Mu vingonde vyakaveleho, Hitoshi wombwele omwo wayongwele ngwendi vipangi vyendi vihwa. Ha kulivanga omwo vakele na kumwilula mangana akovele vipangi, Hitoshi wendekele ngwendi kakapanga chipangi chendi mu makuli embwe. Oloni munu uje wakele na kumwilula wendekele ngwendi, “Viyongola vyove vyavikalu kuvithzivithitha.” Nanga yendi na vavuthamba vendi vamukanyamethele mangana emane mbe mu chetheko echi, oloni ikeye washangumukile kukala na vimbunge vivali. Chakumwenako, wendekele ngwendi, “Njilithina ngocho kumwetha vuthunga mu kukulahela kwange.”

Ou muthzimbu wa Hitoshi umwetha ngwawo kethi ngwe vanu voshe vamona vuthunga kupwa vwa theho. Vanu vamo, maneneni vaka-mingotho vanatha kumona ngwavo kulinga vyuma mu vuthunga kunatha kuvavindametha. Munakathzi umo wa ku South Africa wendekele ngwendi, “Njikapanga na vanu vaka-kulinga vyuma mu makuli, ngechi vithimbu vimo njikashaka kuvatembwinina.”

Kukwitha kunapu ngila imo ivali na kupangetha manene vanu matangwa ano. Ku myaka ya kunima, Robert S. Feldman uje wanangukilile ha Univesiti ya Massachusetts Amherst wawanene ngwendi vakulunu vavangi vakakwithi vakwavo mu vyuma vyoshe vivathimutwiya. Wendekele ngwendi, “Twakomokele manene. Kutwathinganyekele ngwetu vanu vatha kukwitha vakwavo mu litangwa na litangwa.” Vanu vavangi kuvashakele munu wa kuvakwitha, oloni vakevo vakakwithi.

Mwafwa vika kukwitha na kwiva na vingila vyeka vya makuli vinatumu manene ano matangwa? Vanu vamona vati makuli? Twatha kujenjuka vati ku kulinga vyuma mu makuli?

Mutava awa majwi ndi? Tuvavoshe tunatha kuliwana na vukalu vwakama ngwe Samantha. Oloni ngila itwangula kumanethelamo vukalu imwetha vunu vwetu. Chakumwenako, nga twashaka kushweka vuvi vwetu thimbu yoshe, cho tumona makuli kupwa amavwa. Oloni kakangi makuli akanene vukalu nga vuthunga vunatungukwa. Tuthimutwiyeni ha vyuma vino.

MAKULI ALINGITHA MUNU VONWE KUMUKULAHELA

Vuthamba vukakanyama nga vanu valikulahela. Nga vanu vavali valikulahela, cho vatumbama mwamuvwa. Oloni kulikulahela kukwethi kwija mu litangwa limo lika embwe. Vanu vakalikulahela nga valithikametha na kuthimutwiya mwamuvwa na kulikwatha. Kukulahela munu kunatha kuhwa mu litangwa limo nga alinga vyuma mu makuli. Nga kulikulahela kunahu, kukapu kwakukalu kushangumuka kulikulahela lalo.

Vamikwithaho laja kuli kavuthamba keni imwamwene ngweni wamuvwa ndi? Mwalithizivile vati? Mpamo mwathzivile kuvihya. Munatha kulithziva vene ngocho. Makuli anatha kuthsiya vuthamba nameme vunakanyamene manene.

MUKA-MAKULI ALINGITHA VAKWAVO VAKALE NA MAKULI

Robert Innes uje wanangukilile ha Univesiti ya California wawanene ngwendi “makuli akashambukila.” Makuli tuwetheketha ku mushongo. Nga muthimutwiya na muka-makuli kushwa kumo, neni mukala na makuli.

Vika vimunapande kulinga mangana mujenjuke ku makuli? Mbimbiliya yatha kumikwatha. Taleni vyuma vimo viyinathimutwiya Mbimbiliya mu mutwe wa ñanda unatako.

Lijwi lya chiNgiliki livatengulula mu Mbimbiliya ngwavo “vuthunga” lyatunda ha kulumbununa chuma chije chachivwa manene. Vakalipangetha mu kulumbununa lalo chuma chije chivathzivila kuvwaha kuchitala.

Vaka-Kilisitu vanyunga majwi endekele kapositolo Paulu ngwendi: “Tushaka kulinga chuma cha vuthunga thimbu yoshe.” Vika vyalivungila mu kulinga ngocho?

NDTHZITA YA MUKATI KA MIVILA YETU

Vanu vavangi vakalitala mu kataleho mutondo na mutondo thimbu kanda vatuhuke ku mbunga. Vika vivakalingila ngocho? Mwafwa vakashaka kusholoka mwamuvwa. Oloni vunu vwetu vwa mukati vwalema manene kutuvakana kusholoka mwamuvwa, nambe kuthzala mwamuvwa. Vunu vwetu vwa mukati vunatha kuvwahetha, nambe kuviyitha sholokethi yetu ya ku muvila.

Lijwi lya Njambi lyendeka ngwalyo yetu vanu twajendamena ku kulinga vuvi. Ku Kushangumuka 8:21 vendeka ngwavo: “Kutunda ku vwanike vwavo viyongola vya vimbunge vyavo vyapwa vyavivi.” Nga tushaka tupwe va vuthunga, tunapande kulwitha vifwa vyetu vya kwonwa kulumbunuka. Kapositolo Paulu walumbunwine ndthzita yalwile mu muvila wendi. Wendekele ngwendi: “Omwo njivwahelela mu lishiko lya Njambi mukati ka muvila wange. Oloni njimona lishiko lyeka lili na kupanga mu muvila wange, lishiko lije lili na kulwitha lishiko lije linjinatava mu mbunge yange. Linanjipwitha chindthzinda cha lishiko lya vuvi lije lili na kupanga mu muvila wange.”—Loma 7:22, 23.

Chakumwenako, mbunge yetu inatha kutushongangeya kulinga vuvi, oloni kutwapandele kwechelela mbunge yetu itupwithe vindungo ku vuvi embwe. Tunapande kuwana mwakulingila. Nga tuvyana viyongola vyavivi, cho tupwa va vuthunga nameme tuyoyela hamo na vanu vaka-kulinga vyuma makuli.

KUHYANA NDTHZITA YA MU MIVILA YETU

Tunapande kukala na vifwa vyavivwa nga tushaka tupwe va vuthunga. Oloni vanu vavangi vakambata thimbu yailaha ya kuthinganyeka hali vakevo vavenya kutuvakana kuthinganyeka ha vifwa vyavo. Ngechi vakakwithi mangana vawane vivashaka. Mu livulu lya The (Honest) Truth About Dishonesty vendeka ngwavo: “Tukakwithi mangana tunyungilile vunu vwetu mu kushaka tusholoke kupwa vanu va vuthunga.” Ikeyeni kuli mashiko amavwa aje atukwatha tuthzivuke ngwetu kukwitha kwapwa kwakuvwa nambe kwakuvi ndi? Eyo kuwali.

Vanu vavangi mwaita kaye vanawana ngwavo Mbimbiliya yatha kukwatha. Mbimbiliya ili na mashiko amavwa manene aje anendeka ha vifwa vyavivwa. (Myatho 19:7) Yanangula vwino ha viñanda vya vuyoye vwa nanga na kupanga vipangi na futithi yaivwa na kulilongetha vya Njambi. Mbimbiliya inakwatha vanu ha myaka yaingi. Mashiko ayo na vindongi vyayo vipanga ku miyati yoshe na ku vanu voshe. Kutanda Mbimbiliya na kuthinganyeka vyuma viyendeka na kuvikavangeya, kutukwatha tulinge vyuma mu vuthunga.

Kuthzivuka vuthunga vwa mu Mbimbiliya kutukwatha vene tujenjuke ku kulinga vyuma mu makuli, oloni kuli vyuma vyeka lalo vije vitukwatha. Tuli na kuyoyela mu kaye ka vanu va vilinga vyavivi, cho vakatushongangeya tukave vifwa vyavo. Ngechi tunapande kulomba kuli Njambi atukwathe. (Filipi 4:6, 7, 13) Nga tulombela, cho Njambi atwana ndthzili ya kulinga vyuma vyavivwa na kupwa va vuthunga mu vyuma vyoshe.

VUVWA VUTUNDA MU KUPWA VA VUTHUNGA

Hitoshi ivanendeka ku maputukilo a ino mangazini, wavethzikile omwo vamuthzivukile kupwa munu wa vuthunga. Ha thimbu ino wakovela vipangi ku munu weka uje akamushangathzala ha kupanga vipangi mu vuthunga. Hitoshi wendekele ngwendi, “Njavwahelela kukovela vipangi vije vinjilingitha njipange na chitakutaku cha kujela.”

Omu mukemwo muvanamono vanu veka lalo. Achiyongoleni ha myanja ya vanu vaje vananganyala ha kukavangeya ndongi eyi ya mu Mbimbiliya ya ‘kulinga vyuma mu vuthunga thimbu yoshe.’

• Chitakutaku cha Kujela

  

  “Omwo njakele na myaka 13, njalikelele kukovela sikola mangana njipangele hamo na vethzi. Ngechi vimbongo vyavingi vinjakwatele njaviwanene mu vwithzi. Omwo njashombokele, yange na munalume wange twashangumukile kulilongetha Mbimbiliya na Vakaleho va Yehova. Twanangukile ngwetu Yehovaa Njambi wathzinda vilinga vya makuli, ngechi twatengulwile yoyethi yetu. (Vithimo 6:16-19) Kweta mu 1990 twalikundikile kuli Yehova, cho vatumbwitikile kupwa Vakaleho va Yehova.

  Kunima, mu njuvo yange mwashulile vikwata vya kwiva, oloni ino thimbu kumwethi vikwata vya kwiva. Chitakutaku change chinajele. Njikandelela Yehova ha kunjikwatha kuthethza vilinga vya makuli vinjakele navyo ha myaka yaingi kunima. Njikathuvuluka ha litangwa na litangwa mwafwa njathzivuka ngwange Yehova ali na kunjithzivila kuvwaha.”—Cheryl, Ireland.

  

  “Omwo mukulunu wa kampani wanangukile ngwendi njinavyana kutambula mathzika-kanwa ku munu umo washakele kulanda vyuma, wanjilekele ngwendi: ‘Njambi yove ikeye na kulingitha mangana tukukulahele. Kunapu kuvethzika kwakama kupanga nove ha kampani yetu.’ Kulinga vyuma mu vuthunga thimbu yoshe, kukalingitha chitakutaku change chipwe cha kujela ku mesho a Yehova Njambi. Kukanjilingitha lalo njathe kukwatha nanga yange na vakwetu vapwe va vuthunga.”—Sonny, Hong Kong.

• Kupwa wa Kwoloka

  

  “Njapwa nji mwato ku chishete cha vimbongo chakama mu lifuti. Vaka-vipangi vamona kukala na vimbongo kupwa kwa theho kutuvakana kulinga vyuma mu vuthunga. Vakendeka ngwavo, ‘Kukwethi vukalu nga kupangetha tumakuli twatundondo mu kunena vufuko.’ Oloni kulinga vyuma mu vuthunga kunanjinenela kwoloka. Njinalishiki kulinga vyuma mu vuthunga, nameme kulinga ngocho kunena vukalu. Vanu vanjikoveletha vipangi vanjikulahela ngwavo kunjatha kuvakwitha.”—Tom, United States.

• Vanu Vamithingimika

  

  Kapitau kange ku vipangi wanjilekele ngwendi njendeke makuli ha vyuma vimo vivevile ku vipangi, oloni njavyanene. Omwo vatondethethele na kuwana vethzi, vavenya kampani wanjishangathzalele ha kwendeka vuthunga. Tunapande kuthimpa athina twatha kupwa va vuthunga mu kaye kano ka kujeneka vuthunga. Nga tupwa va vuthunga, cho vanu vatukulahela na kututhingimika.”—Kaori, Japan.

Mu kupwa va vuthunga muli vuvwa. Tukala na chitakutaku cha kujela, tupwa va kwoloka, cho lalo vanu vatuthingimika. Mutava awa majwi ndi?