ZAKALIYA
1 Mu ngonde ya bu 8, mu mwaka wamucibali wa ciyulo ca Daliasi, Yehova walekele kapolofweto Zakaliya* muna Belekiya muna Ido ngwendi: 2 “Yehova walubalelele manene baishweni.
3 “Baleke ngwobe, ‘Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: “‘Ilukeni kuli yange,’ mukemwo mwanendeka Yehova wa maswalale, ‘co njiluka kuli yeni,’ ngwendi Yehova wa maswalale.”’
4 “‘Keti mupwe ngwe baishweni, baje babalekele tupolofweto ba kunima ngwabo: “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi, ‘Shukulu-kambu, tundeni ku bingila byeni byabibi na bilinga byeni byabibi.’”’
“‘Oloni kubatolililile, co kubakele mbunge kuli yange,’ mukemwo mwanendeka Yehova.
5 “‘Baishweni bali kuli hano? Co kuma tupolofweto banayoyo myaka yoshe ndi? 6 Oloni baishweni bamwene kulishulisilila kwa majwi ange na mashiko ange anjashikile bangamba bange tupolofweto, indi keti ngoco? Ngeci belukile kuli yange na kwendeka ngwabo: ‘Yehova wa maswalale natulingi kwesekesa na bingila byetu na bilinga byetu, ngwe mwayongwelele.’”
7 Ha litangwa lya bu 24 mu ngonde ya bu 11, kulumbununa ngonde ya Shebati,* mu mwaka wamucibali wa ciyulo ca Daliasi, Yehova wamwesele cimona kapolofweto Zakaliya muna Belekiya muna Ido. Co Zakaliya wendekele ngwendi: 8 “Njamwene cimona butsiki. Njamwene munalume nalondo ha kabalu wa kubenga, co wemanene lwii mukati ka miti ya mitole mu cimbongo, co kunima yendi kwakele tubalu ba kubenga, ba kubenguluka, na ba kutoka.”
9 Co njehwile ngwange: “Mwata wange, beya aba banalondo ha tubalu?”
Kangelo uje wakele na kwendeka nange wanjikumbulwile ngwendi: “Njikujombolwelabo.”
10 Co munalume uje wemanene lwii mukati ka miti ya mitole wendekele ngwendi: “Aba bakebo banatumu Yehova mangana bendangane ha lifuti-libu.” 11 Co balekele kangelo ka Yehova uje wemanene mukati ka miti ya mitole ngwabo: “Tunendangana ha lifuti-libu, co tala! ha lifuti-libu hoshe hali kwoloka, co kuhesi mpindangano.”
12 Kangelo ka Yehova wendekele ngwendi: “Obe Yehova wa maswalale, wambata simbu ya kupwa hali kujeneka kutetela Jelusalema na binganda bya Juda, bije biunalubalela ha myaka 70?”
13 Yehova wakumbulwile kangelo uje wakele na kwendeka nange. Wamukumbulwile na majwi a ngozi aje azembeleka. 14 Co kangelo uje wakele na kwendeka nange wanjilekele ngwendi: “Tambeka ngwobe, ‘Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: “Njashungwiya kwamena Jelusalema na Siyone. Eyo, njashungwiya manene kulinga ngoco. 15 Njinalubalela manene baka-mafuti baje bali mu kwoloka, mwafwa njalubalele kamandondo, oloni babwezelelele ku bukalu.”’
16 “Ngeci, Yehova nendeka ngwendi: ‘“Njitetela lalo Jelusalema, co batungamo njibo yange,” mukemwo mwanendeka Yehova wa maswalale, ‘co Jelusalema baiseteka na mukole wa kusetekesa.”’
17 “Tambeka lalo na kwendeka ngwobe, ‘Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: “Binganda byange bikashulilila lalo na bubwa, co Yehova akazembeleka lalo Siyone na kwangula lalo Jelusalema.”’”
18 Kutundaho, njatalele mwilu, co njamwene mambinga awana. 19 Ngeci, njehwile kangelo uje wakele na kwendeka nange ngwange: “Awa mambinga a bika?” Wanjikumbulwile ngwendi: “Awa mambinga akewo ashandwele Juda, na Isalele, na Jelusalema.”
20 Co Yehova wanjimwesele bangangula bawana. 21 Njehwile ngwange: “Aba banu baija na kulinga bika?”
Wanjikumbulwile ngwendi: “Awa mambinga akewo ashandwele Juda, co naumo wahi wasele kwandula mutwe wendi. Co aba banu baija na kujujwisa baka-mafuti, na kupokola mambinga abo aje abajundwilile lifuti lya Juda mangana balishandole.”
2 Njatalele mwilu, co njamwene munalume nakwata mukole wa kusetekesa mu liboko lyendi. 2 Njamwihwile ngwange: “Uli na kuya kuli?”
Wanjikumbulwile ngwendi: “Njili na kuya na kuseteka Jelusalema mangana njizibuke hainapu, mu bwihi na mu bulaha.”
3 Kutundaho, uje kangelo wakele na kwendeka nange waile, co kangelo mukwabo waliwanene nendi. 4 Co wamulekele ngwendi: “Shatukila kuje ukaleke uje mukwenje ngwobe, ‘“Mu Jelusalema bakatungamo ngwe mu membo a kujeneka bibumbe aje ali hashandangala, mwafwa banu na bimuna balimo bakatuma. 5 Co njikapwa ngwe cibumbe ca tuhya cije cikaizengeleka. Co bumpau bwange bukakala hakati kayo,” mukemwo mwanendeka Yehova.’”
6 Yehova nendeka ngwendi: “Ijeni! Ijeni! Teweni mu lifuti lya ku kunto,*
Mwafwa njinamishandwela mu mitambela yoshe ya lifuti-libu,” mukemwo mwanendeka Yehova.
7 “Ijeni, eni banu ba mu Siyone! Teweni, eni mwatunga na muna Babiloni wa munakazi. 8 Mubanamanesa kumwana bumpau, Yehova wa maswalale nanjitumu ku baka-mafuti baje bakele na kumipukula. Nendeka ngwendi: ‘Woshe amikwata, akwata muñandi wa lisho lyange.* 9 Mwafwa hano njibahwingisila liboko lyange, co bindungo babo bakapukula byuma byabo.’ Co mukazibuka ngweni Yehova wa maswalale ikeye bene nanjitumu.
10 Yehova nendeka ngwendi: “Tambeka mu kubwahelela, obe muna Siyone wa munakazi, mwafwa njili na kwija, co njakukala muli yobe. 11 Baka-mafuti babangi bakaija kuli yange Yehova ha litangwa olyo, co bakapwa banu bange. Co njikakala mukati keni.” Ngeci, mukazibuka ngweni Yehova wa maswalale ikeye nanjitumu kuli yeni. 12 Yehova akaswana Juda kupwa mutamba wendi ha libu lya kujela, co akangula lalo Jelusalema. 13 Olokeni kulu halutwe lwa Yehova, eni banu boshe, mwafwa alingako bimo oku ali mu mwela wendi wa kujela.
3 Wanjimwesele kapilistu wahakamwa Joshua oku nemana halutwe lwa kangelo ka Yehova, co Satana wemanene ku liboko lyendi lya cilyo mangana amulwise. 2 Kangelo ka Yehova walekele Satana ngwendi: “Obe Satana, Yehova akutenukile. Eyo, Yehova uje nangula Jelusalema akutenukile! Kuma ou munalume kapwile cimbundi ca tuhya cibanokola mu tuhya ndi?”
3 Joshua wazalele bizalo bya kujwala, co wemanene halutwe lwa kangelo. 4 Kangelo walekele baje bemanene halutwe lwendi ngwendi, “Mushululeni bizalo bya kujwala.” Co wamulekele ngwendi, “Tala, njamanesa mulonga* wobe, co bakuzika bizalo byabibwa.”*
5 Ngeci, njendekele ngwange: “Mukuteni nanga ya ku mutwe ya kujela.” Bamukutile nanga ya kujela ku mutwe na kumuzika bizalo, co kangelo ka Yehova wemanene muyehi. 6 Kangelo ka Yehova walekele Joshua ngwendi: 7 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi, ‘Nga wenda mu bingila byange na kupanga bipangi binjinakwana ku mesho ange, co upwa lyaako mu njibo yange na kunyunga malapa ange, co njikutabesa ukale hamo naba banemana aha.’
8 “‘Shukulu-kambu, tolilila obe Kapilistu Wahakamwa Joshua, yobe na babusamba bobe baje bakatumama halutwe lwobe, mwafwa aba banalume banapu cizibukiso. Tala! njinena ngamba yange Munango. 9 Taleni limanya linjinaka halutwe lwa Joshua! Aha ha limanya hali mesho 7. Njicakulaho majwi amo, co njimanesa mulonga wa lije lifuti mu litangwa limo,’ mukemwo mwanendeka Yehova wa maswalale.
10 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘Ha litangwa olyo, umo na umo weni akalanya mukwabo aije mwisi ya muti wendi wa binyu na mwisi ya muti wendi wa mukuyu.’”
4 Uje kangelo wakele na kwendeka nange welukile na kunjindula, ngwe uje endula munu ali mu tulo. 2 Co wanjihwile ngwendi: “Bika biuli na kumona?”
Njamukumbulwile ngwange: “Njili na kumona citumbikilo ca bindeya ca goudi lika, co helu lyaco hali lilonga. Aha ha citumbikilo ca bindeya hali bindeya 7. Eyo, hali bindeya 7, co ebi bindeya bili helu lyaco bili na miyengo 7. 3 Co kumukulo waco kuli miti ya olive ibali, umo ku cilyo ca lilonga, ukwabo ku cimoshwe.”
4 Co njehwile kangelo uje wakele na kwendeka nange ngwange: “Ebi byuma bilumbununa bika, obe mwata wange?” 5 Kangelo uje wakele na kwendeka nange wanjihwile ngwendi: “Kuma kuuzibuka bibilumbununa ebi byuma?”
Njamukumbulwile ngwange: “Eyo, obe mwata wange.”
6 Co wanjilekele ngwendi: “Yehova ali na kuleka Zelubabeu ngwendi: ‘“Keti na cibunga ca maswalale, nambe na nzili ya bunu, oloni na sipilitu yange,” ngwendi Yehova wa maswalale. 7 Obe munkinda wakama, yobe iyajo? Bakakupwisa mwela wa kusalama* ku mesho a Zelubabeu. Co mwakaka limanya lya helu, banu bakatambeka ngwabo: “Oco kubwaha! Oco kubwaha!”’”
8 Yehova wanjilekele lalo ngwendi: 9 “Maboko a Zelubabeu anajala lubula lwei njibo, co maboko endi bene akewo akamanesa kuitunga. Co mukazibuka ngweni Yehova wa maswalale ikeye nanjitumu kuli yeni. 10 Iya nombwanesa litangwa libyashangumukile byuma mu bundondo?* Mwafwa bakabwahelela mubakamona mukole wa kusetekesa* mu liboko lya Zelubabeu. Ebi bindeya* 7 binapu mesho a Yehova, aje ali na kutala-tala ha lifuti-libu hoshe.”
11 Co njamwihwile ngwange: “Ei miti ibali ya olive ili ku cilyo na ku cimwoshwe ca citumbikilo ca bindeya imanena bika?” 12 Njamwihwile lalo lwamucibali ngwange: “Indi ei mikuta ibali ya tuminango* twa miti ya olive tuje tuli na kwitisa mazi a mubala wa goudi mu miyengo ibali ya goudi imanena bika?”
13 Co wanjihwile ngwendi: “Kuma kuuzibuka bibilumbununa ebi byuma?”
Njamukumbulwile ngwange: “Eyo, obe mwata wange.”
14 Wanjilekele ngwendi: “Ebi byuma bimanena bakubwabesa babali baje banemana hamo na Mwata wa lifuti-libu lyoshe.”
5 Njatalele lalo mwilu, co njamwene libulu lya kuzenga lili na kupekumuka. 2 Wanjihwile ngwendi: “Bika biuli na kumona?”
Njamukumbulwile ngwange: “Njili na kumona libulu lya kuzenga lili na kupekumuka, lya makyubiti* 20 mu bulaha na makyubiti 10 mu bwihi.”
3 Co wanjilekele ngwendi: “Eci cikeco cisingo cijalakana ha lifuti-libu hoshe, mwafwa woshe akebi, ngwe mubanasonekela ku mutamba walyo umo, kubamwanene kashitiko, co woshe akalisingi, ngwe mubanasonekela ku mutamba walyo ukwabo, kubamwanene kashitiko.’ 4 Yehova wa maswalale nendeka ngwendi, ‘Njacitumu, co cikobela mu njibo ya mwizi na mu njibo ya uje alisinga cisingo ca makuli mu lizina lyange, co cikala omwo mu njibo na kuinyongesa, hamo na biti byayo na mamanya ayo.’”
5 Co kangelo uje wakele na kwendeka nange washwenene muyehi na kunjileka ngwendi: “Tala mwilu, umone cije cili na kwita.”
6 Co njamwihwile ngwange: “Cika cije?”
Wanjikumbulwile ngwendi: “Citenga ca efa* cije cili na kwita.” Watwaleleleleho kwendeka ngwendi: “Omu mukemwo mubali na kusholokela banu bababi ha lifuti-libu hoshe.” 7 Co njamwene mubafukwile cifwiko ca muzenguluke ca cumbu,* co mukati ka cije citenga mwatumamene munakazi. 8 Uje kangelo wendekele ngwendi: “Ou munakazi ikeye Bubi.” Co wamusindikilile muje mu citenga ca efa na kufwikako cifwiko ca cumbu* ca kulema.
9 Njatalele mwilu, co njamwene banakazi babali baija, bakele na kupulula mu lihunzi. Bakele na mambaba a kulifwa na mambaba a kanyangenyange. Co bajundwilile cije citenga mu bukambwila. 10 Njehwile uje kangelo wakele na kwendeka nange ngwange: “Cije citenga ca efa bali na kucitwala kuli?”
11 Wanjikumbulwile ngwendi: “Bali na kucitwala ku lifuti lya Shina* kuje kubakamutungila njibo, co mubakamanesa kuitunga bakamwakamo, mu mwela wendi unamupande.”
6 Njatalele mwilu lalo, co njamwene matemba awana aija kutundilila mukati ka minkinda ibali. Oyo minkinda yapwile ya kopa. 2 Litemba lyakulibanga bakele na kulikoka tubalu ba kubenga, co litemba lyamucibali bakele na kulikoka tubalu ba kuzibala. 3 Litemba lyamucitatu bakele na kulikoka tubalu ba kutoka, co litemba lyamuciwana bakele na kulikoka tubalu ba mindoli-mindoli na ba mapwata-mapwata.
4 Njehwile kangelo uje wakele na kwendeka nange ngwange: “Ebi byuma bimanena bika, obe mwata wange?”
5 Uje kangelo wanjikumbulwile ngwendi: “Aba banapu basipilitu bawana ba mwilu baje bali na kuya, kutunda kulutwe lwa Mwata wa lifuti-libu lyoshe kuje kubanemanene. 6 Litemba libali na kukoka tubalu ba kuzibala lili na kuya ku lifuti lya ku kunto,* tubalu ba kutoka bali na kuya ku lifuti lya mu sambwa ya kalunga-ndonga, co tubalu ba mindoli-mindoli bali na kuya ku lifuti lya ku mbwela.* 7 Tubalu ba mapwata-mapwata bashungwiiye kuya na kwendangana ha lifuti-libu.” Co wabalekele ngwendi: “Yeni mukendangane ha lifuti-libu.” Ngeci, bashangumukile kwendangana ha lifuti-libu.
8 Co wanjitambekele na kunjileka ngwendi: “Tala, baje bali na kuya ku lifuti lya ku kunto* banalingisa sipilitu ya Yehova ikale mu lifuti lya ku kunto.”
9 Yehova wanjilekele lalo ngwendi: 10 “Ambata byuma byananene Heudai, na Tobaija, na Jedaya kutunda ku banu baje bali mu bufunge. Co ha litangwa olyo bene, unapande kuya ku njibo ya Josiya muna Zefaniya hamo naba banatundu ku Babiloni. 11 Unapande kwambata siuva na goudi na kubipanga cilongo, na kucizika kapilistu wahakamwa Joshua muna Jehozadaki. 12 Co umuleke ngwobe,
“‘Yehova wa maswalale ngwendi: “Ou ikeye munalume ibatumbula ngwabo Munango. Akasoka mu mwela wendi, co akatunga tempele ya Yehova. 13 Ikeye akatunga tempele ya Yehova, co akakala na bulemu. Akatumama ha litanda na kuyula, na kupwa lalo kapilistu oku ali ha litanda lyendi. Co akapanga ebi bipangi bibali* kwa kujeneka liwayanga. 14 Eci cilongo cikapwa canukiso ca kwanukilaho Helemu, Tobaija, Jedaya na Heni muna Zefaniya, mu tempele ya Yehova. 15 Co baje bali kulako bakaija na kukwasa mu kutunga tempele ya Yehova.” Co mukazibuka ngweni Yehova wa maswalale ikeye nanjitumu kuli yeni. Ebi byuma bikalingiwa nga mutolilila ku lijwi lya Yehova Njambi yeni.’”
7 Mu mwaka wamuciwana wa ciyulo ca Daliasi, Yehova wendekele na Zakaliya ha litangwa lyamuciwana lya ngonde ya bu 9, kulumbununa ngonde ya Kisilevu.* 2 Banu ba mu Betheu batumine Shaleza na Legemu-meleki na banu bendi mangana bakalombe Yehova abazibile ngozi, 3 na kuleka tupilistu ba ku njibo* ya Yehova wa maswalale na tupolofweto ngwabo: “Kuma tunapande* kulila na kulibindika kulya ngwe mutunalingila ha myaka yoshe ei ndi?”
4 Yehova wa maswalale wanjilekele lalo ngwendi: 5 “Leka banu mu lifuti na tupilistu ngwobe, ‘Mumwakele na kulibindika kulya na kumbolozoka mu ngonde yamucitanu na mu ngonde ya bu 7 ha myaka 70, kuma mwakele na kulibindika kulya mwafwa yange ndi? 6 Co mumwakele na kulya na kunwa, kuma kumwakele na kulingila kulishubulwisa yeni babenya ndi? 7 Kuma kumwapandele kwononoka majwi endekele Yehova kwitila mu tupolofweto ba kunima, te mu Jelusalema na mu binganda bije binaizengeleka muli banu, co lalo te bili mu kwoloka, na mu Negebu na mu Shefela te muli banu ndi?’”
8 Yehova walekele lalo Zakaliya ngwendi: 9 “Yehova wa maswalale ngwendi, ‘Akuleni mwamubwa mu busunga, na kulimwesa cizemo cije kucesi kutenguluka na kulitetela umo na mukwabo. 10 Keti mulyapule fwile nambe mwana uje kesi na ishe,* munu wa ku lifuti lyeka nambe kahutu, co keti mutumbile bakweni butumbe bwabubi mu bimbunge byeni.’ 11 Oloni batwaleleleleho kubyana kutolilila, batindibalele na kunjikengesa nima, co bazikile matwi abo mangana keti bazibe. 12 Bakaluwisile bimbunge byabo ngwe daimondi,* co kubononokele lishiko* na majwi a Yehova wa maswalale atumine kupangesa sipilitu yendi, kwitila mu tupolofweto ba kunima. Ngeci, Yehova wa maswalale wabalubalelele manene.”
13 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘Ngwe omwo kubanjitolililile munjabasanene, nange kunjabatolililile mubanjisanene. 14 Co njabashandwele na lihunzi lyakama. Njabashandwelele mu mafuti oshe aje kubazibukile, co lifuti lyasalele ngundu. Naumo wahi wetilemo nambe kwiluka, mwafwa lifuti lyalibwa balipwisile cuma ca kukomokesa.’”
8 Yehova wa maswalale wendekele nange lalo ngwendi: 2 “Yehova wa maswalale ngwendi, ‘Njashungwiya manene kwamena Siyone, njashungwiya kumwamena na butenu bwakama.’”
3 “Yehova nendeka ngwendi: ‘Njiluka ku Siyone na kukala mu Jelusalema, co Jelusalema bakaisana ngwabo nganda ya busunga* na munkinda wa Yehova wa maswalale, munkinda wa kujela.’”
4 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘Tukulukazi ba banalume na ba banakazi bakatumama lalo mu myela ya mbunga mu Jelusalema. Umo na umo wabo akakwata mukombo mu liboko lyendi mwafwa ya kukulubala. 5 Co mu myela ya mbunga ya mu nganda mukashula banike ba banalume na ba banakazi baje bakehelamo.’”
6 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘Nameme cikasholoke kupwa cacikalu manene kuli baje bakasalaho ku banu aba mu matangwa owo, kuma cinapande kupwa cacikalu na kuli yange ndi?’ mukemwo mwanendeka Yehova wa maswalale.”
7 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: “Njilwisa banu bange kutunda mu mafuti a ku butuhukilo bwa litangwa na ku bulahukilo bwa litangwa. 8 Njibanena mu Jelusalema, co bakukalamo, ba kupwa banu bange, co njakupwa Njambi yabo mu busunga* na mu kusungama.’”
9 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘Kanyameni,* yeni muli na kuziba awa majwi atunda mu tunwa twa tupolofweto, majwi a kulifwa abendekele ha litangwa libajalele lubula lwa njibo ya Yehova wa maswalale mangana batunge tempele. 10 Mwafwa simbu kanda ije simbu yete, kukwakele fweto ibakele na kufweta munu nambe kasitu, co kwakele bushonde bwa kwija nambe kuya mwafwa ya citozi, mwafwa njalingisile banu boshe balitengulukile.’
11 “‘Oloni hano kunjilingi baje banasalaho ku banu aba ngwe munjalingile mu matangwa a kunima,’ mukemwo mwanendeka Yehova wa maswalale. 12 ‘Mwafwa bakakuna mbuto ya kwoloka. Muti wa binyu ukema bushuka bwawo, lifuti-libu likema, co melu akanyokesa mbundu. Co njikalingisa baje banasalaho ku banu aba baswane ebi byuma byoshe. 13 Eni bakunjibo ya Juda, neni bakunjibo ya Isalele, mwapwile cisingo hakati ka baka-mafuti, oloni njikamyobola, co mukapwa cibezikiso. Keti muzibe lyoba! Kanyameni.’*
14 “Mwafwa Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘“Ngecilika munjayongwelele kuminenela bukalu mwafwa ya bakukulwila beni baje banjilubalesele,” ngwendi Yehova wa maswalale, “co kunjalibeyele, 15 hano njayongola kulingila Jelusalema byuma byabibwa, hamolika na bakunjibo ya Juda. Keti muzibe lyoba!”’
16 “‘Bimunapande kulinga ebi: Endekeni busunga kuli umo na mukwabo, co kusompa kweni ku cikolo ca nganda kunapande kukundwiya busunga na kwoloka. 17 Keti mutumbile bakweni butumbe bwabubi mu bimbunge byeni, co keti muzeme kulisinga kwoshe kwa makuli, mwafwa ebi byuma byoshe njabizinda,’ mukemwo mwanendeka Yehova.”
18 Yehova wa maswalale wanjilekele lalo ngwendi: 19 “Yehova wa maswalale ngwendi: “Kulibindika kulya kwa mu ngonde yamuciwana, kulibindika kulya kwa mu ngonde yamucitanu, kulibindika kulya kwa mu ngonde ya bu 7, na kulibindika kulya kwa mu ngonde ya bu 10 kukapwa bisimbu bya kulisamba na kubwahelela kuli bakunjibo ya Juda, kukapwa bisimbu bya bilika bya kubwahelela. Ngeci, zemeni busunga na kwoloka.’
20 “Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: ‘Miyati ya banu na baje bakala mu binganda byabingi bakaija bene, 21 co baje bakala mu nganda imo bakaya kuli baje bakala mu nganda ikwabo na kwendeka ngwabo: “Tuyeni tukashakezeke Yehova wa maswalale na kulambelela Yehova atuzibile ngozi. Nange njiya.” 22 Co banu babangi na baka-mafuti ba nzili bakaija na kushakezeka Yehova wa maswalale mu Jelusalema na kulambelela Yehova ngwabo abazibile ngozi.’
23 “Yehova wa maswalale ngwendi: ‘Mu matangwa owo, banalume 10 ba kutunda ku bindaka byoshe bya baka-mafuti bakakwatelela ku mukanjo, eyo, bakakwatelela manene ku mukanjo* wa kaJuda oku bendeka ngwabo: “Tushaka kuya neni, mwafwa tunazibi ngwabo Njambi ali neni.”’”
9 Muzimbu wa kutunda kuli Njambi:
“Lijwi lya Yehova lilwisa lifuti lya Hadraki,
Co linasungama Damasika*
Mwafwa mesho a Yehova anatala banu
Na miyati yoshe ya Isalele.
2 Lilwisa na Hamathi ije inalitepela binginga nayo,
Na kulwisa Tile na Sidoni, mwafwa byapwa bya kunyanyama manene.
3 Tile inalitungila cimpaka.*
Inalikungulwila siuva ngwe likungu,
Na goudi ngwe mandoba a mu tapalo.
4 Taleni! Yehova ainyeka bufuko bwayo,
Na kutsiila cibunga cayo ca maswalale mu kalunga-ndonga,
Co tuhya tuyenyeka.
5 Ashikeloni ikabimona, co ikaziba lyoba,
Gaza ikaziba manene kubabala,
Na Ekroni, mwafwa uje iinakulahela bamuzibisa shwamwa.
Mwene akanyonga mu Gaza,
Co mu Ashikeloni kubakatungumo.
6 Mwana wa kweka akatunga mu Ashidodi,
Co njikamanesa kulyalesa kwa baFilistiya.
7 Njikatundisa byuma bije binashulu maninga mu tunwa twabo
Na kutundisa byuma bya bunyengwe mu mayo abo,
Co bakabaseza, bakapwe banu ba Njambi yetu,
Bakapwa ngwe bamyata mu Juda,
Co banu ba mu Ekroni bakapwa ngwe baJebusi.
8 Njikatunga cilombo na kunyunga njibo yange,
Mangana keti kukale umo aita nambe kwiluka.
Co kukwesi muka-kwana bipangi* akaitamo lalo,
Mwafwa hano njinabimono* na mesho ange.
9 Bwahelela manene, obe muna Siyone wa munakazi.
Tambeka mu kulisamba, obe muna Jelusalema wa munakazi.
Tala! Mwene yobe ali na kwija.
Wapwa wa kusungama, anena kwoboka,*
Wa kulikehesa, co nalondo ha donki,*
Nalondo hali muna donki,* uje kanda ashumuke kuli ina.
10 Njikatundisa matemba a nzita kuli Efremu
Na kutundisa tubalu mu Jelusalema.
Mata a lusipa bakawambata.
Co akatambeka mutambi wa kwoloka ku baka-mafuti.
Akayula kutunda ku kalunga-ndonga kuketa ku kalunga-ndonga mukwabo
Na kutunda ku Ndonga* kuketa ku mamaneselelo a lifuti-libu.
11 Oloni yobe, obe munakazi, mwafwa ya maninga a cikumiiyo cobe,
Njikatundisa mapanditi bobe mu bwina bwa kujeneka mema.
12 Ilukeni ku cimpaka, eni mapanditi muli na lilabelelo.
Lelo njikuleka ngwange,
‘Njikwana mitamba ibali obe munakazi.
13 Njiketeka Juda na kumupwisa buta bwange bwa lusipa.
Njikapwisa Efremu ngwe mukili.
Njikendula bana bobe, obe Siyone,
Mangana balwise bana ba Grisi,
Co njikakupwisa ngwe mukwale wa muka-kulwa.’
14 Yehova akamwesa ngwendi ali hamo na banu bendi,
Co mukili wendi ukamwashuka ngwe muhyato.
Mwata Wahakamwa ya Byoshe Yehova akohyesa limbinga,
Co akaya ku nzita na lihunzi lyakama lya ku mbwela.
15 Yehova wa maswalale akabamena,
Co bakatika na kulyatangela mamanya a kwashesa mu cipapa.
Bakanwa na kulisamba, ngwe baje bananu binyu,
Co bakashula ngwe malonga,
Ngwe bimbango bya mutula bije binashulu na maninga.
16 Ha litangwa olyo, Yehova Njambi yabo akabobola
Ngwe butanga ha kupwa banu bendi,
Mwafwa bakapwa ngwe mamanya a seho a ku cilongo aje abyakumina ha libu lyendi.
17 Mwafwa bubwa bwendi bwakama,
Co wapwa wamubwa manene!
Binona bilingisa bakwenje basikime,
Co binyu byabiha bilingisa bambanda basikime.”
10 “Lombeni Yehova aminyokesele nyonzi ha simbu ya nyonzi ya mamaneselelo.
Yehova ikeye akanene mashelwa a nyonzi,
Ikeye akanyokesela banu nyonzi,
Na kwana boshe bimena.
Bendeka bilota bya kujeneka seho,
Co kuzembeleka kwabo kunapu kwangoco.
Mukemwo bayebangela ngwe bimanga.
Bayanda, mwafwa kukwesi kanyungi.
3 Butenu bwange bunepukila tunyungi,
Co njilingisa bantwama baje bali na kulyatelela bakwabo balitabele,
Mwafwa Yehova wa maswalale naka mbunge butanga bwendi, naka mbunge bakunjibo ya Juda,
Co nabalingisa bapwe ngwe kabalu kendi wa bulemu mu nzita.
4 Kuli Juda kukekwo kutunda munu wa bulemu,*
Kukekwo kutunda muka-kuyula uje amukwasa,*
Kukekwo kutunda buta bwa lusipa bwa kupangesa mu nzita,
Kukekwo kutunda kanyungi,* co boshe batunda kuli ikeye.
5 Bakunjibo ya Juda bakapwa ngwe baka-kulwa
Baje balyatangela mandoba a mu bitapalo mu nzita.
Bakalwa nzita, mwafwa Yehova ali nabo,
Co baka-kulonda ha tubalu bakaziba shwamwa.
6 Njikalingisa bakunjibo ya Juda bakale na nzili kutubakana bakwabo,
Na kwobola bakunjibo ya Jozefu.
Njikabelwisa,
Mwafwa njikabatetela,
Co kukapwa lika ngwe kunjabombilile kuti,
Mwafwa yange Yehova Njambi yabo, co njikabakumbulula.
7 Banu ba Efremu bakapwa ngwe muka-kulwa wa nzili,
Co bimbunge byabo bikabwahelela ngwe baje bananu binyu.
Bana babo bakamona ebi byuma, co bakabwahelela.
Bimbunge byabo bikabwahelela mwafwa ya Yehova.
8 ‘Njikabakumbila mulozi na kubakungulwila hamo,
Mwafwa njikabapatula, co bakatuma,
Na kutwalelelaho kulibwezelela.
9 Nameme njibashandwele hakati ka miyati ya banu ngwe uje akuba mbuto,
Bakanjanuka mu mitambela ya kulako,
Bakebo na bana babo bakakanyama na kwiluka.
10 Njikabelwisa kutunda ku lifuti lya Ijipiti
Na kubakungulula kutunda ku Asiria.
Njikabelwisa mu lifuti lya Giliyadi na Lebanoni,
Co kubakafumo.
11 Akaita ha kalunga-ndonga na kayando,
Co akapupa mankimba a kalunga-ndonga.
Mema a ha nzinga ya ndonga ya Nailo akoma.
Kulyalesa kwa Asiria kukahwa,
Co mulamu wa Ijipiti kuukakalako.
12 Njikabalingisa bakale na nzili mwafwa ya Yehova,
Co bakenda mu lizina lyendi,’ mukemwo mwanendeka Yehova.”
11 “Shokolola bikolo byobe, obe Lebanoni,
Mangana tuhya twenyeke miti yobe ya sida.
2 Mbolozoka, obe muti wa junipa, mwafwa muti wa sida unau.
Miti ya bulemu banaibiisa!
Mbolozokeni, eni miti ya oke ya mu Bashani,
Mwafwa shwata ya kuzika banaisabeka!
3 Tolilileni! Tunyungi bali na kumbolozoka,
Mwafwa bulemu bwabo banabumanesa.
Tolilileni! Bana ba bindumba* bali na kubuluma,
Mwafwa biputa bya kuzika bya ku ngenge ya Jodani banabibiisa.
4 Yehova Njambi yange ngwendi, ‘Nyunga butanga bwa bimanga baje babanayongwela kutsa, 5 baje babatsiya baka-kubalanda, oloni kubabana mulonga. Co baka-kubalandesa bendeka ngwabo, “Yehova bamushangazale, mwafwa tufuka.” Co tunyungi babo kubabazibila mema ku mbunge.’
6 “‘Mwafwa kunjizibila lalo mema ku mbunge baje batunga mu lifuti,’ mukemwo mwanendeka Yehova. ‘Ngeci, njilingisa munu na munu amulyatelele mukwabo yatunga nendi na mwene yendi. Babiisa lifuti, co naumo wahi injamena mu maboko abo.’”
7 Njashangumukile kunyunga butanga bwa bimanga babanayongwela kutsa, mu kumikwasa, yeni banu ba kuyanda muli ha butanga. Ngeci, njambatele milamu ibali, umo njausanene Bubwa, ukwaboco njausanene Likwatasano, co njashangumukile kunyunga butanga. 8 Njashekele tunyungi batatu mu ngonde imo, mwafwa banjifutwile, co lalo bapwile ba bunyengwe kuli yange. 9 Co njendekele ngwange: “Kunjitwalelelaho kuminyunga. Woshe atsa, atse ngano, woshe anyonga, anyonge ngano. Co umo na umo wa baje basalako alye situ ya mukwabo.” 10 Ngeci, njambatele mulamu wange unjalukile Bubwa na kuupokozola. Njapokwele cikumiiyo cinjalikumiiye na miyati yoshe ya banu. 11 Wapokokele ha litangwa olyo, co banu ba kuyanda ba ha butanga baje bakele na kunjikenga bazibukile ngwabo wapwile muzimbu wa kutunda kuli Yehova.
12 Co njabalekele ngwange: “Nga camibwasa, njaneni fweto yange. Oloni nga kucamibwasele, litulikileniyo.” Ngeci, banjanene* fweto yange, bimbongo 30 bya siuva.
13 Co Yehova wanjilekele ngwendi: “Umbila oyo fweto mu mwela wa kutulikila byuma bya seho, oyo seteko yaindondo ibananjiseteka nayo.” Ngeci, njambatele obyo bimbongo 30 bya siuva na kubyumbila mu mwela wa kutulikila byuma bya seho ku njibo ya Yehova.
14 Co njapokozwele mulamu wange wamucibali unjalukile Likwatasano. Njamanesele bushoko bwa Juda na Isalele.
15 Co Yehova wanjilekele ngwendi: “Ambata bikwata bya kanyungi wa kujeneka seho. 16 Mwafwa njitabesa kanyungi emane mu lifuti. Kanyungu bimanga baje bali na kunyonga. Kashakezeka bimanga babandondo nambe kusaka baje banabetwa nambe kulisa baje basa kwimana. Oloni alya situ ya bimanga ba kununa na kutabozola bimbemba bya bimanga.
17 Lubinda lwa kanyungi wange wa kujeneka seho, uje aseza butanga!
Mukwale ubulumuna liboko lyendi na lisho lyendi lya cilyo.
Liboko lyendi lisekwa,
Co lisho lyendi lya cilyo kulimono.*
12 Muzimbu wa kutunda kuli Njambi:
“Awa akewo majwi a Yehova kutalesa kuli Isalele,” mukemwo mwanendeka Yehova,
Uje wajangumwine melu,
Uje wajalele lubula lwa lifuti-libu,
Na kwaka sipilitu* muli munu.
2 “Njilingisa Jelusalema ipwe nganja* ije italyangelesa banu boshe baje banaizengeleka, co Juda bakaizengeleka mangana bailwise, hamolika na Jelusalema. 3 Ha litangwa olyo, njikalingisa Jelusalema ipwe limanya lya kulema ku banu boshe. Boshe bakajundula eli limanya bakabulumuka manene. Co baka-mafuti boshe ba ha lifuti-libu bakalikungulula mangana bailwise.” 4 Yehova nendeka ngwendi, “Ha litangwa olyo, njikalingisa tubalu boshe bakale mu citanga na kulingisa baka-kubalonda bazaluke. Njikatwalelelaho kutala bakunjibo ya Juda, oloni njikalingisa tubalu boshe ba miyati ya banu bajeneke kumona. 5 Co bamyata ba Juda bakendeka mu bimbunge byabo ngwabo, ‘Banu ba mu Jelusalema bakebo nzili yetu mwafwa ya Njambi yabo Yehova wa maswalale.’ 6 Ha litangwa olyo, njikalingisa bamyata ba Juda bapwe ngwe ndeho ya tuhya ili mukati ka miti na kubalingisa bapwe ngwe mutetengo uli mukati ka mikuta ya bimbuto bya binona bibanateje, co bakanyongesa banu boshe baje banabazengeleka, ku cilyo na ku cimoshwe. Co banu ba mu Jelusalema bakatunga lalo mu mwela wabo* mu Jelusalema.
7 Yehova akabanga tahi kwobola bitenti bya Juda mangana bubwa* bwa bakunjibo ya Devidi na bubwa* bwa baje batunga mu Jelusalema keti butubakane manene bwa baje batunga mu Juda. 8 Ha litangwa olyo, Yehova akanyungilila baje batunga mu Jelusalema. Uje akatanuka* hakati kabo akakanyama ngwe Devidi ha litangwa olyo, co bakunjibo ya Devidi bakakala na nzili ngwe Njambi, ngwe kangelo ka Yehova uje atwama kulutwe lwabo. 9 Co ha litangwa olyo, njikanyongesa mafuti oshe aje alwisa Jelusalema. Njikalinga bene ngoco.
10 “Njiketila sipilitu ya kutetela na kulambelela hali bakunjibo ya Devidi na hali baje batunga mu Jelusalema, co bakatala kuli uje ibatubile. Bakambolozoka mwafwa yendi ngwe baje bambolozoka mwafwa ya mwana umolika, na kukala mu busiwa bwakama mwafwa yendi ngwe baje bali mu busiwa bwakama mwafwa ya mwana wa ntwatwa. 11 Ha litangwa olyo, mu Jelusalema mukakala kumbolozoka kwakama ngwe kumbolozoka kubambolozokele ku Hadadrimoni mu Cana ca Megido. 12 Lifuti likambolozoka, naanga na naanga ikalimbolozokela. Naanga ya bakunjibo ya Devidi hayo, banakazi babo nabo habo, naanga ya bakunjibo ya Nathani hayo, banakazi babo nabo habo, 13 naanga ya bakunjibo ya Levi hayo, banakazi babo nabo habo, naanga ya baShimei hayo, banakazi babo nabo habo, 14 na binaanga byoshe binasalako, naanga na naanga hayo, banakazi babo nabo habo.
13 “Ha litangwa olyo, bakunjibo ya Devidi na baje bakala mu Jelusalema bakabendila lisima mangana bajelese bubi bwabo na mazilo abo.”
2 Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: “Ha litangwa olyo, njikazimangana mazina a tumponya mu lifuti, co kubakabanuka lalo. Njikatundisa tupolofweto mu lifuti na kutundisamo sipilitu ya kujwala. 3 Co nga munu akapolofweta lalo, ishe na ina baje bamukitile bakamuleka ngwabo, ‘Kuuyoyo, mwafwa unendeka makuli mu lizina lya Yehova.’ Co ishe na ina baje bamukitile bakamutuba mwafwa ya kupolofweta kwendi.
4 “Ha litangwa olyo, umo na umo wa tupolofweto akazibila shwamwa cimona cendi mwakapolofweta, co kakazala cizalo ca bupolofweto ca bwaka-bwaka mangana akwise banu. 5 Co akendeka ngwendi: ‘Keti nji kapolofweto, nji ndimi, mwafwa munu umo wanjilandele te njicili nji mwanike.’ 6 Co nga munu umo akamwihula ngwendi, ‘Indi ebi bimbandu bili ha mubila wobe* bya bika?’ Akakumbulula ngwendi, ‘Banjibulumwinine mu njibo ya babusamba bange.’”*
7 Yehova wa maswalale nendeka ngwendi: “Obe mukwale, katuka ulwise kanyungi wange,
Lwisa kabusamba kange.
Tsiya kanyungi mangana butanga* bulishandoke,
Co liboko lyange lilwisa baje banapu babandondo.”
8 Yehova nendeka ngwendi: “Mu lifuti lyoshe,
Mitamba ibali bakaitsiya, co ikanyonga.*
Mutamba wamucitatu bakauseza.
9 Co njiketisa mutamba wamucitatu mu tuhya.
Njikabajelesa ngwe mubakajelesela siuva,
Na kubeseka ngwe mubakesekela goudi.
Bakasana ha lizina lyange,
Co njikabakumbulula.
Njikendeka ngwange, ‘Banu bange,’
Co bakendeka ngwabo, ‘Yehova ikeye Njambi yetu.’”
14 “Tala! Litangwa lili na kwija, litangwa lya Yehova, libakalitepela byuma bibanapukula muli yobe* oku unabatala. 2 Njikafungulula baka-mafuti boshe mangana balwise Jelusalema, co ei nganda bakaifungulula na kupukula byuma bili mu binjibo na kupika banakazi. Co hafu ya banu bomu mu nganda bakaya mu bufunge, oloni baje bakasalaho kubakabatundisa mu nganda.
3 Yehova akaya na kulwisa obo baka-mafuti ngwe mwakalu ha litangwa lya nzita. 4 Ha litangwa olyo, mendi endi akalyata ha Munkinda wa Olive uje unalitala na Jelusalema ku butuhukilo bwa litangwa. Co Munkinda wa Olive ukatabuka hakati, kutunda ku butuhukilo bwa litangwa, kweta ku bulahukilo bwa litangwa* na kulingisa kukale cingulunga cakama, co hafu imo ya munkinda ikashwena ku kunto,* hafu ikwabo ikashwena ku mbwela.* 5 Mukatewela mu cingulunga ca mu minkinda yange, mwafwa cingulunga ca mu minkinda cikalibwezelela kweta na ku Azele. Mukatewa ngwe mumwatewelele mukwakele lindunduma mu matangwa a Mwene Uziya wa Juda. Co Yehova Njambi yange akaija, co bakujela boshe bakakala nendi.
6 “Ha litangwa olyo, kukukakala ceke cakama. Byuma byoshe bikalikwata.* 7 Co likapwa litangwa libakazibuka kupwa litangwa lya Yehova. Kukukakala mutanya nambe butsiki, co mangwezi kukakala ceke. 8 Ha litangwa olyo, mema a kuyoya akaita kutunda mu Jelusalema. Hafu yawo ikatalesela ku kalunga-ndonga wa ku butuhukilo bwa litangwa,* co hafu ikwabo ikatalesela ku kalunga-ndonga wa ku bulahukilo bwa litangwa.* Ebi bikalingiwa mu simbu ya ntondwe na ya cisika. 9 Co Yehova akapwa Mwene ha lifuti-libu hoshe. Ha litangwa olyo, Yehova ikeye lika ibakalemesa, co lizina lyendi likelyo lika libakashangazala.
10 “Lifuti lyoshe likapwa ngwe Alaba, kutunda ku Geba kuya ku Limoni ku mbwela ya Jelusalema, co Jelusalema ikakatuka, co banu bakatungamo mu mwela wabo, kutunda ku Cikolo ca Benjamini kweta ku Cikolo ca Kulibanga, na kweta ku Cikolo ca mu Mbango, na kutunda ku Kaposhi ka Hananeu kuketa ku bitikilo bya binyu bya mwene. 11 Banu bakatungamo, co kubaikaisompela lalo kuinyongesa, co banu bakatunga mu Jelusalema kwa kujeneka bushonde.
12 “Eci cikeco cihiso cakapangesa Yehova mu kuhisa miyati ya banu baje balwisa Jelusalema: Situ yabo ikabola oku banemana, mesho abo akabola oku ali mu bikola byabo, co bindaka byabo bikabola oku bili mu tunwa twabo.
13 “Ha litangwa olyo, citanga ca kutunda kuli Yehova cikajalakana mukati kabo, co umo na umo wabo akakwata kabusamba kendi ku liboko, co liboko lyendi likalwisa liboko lya kabusamba kendi.* 14 Juda nendi akalwa mu nzita ibakalwila ku Jelusalema, co bufuko bwa mafuti oshe aje anaizengeleka bakabukungulula, goudi yaingi na siuva yaingi na bizalo byabingi.
15 “Co cihiso ca kulifwa na cije cihiso, cikezila tubalu, muyati umo wa bidonki,* tumele, bidonki, na bimuna boshe bali mu bilombo bya bitozi.
16 “Boshe baje basalaho ku baka-mafuti baje baija na kulwisa Jelusalema bakanduka ku Jelusalema mwaka na mwaka mangana bakatsikamene* Mwene, Yehova wa maswalale, na kulinga Cilika ca Mapapela. 17 Oloni nga kuli bamo hakati ka binaanga bya ha lifuti-libu baje kubakanduka ku Jelusalema kukatsikamena Mwene, Yehova wa maswalale, nyonzi kuinyoko mu myela yabo. 18 Co nga banu ba mu Ijipiti kubakanduka na kukobela mu Jelusalema, kubakala na nyonzi. Batambula cihiso capangesa Yehova mu kuhisa mafuti aje kuwaija na kulinga Cilika ca Mapapela. 19 Aka kakeko kashitiko kaitambula Ijipiti na mafuti oshe aje alinga bubi mwafwa ya kujeneka kwija na kulinga Cilika ca Mapapela.
20 “Ha litangwa olyo, ha bingenjo bya tubalu bakasonekaho ngwabo, ‘Kujela kwapwa kwa Yehova!’ Co bindeho bya mu njibo ya Yehova bikapwa ngwe malonga a ku mutula. 21 Bindeho byoshe mu Jelusalema na mu Juda bikapwa bya kujela, co bikapwa bya Yehova wa maswalale. Boshe baje bakaija na kwana milambu bakutelekela mu bindeho bimo. Ha litangwa olyo, kukukakala lalo kaKanana* mu njibo ya Yehova wa maswalale.”
Kulumbununa “Yehova Nanuka.”
Taleni Biñanda bya Kushongo ha B15.
Nambe “north.”
Nambe “anjikwata mu lisho.”
Nambe “kusebuka.”
Nambe “mikanjo ya bulemu.”
Nambe “cana.”
Nambe “byabindondo.”
Lijwi na lijwi “limanya.”
Nambe hamo “Awa mesho.”
Kulumbununa, tuminango twa muti tuje tunakoyoka bushuka.
Kyubiti imo yapwile hamolika na masentimita 44.5. Taleni Biñanda bya Kushongo ha B14.
Kulumbununa citenga nambe mutonga wa kupangesa mu kupima seteko ibatumbwile ngwabo efa. Efa yapwile hamo na malita 22. Taleni Biñanda bya Kushongo ha B14.
Nambe “loto.”
Nambe “loto.”
Kulumbununa Babilonia.
Nambe “north.”
Nambe “south.”
Nambe “north.”
Kulumbununa cipangi cendi ca kupwa muka-kuyula na kupwa kapilistu.
Taleni Biñanda bya Kushongo ha B15.
Nambe “tempele.”
Lijwi na lijwi “njinapande.”
Nambe “siwa.”
Nambe hamo “limanya lya kukola,” lya kufwa ngwe limanya lya emeri.
Nambe “bilongesa.”
Nambe “kulongwa.”
Nambe “kulongwa.”
Nambe “Simpeni.”
Nambe “Simpeni.”
Nambe “ku shongo ya cizalo.”
Lijwi na lijwi “lihwimina hali Damasika.”
Nambe “mwela wa kubanda.”
Nambe “muka-kulyatelela.”
Cisholoka kulumbununa kayando ka banu bendi.
Nambe “nahyana; banamwobola.”
Nambe “cimulu.”
Nambe “donki wa nkomba.”
Kulumbununa Yufreti.
Nambe “binjambi ba mu njibo.”
Nambe “banalingi manseno; bananene biyobo.”
Lijwi na lijwi “kaposhi ka mu mbango,” kulumbununa munu wa seho; mwata.
Lijwi na lijwi “ngunzi,” kulumbununa mukwasi.
Nambe “muka-kwana bipangi.”
Nambe “Bana ba bindumba ba kukola.”
Lijwi na lijwi “bapeselesele.”
Lijwi na lijwi “litsitsibala.”
Nambe “muku.”
Nambe “lilonga.”
Nambe “mu mwela wabo unapande.”
Nambe “bulemu.”
Nambe “bulemu.”
Nambe “akazeya manene.”
Lijwi na lijwi “mukati ka maboko obe.” Kulumbununa, ha nulo nambe mu mwongo.
Nambe “baje banjizema.”
Nambe “bimanga.”
Nambe “ikatsa.”
Kulumbununa nganda ibanendeka ha vesi 2.
Lijwi na lijwi “ku kalunga-ndonga.”
Nambe “north.”
Nambe “south.”
Nambe “bikecela kwenda,” ngwe bije binalikwata na lisika.
Kulumbununa Kalunga-ndonga wa Kutsa.
Kulumbununa Kalunga-ndonga wa Meditrenia.
Nambe “co umo na umo akalwisa mukwabo.”
Ou donki yanaseme donki na kabalu.
Nambe “bakalemese.”
Nambe hamo “muka-mingoso.”