Kukala Na Lilabelelo Nameme Kuli Tuyando

“Kukakala kukaluwa ha simbu ya matangwa a kukotoka.”—2 TIMATEO 3:1.

KUMA mwamonaho nambe kuziba byuma binatako ndi?

● Mushongo uje utsiya banu babangi.

● Banu babangi baje balanduka ku njala.

● Lindunduma lije libiisa binjibo bya banu na kutsiya banu babangi-bangi.

Mu biñanda binatako, tusimutwiya manene ha biñanda bya cifweci. Co lalo munanguka ngweni Mbimbiliya yendekele cimweja ngwayo ebi byuma bikalingiwa mu “matangwa a kukotoka.”

Ebi biñanda kubabisonekele mangana bimimwese ngwabyo byuma binakaluwa mu kaye. Tukulahela muli na kulimwenabyo nambe kulizibilabyo. Oloni banabisoneka mangana bikanyamese lilabelelo lyeni. Banabisoneka mangana bimikwase kumona ngweni kulishulisilila kwobu bupolofweto bwa kupwa 6 kumwesa ngwabo “matangwa a kukotoka” ololo ahwa. Banu bamo kubakulahela ngwabo tuli mu matangwa a kukotoka. Oloni ebi biñanda bitukwasa tumone bukaleho bumwesa ngwabo tuli mu matangwa a kukotoka, co ololo byuma byabibi bihwa.

1. Mandunduma

“Kukakala mandunduma akama.”—LUKA 21:11.

● Winnie, mbututu wa mwaka umo na bingonde biwana, bamuwanene mu njibo yasiukile mukwakele lindunduma mu Haiti. Cibunga cimo ca mizimbu ya ha TV camuzibile ali na kulila. Winnie wobokele, oloni bisemi bendi kubobokele.

BIKA BILI NA KULINGIWA? Mukwakele lindunduma lyakama mu Haiti mu 2010 mu January, banu ba kutubakana 300,000 batsile. Co binjibo bya banu ba kweta ku 1.3 milyoni byabihile! Eli lindunduma keti likelyo lika lindunduma lyakama linakalako. Kutunda mu April 2009 kweta mu April 2010, kunakala mandunduma akama a kweta ku 18 mu kaye koshe.

BAMO NGWABO: Kukwesi mandunduma amangi, kulingila lika ano matangwa kuli makina, co banu bali na kuzibuka ngwabo kuli mandunduma kutubakana mubakele na kuzibukila kunima.

KUMA MUKEMWO BENE NDI? Nangukeni ngweni Mbimbiliya kuyendekele bya nambala ya mandunduma mu matangwa a kukotoka. Oloni inendeka ngwayo “kukakala mandunduma akama” “mu mitambele ya kuliseza-seza,” co anapu cimo ca bizibukiso bya matangwa a kukotoka.—Mako 13:8; Luka 21:11.

YENI MUMONAN BATI? Kuma ano matangwa kuli mandunduma akama ngwe muyendekelele Mbimbiliya ndi?

Mandunduma keti akewo lika amwesa ngwawo tuli na kuyoya mu matangwa a kukotoka. Anapu lika bumo bwa bupolofweto buli na kulishulisilila. Tusimutwiyeni ha bupolofweto bwa mu cibali.

[Majwi]

Mandunduma ananene bukalu.

[Majwi a Kuzimbula Babenya]

© William Daniels/Panos Pictures

2. Njala Yakama

‘Kukakala njala ya lyangengela.’—MAKO 13:8.

● Munalume umo wezile mwimbo libatumbula ngwabo Quaratadji mu lifuti lya Niger mangana akuyoyelemo kutewa alanduka ku njala. Co babushoko bwendi bamo nabo bezile kutewa njala. Oloni uje munalume walale ha linala likalyendi. Bika byakelelele likalyendi. Sidi, babenya limbo wendekele ngwendi: “Kasa kushuka baka-naanga yendi. Ngeci, kashaka kubatalelela oku balanduka ku njala.”

BIKA BILI NA KULINGIWA? Mu kaye koshe, munu umo ha banu 7 kesi na byakulya bya kupwamo ha litangwa na litangwa. Nambala ya banu bali na kutsa njala yalibwezelela manene mu mitambela imo ya Africa, muje mulinga munu umo hakati ka banu batatu ali na kutsa njala. Lingeni ngwe kuli cisemi wa munalume, cisemi wa munakazi na mwana. Nga kuli lika byakulya bya banu babali, iya alala na njala? Munalume, munakazi, indi mwana? Ebi bikebyo bibali na kuliwana nabyo banu bamo ha litangwa na litangwa.

BAMO NGWABO: Mu kaye muli byakulya byabingi bije bibanasa kulya banu boshe. Banu banapande kupangesa lika byuma mwamubwa.

KUMA MUKEMWO BENE NDI? Eyo. Ano matangwa, bandimi bali na kulima byakulya byabingi kutubakana kunima. Bifulumende bya banu binapandele kutala mwamubwa byakulya bili muno mu kaye mangana keti kukale njala. Oloni nameme baneseka kulinga ngoco ha myaka yaingi ineti, kubasele kumanesa njala.

YENI MUMONA BATI? Kuma majwi ali ku mukanda wa Mako 13:8 ali na kulishulisilila ndi? Nameme ano matangwa mana a banu analibwezelela, kuma njala inahu ndi?

Mandunduma na njala bikanene bukalu bukwabo lalo. Obu bukalu nabwo bunapu cizibukiso ca matangwa a kukotoka.

[Majwi]

“Banike babangi bakatsi ku mishongo ya kufwa ngwe pneumonia na mishongo ya mwimo, kakangi bakatsi mwafwa ya kujeneka kukala na byakulya bya kupwamo.”​—ANN M. VENEMAN, UJE WAPWILE NTWAMA WA MUNANGO WA MUNGA YA UN UJE UTALA BYA BANIKE.

[Majwi a Kuzimbula Babenya]

© Paul Lowe/Panos Pictures

3. Mishongo

“Kukakala mishongo ya kulitambwisa.”—LUKA 21:11.

● Bonzali, muka-kutala bya bukangule bwa banu mu lifuti limo lya Africa, washakele kukwasa baka-kupanga mu mikoti baje bakele na kubinja mushongo wa Marburg.a Walombele bukwasi kuli baka-kupanga mu fulumende baje bakele mu nganda yakama, oloni kawanene bukwasi bwatondele. Munima ya bingonde biwana, bukwasi bwatondele bwawaniwile, oloni ha simbu oyo, te natoko laja. Banu bashakele kukwasa bakebo bamutambwisile mushongo wa Marburg.

BIKA BILI NA KULINGIWA? Mishongo ya kufwa ngwe pneumonia, HIV/AIDS, T.B, malaliya na mishongo ya mwimo ili na kutsiya banu babangi mwaka na mwaka. Mu myaka ya ololo, eyi mishongo inatsii banu ba kweta ku 10.7 milyoni. Mu endekesi ikwabo, eyi mishongo yakele na kutsiya munu umo munima ya masekondi atatu.

BAMO NGWABO: Kuli mishongo yaingi ano matangwa mwafwa na banu mu kaye banatumu.

KUMA MUKEMWO BENE NDI? Nambala ya banu mu kaye yalibwezelela manene. Oloni banu banawana lalo bingila bikwabo mwakusakela mishongo. Ngeci, mishongo inapandele kutepuluka. Oloni keti bikebyo bili na kulingiwa.

YENI MUMONA BATI? Kuma kuli mishongo ya kulitambwisa ngwe muyendekelele Mbimbiliya ndi?

Mandunduma, njala na mishongo binaka banu mu bukalu. Banu bamo bali na kuyandesa bakwabo. Bamoco banu bakabayandesa banapu banu baje banapande kubanyungilila.

[Majwi a kwinikila]

[Majwi]

“Kutsa ku mushongo cinapu cuma cacibi ngwe mukunapu kuliwa ku ndumba. Co lalo cinapu cuma cacibi manene kumona banu babangi batsa ku mushongo.”​——MICHAEL OSTERHOLM, MUKA-TULALA BYA MISHONGO YA KULITAMBWISA.

[Majwi a Kuzimbula Babenya]

© William Daniels/Panos Pictures

4. Kujeneka Cizemo

‘Banu bakapwa baka-kujeneka kutetela bakwabo.’—2 TIMATEO 3:1-3.

● Chris wa mu nganda ya North Wales mu UK, uje akalikwatasana na cibunga cije citala bya banu babali na kulinga mwamubi, wendekele ngwendi: “Litangwa limo, munakazi umo wezile, bamupupangele, njonowele na kumuzibuka. Banakazi bamo bakabalingi mwamubi, co bakapokoka bimbunge na kuliziba ngwe bangoco.”

BIKA BILI NA KULINGIWA? Mu lifuti limo mu Africa, munakazi umo ha banakazi batatu, bamulalele ku bwanike. Co lalo baka-kutondesesa mubatondesesele omwo mu lifuti, bawanene ngwabo bwingi bwa banalume bamwene ngwabo kupupa banakazi babo kunapande. Oloni banakazi keti bakebo lika babakalingi mwamubi. Mu Canada, ha kati ka banalume 10, banalume batatu babapupaho baka-limbo lyabo nambe kubalinga mwamubi mu bingila bikwabo.

BAMO NGWABO: Na laja bene ebi byuma kubyakele. Kulingila lika ano matangwa banu bali na kubyaka manene mbunge.

KUMA MUKEMWO BENE NDI? Ha myaka ineti, banu banendeka manene bya kujeneka kuyandesa bakwabo. Kuma oku kunatepulula obu bukalu ndi? Embwe. Banu babangi ano matangwa kubesi na cizemo.

YENI MUMONA BATI? Kuma mukanda wa 2 Timateo 3:1-3 uli na kulishulisilila ndi? Kuma banu babangi bali na kulizema umo na mukwabo mu naanga ndi?

Bupolofweto bukwabo buli na kulishulisilila bunatalesa ku lifuti-libu. Tusimutwiyeni biyendeka Mbimbiliya.

[Majwi]

“Banu babandondo lika bakambulula biñanda bya kubayandesa. Banakazi bamo bakabayandesa ha bisimbu bya kweta ku 35 asinoni bakambulula ku polisi.”​——MUNAKAZI UJE AKENDEKELAKO CIBUNGA CIJE CITALA BYA BANU BABALI NA KUYANDESA MU WALES.

5. Kubiisa Lufuti-libu

‘Njambi akanyongesa baje babiisa kaye.’—KUJOMBOLOLA 11:18.

● Mwata Pirri wakala na lihya lya binyu mu Kpor mu Nigeria. Oloni lihya lyendi lyabihile omwo mazi amangi etikilile mu mutambela mwakala. Wendekele ngwendi: “Awa mazi anatsii bisi betu, anatubiisa ha mubila, co anabiisa na bana ba bindonga, na hanjiliyoyeseloni hai.”

BIKA BILI NA KULINGIWA? Baka-kutondesesa bamo ngwabo ha mwaka, mazilo akakobela mu kalunga-ndonga akete ku matani 6.5 milyoni. Hafu yawa mazilo akapu mapulasitiki aje akambata myaka yaingi-ingi asina abola. Banu kubesi na kubiisa lika lifuti-libu, oloni bali na kubiisa na byuma bilimo. Baka-kutondesesa banawa ngwabo lifuti-libu litondeka kukala mwaka umo na bingonde bitanu asina byuma bibanabiisa banu mu mwaka umo byase kukala mwamubwa lalo. Baka-lipapelo lya mizimbu lya Sydney Morning Herald mu Australia ngwabo: “Nga nambala ya banu itwalelelaho kulibwezelela, co lalo banu batwalelelaho kupangesa mwamubi byuma, co mu 2035 kukatondeka lifuti-libu lya mu cibali.”

BAMO NGWABO: Banu bali na mana. Ngeci, basa kumanesa obu bukalu na kubwahesa mwamubwa lifuti-libu.

KUMA MUKEMWO BENE NDI? Banu babangi banendeka manene ha ñanda ei. Oloni banu anga bacili na kutwalelelaho kubiisa lifuti-libu?

YENI MUMONA BATI? Kuma twasa kubwahesa lifuti-libu kwa kujeneka bukwasi bwa Njambi ndi? Njambi natukulahesa ngwendi akabwahesa lifuti-libu.

Tunasimutwiya ha bupolofweto butanu buyendekele Mbimbiliya. Oloni Mbimbiliya yendekele lalo ngwayo mu matangwa a kukotoka kukalingiwa byuma byabibwa. Tusimutwiyeni ha bupolofweto bwa bu 6.

[Majwi]

“Njakele na kuliziba ngwange lihya lyange linapu ngwe paradaisi, oloni hano linapu ngwe mwela wa kumbilila mazilo.”​—ERIN TAMBER WA KU AMERICA, UJE WENDEKELE MUBYABIHILILE BYUMA OMWO MAZI ETIKILILE MU CIKUMA CA MEXICO MU 2010.

[Cipalo]

Kuma Njambi Ikeye Ali na Kunena Byoshe Ebi Ndi?

Twalimwena ngwetu Mbimbiliya yendekele cimweja byuma byabibi bili na kulingiwa ano matangwa. Kuma oku kulumbununa ngwabo Njambi ikeye ali na kubinena ndi? Kuma Njambi ikeye ali na kutunenela tuyando ndi? Mwasa kuwana bikumbululo mu capita 11 ya libulu lya Bika Biitulongesa Mbimbiliya?, libanasoneka Bakaleho ba Yehova.

[Majwi a Kuzimbula Babenya]

U.S. Coast Guard photo

6. Cipangi Ca Kwambulula mu Kaye Koshe

“Ebi biñanda byabibwa bya Bumwene bakabyambulula mu kaye mwoshe.”—MATEO 24:14.

● Vaiatea wakala mu mutambela wa kulishwata ha liñanda lya Tuamotu mu Pacific, co banu babandondo lika bakalamo. Oloni Bakaleho ba Yehova bendelele citingitingi mwakala Vaiatea. Bika bibaililileko? Mwafwa bashaka kulekako bakwabo bya muzimbu waubwa wa Bumwene bwa Njambi kwoshe-kwoshe kubali.

BIKA BILI NA KULINGIWA? Muzimbu wa Bumwene uli na kujalakana mu kaye koshe. Mu 2010, bakaleho ba Yehova bambulwile muzimbu waubwa ha maola a kweta ku 1.6 bilyoni mu mafuti a kweta ku 236. Kulumbununa ngwabo Mukaleho na Mukaleho wambulwile minutu 30 ha litangwa na litangwa. Ha myaka likumi ineti, banatuhwisa mabulu a kupangesa mu kulilongesa Mbimbiliya a kweta ku 20 bilyoni.

BAMO NGWABO: Muzimbu wa mu Mbimbiliya bashwile laja kuwambulula.

KUMA MUKEMWO BENE NDI? Ha myaka ineti, banu babangi banambulula muzimbu wa mu Mbimbiliya. Oloni banalingi ngoco ha simbu yaindondo lika, co lalo mu myela yaindondo lika. Oloni Bakaleho ba Yehova bali na kulinga cipangi ca kwambulula mu kaye koshe, co banu babangi bali na kuziba muzimbu waubwa. Banatwalelelaho na cipangi ca kwambulula nameme banu bamo banakala na kubalwisa. (Mako 13:13) Bakaleho ba Yehova kubesi kubafweta mubakambulula. Cipangi ca kwambulula cibakalingi, bali na kucikundwiiya na bwana bwa kulyanukila.

YENI MUMONA BATI? Kuma ‘muzimbu waubwa wa Bumwene bwa Njambi’ bali na kuwambulula mu kaye koshe ndi? Kulishulisilila kwobu bupolofweto kumwesa ngwabo kuli byuma byabibwa bilingiwa ololo ndi?

[Majwi]

“Tutwalelelaho kwambulula muzimbu waubwa wa Bumwene bwa Njambi kweta noho hakemikila Njambi cipangi.”​——LIBULU LYA MWAKA WA 2010 LYA BAKALEHO BA YEHOVA (YEARBOOK OF JEHOVAH’S WITNESSES.)

Ololo Kulingiwa Byuma Byabibwa!

“Mu kasimbu kakandondo lika baka-bubi bakahwa boshe njwa, oloni baka-kulikehesa bakaswana mu lifuti, co bakajolela na kukala mu kwoloka.”—MYASO 37:10, 11.

KUMA mushaka kumona awa majwi alishulisilila ndi? Tukulahela mushaka. Kuli byuma bitulingisa tukulahele ngwetu ololo awa majwi alishulisilila.

Biñanda bitunabanga kusimutwiya binamwesa bupolofweto bumo buje bumwesa ngwabo tuli na kuyoya mu “matangwa a kukotoka.” (2 Timateo 3:1-5) Njambi wahwimininine baje basonekele Mbimbiliya basoneke ebi biñanda mangana tukale na lilabelelo. (Loma 15:4) Kulishulisilila kwobu bupolofweto kumwesa ngwabo bukalu bwoshe butuli na kuliwana nabwo ololo buhwa.

Bika bikalingiwa munima ya matangwa a kukotoka? Bumwene bwa Njambi bukayula banu boshe. (Mateo 6:9) Tusimutwiyeni mubukafwila buyoye ha simbu oyo kwesekesa nomu muyendekela Mbimbiliya:

● Njala ikahwa. “Tiliku ipwe yaingi mu lifuti, hakamwa ya malundu hashule na bimbuto.”—Myaso 72:16.

● Kukukakala mishongo. ‘Naumo wahi akalinyenga ha kubinja.’—Isaya 33:24.

● Lifuti-libu likabwaha. “Mambo na lifuti lya kuma bikajolela, na bishani bikashamwina mu mambo.”—Isaya 35:1.

Obu bunapu lika bumo bwa bupolofweto buli mu Mbimbiliya buje buli hayehi na kulishulisilila. Bika bitulingisa tukulahele ngwetu ebi byuma biketa bene ha kulishulisilila?