Muthzivuka Ndi?

Kuma vuthunga vene ngwavo kuthañulu vanu vakele na kukuvulula shaku mu mahya a vakwavo ndi?

KU MATEO 13:24-26, Yesu wendekele ngwendi: “Vumwene vwa mwilu vunapu ngwe munu umo wakuvile vimbuto vyavivwa mu lihya lyendi. Vuthsiki vumo, omwo vanu voshe valalele tulo, chitothzi chendi wethzile na kukuvululamo shaku muje mukati ka tiliku, cho waile. Omwo vimbuto vyamenene na kukola, cho vyashangumukile kwima vinona, athinoni shaku yamenene.” Vaka-kuthoneka mavulu vavangi vanayongola ngwavo echi chithimo hamo kethi cha vuthunga, oloni vithoneka vya mashiko a vaLoma vya kuthañulu vimwetha ngwavo chapwile cha vuthunga.

Mukanda umo ulumbununa vya Mbimbiliya umwetha ngwavo: “Kukuna shaku mu lihya lya munu, mu kulinga shambandinga wapwile mulonga wakama mu mashiko a vaLoma. Awa mashiko anenethele ngwavo vanu kethi valingemo thimbu yoshe. Muka-kulilongetha vya mashiko Alastair Kerr ngwendi mu 533 C.E. Mwene wa vaLoma Justinian wathonene mukanda wa mashiko (Digest) aje akele mu mikanda yakama ya vaka-kuthona mashiko a vaLoma mu myaka ya ma 100-250 C.E. Mu mukanda wa mashiko (Digest, 9.2.27.14), Ulpian nendekamo vya muka-kulilongetha vya mashiko uje wathonekele vya ñanda ya nguvulu wa vaLoma Celsus wa mu chita cha myaka cha mu chivali. Shaku muvakele na kuikuva mu lihya lya munu, yakele na kuviyitha vimbuto. Omu mu livulu lya Digest vathonekelemo lalo vyuma vyanapandele kufweta munu kuli vavenya lihya uje ivanaviyithila vimbuto vyendi.

Evi vyuma vyavivi vyakele na kulingiwa mu Vumwene vwa vaLoma kuthañulu, vimwetha ngwavo chithimo cha Yesu chapwile cha vuthunga.

VaLoma vanene vantwama va vaYunda va mu Yundeya ndthzili ya kulinga vika, mu chiita cha myaka cha kulivanga?

HA THIMBU oyo, Yundeya yakele mu chiyulo cha vaLoma vaje vavakele na kutwamenena kuli nguvulu na mbunga yendi ya mashwalale. Chipangi chendi chakama chapwile cha kutambwila lithimu vaLoma na kunena kwoloka. VaLoma vakele na ndthzili ya kuvindika vanu kulinga vyuma vije kuvilitombola na mashiko na kunyanyametha voshe vaje vapokola mashiko. VaLoma vethzililile kuvatwamenena kuli vantwama va mu mutambela wavo.

Nkuta ya vaka-Munga [Sanhedrin] ikeyo yapwile nkuta yakama ije yakele na kuthompa viñanda kwetheketha na mashiko a vaYunda. Mu Yundeya mwakele lalo vinkuta vyavingi vyavindondo. Evi vinkuta vikevyo vyakele na kutala ha milonga yakama neyi yaindondo, kujeneka kuvavindika kuli vaka-kuyula va vaLoma. Oloni vinkuta vya vaYunda kuvavitavethele kuthompa viñanda vya vukenya, echi chapwile chipangi cha vaLoma. Echi chalingiwile omwo vaka-Munga vathompele Setefano na kumwasha mamanya na kumuthsiya.—Vili. 6:8-15; 7:54-60.

Nkuta ya vaka-Munga ya vaYunda yakele na ndthzili ya kutala ha milonga yakama. Oloni Emil Schürer ngwendi: “VaLoma vakele na kutala ha milonga imo kwa likalyavo ngwe muvalingilile ha milonga ya kupokola mashiko.” Chakumwenako chinapu cha ntwama wa mashwalale Kalaundyase Lisiyase uje wakele kapositolo Paulu mu kamenga, okuni wapwile kaLoma.—Vili. 23:26-30.