Banakazi, Bika Bimunapande Kulyakela Kwisi ya Banalume Beni?

“Mutwe wa munakazi napu munalume.”—1 KOLI 11:3.

KAPOSITOLO Paulu wamwesele mwamubwa mwanabwahesela byuma Yehova omwo wendekele ngwendi “mutwe wa munalume woshe napu Klistu” co “mutwe wa Klistu napu Njambi.” (1 Koli 11:3) Cilongesa cinahu camwesele ngwaco Yesu wamwene ngwendi kwapwile kubezika kwakama manene kulyaka kwisi ya Yehova Njambi uje wapwa Mutwe wendi, Klistu ikeye mutwe wa banalume boshe baje bapwa baka-Klistu. Klistu wazibilile banu ngozi, wapwile wamubotsi, wa mema ku mbunge, co lalo wazemene banu. Mukemwo mubanapande kufwila banalume baje bapwa baka-Klistu maneneni kuli banakazi babo.

² Banakazi co, iya mutwe wabo? Paulu wasonekele ngwendi “mutwe wa munakazi napu munalume.” Banakazi banapande kuzibisisa bati awa majwi a kuhwiminina? Kuma banapande kupangesa eci cinangulo nga bashomboka ku munalume wa kujeneka kukulahela ndi? Kuma kulyaka kwisi kulumbununa ngwabo munakazi napande lika kwoloka kulu mu bulo, co munalume ikeye lika napande kwangula byakulinga ndi? Byuma muka binasa kulingisa munakazi bamushangazale?

“Njikamupangela Mukwasi”

³ Njambi ikeye wabwahesele ngwendi kukale umo apwa mutwe wa bakwabo. Mwamanesele kutanga Adama Yehova Njambi wendekele ngwendi: “Keti mwamubwa munalume kukala endi lika. Njikamupangela mukwasi wa kulipanda nendi.” Njambi mwatangele Eva, Adama wabwahelelele manene mwafwa wakele oni na kabusamba na mukwasi mukemwo wendekele ngwendi: ‘Ou ikeye citsiya ca ku bitsiya byange na situ ya ku situ yange.’ (Kusha 2:18-24) Ba Adama na Eva bakele na lilabelelo lya kukita bana ba kulumbunuka baje bapandele kuyoya mu paradaisi hano hasi myaka yoshe mu kubwahelela.

⁴ Calubinda, bisemi betu bakulibanga batengulukilile Njambi, ngeci babatundisile mu lihya lya Edeni, co kubapwile lalo ba kulumbunuka. (Tandeni Loma 5:12.) Oloni Njambi anga wamwene ngwendi munalume ikeye napande kupwa mutwe wa munakazi. Nga munalume apangesa mwamubwa nzili yendi ha kupwa mutwe, co lalo munakazi nendi alyaka kwisi, bawana bukwasi bwakama na kupwa ba kubwahelela mu bulo. Munakazi aliziba ngwe mwalizibilile Yesu uje walyakele kwisi ya Yehova uje wapwa Mutwe wendi. Simbu kanda aije hano hasi Yesu ‘wabwahelele ku mesho a Yehova ha litangwa na litangwa.’ (Visi 8:30) Ano matangwa banalume kubasa kupangesa nzili yabo mu kulumbunuka ha kupwa mitwe, co lalo banakazi kubasa kulyaka kwisi mu kulumbunuka. Oloni nga banalume na banakazi batwalelelaho kupanga na nzili mu kukabangeya eci cinangulo, co bapwa ba kubwahelela mu bulo bwabo nameme ha simbu ino.

⁵ Munalume na munakazi baje bapwa baka-Klistu bapwa ba kubwahelela mu bulo nga bakabangeya cinangulo ca mu Bisoneka cije cendeka ngwaco: “Mu cizemo ca kuzema bandolome, lizemeni manene umo na mukwabo. Mu kulisingimika umo na mukwabo, pweni bakulibanga.” (Loma 12:10) Co munalume na munakazi banapande kupanga na nzili mangana ‘balizibile ngozi umo na mukwabo, kulizibila mema ku mbunge, na kulikonekela umo na mukwabo na mbunge imo.’—Efeso 4:32.

Nga Mwalyambata na Munu muka-Kujeneka Kukulahela

⁶ Batico nga muka-limbo lyeni kesi na kupangela Yehova? Kakangi, muwana ngweni munalume ikeye kesi na kupangela Yehova. Nga byuma binafu ngoco, munakazi napande kuyoya bati na munalume wendi? Mbimbiliya yakumbulula ngwayo: “Eni banakazi lyakeni kwisi ya banalume beni mangana nga kuli bamo baje kubesi na kwononoka lijwi base kubakokweya kwa kujeneka lijwi kwitila mu bilinga bya banakazi babo, mwafwa balimwena bilinga byeni bya kujela na kasingimiko keni kakama.”—1 Petulu 3:1, 2.

⁷ Mbimbiliya ishongangeya banakazi kulyaka kwisi ya banalume babo, nameme bene baka-kujeneka kukulahela. Nga munakazi akala na futisi yaibwa nasa kulingisa munalume wendi ashake kuzibuka binakukwasa munakazi wendi akale na futisi yaibwa. Munalume nasa kushungwiya kulilongesa busunga, co mu kwita kwa simbu nendi nasa kushangumuka kupangela Yehova.

⁸ Batico nga munalume kashaka busunga? Bisoneka bishongangeya banakazi baka-Klistu baje banashomboka kumwesa bifwa bya sipilitu simbu yoshe nameme kulinga ngoco kunasa kukaluwa. Cakumwenako, mukanda wa 1 Kolinte 13:4 ngwawo: “Cizemo cili na mbunge ya kubandamena.” Ngeci munakazi muka-Klistu uje nashomboka napande kutwalelelaho kuyoya na munalume wendi mu “kulikehesa kwoshe, na kuwa mbunge, na mbunge ya kubandamena,” na kumwesa cizemo cendi ha kukolesa. (Efeso 4:2) Sipilitu ya Njambi ya kujela yasa kukwasa munakazi wa kushomboka uje wapwa muka-Klistu atwaleleho kumwesa bifwa byabibwa nameme keti kwakwasi kulinga ngoco.

⁹ Paulu wasonekele ngwendi: “Njinakanyama mu byuma byoshe mwafwa ya uje akanjana nzili.” (Filp 4:13) Sipilitu ya Njambi yasa kukwasa baka-Klistu baje bali mu malo balinge byuma byabingi bije kubasa kulinga kwa kujeneka ei sipilitu. Cakumwenako, nga muka-limbo lyeni amilinga mwamubi munasa kusinganyeka bya kumwilwisila bubi. Oloni Mbimbiliya yanangula baka-Klistu boshe ngwayo: “Keti mwilwisile munu bubi. . . . Mwafwa banasoneka ngwabo: “‘Yange njilinga shambandinga, yange njilwisila.’” (Loma 12:17-19) Co lalo, mukanda wa 1 Tesalonika 5:15 utunangula ngwawo: “Munapande kumona ngweni naumo wahi elwisila mukwabo bubi, oloni simbu yoshe lifwiteni kulinga byuma byabibwa kuli umo na mukwabo na ku banu boshe.” Sipilitu ya Yehova itukwasa tulinge byuma bije bitunasa kumona ngwetu kutwasa kubilinga. Ngeci, tulombeni sipilitu ya kujela kuli Njambi mangana itukwase.

¹⁰ Yesu watumwesele mwamubwa mwakuyoyela na banu baje batulinga mwamubi nambe kwendeka byuma byabibi hali yetu. Mukanda wa 1 Petulu 2:23 ngwawo: “Mubakele na kumutuka, kabelwisilile matuka, mwakele na kuyanda, kashungwiiye munu, oloni walyakele mu maboko a uje akasompo mu busunga.” Tunapande kukabangeya mwanja wendi waubwa. Keti mulubale mwafwa ya futisi yaibi ya bakweni. Baka-Klistu boshe babanangula ngwabo: “Kaleni na mema ku mbunge na kupwa ba kulikehesa. Keti mwilwisile bubi nambe kwilwisila matuka.”—1 Petulu 3:8, 9.

Kuma Munakazi Napande Kwoloka Lika Kulu Ndi?

¹¹ Kuma kulyaka kwisi kulumbununa ngwabo banakazi kubasa kwendeka biyongola byabo kukundama ku naanga nambe mu byuma byeka ndi? Embwe. Yehova nana banalume na banakazi bipangi byabingi. Cakumwenako, Yehova nangula banu ba kupwa 144,000 mangana bakapwe bimyene na tupilisitu hamo lika na Yesu, mwakayula hano hasi. Banakazi nabo banabangula. (Ngala 3:26-29) Ngeci, Yehova nana banakazi cipangi, kashakele ngwendi bakale likangoco embwe.

¹² Cakumwenako, mu Mbimbiliya banakazi bapolofwetele. Ku Njwele 2:28, 29 bapolofwetele ngwabo: ‘Njiketila sipilitu yange hali munu na munu bana beni ba banalume naba ba banakazi bakapolofweta. . . . Ha matangwa aje, njiketila sipilitu yange nameme hali bangamba ba banalume naba ba banakazi.”

¹³ Bandongesi ba Yesu ba kweta ku 120 baje balikungulwilile mu mulili wa helu mu Yelusalema ha Pentekosita ya 33 C.E., bapwile banalume na banakazi. Boshe batambwile sipilitu ya Njambi. Mukemwo kapositolo Petulu welukilile kwendeka majwi endekele Joele. Petulu wendekele ngwendi: “Eci cikeco cibendekele kwitila muli kapolofweto Joele ngwabo: ‘Njambi ngwendi, ‘mu matangwa a mamaneselelo, njiketila sipilitu yange ha miyati yoshe ya banu, co bana beni ba banalume naba ba banakazi bakapolofweta . . . ; njiketila sipilitu yange hali bindungo bange ba banalume naba ba banakazi, co bakapolofweta.’”—Bili 2:16-18.

¹⁴ Mu simbu ya baka-Klistu bakulibanga, banakazi bapangele na nzili cipangi ca kwambulula. Bambulwilileko bakwabo bya Bumwene bwa Njambi na kulingako byuma bikwabo bya kukundama ku cipangi ca kwambulula. (Luka 8:1-3) Cakumwenako, kapositolo Paulu watumbwile Febi ngwendi “muka-kupangela mu cikungulukilo ca Senkeliya.” Co lalo, mwamenekele bakwabo bapangele nendi, Paulu watumbwileko mazina a banakazi bamo ba kulongwa kwambateselela na “Trifena na Trifosa, banakazi baje bali na kupanga na nzili muli Mwata.” Wendekele lalo na bya Pesisi ngwendi “mukwetu itwazema, mwafwa napanga na nzili muli Mwata.”—Loma 16:1, 12.

¹⁵ Mu matangwa etu, ha banu ba kutubakana 7 milioni baje bali na kupanga cipangi ca kwambulula muzimbu waubwa wa Bumwene bwa Njambi bwingi banapu banakazi. (Mateo. 24:14) Co bwingi bwabo bapwa baka-kwambulula ba simbu yoshe, bamishinali, bamoco bali na kupangela ha Mbetele. Muka-kwimba Ndabiti wembile ngwendi: “Shukulu Kalunga washikile lishiko, co banakazi babangi bambulwile muzimbu.” (Myaso 68:11) Tuli na kulimwena busunga bwawa majwi. Yehova wamona cipangi cibali na kupanga banakazi mu kwambulula muzimbu waubwa na kushulisilila cizango cendi kupwa ca seho manene. Obu bunapu bukaleho bumwesa ngwabo nameme banakazi baje bapwa baka-Klistu banapande kulyaka kwisi, oloni kukulumbununa ngwabo banapande kwoloka lika kulu.

Banakazi Babali Baje Kubolokele Lika Kulu

¹⁶ Nga Yehova ali na kwana banakazi bipangi byabingi, kuma banalume kubapandele kwihula banakazi babo simbu kanda bangule kulinga byuma bimo byakama ndi? Nga balinga ngoco bamwesa ngwabo bali na mana. Bisoneka binendeka ha banakazi babangi baje bendekele nambe kulinga byuma bimo kwa kujeneka kubasula kuli banalume babo. Tusimutwiyeni hali aba banakazi babali.

¹⁷ Sala, munakazi wa Abilahama watwaleleleho kuleka munalume wendi ngwendi asheke munakazi wendi wamucibali na munendi mwafwa ya kujeneka kasingimiko. ‘Eci cuma cafutwile manene Abilahama ku mbunge.’ Oloni Njambi wamwene ngwendi biyongola bya Sala byapwile byabibwa. Yehova walekele Abilahama ngwendi: “Keti ulinyenge hali Ishimela na hali ndungo yobe Hangale. Linga omu mwanakuleka Sala.” (Kusha 21:8-12) Abilahama wononokele Yehova, watolililile kuli Sala, co walingile byamulombele munakazi wendi.

¹⁸ Tusimutwiyeni hali Abingaile uje wapwile munakazi wa Nabale. Omwo Ndabiti wakele na kutewa Mwene Saulu uje wakele na kumuzibila cipululu, wakele na kubanda ha bisimbu byabingi kuyehi na butanga bwa Nabale. Ndabiti na banu bendi, kubambatele cimuna nambe umo wa Nabale, oloni banyungililile butanga bwoshe. Nameme ngoco, Nabale “wapwile wa kukaluwa manene, na bilinga byendi byapwile byabibi,” co ‘washawile’ banu ba Ndabiti. Nabale wapwile munalume wa kujeneka seho, co lalo wapwile “cilema.” Omwo banu ba Ndabiti bamulombele byakulya, Nabale wabominine. Abingaile walingile bika mwazibile byuma byalingiwile? Kwakujeneka kulomba Nabale, “bwasi-bwasi Abingaile wambatele mikasha ya makende ya kupwa 200, na binjeke bibali bya bilambu bya kushula na binyu, na bimanga batanu ba kwoca, na mitonga likumi na ibali ya bimbuto bya binona bya kwoca na mikasha-kasha 100 a mikolobozi ya bushuka bwa binyu na makende 200 amabwa a mikuyu akuma” wabyanene Ndabiti na banu bendi. Kuma byuma byalingile Abingaile byapwile byabibwa ndi? Mbimbiliya ngwayo: “Shukulu Kalunga wahisile Nabale, co watsile.” Mu kwita kwa simbu, Ndabiti wambatele Abingaile.—1 Samwe 25:3, 14-19, 23-25, 38-42.

‘Munakazi Ibanapande Kushangazala’

¹⁹ Bisoneka byashangazala munakazi uje akalingi byuma mu kulitombola na cizango ca Yehova. Mukanda wa Visimo unendeka hali ou “munakazi wa seho” ngwawo: “Seho yendi inatubakana mamanya a lumbi! Munalume wendi wamukulahela, co kakapu kahutu. Matangwa a kuyoya kwendi oshe, akalingila munalume wendi byuma byabibwa, kesi byabibi embwe.” Co lalo, “akendeka na lyobwa-obwa na mana. Simbu yoshe muka-kuundangana, co akenga bije banajeneka naanga yendi. Co bana bendi bakamwesa kubwahelela kwabo, co munalume wendi amushangazala.”—Visi 31:10-12, 26-28.

²⁰ Byuma muka byasa kulingisa munakazi bamushangazale? Mukanda wa Visimo 31:30 ngwawo “Citso ca munu cikakwisa, na bubwa bwa cihanga cendi bwapwa bwa ngoco, oloni munakazi uje asingimika Shukulu Kalunga bakamushangazala.” Byuma byalibungila mu kusingimika Yehova binambateselela na kulyangwila kulyaka kwisi ya baje banangula Yehova ngwendi bapwe mitwe. Mbimbiliya ngwayo “mutwe wa munakazi napu munalume,” ngwe omwo “mutwe wa munalume woshe napu Klistu.” Co “mutwe wa Klistu napu Njambi.”—1 Koli. 11:3.

Kandeleleni ku Bwana Bwanamyana Njambi

²¹ Kuli byuma byabingi binapande kulingisa baka-Klistu baje banalyambata bakandelele kuli Njambi. Basa kupwa babusamba na kupwa ba kubwahelela mu bulo bwabo. Maneneni banapande kukandelela kuli Njambi uje nabana bwana bwa bulo mwafwa bubalingisa balikuwile hamo buyoye na kulikwatasana mu kupangela Yehova. (Lute 1:9; Mika 6:8) Njambi uje wabwahesele ngwendi kukale bulo azibuka byuma bije byasa kulingisa baje banalyambata bapwe ba kubwahelela. Simbu yoshe lingeni byuma mu kulitombola na cizango cendi, co ‘kubwahelela kwa Yehova kumitakamesa,’ nameme muno mu matangwa a kukaluwa.—Neh. 8:10.

²² Munalume muka-Klistu uje wazema munakazi wendi ngwe mwalizema ikeye babenya azibila munakazi wendi mema ku mbunge. Co munakazi wendi uje wazema Njambi amusingimika na kuwisila kumo mu byuma byoshe bibalinga. Co cuma cakama, mwanja wabo waubwa wana bumpau kuli Yehova Njambi.

Mwanuka Ndi?

• Yehova nabwahesa ngwendi beya banapande kupwa mitwe, co beya banapande kulyaka kwisi?

• Mwafwa bika baje bali mu bulo banapande kulisingimika umo na mukwabo?

• Muka-Klistu wa kushomboka napande kuyoya bati na munalume wendi uje kesi na kupangela Njambi?

• Mwafwa bika banalume banapande kwihula banakazi babo simbu kanda bangule byuma byakama?