi Elisabet kʼoati ʼndí yʼa”. Kʼoa je María kitso: “Choʼndalee Jeobá ma. Kʼoakatama jme xi tisi”.

      José jé chixankao María, xi ʼndí jeyʼa

      Je María kikonle Elisabet ya jko̱nindo. Kʼianga jekicho kʼoa kisitiʼnda, je ʼndí xi tjía tsʼoa̱ Elisabet ñaki kiskingʼaa. Kisʼele nganʼiotsje Elisabet kʼoa i kitso: “María, tísíchikontʼainli je Jeobá. Jngo kjoanda tjínna nga i̱ kafaʼaikonna je na̱le Naina”. Kʼoa je María kitso: “Bʼasjengʼaña je Jeobá kao ngayeje ni̱ma̱na”. Jan sá tsakʼejnakao Elisabet kʼoa xijekoan, kini ya Nazaret ya ndʼiale.

      Kʼianga kisʼejinle je José nga ʼndíyʼa je María alikui tikoanmenile chixankao. Tonga jngo ánkje tsʼatsenle ya yanijñále kʼoa kitsole: “Ali nokjonjin, tixankoai je María nga̱ tsín jme xi chʼaotjín tísʼín”. Je José chixankao je María kʼoa yaa kikao ya ndʼiale.

      “Je Jeobá kʼoasʼín ngayeje jmeni xi mele ya ngʼajmi kao i̱ sonʼnde” (Salmo 135:6).

      Xi kjonangi: Jmé xi kitsole ánkje Gabriel je María tʼatsʼe ʼndí xi sʼe̱le. Jókisatio kon je Elisabet kao María tʼatsʼe kjoanda xi tsakʼaile.

      Mateo 1:18-25; Lucas 1:26-56; Isaías 7:14; 9:7; Daniel 2:44; Gálatas 4:4

  • Je ánkje kʼoakitso nga jekitsin Jesús
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je ánkje kʼoakitsole je xi koʼnda cho̱ nga jekitsin Jesús

      KJOAʼMIYA 70

      Je ánkje kʼoakitso nga jekitsin Jesús

      Je César Augusto, chjotaxá xi tsakatéxoma Roma, kʼoakitso nga ya katafikʼétʼaxo̱n yaole ngatsʼi chjota judío ya jña kitsin. Kuinga ya Belén kisíni je José kao María nga̱ yaa tsʼe je familiale José. Nga kʼia, tojeme jtsín ʼndíle María.

      Kʼianga kicho ya Belén, toyaasa kisokoʼndele jñani tjío je cho̱ kʼoa yaa kitsin Jesús. Je María najño tsakájtéjin kʼoa yaa kisikájnaya jña kjen cho̱.

      Ya chrian Belén, tjío chjota xi ya tjíokoʼnda barréle nga njio. Toxijña jngo ánkje tsʼatsenle kʼoa tsabee kjoajeyale Jeobá. Je xi koʼnda cho̱ ñaki kitsokjon, tonga je ánkje kitsole: “Ali nokjonjion, nʼio nda tso én jaʼaikaono. Jekatsin je Mesías ya Belén”. Xijekoan, nkjínsa ánkje tsʼatsen ya ngʼajmi kʼoa i kitso: “Katabitjojeya Niná ya ngʼajmi kʼoa katasʼe kjoanyʼán i̱ sonʼnde”. Xijekoan, kicha ngatsʼi ánkje. Jmé xi kisʼin je xi tjíokoʼnda cho̱.

      Je xi cho̱ koʼnda i kitsole xínkjín: “Ndʼaikjoan tjían ya Belén”. Kjitʼanangi ki kʼoa nga kicho tsabee je José kao María kao ʼndílee nga ya tjío jña batio cho̱.

      Ñaki tokʼoakoanle ngatsʼi nga kisʼejinle jme xi kitsole ánkje je xi tjíokoʼnda cho̱. Je María kisikjaʼaitsjenjin jme xi kitso je ánkje kʼoa likʼia kisichajin. Je chjota xi koʼnda cho̱ kini jña tjío barréle kʼoa nʼio kitsjoale kjoanda Jeobá tʼatsʼe jme xi tsakakóle kʼoa jme xi kitsole.

      “Jé Niná kisikasénná kuinga jaʼaiña. Likui toʼan jeʼe̱, jé kisikasénna” (Juan 8:42).

      Xi kjonangi: Jókitso je ánkje kʼianga kitsin Jesús. ʼYáni xi tsabe ya Belén je xi tjíokoʼnda cho̱.

      Lucas 2:1-20; Isaías 9:6

  • Je Jeobá kisikuindaa Jesús
    Xi bakóyana je Biblia
    • María kʼoa kao Jesús yaa tjíosonle búrró, je José ndso̱koo tífini

      KJOAʼMIYA 71

      Je Jeobá kisikuindaa Jesús

      Jngo ʼnde kisʼejna ya naxinandá Israel jñani kʼoasʼin koankjainle chjota nga koa̱n koandiaale je niño. Ñandia kʼianga njio, tsabee kʼa chjota jngo niño xi tísíkjan ya ngʼajmi kʼoa kitjenngile. Niño jebi yaa kichokao Jerusalén. Kʼianga kicho kiskonangi jñáni tíjna je tiʼndí xi reyle chjota judío koa̱n, kʼoa i kitso: “Menajin nga kuinyalaijin xkónajin”.

      Je Herodes, xi rey tíjna ya Jerusalén, kinrʼoé jme xi tjíotso chjota tʼatsʼe rey xi kitsin. Nʼio koankjáojinle kʼoa kiskonangile je naʼmi jñáni jtsín je xi rey kʼoéjna. Je naʼmi kitso: “Je profeta kʼoakitso nga ya Belén jtsín”. Je Herodes kinchjaale je chjota xi tjíofitjenngile niño kʼoa kitsole: “Tangíon ya Belén kʼoa tijnyísjao je tiʼndí. Xijekoa̱n, kʼia kʼoanroakʼinnáo jñani tíjna nga̱ kʼoati mena kjuíkasenle xkóna”. Tonga toxokʼoakitso.

      Je niño ijngokʼa tikitítjonngánile chjota jebi kʼoa yaa Belén kikao. Jngo niʼya tsakʼejnason kʼoa je chjota jebi jaʼasʼeen niʼya kʼoa yaa tíjna je Jesús kao María. Chjota jebi tsakinyaxkónyʼintʼale tiʼndí kʼoa tsojmi kitsjoale, kitsjoale tao̱nsine, xongó xi nda nje̱ kao mirra. Tonga a jé Niná kisikasén chjota jebi nga ya kicho jña tíjna Jesús. Mai.

      Kʼianga koannjio, je Jeobá i kitsole José ya yanijñále: “Je Herodes mele sikʼien je Jesús. Tʼinkoai chjoónli kao ʼndíli ya Egipto. Kʼoa kʼia kjuinroaño nga kʼoaxínno nga tsín tijme xi koa̱nnile i̱bi”. Je José kao familiale kjitʼanangi ki ya Egipto.

      Je Jeobá kʼoakitsole chjota xi tjíofitjenngile niño nga tsín tiya katafikonnile Herodes. Kʼianga kisʼejinle Herodes nga tsín tikuichoni chjota jebi nʼio koanjtile. Kʼoa nga tsín koansjaile Jesús kʼoakitso nga katanikʼien ngatsʼi xtiʼndí xi tjín ya Belén xi kʼoatjín nóle jotjín nóle Jesús. Tonga je Jesús alijme xi koanle nga̱ yaa Egipto tíjna.

      Nga jeki nichxin kʼieen Herodes. Kʼoa je Jeobá i kitsole José: “Jekoa̱n koanngínño, alikui tixkón chonni”. Je José, María kao Jesús ki ijngokʼani ya Israel kʼoa yaa tsakatio jña Nazaret ʼmi.

      “Kʼoakoa̱n je én xi bitjoni ndsoʼba, ñaki kʼoasʼin kuichotsjoá jme xá tisikasénña” (Isaías 55:11).

      Xi kjonangi: Ánni nga xkón tsakʼejnani je Jesús. Jmé xi kisʼin Jeobá nga kisikuinda Jesús.

      Mateo 2:1-23; Miqueas 5:2

  • Nga sʼa xti Jesús
    Xi bakóyana je Biblia
    • Nga tejao nóle Jesús, yaa tíjnajinle je xi tsoya ya yo̱ngo̱

      KJOAʼMIYA 72

      Nga sʼa xti Jesús

      Je José kao María yaa Nazaret tsakatio kao Jesús kʼoa kao xi ngikʼa xtile. Je José chjineyá sʼin kisixá nga tsakajngiʼa familiale. Kʼoati kitsoyale familiale tʼatsʼe Jeobá kao kjoatéxomale. Kʼoasʼin ngale nga fintsjaintsjai jñani sʼetsʼoale Niná kʼoa xki̱ nó fi ya Jerusalén nga bitjo sʼuí Paxko.

      Kʼianga 12 nóle Jesús ki kao familiale ya Jerusalén, tojo sʼín nga xki̱ nó. Nʼio nkjín chjota tjío ya Jerusalén nga̱ sʼuí Paxko kisʼejna. Nga jejetʼa sʼuí, je José kao María ki ijngokʼani niʼyale kʼoa kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga je Jesús ya tjenjinle xínkjín. Tonga nga tsakásjai likuini ya tíjna je Jesús.

      Je José kao María ki ijngokʼani ya Jerusalén kʼoa jan nichxin tsakásjai je Jesús. Kʼianga koansjaile yaa yo̱ngo̱ tíjna. Yaa tíjnajinbasenle je xi tsoya kjoatéxomale Niná, tínrʼoéle kʼoa tíkjonangile. Ñaki tokʼoakoanle chjota jebi jokitso je Jesús kʼoa tosani je kiskonangile. Tsabení nga nʼio nda majinle je kjoatéxomale Jeobá.

      Je José kao María nʼio koankjáojinle xi tʼatsʼe Jesús. María kitso: “Ji ʼndítá tifasjailaijin ngakjijnda, a ini tijnai”. Kʼoa je Jesús i kitso: “A tsí ʼyao nga i̱ tjínnele koatejna i̱ ndʼiale Nʼaina”.

      Je Jesús kikaoni xijchále ya Nazaret. Kʼoa José kitsoyale xá chjineyá. Jóxótse koankjoan Jesús nga sʼa xti. Sa chjine sa chjinee koan nga koanjchínga. Kʼoa kuinga kisasennile je Niná kao chjota jokisʼin Jesús.

      José, María, Jesús kʼoa kao ndsʼe̱ yaa tjíotʼa yámixa̱

      “Kʼianga kʼoasʼian josʼin nga meli, ji Ninána, kui xi simetokoan, kʼoa je kjoatéxomali yaa tíjnajin ni̱ma̱na” (Salmo 40:8).

      Xi kjonangi: Jñáni koansjaile José kao María je Jesús. Ánni nga ya tíjnani.

      Mateo 13:55, 56; Marcos 6:3; Lucas 2:40-52; 4:16; Deuteronomio 16:15, 16

  • Je Juan tongini kitsoya nga kjoaʼaí je Mesías
    Xi bakóyana je Biblia
    • Juan Bautista yaa kitsoyale je chjota ya ndai xo̱ngá Jordán

      KJOAʼMIYA 73

      Je Juan tongini kitsoya nga kjoaʼaí je Mesías

      Je Juan tile koan je Zacarías kao Elisabet. Profetale Jeobá koan. Kui xá kitsjoale Jeobá nga kʼoakatatsole chjota nga jeme kjoaʼaí je Mesías. Tonga ʼndele nga ya kuitsoya ya naxinandá yʼai kao ya yo̱ngo̱ yaa ʼndekixí kitsoya. Nʼio nkjín chjota xi Jerusalén tsʼe kao xi Judea tsʼe ki ya ʼndekixí nga kinrʼoéle Juan. Je Juan kʼoakitsole nga tsín tikui kʼoakatasʼínni xi chʼaotjín ánni nga nda koatiosíni ngixko̱n Niná. Nkjín chjota xi kʼoakoannile jéele kʼoa je Juan kiskanisʼenngindá ya xo̱ngá Jordán.

      Je Juan likui nkjín tsojmi kisʼele, tokui najño xi ntsja̱le camello koanndani tsakʼakjá kʼoa chjo̱baa kiskine kao ntsjén. Je chjota koanmesale tsabe xi tʼatsʼe Juan. Saʼnda je chjota fariseo kao saduceo kikonle. Kʼoa Juan i kitsole: “Tjínneno si̱kʼantjaiyao yaono, kʼoakatamanino jéeno. Ngʼa chʼasjao yaono nga kʼoabixón nga xtile Abrahán mao, tonga likui xi tsonile tsa xtile Niná mao”.

      Nʼio nkjín chjota xi i̱ kitsole Juan: “Jméni xi tjínnele sʼiainjin nga sa̱sénle Niná xi tʼatsainjin”. Kʼoa Juan i kitsole: “Tsa jao mani najñono tʼai jngolao je xi tsínle”. Ánni nga kʼoakitsoni Juan. Kuinga katabe chjotale nga tjínnele tsjoake koa̱n je chjota ánni nda koationi ngixko̱n Niná.

      Kʼoa i kitsole je chjota xi síkʼéchjí tao̱nbasen: “Kixi katamao kʼoa aliʼyajin xi chʼanachalao”. Kʼoa je sondado i kitsole: “Ali bʼendisojion kʼoa ali tao̱njin nijélao je chjota nga chʼanachalao”.

      Je naʼmi kao chjota levita kʼoati kikonle Juan kʼoa kitsole: “Mele skoe̱ ngatsʼi chjota ʼyani ji”. Kʼoa je Juan i kitso: “Anña jngo jta̱ xi nchja̱ ya ʼndekixí, xi bándiaale je chjota nga Jeobá katabexkón, tojo kitso je profeta Isaías”.

      Nʼio kisasenle chjota jme xi tsakakóya Juan kʼoa nʼio nkjín koanni xi koanmele tsabe tsa je xi Mesías ma. Kuinga i̱ kitsoni je Juan: “Jeme kjoaʼaí jngo xi ngisa tse nganʼio tjínle tikʼoajinni an. Saʼnda tsín bakinna nga skojndá jténʼóle. An, kao nandá kanisʼenngindá je chjota, tonga je kao nganʼiotsje ska̱nisʼenngindá”.

      “Joni tsa testigo jaʼai, nga kʼoasʼin tsjoá én xi tʼatsʼe je lʼí, jméni nga ngatsʼi koa̱nkjainsínile xi totʼatsʼe Juan” (Juan 1:7).

      Xi kjonangi: Jmé xá xi kitsjoale Jeobá je Juan. Jmé xi kisʼin je chjota kʼianga kinrʼoéle Juan.

      Mateo 3:1-11, TNM; Marcos 1:1-8, TNM; Lucas 3:1-18, TNM; Juan 1:19-28, TNM; Isaías 40:3

  • Nga Mesías koan Jesús
    Xi bakóyana je Biblia
    • Kʼianga jekiskanisʼenngindá Juan je Jesús, je nganʼiotsjele Niná jo nisechxoa kji nga jaʼaijenni ngʼajmi

      KJOAʼMIYA 74

      Nga Mesías koan Jesús

      Je Juan itso én xi kitsoyason: “Jeme kjoaʼaí jngo xi ngisa tse nganʼio tjínle tikʼoajinni an”. Kʼiala 30 nóle Jesús nga tjen Galilea kini ya xo̱ngá Jordán jñani tíkanísʼenngindá chjota je Juan. Kui xi koanmele Jesús nga kʼoati katakanísʼenngindá je Juan, tonga je Juan i kitsole: “Alikuijin koa̱n nga an skanisʼenngindále. Jijinni cha̱nisʼenngindánái tsakai”. Tonga Jesús i kitsole: “Je Jeobá kui xi mele nga ji cha̱nisʼenngindánái”. Kijin xo̱ngá Jordán kʼoa je Juan kiskanisʼenngindá Jesús.

      Kʼianga jekitjojinni nandá je Jesús, tsakʼétsʼoale Jeobá. Kʼoa je ngʼajmi kitjoxʼá kʼoa tsakʼaile nganʼiotsjele Niná, jo nisechxoa kji xi kichokʼejnasonle. Kʼoa je Jeobá kinchjani tjen ngʼajmi kʼoa i kitso: “Jiní ʼndína xi nʼio tsjoake̱, nda sasénna jme xi tinʼiai”.

      Je Jesús kʼiaa Cristo kʼoa Mesías koan kʼianga tsakʼaile nganʼiotsjele Niná. Kʼoa kʼiaa tsakʼétsʼiakao je xá xi kitsjoale Jeobá nga sʼin i̱ Sonʼnde.

      Kʼianga jekisʼenngindá, je Jesús yaa ʼndekixí ki kʼoa 40 nichxin ya tsakʼejna. Kʼianga jejaʼaini kikonle Juan. Kʼoa nga tsabe nga jenroachrian Jesús i kitso Juan: “Jé jebi barréle Niná xi kjoaʼaxin je jéele chjotasonʼnde”. Kuinga kʼoakitsoni nga katabe je chjota nga je Jesús xi Mesías ma. A ʼyaní jme xi koanle Jesús nga tíjna ya ʼndekixí. Kataʼyala.

      “Jngo jta̱ kinoʼyanile ngʼajmi xi kʼoatso: Jiní xi ʼndína xinle. Jiní xi tsjoake̱le, jonda sʼe koan xi tʼatsi” (Marcos 1:11).

      Xi kjonangi: Ánni nga kisʼenngindáni Jesús. Ánni nga kʼoakitsosíni Juan nga Jesús jéní barréle Niná.

      Mateo 3:13-17; Marcos 1:9-11; Lucas 3:21-23; Juan 1:29-34; Isaías 42:1; Hebreos 10:7-9

  • Je Na̱i kiskotʼayakao je Jesús
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jesús koankaile nga kiskijenngi yo̱ngo̱

      KJOAʼMIYA 75

      Je Na̱i kiskotʼayakao je Jesús

      Jesús koankaile nga nioxtila kisikao je la̱jao̱

      Kʼianga jekisʼenngindá Jesús, je nganʼiotsjele Niná yaa kikao ya ʼndekixí. Ñachan nichxin nga tsín tijme xi kiskineni kʼoa jenʼio baole. Kʼoa je Na̱i kʼiaa kiskotʼayakao, i kitsole: “Tsa kjoaixi nga ʼNdíle Niná mai, nioxtila tikʼónyai la̱jao̱ jebi”. Tonga je Jesús kui kisichjén xi faʼaitʼa ya Énle Niná nga i̱ kitsole: “Tjítʼaxon nga tsín tokui tsojmi xi ma chine koatiokonni chjota. Kʼoati kui xi machjénle nga kjuinrʼoé jme xi tso Jeobá”.

      Je Na̱i ijngokʼa kiskotʼayakao Jesús kʼoa i kitsole: “Tsa kjoaixi nga ʼNdíle Niná mai, chjíjenngi i̱ yo̱ngo̱. Tjítʼaxon nga je Niná sikasén ánkje nga kʼoasjentjaili”. Tonga Jesús tikui tikisichjénngáni je Énle Niná nga i̱ kitsole: “Tjítʼaxon nga likui koa̱n chótʼayakoai je Jeobá Nináli”.

      Jesús likui kiskoé ngayeje xi tjín sonʼnde nga kʼoakitsole je Na̱i nga tsjoále

      Xijekoan, kui tsakakóle ngayeje kjoanyiná xi tjín i̱ Sonʼnde, kʼoa i kitsole: “Tsjoale ngayeje kjoanyiná jebi kʼoa kao kjoajeyale ninga toñandia kʼoétsʼoanái”. Tonga je Jesús i kitso: “Tʼin Satanás. Nga̱ tjítʼaxon nga tojekjoan Jeobá kʼoétsʼoalee”.

      Nga jeki je Na̱i, kʼiaa jaʼaikonle ánkje je Jesús kʼoa kitsjoale xi kiskine. Xijekoan, Jesús kui kitsoya je énnda chjotse xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Kui xá kisikasénni Niná nga kui kuitsoya. Je chjota nʼio kisasenle jmeni xi kitsoya Jesús kʼoa kitjenngile tojñani ki.

      “Kʼianga nchja̱ Na̱i, énndiso nchja̱ jokjoan nga je. Ndiso nga je, kʼoa nʼaile kjoandiso” (Juan 8:44).

      Xi kjonangi: Jméni xi kisʼin je Na̱i nga jan kʼa kiskotʼayakao Jesús. Jókitsole Jesús je Na̱i.

      Mateo 4:1-11; Marcos 1:12, 13; Lucas 4:1-15; Deuteronomio 6:13, 16; 8:3; Santiago 4:7

  • Jesús kisitsjee je yo̱ngo̱
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jesús jngoo nʼó kisichjén nga tsakʼaonsje je cho̱ ya yo̱ngo̱, kʼoa kiskanitítsjá yámixa̱le je xi tao̱n síkʼantjai

      KJOAʼMIYA 76

      Jesús kisitsjee je yo̱ngo̱

      Kʼianga sá abril nó 30 Jesús ki ya Jerusalén. Nʼio nkjín chjota ki sʼuí Paxko. Kʼianga tsakʼasje je sʼuí, choo kitsjoatʼale Niná ya yo̱ngo̱. Tjínkʼa chjota xi jeyʼa cho̱ xi kitsjoatʼa kʼoa tjínkʼa xi ya Jerusalén tsakatse.

      Kʼianga kicho Jesús ya yo̱ngo̱, tsabee chjota xi cho̱ tjíobaténa. Negosio tjíosʼín ya ndʼia jña ʼyaxkón je Jeobá. Jmé xi kisʼin Jesús. Jngo nʼó kisinda xi tsakʼaonsjeni je barré kao nra̱ja̱ ya yo̱ngo̱. Tsakʼétsao je yámixa̱le xi tao̱n síkʼantjai kʼoa je tao̱n kitsaobaa. Kʼoa Jesús i kitsole xi nisechxoa tjíobaténa: “Chja̱ʼaxion ngayeje jebi, ali ndi̱tsi̱njin nikao je ndʼiale Nʼaina”.

      Je chjota xi tjío ya yo̱ngo̱ ñaki tokoanxkónle jme xi kisʼin Jesús. Kʼiaa jaʼaitsjenle je chjotatjenngile jme xi tso én xi tongini kinokjoa xi tʼatsʼe Mesías: “Nʼio tsjoake̱ koa̱n je ndʼiale Jeobá”.

      Nga jeki nichxin kʼianga nó 33, kʼiaa kisitsje ijngokʼa Jesús je yo̱ngo̱. Ngantsjai kui xi koanmele nga ñaki kataʼyaxkón je ndʼiale Nʼaile.

      “Likui koa̱n si̱xálao nga jao, Niná kao kjoanyiná” (Lucas 16:13).

      Xi kjonangi: Jmé xi kisʼin je Jesús nga tsabe je chjota xi cho̱ tjíobaténa ya yo̱ngo̱. Ánni kʼoakisʼinni.

      Mateo 21:12, 13; Marcos 11:15-17; Lucas 19:45, 46; Juan 2:13-17; Salmo 69:9

  • Chjoón xi kicho ya xjáonandá
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je Jesús jngo chjoón samaritana tífákaonajmí ya xjáonandá xi tsʼe Jacob

      KJOAʼMIYA 77

      Chjoón xi kicho ya xjáonandá

      Kʼianga jaʼato nichxin nga kisʼejna sʼuí Paxko, je Jesús kao chjotale kini ya Galilea. Yaa Samaria jaʼato kʼoa yaa naxinandá Sicar kisikjáya, jñani tíjna je xjáonandá xi tsʼe Jacob. Je Jesús yaa kisikjáyala ngotjo kʼianga kikatse tsojmi je chjotale ya naxinandá.

      Jngo chjoón kichokʼasje nandá kʼoa je Jesús i kitsole: “Tʼainái nandá”. Je chjoón kitso: “Ánni nga an chjakaoninái nga̱ chjoón samaritanaña. Je chjota judío alikui chjota samaritano fákao”. Tonga je Jesús kitsole: “Tsa ʼyalani ʼyani jian, si̱jéjinnái nandá kʼoa an kuijin tsjoale nandá xi tsjoá kjoabijnachon”. Je chjoón kitso: “Tonga tsínngóli xi chʼa̱sjeni nandá”. Je Jesús kitsole: “Je xi skʼuí nandá xi tsjoa alikui tikʼia koa̱nfatinile”. Kʼoa je chjoón kitso: “Tʼainái nandá xi tiʼmilai, ji Nai”.

      Xijekoan, je Jesús i kitsole: “Kʼoatʼinlai xʼinli nga katanroa”. Kʼoa je chjoón kitso: “Tsínna xʼin”. Je Jesús kitso: “Kjoaixi xi tisi, jekjoan aon xʼin sʼeli, tonga je xi tijnakoai ndʼai kjesa bixankaojin”. Kʼoa je chjoón kitso: “Profetalai. Je naxinandána kʼoasʼin makjainle nga i̱ nindo jebi jña koa̱n sʼe̱tsʼoale Niná, tonga je chjota judío kʼoatso nga toya Jerusalén jña koa̱n sʼe̱tsʼoale. Kʼianga kjoaʼaí je Mesías kʼiajin kʼoakuitsonajin jósʼin kʼoétsʼoalaijin Niná”. Kʼoa je Jesús kʼiaa kʼoakitsole jmeni xi kjesa ʼya xi tjínjinjinle, kitsole: “Anña je Mesías”.

      Jesús chjota samaritano tífákao

      Je chjoón kjitʼanangi ki ya naxinandále kʼoa i kitsole chjota samaritano: “Jekamasjaina je Mesías, ñaki be ngayeje jme xi kisʼian. Tjinnrʼoe ánni nga kataʼyasíño”. Kʼoa ki ya jña tíjna xjáonandá kʼoa kinrʼoé jme xi kitsoya Jesús.

      Je chjota samaritano kʼoakitsole Jesús nga yala katabʼejnakao. Jao nichxin tsakʼejna Jesús kʼoa nʼio tse xi kitsoyale. Nʼio nkjín chjota samaritano xi koankjainle tʼatsʼe Jesús kʼoa i kitsole chjoón: “Nga jekanoʼyalaijin chjota jebi, ñaki makjainnajin nga je xi kʼoasjentjai chjotasonʼnde”.

      “Nroai. Kʼoa je xi fatile, katanroa. Kʼoa je xi mele, kataʼbi nandá xi tsjoá kjoabijnachon, xi tokjoatjao” (Apocalipsis 22:17).

      Xi kjonangi: Ánni nga tokʼoakoannile chjoón samaritana nga tsakjákaonajmí je Jesús. Jmé xi kitsole Jesús je chjoón samaritana.

      Juan 4:1-42

  • Je Jesús kitsoyason tʼatsʼe Chjotaxále Niná
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jesús títsoyason kao jngo chjotatjenngile

      KJOAʼMIYA 78

      Je Jesús kitsoyason tʼatsʼe Chjotaxále Niná

      Kʼianga jaʼato choatse nga kisʼenngindá je Jesús kitsoyason kʼoa i kitso: “Je Chjotaxále Niná jetíjnachrian”. Je Jesús kao chjotale ki ngakjijnda Galilea kao Judea. Kʼianga kicho ijngokʼa Jesús ya Nazaret, ki ya ndʼia sinagoga, kiskojndáyaa je xo̱n xi kiski Isaías kʼoa tsakʼéxkiaa, kitso: “Je Jeobá kitsjoana nganʼiotsjele nga xínyasoan je énnda chjotse”. Ánni kʼoakitsosíni. Je chjota tokui tjíokoyale nga kui kʼoakatasʼín Jesús jmeni xi tokʼoamaná. Tonga ali tokuijin xá tsakʼainile nganʼiotsje nga kʼoasʼin sichjén. Je xi ngisa chjíle kuinga kitsoyason je énnda chjotse xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Xijekoan, i kitsole je chjota xi tjíonrʼoé: “Sʼaa kabitjoson én jebi”.

      Xijekoan, je Jesús yaa ki ya ndáchikon Galilea. Kʼoa ño chjota tsabe xi jti̱ bʼasjengindá xi chjotale koan nga koanskanni kʼoa kitsole: “Nroatjenngináo kʼoa chjotaa kʼoéxkó”. Nga ño chjota jebi, jéní Pedro, Andrés, Santiago kao Juan. Kjitʼanangi kisikatío xá xi tjíosʼín kʼoa kitjenngile. Ki ngakjijnda Galilea nga kitsoyason tʼatsʼe Chjotaxále Jeobá. Kitsoyason ya yo̱ngo̱, ndi̱tsi̱n kao yandiaa. Nʼio nkjín chjota kitjenngile tojñani nga ki. Kison én ngakjijnda xi tʼatsʼe Jesús, saʼnda ya ʼnde xi nʼio kjintʼa joni Siria.

      Nga jeki nichxin, je Jesús kʼoati kitsjoa kʼale chjotale nganʼio nga koan kisindaya xi chʼin tjínle kʼoa nga koan tsakʼasjejin je na̱i xi tjíojin kʼa yaole chjota. Kʼoati kikao je chjotale nga xinxin naxinandá kitsoyason. Kʼoati ki je xi yánchjín, jolani María Magdalena, Juana, Susana kao xi kjaʼaísa xi kitsjoale jme xi koanchjénle je Jesús kao chjotale.

      Kʼianga jekisikatíonda je chjotale, je Jesús kʼoakitsole nga katafitsoyason. Kʼianga ki ya Galilea, nʼio nkjín xi chjotale Jesús koan kʼoa kisʼenngindá. Nʼio nkjín chjota xi koanmele kitjenngile, kʼoa je Jesús kui kisingósonkao jngo jñá jñani jekoa̱n sʼe̱xkó tsojmi xi jekamajchá. I kitso: “Tʼetsʼoalao Jeobá nga katasíkasénsa choʼnda xi kʼoexkó je tsojmintje”. Nga koanskanni, 70 chjotale kiskoejin kʼoa jao jao kisikasén ngakjijnda Judea nga kitsoyason. Je chjotale Jesús kitsoyale toʼya chjotani tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Kʼianga jaʼaini, kʼoakitsole Jesús jme xi kisʼin. Alikui kʼoakoanle je Na̱i nga tsakʼéchjoale chjotale Jesús nga kitsoyason.

      Je Jesús kisikatíondaa chjotale ánni nga je kʼoakisʼinsíni xá jebi nga jekini Jesús ya ngʼajmi. Je Jesús i kitsole: “Tʼinyason énnda chjotse ngakjijnda Sonʼnde. Tʼinyalao chjota je Énle Niná kʼoa cha̱nisʼenngindáo”.

      “Kʼoati xi xinsa naxinandá machjén nga kuinchjaya je énnda xi tʼatsʼe kjoatéxomale Niná nga̱ kui xá jinroaña” (Lucas 4:43).

      Xi kjonangi: Jmé xá xi kitsjoale Jesús je chjotale. A kisasenle chjotale Jesús je xá xi tsakʼaile.

      Mateo 4:17-25; 9:35-38; 28:19, 20, TNM; Marcos 1:14-20; Lucas 4:14-21; 8:1-3; 10:1-22

  • Je Jesús nʼio nkjín choa̱ tsakakó
    Xi bakóyana je Biblia
    • Je chjota xi tjíomʼe yaa kikonle Jesús nga katasíndaya

      KJOAʼMIYA 79

      Je Jesús nʼio nkjín choa̱ tsakakó

      Je Jesús kui xá jaʼaini i̱ Sonʼnde nga kitsoyason tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Je Niná kitsjoale nganʼiotsjele nga kʼoakisʼin jmeni xi tomaxkónná. Jmeni xi kisʼin kui tsakakó jme xi sʼin kʼianga jekoatexoma. Tobʼelañá, je Jesús koanle kisindaya tojme chʼin xi kisʼele chjota. Tojñani nga ki, je chjota xi chʼin tjínle kʼoakitsole nga katasíndaya kʼoa kisindayaa ngatsʼi. Je xi xka̱ koantsennile, je xi tsín nrʼoé koan kinrʼoéni kʼoa je xi tsín ma fi koan kini. Kʼoa ninga to tjonnajñole kisikao koanndayani. Je Jesús kʼoati tsakʼasjejin na̱i xi tjíojin yaole chjota. Je chjota kitjenngile ngakjijnda jña ki kʼoa Jesús tsakjákao ninga jekijtale.

      Ñandia kʼianga jngo xi tsín ma fi jaʼaikao chjota ya ndʼia jña tíjna Jesús. Tonga nʼio nkjín chjota tjín kʼoa tsín koan jaʼasʼen. Kuinga kiskoxʼákjásíni ya sonndʼia kʼoa yaa kiskanijenne je chjota xi tsín ma fi. Kʼoa Jesús kitsole: “Tisótjain kʼoa titómjai”. Ñaki tokʼoakoanle ngatsʼi nga tsakʼamje je chjota.

      Jngo nichxin kʼianga tosʼa tíbichó Jesús ya jngo naxinandá, te chjota xi tjíofiʼndojon yaole kiskiʼndáxále kʼoa i kitsole: “Jesús, tisenkaonáijin”. Nga kui nichxin, je chjota xi tjíofiʼndojon yaole alikui ma ya síchrianle je chjota. Je kjoatéxomale Jeobá kʼoatso nga tjínnele ya koai yo̱ngo̱ kʼianga jekamandani. Je Jesús kʼoakitsole nga katafi ya yo̱ngo̱. Kʼianga tjíofi koanndayaa. Kʼianga tsabe nga koanndaya, jngo xi kinroa ijngokʼani kʼoa kitsjoale kjoanda je Jesús kʼoa tsakʼasjengʼaa Niná. Xi te mani xi koanndaya, tojngo xi kitsjoa kjoanda.

      Jngo chjoón xi jetejao nó nga tímʼe, jekichobele kʼoa mele nga koanndaya. Kuinga jaʼasʼenjinsínile chjota kʼoa kʼianga kicho jto̱n yátsʼi̱n Jesús kisikao je tjonnajñole. Tikʼiakjoán koanndayani. Kʼoa je Jesús i kitso: “ʼYáni xi kasíkaona”. Ñaki kitsokjon je chjoón tonga kisichrianle Jesús kʼoa tsakʼéyanajmíle ngayeje. Je Jesús i kitsole: “ʼNdínaa, tʼinlanandai”.

      Jngo chjotatítjon xi Jairo ʼmi i kitsole Jesús: “Nroai ndʼiana. Nʼio tímʼe je tsotiʼndína”. Tonga nga kjesa bichójin je Jesús ya ndʼiale Jairo, je tsotiʼndí kʼieen. Kʼianga kicho Jesús, nʼio nkjín chjota xi tjíokjiʼndá. Je Jesús kitsole: “Ali chjiʼndájion, tokijnafení je tsotiʼndí”. Kiskoé ntsja tsotiʼndí kʼoa kitsole: “Tsotiʼndí, tisótjain”. Kjitʼanangi tsakisótjen kʼoa je Jesús kʼoakitsole xijchále nga katatsjoále xi ski̱ne. Tikjaʼaitsjenlai jokji tsjoa kisatio kon je xijchále tsotiʼndí jebi.

      Jesús kisikjaʼáyale tsotiʼndíle Jairo

      “Je Niná kitsjoale Espíritu Santo kao nganʼio. Je Jesús tsakʼamje, to kjoanda kisʼin, kʼoa kisinda ngatsʼi xi je na̱i kisikjaʼá kjoañʼai, nga̱ Niná tíjnakao Jesús” (Hechos 10:38).

      Xi kjonangi: Ánni nga koansínile Jesús nga kisindaya tojme chʼin xi kisʼele chjota. Jmé xi koanle je tsotiʼndíle Jairo.

      Mateo 9:18-26; 14:36; Marcos 2:1-12; 5:21-43; 6:55, 56; Lucas 6:19; 8:41-56; 17:11-19

  • Je Jesús kiskoejin xi 12 pastrole
    Xi bakóyana je Biblia
    • Jesús kao xi 12 pastrole

      KJOAʼMIYA 80

      Je Jesús kiskoejin xi 12 pastrole

      Kʼianga jeme jngo nó basen títsoya Jesús tjín xi kisʼin xi nʼio tjínle kjoandosin. Jé kiskoejin ʼyani xi ya sixákao kʼoa xi koandiaale je jtínle. Kʼianga kje kjoejinjin, je Jesús títjon kjoanla je Jeobá kisijéle nga katabasenkao. Kuinga toje kini ya jngo nindo kʼoa tsakʼétsʼoale Jeobá tsʼajnda nitje̱n. Xi koannyaonni kisikatíoxkó kʼa je chjotale kʼoa kiskoejin xi 12 pastrole. A faʼaitsjenli jaʼaínle, jéní Pedro, Andrés, Santiago, Juan, Felipe, Bartolomé, Tomás, Mateo, Santiago tile Alfeo, Tadeo, Simón kao Judas Iscariote.

      Andrés, Pedro, Felipe, Santiago

      Andrés, Pedro, Felipe, Santiago

      Je xi 12 pastrole yaa tsakʼamjekao Jesús jñani ki. Tsakakóyale josʼin tjínnele kuitsoya. Xijekoan, kʼiaa tsakʼéte nga katafitsoya. Je Jeobá saʼnda kitsjoale nganʼio nga koan tsakʼasjejin je na̱i xi tjíojin yaole chjota, kʼoa nga koan kisindaya je xi tjíomʼe.

      Juan, Mateo, Bartolomé, Tomás

      Juan, Mateo, Bartolomé, Tomás

      Miyole koan Jesús je xi 12 pastrole kʼoa nʼiotʼaa koan. Je chjota Fariseo kʼoakitso nga tsín jme xo̱n male pastrole Jesús kʼoa nga toxkia chjota. Tonga je Jesús nʼio nda kisikatíonda nga koan kitjosonle je xá xi tsakánele. Kʼoa yaa tsakatiokao nga kjoa jaʼatojin. Tobʼelañá yaa tsakatiokao nga kjesa nikʼienjin kʼoa nga jejaʼáyale. Me ngatsʼi nga kʼoati ya tsʼe Galilea jñani tsʼe Jesús. Kʼoa tjínkʼa xi jechixan.

      Santiago tile Alfeo, Judas Iscariote, Tadeo, Simón

      Santiago tile Alfeo, Judas Iscariote, Tadeo, Simón

      Je pastrole Jesús chjotajée koan, kuinga sakʼoa likui nda kisʼinni. Sakʼoaa toxkia kinchja̱ kʼoa likui nda kisikjaʼaitsjen jme xi kisʼin. Tjín nichxin nga likui tsejta koan. Saʼnda tsakjáotiyani ʼyáni xi ngisa ngʼa tíjna. Ninga kʼoalani kisʼin, nda chjota koan kʼoa tsjoake koan Jeobá. Jé tsakinyakao je jtín kʼianga tsín tiʼi̱ tíjnani Jesús i̱ Sonʼnde.

      “Tonga miyona kixinno, nga̱ kʼoasʼin kixinyano ngayije kjoa xi kinrʼoele Nʼaina” (Juan 15:15).

      Xi kjonangi: ʼYáni xi kiskoejin Jesús xi pastrole koan. Jmé xá xi tsakánele nga sʼin.

      Mateo 10:1-10; Marcos 3:13-19; 10:35-40; Lucas 6:12-16; Juan 15:15; 20:24, 25; Hechos 2:7; 4:13; 1 Corintios 9:5; Efesios 2:20-22

Xo̱n xi énná faʼaitʼa (2002-2025)
Tʼechjoalai cuentali
Titjásʼain cuentali
  • Énná
  • Tikasénlai tsa ʼyani
  • Josʼin meli nga katamatsen
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Josʼin koa̱n koa̱nchjén
  • Josʼin sʼejnatjao én xi faʼainajin
  • Josʼin machjén jme xi betʼai
  • JW.ORG
  • Titjásʼain cuentali
Tikasénlai tsa ʼyani