Kostas ngwendi: “Nange na Sophiaa twalyambatele ha myaka ya kutuvakana 39, oloni watokele munima ya kuvinja thimbu yakama. Vavuthamba vakele na kunjikwatha manene, cho njakele mbunge ku vipangi. Oloni hanima ya mwaka umo, njalithzivile manene vuthiwa. Thimbu yoshe njakele na kuthziva manene kuvavala ku mbunge. Kuneti myaka itatu kutunda hathsililile munakathzi wange, oloni hanga njikathzivi kuvavala ku mbunge.”

Munathsitha kavushoko keni ndi? Nga mukemwo, cho mwatha kulithziva ngwe mwalithzivilile Kostas. Kuthsitha munu iwalyambata nendi nambe kavushoko nambe kavuthamba, kukavavaletha manene mbunge. Vaka-kulilongetha vya vanu vaje vanapokoka vimbunge mwafwa ya kuthsitha, navo vakatava ngocho. Livulu limo ngwalyo: “Kuthsitha kukathzivitha manene kuvavala ku mbunge ha thimbu yailaha.” (The American Journal of Psychiatry) Ngechi, uje ali na kuthziva manene vuthiwa atha kulihula ngwendi: ‘Ovu vuthiwa vwambata thimbu ya kupwa hali? Tangwa njikavwahelela lalo ndi? Njatha kuhyana vati ovu vukalu?’

Evi vihula vanavikumbulula muno mu Toneni! Ñanda inatako imwetha vimunapande kuthzivuka nga munathsitha. Viñanda vikwavo vimwetha vingila vije vimikwatha mutepulule ku vuthiwa.

Twakulahela ngwetu viñanda vinatako vithzembeleka voshe vaje vanapokoka vimbunge mwafwa ya kuthsitha.

Nameme vaka-kulilongetha vakendeka ngwavo munu akamwetha vuthiwa kamandondo kamandondo, oloni munu na munu wakala na ngila yendi yakamwethelamo vuthiwa. Kuma ngila ivakamwethelamo vanu vuthiwa imwetha ngwayo vamo vakalithzivi manene vuthiwa, veka kuvethi kuthziva manene vuthiwa ndi? Embwe. Nameme kulila kunatha kutepulula ku vuthiwa vwali navwo munu, oloni kukwethi ngila imo lika ya kumwethelamo vuthiwa. Munu atha kumwetha vuthiwa kwetheketha na chithemwa chendi, chifwa chendi, vyuma vyanaliwana navyo na ngila yanathsilamo kavushoko kendi.

VAJE VANATHSITHA VAKALITHZIVI VATI?

Vaje vanathsitha kuvatha kuthzivuka muvalithzivila hanima ya matangwa. Oloni kuli vukalu vuvakamono. Tuchithimutwiyeni ha vukalu vuno:

Kulithziva manene kuthzeya. Vaka-kuthsitha vakalili na kushaka kumona kavushoko kavo, cho vakalithzivi ku mbunge futu maneneni nga vanuka nambe kulota munu ivanathsitha. Nga munu ivathzema nathsi, vakathsi chinthsima, cho kuvethi kutava ngwavo nathsi. Tiina anuka mwalithzivilililemo mwathsile munalume wendi Timo. Wendekele ngwendi: “Njathsile chinthsima, cho kunjathele kulila. Njapokokele manene mbunge, cho vithimbu vimo njakele na kwonowa kuhwima. Kunjatavele ngwange munalume wange nathsi.”

Kushota mbunge, kuluvala na kulithziva kukala na mulonga. Ivan wendekele ngwendi: “Munima ya kuthsa kwa munetu Eric wa myaka 24, nange na munakathzi wange Yolanda twaluvalele. Twalikomokelele mwafwa kutwapwile vanu va kuluvalaluvala. Twalithzivile kukala na mulonga mwafwa twathinganyekele ngwetu ngwe twafwitanganene manene ngwe munetu kathsile.” Alejandro nendi walithzivile kukala na mulonga munima ya kuthsitha munakathzi wendi. Wendekele ngwendi: “Njathinganyekele ngwange hamo nji munu wamuvi mukemwo Njambi nanjechelela mu kayando. Njalithzivile lalo kukala na mulonga ha kuthinganyeka ngwange Njambi ikeye nanjechelela mu kayando.” Kostas itunendeka mu ñanda inahu, wendekele ngwendi: “Vithimbu vimo njaluvalelele Sophia ngwange kapandele kuthsa. Njalithzivile kukala na mulonga ha kukala na vithinganyeka vya chifwa echi, mwafwa kuwapwile mulonga wendi.”

Kujeneka kuthinganyeka mwamuvwa. Vithimbu vimo vithinganyeka vya munu vikapu vya kuhenga. Chakumwenako, munu uje nathsitha atha kuthinganyeka ngwendi, atha kuthziva uje nathsi nambe kumumona. Uje nathsitha atha lalo kuwana vukalu vwa kwakela mana ku vyuma nambe kuvyanuka. Tiina wendekele ngwendi: “Vithimbu vimo njatha kuthimutwiya na munu, oloni mbunge yange ili kweka. Timo mwathsile, njakele mu vukalu. Njathzeyele mwafwa ya kujeneka kwakela mbunge ku vyuma.”

Kulyangununa ku vanu. Uje nathsitha, akashaka kukala kwa likalyendi. Kostas wendekele ngwendi: “Kunjakele na kushuvuluka kukala hamo na vaje vali mu malo nambe vathzike.” Munakathzi wa Ivan, Yolanda wendekele ngwendi: “Kunjashakele kukala hamo na vanu vaje vendeka ha vukalu vwavo vwavundondo nga njivwetheketha novu vwange. Vamo vakele na kutuleka ngwavo vana vavo vali na kulinga mwamuvwa. Njakele na kuthziva kuvwaha, oloni mu thimbu yaindondo lika, njakele na kutundithako mbunge. Nange na munalume wange twathzivukile ngwetu mu kuyoya muli vukalu, oloni kutwakele na ndthzili ya kulifwita na vukalu.”

Kujeneka kulikangula. Kujeneka kushaka kulya, kuhokama na chilavulavu. Aaron mwathsithile vaishe, wendekele ngwendi: “Kunjakele na kumona tulo. Vuthsiki na vuthsiki njakele na kwinduka ha thimbu ya kulifwa mu kuthinganyeka lika vatate.”

Alejandro kathzivukile mushongo wakele na kuvinja, wendekele ngwendi: “Njakele na kuthziva ngwe kuli mushongo unjendela mwafwa ya vuthiwa.” Ngechi ha vithimbu vyavingi ndotolo wakele na kunjilula, oloni wakele na kunjileka ngwendi njili mwamuvwa. Kukapwa muje njalithzivile mwamuvwa. Nameme Alejandro kuvamuwanene na mushongo, oloni walingile mwamuvwa kulimona na ndotolo. Vuthiwa vwatha kwonowetha muvila ukale na ndthzili ya kulwitha mishongo.

Kwonowa kupanga vipangi vya theho. Ivan ngwendi: “Mwathsile Eric twakele na chipangi cha kuleka vavushoko, vavuthamba na kuje kwakele na kupanga na vavenya njuvo yakele na kufwetela. Kwakele lalo mapapelo a vaka-mashiko atwapandele kushulithilila. Cho lalo twapandele kutanda vyuma vyoshe vyakele navyo. Evi vyuma vyoshe twapandele kuvyaka mbunge, nameme twakele mu vuthiwa na kuthzeya manene.”

Oloni vamo vakawana vukalu vwa kupanga vipangi vyakele na kupanga munu ivanathsitha. Vukevwo vukalu vwakele navwo Tiina. Wendekele ngwendi: “Timo ikeye wakele na kutala vya kutulika vimbongo na vyeka lalo. Oloni hano chinapu chipangi change, cho chinavwethzelela ku vishoti vyange. Njikalihula ngwange njatha kupanga vyoshe lika lyange kwa kujeneka vukalu ndi?”

Vukalu vutunendeka vumwetha ngwavo kethi kwakwathi kukoletha nga munu nathsitha, mwafwa vaje vanathsitha kavushoko kavo vakavavaletha manene vimbunge, oloni kuthzivukila chimweja vukalu vukatundu mu kuthsitha, kukwatha munu alivwahethele. Thzivukeni ngweni kethi voshe vanathsitha valiwana na vukalu vwoshe vutunendeka muno mu ñanda. Cho lalo vaje vanathsitha vatha kukoletha nga vathzivuka ngwavo kuthziva vuthiwa kukwavihile.

NJATHA KUPWA WA KUVWAHELELA LALO NDI?

Vimunapande kuthzivuka: Vuthiwa kuvwethi kwambata myaka yoshe, vukahu mukwita kwa thimbu. Oku kukulumbununa ngwavo munu evala kavushoko kendi uje nathsi. Kuthziva kuvavala kukahu kamandondo kamandondo. Oloni vyuma vimo nambe vithimbu vyatha kulingitha munu anuke kavushoko kendi uje nathsi. Mukwita kwa thimbu vamo vakakala mwamuvwa na kwaka lika mbunge ku vipangi vya ha litangwa na litangwa, maneneni nga uje nathsitha ali na vavushoko na vavuthamba vaje vamukwatha, cho lalo nga nendi alinga vije vimutakametha.

Kuthziva vuthiwa kukambata thimbu ya kupwa hali? Vamo kukambata vingonde. Vakwavo mwaka nambe ivali. Veka cho vakambata thimbu yakama.a Alejandro ngwendi: “Yange njakele manene mu vuthiwa ha myaka itatu.”

Thimpeni. Akeni mbunge ku vipangi vyeni vya ha litangwa na litangwa, cho thzivukeni ngweni vuthiwa kuvwethi kwambata myaka yoshe. Kuma kuli vimo vimwatha kulinga mangana mutepulule ku vuthiwa vweni ndi?

Kethi vyuma vyoshe vivendeka vanu vikwatha munu alikolethe mu vuthiwa, mwafwa munu na munu wakala na ngila yakathzivilamo vuthiwa ngwe mutunendekela kumaputukilo. Vyuma vije vikwatha umo, mukwavo kuvimukwatha.

Nameme ngocho, kuli vyuma vimo vinakwatha vanu vavangi. Evi vyuma vinapu vinangulo vya mu Mbimbiliya, livulu lya kuthañulu muje mwakala mana.

1: TAMBULENI VUKWATHI KULI VAKA-NANGA YENI NA VAVUTHAMBA

• 

  Vaka-kulilongetha vanawana ngwavo oku kukekwo kukwatha manene munu alikolethe mu vuthiwa. Oloni vithimbu vimo mwatha kushaka kukala lika lyeni. Munatha lalo kuluvalela vaje vashaka kumikwatha. Kethi yeni lika mukalithzivi ngocho.

• Kethi muthinganyeke ngweni thimbu yoshe munapande kukala na vakweni, oloni kethi mulyangunune manene kuli vakevo, mwafwa kulutwe mukatonda vukwathi vwavo. Lekeni vakweni vimushaka nevi kumushaka ha thimbu oyo.

• Kwetheketha nomu mumulithzivila, anguleni thimbu imushaka kukala na vakweni nei imukala lika lyeni.

CHINANGULO: “Vanu vavali vapwa vavavwa kutuvakana munu umo . . . Nga umo wavo awila hathi, cho mukwavo atha kumukwatha na kumwindula.”​—Muka-kwambulula 4:9, 10.

2: LYENI VYAKULYA VIJE VIKWATHA MUVILA NA KWEHA VWEHO VWA KUTAKAMETHA MUVILA

• Vyakulya vije vitakametha muvila vimikwatha mutepulule ku vishoti nga munathsitha. Lyeni vushuka vwa kulithethzathethza, vithapathapa na vyakulya vije vili na mapuloteni.

• Nweni manene mema na mandilinki amavwa.

• Nga muli na lifutu lya kulya, cho lyeni muvundende kushwakumo. Mwatha kwihula lalo ndotolo yeni vyakulya vimunapande kulya.a

• Kuya na kupashala na vweho vwa kukanyametha muvila vikatepulula ku vishoti. Vweho vwa kutakametha muvila, vamo vukavakwatha vanuke vifwa vyavivwa vya uje nathsi nambe kwivala kamandondo vuthiwa vwavo.

CHINANGULO: “Naumo wahi wathzinda muvila wendi vavenya. Oloni aulitha na kuulela.”—Efeso 5:29.

3: WANENI THIMBU YAINGI YA KULALA

• 

  Kulala kwapwa kwa theho, maneneni kuli vaje vali mu vuthiwa, mwafwa vaje vanathsitha vakathzeye manene.

• Nangukeni theteko ya vyakulya vije vili na caffeine na vwala vumukanu, mwafwa vyatha kumyonowetha kumona tulo.

CHINANGULO: “Kuhwimako kamandondo kwakuvwa kutuvakana kuundangana manene na kusheka lihundthzi.”—Muka-kwambulula 4:6, NWT.

4: PWENI VAKA-KUTENGULULA KU VYUMA

• 

  Thzivukeni ngweni vanu valithethza muvakathzivila vuthiwa. Kutundaho lalo munapande kuthzivuka vyuma vimikwatha kutepulula ku vuthiwa.

• Vamo ngwavo nga valeka vakwavo vuthiwa vwavo, vakalithziviko hehu vakwavocho kuvashakele kwendeka vuthiwa vwavo. Vaka-kulilongetha vali na viyongola vya kulithethzathethza ha ñanda imwetha ngwayo kwendeka vuthiwa vwali navwo munu kukekwo kukwatha munu alikolethe. Nga mushaka kuleka mukweni mu muli na kulithzivila, oloni mulithindiya cho, shangumukeni kamandondo kuleka kavuthamba keni wa ha mbunge viyongola vyeni.

• Vamo ngwavo vakalikoletha mu vuthiwa nga valila, vakwavo ngwavo vakalikoletha mu vuthiwa nambe valila kamandondo lika.

CHINANGULO: “Mbunge na mbunge ithzivuka vukalu vwayo.”—Vithimo 14:10.

5: KETHI MULITHZILITHE VYUMA VIJE VYATHA KUMINENELA VUKALU

• 

  Vaka-kuthsitha vamo vakanu manene vwala na mambanda a kupendetha mangana vatepulule ku vuthiwa vwavo. Kunwa manene kukoveletha munu mu vukalu vwakama. Munu alithziva lika hehu kamandondo, oloni vukalu vutundamo vupwa vwakama manene. Tondeni vingila vyavivwa vije vimikwatha mutepulule ku vishoti.

CHINANGULO: “Tulijeletheni ku vyuma vyoshe vije vijwaletha muvila.”—2 Kolinte 7:1.

6: PANGETHENI MWAMUVWA THIMBU YENI

• Vanu vavangi vakamono ngwavo nga vawanako thimbu ya kulingako vipangi vimo, kukavakwatha vajeneke kuthinganyeka manene ha vuthiwa vwavo.

• Mwatha kutepulula ku vuthiwa vweni nga mulikwatathana mwamuvwa na vakweni, kulilongetha vyuma vyaviha nambe kuya na kupashala.

• Mukwita kwa thimbu, vyuma vitenguluka. Munanguka ngweni vuthiwa vweni vuya na kutepuluka kamandondo kamandondo.

CHINANGULO: “Vyuma vyoshe vili hano hathi vili na thimbu yavyo, . . . Thimbu ya vuthiwa na thimbu ya kujolela, kuli thimbu ya kulila na thimbu ya kukina.”—Muka-kwambulula 3:1, 4.

7: KALENI NA CHINONEKO

• 

  Kethi mwishwale kukala na chinoneko chachivwa.

• Kulyakela thimbu ya kulala, ya kupanga nambe ya vyuma vyeka, kwakuvwa manene.

• Kuthzethzama mu vipangi vyavivwa kutepulula ku kuthziva manene vuthiwa.

CHINANGULO: “Omwo Njambi natavetha ngechi munu avwahelele, kakalishoshomwena lalo manene ha vundondo vwa matangwa endi a kuyoya.”—Muka-kwambulula 5:20.

8: KETHI MUTHZAMBULE KWANGULA VYA KULINGA

• Vavangi vaje vakathzambula kwangula vya kulinga munima ya kuthsitha, vakaliveye.

• Nga chitava, itithenimo tahi thimbu, athina mujaluka, kutonda chipangi cheka, nambe kumbila vyuma vya kavushoko keni uje nathsi.

CHINANGULO: “Matumbe a munu uje a panga na ndthzili amunenela vyuma vyavingi, oloni vaje vathzambula kuviwana vapwa lika tuhutu.”—Vithimo 21:5.

9: ANUKENI KAVUSHOKO KENI

• 

  Vanu vavangi vaje vanathsitha ngwavo, kwakuvwa kulinga vyuma vije vivanukitha uje nathsi.

• Mwatha kulithziva mwamuvwa nga muyongola vikupulo nambe kuthona mu livulu vyuma vimushaka kwanuka.

• Tulikeni vyuma vije vimikwatha kwanuka vyuma vyavivwa, cho viyongoleni nga mwawana thimbu.

CHINANGULO: “Yongoleni ha matangwa a kunima.”—Kwituluka mu Mashiko 32:7.

10:KUTENIKO VUNGENDTHZI

• Yeniko vungendthzi.

• Nga kuya vungendthzi vwavulaha kuchitava, cho mwatha kulingako vyuma vije vimishuvulwitha, ha litangwa limo nambe avali, ngwe kuya na kupashala, kuya ku miziyamu, nambe kwendetha munyau.

• Nambe kupangako vipangi vyeka ha thimbu yaindondo kumikwatha mulikolethe mu vuthiwa.

CHINANGULO: “Tuyeni ku mambo kwetu lika tukahwimeko tahi.”—Mako 6:31.

11:KWATHENI VAKWENI

• 

  Anukeni ngweni ha thimbu imukwatha vakweni neni muli na kuwana vukwathi.

• Shangumukileni kukwatha vavushoko na vavuthamba veni vaje vali manene na vuthiwa hali kavushoko keni nathsi, vaje vatonda munu wa kuvathzembeleka.

• Kukwatha na kuthzembeleka vakweni kumikwatha mupwe va kuvwahelela lalo.

CHINANGULO: “Muli kujolela kwakama manene mu kwana kutuvakana mu kutambula.”—Vilinga 20:35.

12:ILULENI VYUMA VIMUMONA KUPWA VYA THEHO

• Vuthiwa vwatha kumikwatha kuthzivuka vyuma vya theho.

• Thinganyekethetheni mumuli na kuyoyela.

• Nga chitava, cho tengululeniko vyuma vimo.

CHINANGULO: “Mwamuvwa kuya ku njuvo kuje kuli vuthiwa, kutuvakana kuya ku njuvo kuje kuli chiwano, omwo vaje vali na kuyoya vanapande kulyanukitha ngechi kuthsa chatuvandamena yetu tuva voshe.”—Muka-kwambulula 7:2.

Oloni, kukwethi vyuma vyatha kumanethelela vuthiwa vweni vwoshe. Nameme ngocho, vaje vanathsitha vanalimwena ngwavo kupangetha vyuma vitunendeka muno mu chilongetha kunavathzembeleka manene. Vyuma vitunathimutwiya kethi vikevyo lika vimanetha vuthiwa vwoshe vwa vanu. Oloni nga muvipangetha vimikwatha mutepulule ku vuthiwa vweni.

VAKA-KUTONDETHETHA VANAWANA VYUMA VIJE VIKWATHA VAJE VANATHSITHA KAVUSHOKO KAVO. Vikumbululo vivanawana vyalitombola na majwi a mu Mbimbiliya, livulu livathonekele kuthañulu. Oku kumwetha ngwavo viñanda vya mu Mbimbiliya kuvyethi kutenguluka nameme kuneti myaka yaingi. Mu Mbimbiliya mwakala vinangulo vije kutwatha kuwana mu mavulu eka, cho vikathzembeleka manene vaje vanathsitha.

• Mbimbiliya ituthzembeleka ngwayo vavushoko vwetu vaje vanathsi kuvethi na kuyanda

  Mukanda wa Muka-kwambulula 9:5 ngwawo, “vathsi nechi vene vathzivuka chahi.” Cho lalo “Matumbe [avo] oshe ahwa.” (Myatho 146:4) Mbimbiliya lalo inetheketha kuthsa ku kulala tulo.—Yowano 11:11.

• Kukulahela manene Njambi wa chithzemo kututhzembeleka

  Mukanda wa Myatho 34:15, NWT ngwawo: “Mesho a Yehovaa akakenge hali vaka-vuthunga, cho matwi endi akathzivi mutambi wavo wa kulila.” Kuleka Njambi mutuli na kulithzivila kwitila mu lilombelo kunapu ngwe kunwa vyemba vije vitukangwitha. Kutulingitha tupwe vavuthamba vavavwa va Ishamatanga yetu uje atha kututhzembeleka.

• Kukulahela vyuma vyavivwa vya kulutwe

  Thzivukeni ngweni, Njambi akathangula vaje vali mu vimbumbo cho vakayoya lalo. Mbimbiliya inelukila kwendeka eyi ñanda. Inendeka ha vyuma muvikafwila kulutwe ngwayo, Njambi “akathikumuna mithothzi yoshe ku mesho [etu]. Cho kukukakala kuthsa nambe vuthiwa nambe kulila nambe kukemanga.”—Kujombolola 21:3, 4.

Vanu vaje vakulahela Yehova Njambi vavenya Mbimbiliya, vakalikoletha mwafwa vathzivuka ngwavo akathangula vavushoko vwavo. Chakumwenako, Ann uje wathsithile munalume wendi hanima ya kulyambata ha myaka 65, wendekele ngwendi: “Mbimbiliya yakulahetha ngwayo vavushoko vwetu vaje vanathsi kuvethi na kuyanda, cho Njambi akuthangula voshe vaje vali mu vithinganyeka vyendi. Awa majwi akanjitakametha munjikathinganyeka munalume wange uje wathsa.”

Tiina itunavanga kwendeka, ngwendi: “Kutunda hathsililile Timo, njalimwena mwananjikwathela Njambi mu vukalu vwange vwoshe. Cho lilavelelo lya kuthanguka kwa vathsi livanendeka mu Mbimbiliya linapu lya vuthunga. Linanjikwatha njitwaleleleho kulikoletha kweta noho hanjikalimwena na Timo lalo.”

Awa majwi analitombola na vyuma vivakulahela vanu vaje vatava majwi avanathoneka mu Mbimbililya. Nga muthinganyeka ngweni vikulahetho vya mu Mbimbiliya vinapu vya makuli nambe vya kulota lika, cho tondethetheni, mangana mulimwene ngweni vyuma viyakulathetha vinapu vya vuthunga. Mulimwena ngweni Mbimbiliya ikeyo ikwatha manene vaje vanathsitha.

LILONGETHENI VYAVINGI HA LILAVELELO LITULI NALYO HA VATHSI

Kengeni mavindiyo ha wembusaiti yetu ya jw.org Nyatekeni ha MIKANDA >MAVINDIYO

VYUMA MUKA VIKALINGIWA KU VATHSI?

Vika vikalingiwa kuli yetu nga tunathsi? Chikumbululo cha mu Mbimbiliya chathakututhzembeleka na kukala na lilavelelo

Nyatekeni ha MIKANDA >MAVINDIYO (Video Category: The Bible > Bible Teachings)

MUSHAKA KUTHZIVUKA MUTHZIMBU WAUVWA NDI?

Muno mu kaye munatumu mithzimbu yaivi, kuli kumwatha kuwana muthzimbu wauvwa? Eyi vindiyo ithzimbula Mbuloshuwa ya Muthzimbu Wauvwa Wakutunda Kuli Njambi!

Nyatekeni ha MIKANDA >MAVINDIYO (Video Category: Our Meetings and Ministry >Tools for the Ministry)