Biñanda bya Kupangesa mu Mukanda wa Biwano wa Buyoye Bwetu Baka-Kilistu na Cipangi Cetu
JANUARY 6-12
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 1-2
“Yehova Atanga Byuma bya Kuyoya ha Kaye”
(Kushangumuka 1:3, 4) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Kukale ceke.” Co ceke casholokele. 4 Njambi wamwene ngeci ceke cinabwaha. Asinoni wangunwine ceke ku lisusulungu.
(Kushangumuka 1:6) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, kukale bukambwila bwangunune mema ngeci akale mu mitambela ibali ya kulyangununa. Co ebi byalingiwile.
(Kushangumuka 1:9) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Mema a mwisi ya lilu alikungulwile mu mutambela umolika ngeci kusholoke libu lyakuma.” Co calingiwile.
(Kushangumuka 1:11) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Ha nunda hamene miyati yoshe ya bimena, bije bya kwima bimbuto bya binona, nebi bya kwima bushuka.” Co eci calingiwile.
it-1 527-528
Byuma bya Kutanga
Ha Litangwa lya Kulibanga, Njambi wendekele ngwendi: “Kukale ceke.” Co misha ya ceke yetile mu mashelwa. Oloni kuje kwatundile ceke kukwakele na kusholoka ha simbu oyo. Casholoka ngwe eci ceke casholokele kamandondo kamandondo ngwe mwendekelele muka-kunungulula umo wa lizina lya J. W. Watts mu libulu lya A Distinctive Translation of Genesis. Wendekele ngwendi: “Co ceke cakeleko kamandondo kamandondo.” (Kus 1:3) Njambi wangunwine ceke na lisusulungu, co watumbwile ceke ngwendi Litangwa, lisusulungu walitumbwile ngwendi Butsiki. Oku kumwesa ngwabo kaye kakele na kulizenga omwo kazengulukile litangwa. Co omwo mutambela wa ngangela wakele mu ceke, mutambela wa kangombe kayambi wakele mu lisusulungu.—Kus 1:3, 4.
Ha Litangwa lya mu Cibali, Njambi watangele bukambwila omwo walingisile “mema ngeci akale mu mitambela ibali ya kulyangununa.” Mema amo asalele hasi, oloni amangi aile mwilu. Co alingisile kukale bukambwila. Njambi watumbwile obu bukambwila ngwendi Lilu. Oloni keti lilu kuje kwakala bingongonosi na byuma bikwabo bya mwilu mwafwa bingongonosi na byuma bikwabo bije byakala mwilu kubyakele mu mema aje aile mwilu.—Kus 1:6-8.
Ha Litangwa lya mu Citatu, sipilitu ya Njambi yakungulwile hamo mema a hano hasi. Ngeci nunda yasholokele, co Njambi waitumbwile ngwendi Lifuti Libu. Co lalo ha litangwa eli, Njambi walingisile kukale mwila na miyati yoshe ya bimena bya kwima bimbuto bya binona, nebi bya kwima bushuka. Kubyalizilile bikebyo bibenya. Eyi miyati itatu ya bimena yasele kumena mu bwingi kwesekesa na ‘miyati yayo.’—Kus 1:9-13.
(Kushangumuka 1:14) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Kukale byeke mwilu ngeci byangunune mutanya ku butsiki, bipwe bizibukiso bya kumwesa matangwa, na myaka, na bisimbu bya myaka,
(Kushangumuka 1:20) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Mu mema mukale bikashama ba kulisezaseza, co tuzila bapulule ha bukambwila.” Co calingiwile.
(Kushangumuka 1:24) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Ha nunda hakale tusitu ba kuyoya ngwe ku miyati yabo yoshe, bimuna na aba ba mu shwata bakama na aba babandondo na aba ba kulikoka.” Co calingiwile.
(Kushangumuka 1:27) Ngeci bene, Njambi watangele munu mu cifwa cendi babenya. Co mu cifwa ca Njambi wabatangele munalume na munakazi.
it-1 528 ¶5-8
Byuma bya Kutanga
Ku Kushangumuka 1:16, NWT tunanguka ngwetu kubapangesele lijwi lya Cihebelu lya ba·ra lije lilumbununa “kutanga.” Oloni banapangesako lijwi lya Cihebelu lya a·sah lije lilumbununa “kulinga.” Mukanda wa Kushangumuka 1:1 wendeka bya kutanga “lilu.” Oku kulumbununa ngwabo Njambi watangele litangwa, ngonde na bingongonosi simbu kanda Litangwa lya mu Ciwana lyete. Ha litangwa lya mu ciwana Njambi walingisile litangwa, ngonde na bingongonosi bitwe ceke ha lifuti libu na mu bukambwila bwalyo. Mbimbiliya muinendeka ngwayo ‘Njambi wakele bije byeke kwilu ngeci bitwile ceke hano hasi,’ imwesa ngwayo litangwa, ngonde na bingongonosi byashangumukile kumoneka hano hasi, co byamonekele ngwe bili mu bukambwila bwa kaye. Ngeci, byapwa “bizibukiso bya kumwesa matangwa, na myaka, na bisimbu bya myaka.” Mu kwita kwa simbu, byatwamenene banu mu bingila byabingi.—Kus 1:14.
Ha litangwa lya mu citanu, Njambi watangele byuma bya kuyoya hano hasi. Katangele lika cuma cimo ca kuyoya mangana ciye na kulitengulula na kupwa byuma bikwabo bya kuyoya bya kulisezaseza. Oloni Njambi wapangesele nzili yendi mu kutanga byuma byabingi bya kuyoya. Mbimbiliya ngwayo: “Njambi watangele bikashama bakama ba mu mema a kalunga, na bikashama boshe ba kulisezaseza na tuzila boshe ba kulisezaseza.” Njambi wabwahelelele na byuma byatangele, co wabibezikisile na kwendeka ngwendi “semunwineni, mutume.” Ngeci, byuma bya kuyoya byasele kutuma mwafwa Njambi wabitangele na nzili ya kwasa kusemunwina “ngwe ku miyati yabyo.”—Kus 1:20-23.
Ha Litangwa lya bu 6 “Njambi watangele tusitu boshe ba hasi ngwe ku miyati yabo na bimuna ngwe ku miyati yabo, na byoshe bya kulikoka hasi, ngwe ku miyati yabyo.” Co Njambi wamwene ngwendi bipangi byendi binabwaha ngwe bya kulibanga.—Kus 1:24, 25.
Ku mamaneselelo a litangwa lya bu 6 lya kutanga byuma, Njambi watangele cuma cije calisezele manene na byuma byoshe byatangele, co cakele na nzili helu lya tusitu, oloni cakele mwisi ya tungelo. Eci cuma capwile munu uje ibatangele mu cifwa ca Njambi. Mukanda wa Kushangumuka 1:27 unendeka mu bwihi ngwawo “Njambi wabatangele munalume na munakazi,” oloni mukanda wa Kushangumuka 2:7-9, NWT umwesa ngwawo Yehova Njambi wamungile munu kutunda ku likungu lya hasi, co wahwiminine muku wa kuyoya mu majulu endi, co munu wapwile mwonyo wa kuyoya. Njambi wamubwaheselele paladaisi mangana ipwe limbo lyendi. Oku kulumbununa ngwabo Yehova wapangesele byuma byabangele kutanga mu kaye mangana atange munu. Kutundaho, watangele munakazi kutundilila ha mati ya Adama. (Kus 2:18-25) Munima ya kutanga munakazi, muyati wa banu wapwile wa mutunu.—Kus 5:1, 2.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 1:1) Ha kulibanga Njambi watangele lilu na kaye.
Sayansi Yasa Kumikwasa Bati?
Myaka ya kaye na lilu
Baka-sayansi ngwabo kaye kali na myaka ikokela ku 4 bilyoni, co lalo ngwabo lilu lili na myaka 13 nambe 14 bilyoni. Mbimbiliya kuyamwesele litangwa nambe mwaka ubatangele kaye na lilu. Co lalo kuyendekele ngwayo kaye kali na myaka yaindondo. Vesi ya kulibanga mu Mbimbiliya ngwayo: “Ha kulibanga Njambi watangele lilu na kaye.” (Kus 1:1) Ngeci, nameme baka-sayansi basa kutondesesa kwesekesa na mashiko abo amo a busunga.
(Kushangumuka 1:26) Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Ololo oni tutangeni munu wa kulifwa netu na mu cifwa cetu. Ngeci bakakale na moko ya kuswana bisi na tuzila, na tusitu boshe na bimuna bakama na aba babandondo na aba ba kulikoka.”
it-2 52
Yesu Kilistu
Kapwile Ishamatanga. Nameme Yesu wapangele na Ishe mu kutanga byuma, oloni kapwile Ishamatanga ngwe Ishe. Nzili ya kutanga byuma nambe ngwetu sipilitu ya kujela yatundile kuli Njambi. (Kus 1:2; Mya 33:6) Yehova ikeye akana nzili ya kuyoya ku byuma byoshe, ngeci nzili ya kuyoya kwa byuma byoshe bije bitwasa kumona na bije kutwasa kumona yatunda kuli Yehova. (Mya 36:9) Yesu kapwile Ishamatanga, oloni Njambi wamupangesele lika mu kutanga byuma. Yesu nendi wendekele ngwendi Njambi ikeye watangele byuma byoshe ngwe mubyendekela Bisoneka byoshe.—Mat 19:4-6.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 1:1-19) Ha kulibanga Njambi watangele lilu na kaye. 2 Kaye kakele kangoco ka mupulungwa. Lisusulungu lyafwikile byuma byoshe byakele mu nzinga, oloni Munzinzime wa Njambi wakele na kutengenya hakamwa ya mema. 3 Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Kukale ceke.” Co ceke casholokele. 4 Njambi wamwene ngeci ceke cinabwaha. Asinoni wangunwine ceke ku lisusulungu. 5 Asinoni Njambi watumbwile ceke ngwendi “Mutanya,” co lisusulungu walitumbwile ngwendi “Butsiki.” Cingwezi lyatokele, co mutondo lyakile, lije lyapwile litangwa lya kulibanga. 6 Asinoni Njambi wendekele ngwendi, kukale bukambwila bwangunune mema ngeci akale mu mitambela ibali ya kulyangununa. Co ebi byalingiwile. 7 Ngeci bene, Njambi watangele bukambwila na kwangununa mema a kwisi yabwo na mema a hakamwa yabwo. 8 Njambi watumbwile buje bukambwila ngwendi “Lilu.” Cingwezi lyatokele, co mutondo lyakile, lije lyapwile litangwa lya mu cibali. 9 Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Mema a mwisi ya lilu alikungulwile mu mutambela umo lika ngeci kusholoke libu lya kuma.” Co calingiwile. 10 Njambi watumbwile libu lya kuma ngwendi, “Nunda,” co aje mema alikungulwilile hamo wa atumbwile ngwendi, “Mema a kalunga.” Njambi wamwene ngeci cinabwaha. 11 Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Ha nunda hamene miyati yoshe ya bimena, bije bya kwima bimbuto bya binona, nebi bya kwima bushuka.” Co eci calingiwile. 12 Ngeci bene, ha nunda hamenene mwila na miyati yoshe ya kwima bimbuto bya binona, nebi bya kwima bushuka. Co Njambi wamwene ngeci cinabwaha. 13 Cingwezi lyatokele, co mutondo lyakile, lije lyapwile litangwa lya mu citatu. 14 Asinoni Njambi wendekele ngwendi, “Kukale byeke mwilu ngeci byangunune mutanya ku butsiki, bipwe bizibukiso bya kumwesa matangwa, na myaka, na bisimbu bya myaka, 15 ngeci bikabyazime mwilu na kutwila ceke hano hasi.” Co byalingiwile. 16 Ngeci bene, Njambi watangele byeke bibali byakama, litangwa kuswana ku mutanya na ngonde kuswana ku butsiki. Co ikeye lalo watangele bingongonosi. 17 Co Njambi wakele bije byeke kwilu ngeci bitwile hano hasi, 18 biswane ku mutanya na ku butsiki, na kwangununa ceke ku lisusulungu. Co Njambi wamwene ngeci cinabwaha. 19 Cingwezi lyatokele, co mutondo lyakile, lije lyapwile litangwa lya mu ciwana.
JANUARY 13-19
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 3-5
“Byuma Byabibi Byatundile mu Makuli a Kulibanga”
(Kushangumuka 3:1-5) Oloni linyoka wapwile wa kunyanyama manene kutubakana tusitu boshe baje Shukulu Kalunga Njambi watangele, co wehwile munakazi ngwendi, “Kuma mwa busunga bene Njambi namileka ngwendi kesi mulye ku bushuka bwa ku muti woshe woshe wa muno mu lihya ndi?” 2 Munakazi wamukumbulwile ngwendi, “Tunasa kulya ku bushuka bwa muti woshe woshe wa mu lihya. 3 Oloni ku bushuka bwa muti wa mukati ka lihya, Njambi watulekele ngwendi kesi tukalyeko, nameme kukwatako lika, nga tulingamo, co tutsa.” 4 Oloni linyoka wamukumbulwile ngwendi, “Omwo kesi mwa busunga, kumukatsi embwe. 5 Njambi nendeka ngacije omwo nazibuka ngeci litangwa lije mukalyako mesho eni akatona, co mukalifwa na Njambi, mukazibuka bubwa na bubi.”
Biyongola bya Yehova Bikalishulisilila
9 Satana Liyabolo walikwasesele linyoka mu kusindiya Eva ajeneke kwononoka kuli Ishe, Yehova. (Kus 3:1-5; Kuj 12:9) Satana walumbunwine ngwendi bana ba Njambi ba hasi kabatabesele kulya ku ‘bushuka bwa ku muti woshe woshe wa muje mu lihya.’ Capwile lika ngwe wehwile ngwendi: ‘Co unjileka ngwobe kumwasa kulinga byuma bimushaka ndi?’ Kutundoho wabakwisile ngwendi: “Kumukatsi embwe.” Co lalo wesekele kwonowesa Eva kwononoka kuli Njambi omwo wamulekele ngwendi: “Njambi . . . . nazibuka ngeci ku litangwa lije mukalyako mesho eni akatona.” Satana walumbunwine ngwendi Yehova wababindikile kuje ku bushuka mangana kesi bashokoloke mitwe. Co lalo Satana wabakwisile ngwendi: “Mukalifwa na Njambi, mukazibuka bubwa na bubi.”
(Kushangumuka 3:6) Omwo munakazi wamwene bubwa bwa uje muti na sholobya ya bushuka bwawo, co lalo ukewo wasa kutengulwisa munu akale na mana, wapotwele bushuka bwawo, walile. Co waneneko bumo munalume wendi, nendi lalo walile.
w00 11/15 25-26
Bitulilongesa Kuli Adama na Eva
Kuma Eva kasele kuhyana cije ceseko ndi? Wasele kucihyana. Acilingeni ngwe yeni Eva. Co linyoka aija kuli yeni na kumileka byuma bije kendekele Njambi na Adama. Mwasa kuliziba bati nga munu uje kumuzibuka endeka byuma bya makuli hali munu imwazema na kukulahela? Eva kapandele kutaba nambe kumutolilila, oloni wapandele kubyana. Eva kapandele kutolilila uje linyoka wangoco uje wabangeyeye Njambi byuma bya makuli na kulwisa byamushikile munalume wendi. Simbu kanda Eva angule bya kulinga, wapandele tahi kwihula munalume wendi mangana amwese ngwendi nasingimika munalume wendi ha kupwa mutwe wa naanga. Netu mukemwo mutunapande kulinga nga tuziba byuma bije kubilitombola na mashiko a Njambi. Oloni Eva wakulahelele byuma byamulekele Satana. Co washungwiiye kulyangwila ikeye babenya byuma byabibwa nebi byabibi. Eva washungwiiye manene kulyangwila bya kulinga mwafwa wasinganyekesesele manene ha ñanda eyi. Eva walingile bubi bwakama mwafwa wecelelele bisinganyeka byabibi mu mbunge yendi. Wapandele kubitundisa mu mbunge yendi nambe kubisimutwiya na munalume wendi uje wapwile mutwe wa naanga. Oloni kalingile ngoco.—1 Ko 11:3; Yak 1:14, 15.
Adama Watolililile Byamulekele Munakazi Wendi
Eva wakwokweyeye Adama apokole lishiko. Bika byalingisile Adama atolilile kuli munakazi wendi? (Kus 3:6, 17) Wapandele kwangula kupwa wa kulongwa kuli Njambi nambe kuli munakazi wendi. Wakele mu citanga. Kuma ononoka Ishamatanga yendi uje wamwanene byuma byoshe hamo lika na munakazi wendi Eva ndi? Kuma alomba bukwasi kuli Njambi ndi? Kuma alikwatasana na munakazi wendi ndi? Adama wazibukile mwamubwa ngwendi kulya kuje ku bushuka bubababindikile kukwasele kubalingisa bapwe ngwe Njambi. Kapositolo Paulu wasonekele ngwendi: “Kesi Adama uje bakwisile embwe, oloni munakazi ikeye bakwisile, co wapokwele lishiko lya Njambi.” (1 Ti 2:14) Ngeci, Adama walingilile lika shakelo omwo wapokwele lishiko lya Njambi. Lyoba lya kutewa kuseza munakazi wendi lyapwile lyakama kutubakana likulahelo lyendi kuli Njambi. Kakulahelele ngwendi Njambi asa kubwahesa byuma.
(Kushangumuka 3:15-19) Njikaka butozi hakati kobe na munakazi, na hakati ka mbuto yendi na mbuto yobe. Co mbuto yendi ikasanyozola mutwe wobe, co yobe lalo ukamushuma ku linsinsinye lyendi.” 16 Shukulu Kalunga Njambi wendekele kuli munakazi ngwendi, “Njikamesa manene mushongo ha simbu yobe ya kukita, mwa busunga bene ukakita bana mu bukalu. Nameme ngoco, cizango cobe cikakala kuli munalume wobe, ikeye akakushika.” 17 Ngeci bene, Shukulu Kalunga Njambi wendekele kuli Adama ngwendi, “Omwo yobe unatolilila ku lijwi lya munakazi wobe, co unalile ku bushuka buje njakushikile ngwange kesi ulyeko, co omwo unalingi eci, libu linasingiwa. Ukapanga na kuundangana mu kuyoya kwobe kwoshe, co ukalya byakulya bya kutunda mu libu. 18 Libu likamenesa shaku na mambimbo, co ukalya bya kumena mu shwata. 19 Ukapanga na kuundangana manene na kutukuta ha kupanga mu libu, ngeci likamenese byakulya, noho uneluka ku libu kuje kuwatundile. Omwo yobe watundile ku libu, co ukeluka lalo ku libu.”
w12 9/1 4 ¶2
Njambi Waka Banakazi Mbunge Ndi?
Kuma Njambi Wasinga Banakazi?
Embwe. Oloni ‘wasingile’ ‘linyoka wa kusañulu uje ibatumbula ngwabo Liyabolo.’ (Kuj 12:9; Kus 3:14) Njambi mwendekele ngwendi Adama ‘akashika’ munakazi wendi, kamwesele ngwendi natabesa banalume balyatelele banakazi babo. (Kus 3:16) Oloni wabalekelele lika cimweja byuma byabibi bikaija mwafwa ya bubi bubalingile.
w04 1/1 29 ¶2
Bisimpi bya Kulitila bya mu Mukanda wa Kushangumuka—I
3:17—Libu balisingile mu ngila muka, co ha simbu ya kupwa hali? Kusinga libu kwalumbunwine ngwabo kulilima kupwa oni kwakukalu manene. Co bana na batekulwila ba Adama balimwenenene awa majwi muwalishulisilile omwo libu lyamenesele mambimbo na tunjata. Ngeci, Lameki ishe Nowa wendekele bya ‘bipangi byabo bya kukaluwa mwafwa ya libu lyasingile Yehova.’ (Kus 5:29) Munima ya Libazi, Yehova wabezikisile Nowa na bana bendi. Wabalekele ngwendi bakite na kushulisa kaye. (Kus 9:1) Ha simbu ije, hamo Njambi te natundisa cisingo casingile libu.—Kus 13:10.
it-2 186
Mushongo wa Kukita
Kayando ka kupapa. Eva mwalingile bubi, Njambi wamulekele bukalu bwakaliwana nabwo ha simbu ya kukita. Ngwe Eva wononokele Njambi, ngwe Njambi wamubezikesile. Oku kulumbununa ngwabo kukita ngwe kwanenele lika kubwahelela mwafwa bibezikiso bya Yehova bikebyo bifukisa munu, co kesi kubwezelelako kubabala. (Vis 10:22) Oloni banu bakazibi kubabala ha simbu ya kukita mwafwa ya mibila ya kujeneka kulumbunuka. Njambi wendekele ngwendi: “Njikamesa manene mushongo ha simbu yobe ya kukita, mwa busunga bene ukakita bana mu bukalu.” Kakangi, byuma byakecelela Njambi bakabyendeka ngwe ikeye nabilingi.—Kus 3:16.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 4:23, 24) Lameki wendekele kuli banakazi bendi ngwendi, “Banakazi bange Anda na Zila njitolilileni. Njinatsii munu omwo ikeye nanjibulumuna. Njinatsii mukwenje omwo nanjipupu. 24 Nga banu 7 bakalingila Kaini shambandinga, co banu 77 bakanjilingila shambandinga, nga munu anjitsiya.”
it-2 192 ¶5
Lameki
Majwi endekele Lameki amwesa ngwawo ha simbu ije banu bapwile baka-lwozi. (Kus 4:23, 24) Lameki wendekele ngwendi: “Banakazi bange Anda na Zila njitolilileni. Njinatsii munu omwo ikeye nanjibulumuna. Njinatsii mukwenje omwo nanjipupu. Nga banu 7 bakalingila Kaini shambandinga, co banu 77 bakanjilingila shambandinga, nga munu anjitsiya.” Majwi a Lameki amwesa ngwawo wakele na kulimanena. Wamwesele ngwe katsiilile shakelo uje munu ngwe mwalingile Kaini. Lameki wendekele ngwendi wakele na kulyamena mukemwo watsiile uje munu wamupupile na kumubulumuna. Ngeci, wendekele aje majwi mangana keti kukale munu amulinga shambandinga mwafwa ya kutsiya munu uje wamulwisile.
(Kushangumuka 4:26) Co Seta wakitile mwana wa munalume wamulukile lizina lyendi Inoshe. Ikeyo simbu ije banu bashangumukile kulemesa lizina lya [Yehova].
it-1 338 ¶2
Kushaula
“Kulemesa lizina lya [Yehova]” kubanendeka ngwabo kwashangumukile ha simbu yayoyele Inoshe te Libazi lya Nowa kanda lyete, kukwapwile kwa busunga. Mwafwa Abele uje wayoyele simbu kanda Inoshe asemuke, walemesele lizina lya Njambi mu busunga. (Kus 4:26; Hev 11:4) Baka-kulilongesa bamo bakendeka ngwabo ha simbu yayoyele Inoshe, banu bakele na kupangesa mwamubi lizina lya Yehova. Bakele na kulisanesa banu nambe tumponya. Nga mukemwo mubalingile, co bashawile Njambi.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 4:17–5:8) Kaini wakele hamo na munakazi wendi, co bakitile mwana wa munalume, bamulukile lizina lyendi Inoke. Co Kaini watungile limbo na kuliluka lizina lya munendi Inoke. 18 Inoke wakitile munendi wa munalume wamulukile lizina lyendi Ilande, wapwile ishe ya Mehunjaele, co Mehunjaele wakitile munendi wa munalume wamulukile lizina lyendi Metusaele, uje wapwile ishe ya Lameki. 19 Lameki wambatele banakazi babali, Anda na Zila. 20 Anda wakitile Njabale, ikeye kukulwila ya baje bakele mu bimbalaka na kunyunga bimuna. 21 Ndolome ya Njabale wapwile Njubale, kukulwila ya boshe baka-kwimba tulyalya na bimbendo. 22 Zila wakitile Tumbale Kaini, ikeye wapwile ñulungu wa binoma wa bikubo byoshe bya bunengu na butale, co ndokazi ya Tumbale Kaini wapwile Naama. 23 Lameki wendekele kuli banakazi bendi ngwendi, “Banakazi bange Anda na Zila njitolilileni. Njinatsii munu omwo ikeye nanjibulumuna. Njinatsii mukwenje omwo nanjipupu. 24 Nga banu [7] bakalingila Kaini shambandinga, co banu [77] bakanjilingila shambandinga, nga munu anjitsiya.” 25 Adama na munakazi wendi, bakitile mwana lalo mukwabo wa munalume. Eva wendekele ngwendi, “Njambi nanjiingisilamo mwana wa munalume muli Abele, uje yatsiile Kaini.” Ngeci wamulukile lizina lyendi Seta. 26 Co Seta wakitile mwana wa munalume wamulukile lizina lyendi Inoshe. Ikeyo simbu ije banu bashangumukile kulemesa lizina lya [Yehova].
5 Eli likelyo libulu lya batekulwila ba Adama. Omwo Njambi watangele banu, wabatangele mu cifwa cendi babenya. 2 Ikeye wabatangele munalume na munakazi, co wababezikisile, na kubaluka ngwendi, “Banu.” 3 Omwo Adama wakele na myaka 130 wakitile mwana wa munalume uje walifwile nendi, wamulukile lizina lyendi Seta. 4 Munima ya kukita Seta, Adama wayoyele myaka ikwabo ya kupwa 800, co wakitile lalo bana bakwabo ba banalume na aba ba banakazi. 5 Ikeye watsile omwo wakele na myaka 930. 6 Omwo Seta wakele na myaka 105 wakitile mwana wa munalume lizina lyendi Inoshe. 7 Ikeye wayoyele myaka ikwabo 807, co wakitile lalo bana bakwabo ba banalume na aba ba banakazi, 8 co watsile omwo wakele na myaka 912.
JANUARY 20-26
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 6-8
“Walingile Byoshe Bije Byamushikile Njambi”
(Kushangumuka 6:9) Eci cikeco cisemwa ca Nowa. Nowa wapwile munu wa busunga, kawanene ha kumupayesele hakati ka banu baje bayoyele nabo ha simbu ije, co lalo mu kuyoya kwendi wendele na kulitombola na Njambi.
(Kushangumuka 6:13) Co Njambi wendekele kuli Nowa ngwendi, “Njayongola kuzilula banu boshe. Njikabanyongesa boshe hamolika na kaye, omwo kaye kanashulu na bilinga byabo byabibi.
Tembwinineni Likulahelo na Kwononoka kwa Nowa na Ndanyele na Yombi
4 Bukalu bwaliwanene nabwo Nowa. Mu simbu yayoyele kukulwila ya Nowa, Inoke, banu babangi bakele na bilinga byabibi. Aba banu bakele na ‘kushaula’ Yehova. (Yun 14, 15) Bukenya bwatumine manene. Mu simbu yayoyele Nowa, ‘bubi bwashulile hano hasi hoshe.’ Tungelo bababi balimukile banu na kwambata banakazi, co bakitile nabo bana babatumbwile ngwabo makisikisi. (Kus 6:2-4, 11, 12) Oloni Nowa wakele na futisi yaibwa. Co “Shukulu Kalunga wabwahelele na Nowa. . . . Nowa wapwile munu wa busunga, kawanene ha kumupayesela hakati ka banu baje bayoyele nabo ha simbu ije, co lalo mu kuyoya kwendi wendele na kulitombola na Njambi.”—Kus 6:8, 9.
(Kushangumuka 6:14-16) Ngeci bene, shonga bwato bwakama bwa mabaya amabwa, co batozolamo milili. Busalimbe na lipombosiwa hanja na mukati. 15 Co mu bulaha bwabwo bupwe mamita 133, mu bwihi bwabo bupwe mamita 22, mu kuloba kwabwo bupwe mamita 13. 16 Co tungilaho ciluli, oloni seza lyana lyalindondo lya masentimita 44 mukati ka ciluli na lulibaliba lwa bwato. Batulamo milili itatu, umo kwisi, na ukwabo hakati, na ukwabo lalo kwilu. Co aka cikolo ku mukulo.
‘Wendele mu Kulitombola na Njambi’
Eci cipangi cambatele myaka yaingi, hamo myaka 40 nambe 50. Bapakwile miti, baishongele na kuinungakana. Obu bwato bwakele na milili itatu ya kulilundakana. Mukati keyi milili mwakele milili ikwabo lalo yaingi, co kumukulo wa bwato kwakele cikolo. Kutundaho, obu bwato bwakele na binjanena kwilu na ciluli cije cajundukile helu mangana mema ashelumuke.—Kus 6:14-16.
(Kushangumuka 6:22) Ngeci bene, Nowa walingile byoshe bije byamushikile Njambi.
Koleseni Omwo Mushatuka Lumbisi
13 Bika byakwasele aba bangamba ba Yehova bakolese omwo bashatukile na kweta kushongo? Tucimoneni byendekele Paulu hali Nowa. (Hev 11:7) Nowa te kanda amoneho ‘libazi lyakama hano hasi lije lyakunyongesele byuma byoshe bije byayoyeleho.’ (Kus 6:17) Tunde kusañulu, te kanda kukale Libazi lya cifwa cije. Nameme ngoco, Nowa wakulahelele ngwendi likaija. Mwafwa bika? Mwafwa wakulahelele ngwendi byoshe byendekele Yehova bikalingiwa. Nowa kayayabalele ngwendi cipangi camwanene Njambi capwile cacikalu manene. Oloni “walingile byoshe bije byamushikile Njambi.” (Kus 6:22) Cipangi ca Nowa kucapwile cacasi. Washongele bwato, wakungulwile tusitu, wakungulwile byakulya bya banu na bya tusitu, wambulwile muzimbu wa kunyongesa, co lalo wakwasele naanga yendi ikanyame ku sipilitu. Likulahelo lya Nowa na kukolesa kwendi byamulingisile oboke, co wawanene bibezikiso hamolika na naanga yendi.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 7:2) Ku tusitu boshe [ba kujela, NWT] ambatako batanu na babali nkomba na lwabo. Co ku tusitu baje ba [kujwala, NWT] ambatako nkomba na lwabo.
w04 1/1 29 ¶7
Bisimpi bya Kulitila bya mu Mukanda wa Kushangumuka—I
7:2—Kujela nambe kujwala kwa tusitu kwemanene haka? Kujela nambe kujwala kwa tusitu kukwemanene ha kubalya nambe kujeneka kubalya. Oloni tusitu babatumbwile ngwabo ba kujela bapwile baje babakele na kukombelela. Simbu kanda Libazi likaleko, banu kubakele na kulya situ. Byakulya bashangumukile kubyendeka ngwabo bya “kujela” nambe bya “kujwala,” mulyezile Lishiko lya Mosesa. Mulyahwile, byakulya kubabyangunwine lalo ngwabo bimo byapwile bya kujela bikwaboco byapwile bya kujwala. (Vil 10:9-16; Efe 2:15) Kwasholoka ngwe Nowa wazibukile tusitu batabesele Yehova ngwendi babakombelele. Ngeci, mwatundile lika mu bwato, ‘watungilile Yehova mutula, co wakwatele ku muyati umo na umo wa bimuna na tuzila ba kujela, wabakombelele kupwa ñombelo ya kwenyekela Yehova.’—Kus 8:20.
(Kushangumuka 7:11) Nowa wakele na myaka 600, co ha litangwa lya bu 17 ku ngonde ya mu cibali, masima atubwelu bwelu twakama twa mu mema a kalunga kwisi ya libu atubikile na bimbengwa byoshe bya mwilu byashokolokele,
w04 1/1 30 ¶1
Bisimpi bya Kulitila bya mu Mukanda wa Kushangumuka—I
7:11—Aje mema anenele Libazi mu kaye koshe atundile kuli? Ha “litangwa” lya mu cibali lya kutanga byuma, Njambi walingisile kukale bukambwila, co walingisile kukale ‘mema a kwisi yabwo na mema a hakamwa yabwo.’ (Kus 1:6, 7) Mema a kwisi akewo aje akele laja hano hasi. Co mema a mwilu apwile mbundu yaingi ije yakala mwilu ije yapwa “masima a tubwelubwelu twakama.” Awa akewo mema etikilile hasi mu matangwa a Nowa.
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 6:1-16) Ha simbu ije omwo banu batumine manene hano hasi hoshe, co kwasemukile bana ba banakazi. 2 Omwo bamo bana ba Njambi bamwene ngeci bana ba banakazi aba bapwile bababwa manene, co bambateleho bamo hakati kabo baje babashakeleho. 3 Co Shukulu Kalunga wendekele ngwendi, “Mwonyo wange kuukakala mu banu ngeci bakayoye myaka yoshe embwe, omwo banapu cisemwa ca busitu lika. Kutunda hano kubakayoyo kutubakana myaka 120.” 4 Ha matangwa aje, omwo bana ba Njambi bambatele bana ba banakazi ba banu, bakitile nabo bana, co baje batekulwila bapwile makisikisi. Bakebo bapwile baka-nzili na lutsimo ha simbu ije. 5 Omwo Shukulu Kalunga wamwene ngeci banu boshe hano hasi banabihya, na biyongola bya bimbunge byabo simbu yoshe byapwile byabibi, 6 co walisimokele omwo watangele banu na kubaka hano hasi. Co camuzeyesele manene ku mbunge 7 ngeci wendekele ngwendi, “Njikanyongesa banu boshe aba njatangele, hamolika na tusitu na tuzila, njalisimoka omwo njabatangele.” 8 Oloni Shukulu Kalunga wabwahelelele na Nowa. 9 Eci cikeco cisemwa ca Nowa. Nowa wapwile munu wa busunga, kawanene ha kumupayesela hakati ka banu baje bayoyele nabo ha simbu ije, co lalo mu kuyoya kwendi wendele na kulitombola na Njambi. 10 Nowa wakitile bana batatu ba banalume, mazina abo, Shemi, na Hama, na Njafeta. 11 Oloni banu boshe bapwile bababi ku mesho a Njambi, co bubi bwabo bwashulile hano hasi hoshe. 12 Njambi wakengele ha kaye wamwene ngeci hali bubi omwo banu boshe bayoyele mu bubi. 13 Co Njambi wendekele kuli Nowa ngwendi, “Njayongola kuzilula banu boshe. Njikabanyongesa boshe hamolika na kaye, omwo kaye kanashulu na bilinga byabo byabibi. 14 Ngeci bene, shonga bwato bwakama bwa mabaya amabwa, co batozolamo milili. Busalimbe na lipombosiwa hanja na mukati. 15 Co mu bulaha bwabwo bupwe mamita 133, mu bwihi bwabwo bupwe mamita 22, mu kuloba kwabwo bupwe mamita 13. 16 Co tungilaho ciluli, oloni seza lyana lyalindondo lya masentimita 44 mukati ka ciluli na lulibaliba lwa bwato. Batulamo milili itatu, umo kwisi, na ukwabo hakati, na ukwabo lalo kwilu. Co aka cikolo kumukulo.
JANUARY 27–FEBRUARY 2
BISIMPI BYA SEHO BYA MU LIJWI LYA NJAMBI | KUSHANGUMUKA 9-11
‘Banu Boshe ba Hano ha Kaye Bendekele Ndaka Imolika’
(Kushangumuka 11:1-4) Ha kulibanga, banu boshe ba hano ha kaye bendekele muyati umolika, na ndaka imolika. 2 Omwo baile mu ngangela, betele mu cana ca mu [lifuti lya Shinale], co batungile muje. 3 Co balyendekesele umo na mukwabo ngwabo, “Tumungeni bindopi na kubyenyeka mwamubwa.” Co bakele na bindopi bya kutunga nabyo, hamo na tala ya kukolesa bindopi. 4 Asinoni balyendekesele ngwabo, “Tutungeni nganda yakama hamo na kaposhi kakalaha kakete kwilu, ngeci tutsimane kutewa tukashandokela hano hasi hoshe.”
it-1 239
Mbambilone Wakama
Muyafwile Nganda ya Mbambilone ya Kusañulu. Nganda ya Mbambilone baitungilile mu Byana bya Shinale ha simbu ibakele na kutunga Kaposhi ka Babele. (Kus 11:2-9) Kubatungile ije nganda na kaposhi mangana balemese lizina lya Njambi, oloni bashakele ngwabo ‘batsimane.’ Mu Mbambilone ya kusañulu bawanenemo tuposhi twa ziggurat. Otu tuposhi batuwanene lalo na mu mitambela ikwabo ya mu Mesopotamya. Oku kumwesa ngwabo tuje tuposhi batupangesele mu kulemesa ngwe mubapangeselele Kaposhi ka Babele. Yehova mwecelesele cipangi ca kutunga ije tembele yabo, wamwesele ngwendi kulemesa kwabo kwemanene ha bulombelo bwa makuli. Lizina lya Cihebelu lya ije nganda lya Babele lilumbununa “Kutanganesa.” Mu ndaka ya Cisumer baitumbula ngwabo Ka-dingir-ra, co mu ndaka ya Ciakkad baitumbula ngwabo Bab-ilu. Awa mazina abali oshe alumbununa “Cikolo ca Njambi.” Ngeci, baje basalele muje mu nganda batengulwile lizina lya ije nganda mangana kesi lizibike kushauka ngwe mubakele na kuitumbwila. Nameme ngoco, lije lizina libengisilemo anga lyacimwesele ngwalyo muje mu nganda mwakele bulombelo.
it-2 202 ¶2
Ndaka
Mukanda wa Kushangumuka unamwesa ngwawo munima ya Libazi, banu bamo balikwatasanene mu kupanga cipangi cije calwisile majwi a Njambi alekele Nowa na bana bendi. (Kus 9:1) Aba banu bapandele kutuma na ‘kushula hano hasi hoshe,’ oloni bakebo bayongwele kulikungulwila hamo. Co batungile mu mwela ubatumbwile ngwabo Byana bya Shinale mu Mesopotamya. Bashakele ngwabo ou mwela upwe wa kulemesela, co kukale kaposhi ka kulemesela.—Kus 11:2-4.
(Kushangumuka 11:6-8) Co Shukulu Kalunga wendekele ngwendi, “Kengeni. Aba boshe banapu banu bamo, co bakebo bali na kwendeka muyati umo, eci cinapu bushangumukilo bwa byuma bije bibakalinga. Co ololo bakasa kulinga cuma coshe cije cibashaka kulinga. 7 Ngeci bene, tuyeni tushuluke hasi, tukatanganese muyati wabo ngeci omwo bendeka kesi balizibe.” 8 Ngeci bene, Shukulu Kalunga wabashandwelele hano hasi hoshe, co baje banu balikelele kutunga ije nganda.
it-2 202 ¶3
Ndaka
Njambi Muka-nzili Yoshe wonowesele cipangi cabo ca kutunga omwo watanganesele ndaka ibakele na kupangesa. Oku kwabonowesele kulikwatasana na kupanga hamo, ngeci bashandokelele mu mitambela yoshe ya kaye. Kutanganesa ndaka yabo kwalingisile bonowe kulikwatasana, co lalo kwelwisilile munima byuma bya kuhenga bibanesi kulinga kulutwe. Kubakele na kuliziba mubakele na kulyendekesa. Ngeci, kwabakaluwilile kupangesa mana abo a bunu na ceke cabo omwo bashakezekele bingila byabo byabibi bije katabesele Njambi. (Esekeseni Kwa 7:29; Kwi 32:5) Baje banu kubalizibasanene, co balitepele, nameme ngoco, kutanganesa ndaka ya banu kwakwasele banu bajeneke kulinga byuma babibi bije byasele kubanenela bukalu. (Kus 11:5-9; Esekeseni Isa 8:9, 10.) Ano matangwa tuli na kulimwena byuma bili na kulingiwa mu kaye bije bitunda mu mana a bunu na kushaka kulilingila byuma. Oku kutukwasa tumone ngwetu Njambi wamwenenene cimweja bukalu bubanesi kuliwana nabwo banu ngwe katanganesele biyongola bya banu bya kuhenga ku Babele.
(Kushangumuka 11:9) Co nganda ije baitumbwile ngwabo [Babele, NWT], omwo kuje kukekwo Shukulu Kalunga watanganesele muyati wa banu boshe. Kutunda haje bene Shukulu Kalunga wabashandwelele hano hasi hoshe.
it-2 472
Mafuti
Kujeneka kulizibasana mu kwendeka kwangunwine banu. Co banu na banu kwesekesa na ndaka yabo, bashangumukile kukala na cisemwa cabo, bifwa byabo, pangesi yabo na bulombelo bwabo. (Lev 18:3) Aba banu ba kulisezaseza balyangunwine kuli Njambi, co bashangumukile kulemesa tumponya.—Kwi 12:30; 2 Vi 17:29, 33.
Kutondesesa Bisimpi bya Seho
(Kushangumuka 9:20-22) Nowa wapwile ndimi, ikeye wapwile munu wa kulibanga kukuna lihya lya mikolobozi ya bushuka bwa binyu. 21 Co omwo wanwile binyu wapendele, ngeci washulwile buzalo bwendi bwoshe, walalele mutotototo ha bulili mu mbalaka yendi. 22 Omwo Hama ishe ya Kanana, wamwene ngeci ishe nalala mutotototo, waile na kulekako bandolome bendi babali.
(Kushangumuka 9:24, 25) Omwo Nowa binyu byamuhwile, wamwene bije byalingile munendi wa mutinikila, 25 co wendekele ngwendi, “Cisingo cikale hali Kanana. Akapwe ndungo wa bandolome bendi.
it-1 1023 ¶4
Hama
Casholoka ngwe cije cisingo catalesele manene kuli Kanana, co lalo ishe Hama kakele na kumunangula, nambe hamo Nowa bamuhwimininine mangana amwene cimweja ngwendi futisi ya Hama yaibi ije yashangumukile kusholoka na kuli munendi Kanana, na bana ba Kanana bakakala nayo. Cije cisingo calishulisilile omwo Baisalelele baje bapwile batekulwila ba Shemi bafungulwile Bakanana. Co baje basaleleko (ba kufwa ngwe Bangimbiyone bakupwile bindungo babo.) (Yos 9) Munima ya myaka yaingi, cije cisingo calishulisilile lalo omwo batekulwila ba Kanana muna Hama bakele mwisi ya biyulo bya nzili bya mu kaye. Ebi biyulo byapwile bya Bamende na Bapelesha, Bangiliki, na Baloma. Co ebi biyulo byoshe byapwile bya batekulwila ba Njafeta.
(Kushangumuka 10:9, 10, NWT) Wapwile ciyambi wakama uje walwisile Yehova. Mukemwo kwakala endekesi ya kwendeka ngwabo: “Ngeci lika mwa Nimelonde, ciyambi wakama uje walwisile Yehova.” 10 Bumwene bwendi bwashangumukilile ku Babele, Eleki, Akande na Kalene, mu lifuti lya Shinale.
it-2 503
Nimelonde
Ciyulo ca Nimelonde cambateselelele binganda bya kufwa ngwe Babele, Eleki, Akande na Kalene. Ebi binganda byakele mu lifuti lya Shinale. (Kus 10:10) Oku kumwesa ngwabo Nimelonde ikeye washikile banu bashangumuke kutunga nganda ya Babele na kaposhi kayo. Co biñanda bya cisemwa ca Bayunda nabyo bimwesa ngoco. Josephus wasonekele ngwendi: “[Nimelonde] washangumukile kulingisa banu balinge byatondele lika ikeye. Walingile ngoco kamando kamandondo. Wayongwele ngwendi wasele lika kwangununa banu kuli Njambi nga abalingisa bakulahele nzili yakele nayo. Nimelonde walishashele ngwendi alinga Njambi shambandinga nga anena lalo libazi hasi. Walishashele ngwendi atunga kaposhi kakalaha manene kutubakana noho hawakalenga mema na kwasa kulinga Njambi shambandinga ha kunyongesa bakukulwila babo. Banu nabo batolililile ku byuma byendekele Nimelonde mwafwa bamwene ngwabo kwononoka Njambi kwapwile bundungo. Ngeci, bashangumukile kutunga kaposhi . . . co mu simbu yaindondo lika, kalahele.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Kutanda Mbimbiliya
(Kushangumuka 10:6-32) Bana ba Hama ba banalume mazina abo, Kushe, na Ingito, na Limbiya, na Kanana. Bakebo bapwile bakukulwila ba banu baje balilukile mazina abo. 7 Batekulwila ba Kushe mazina abo, Semba, na Habila, na Sambeta, na Lama, na Sambeteka. Batekulwila ba Lama mazina abo, Shemba, na Ndendane. 8 Kushe wakitile munendi wa munalume lizina lyendi Nimelonde, wapwile muka-kuswana wa kulibanga hano hasi, ikeye wakele na nzili yakama manene. 9 Wapwile ciyambi wakama manene [uje walwisile] Shukulu Kalunga, co hakeho hatunda endekesi ngwabo, “Shukulu Kalunga akupwise ciyambi wakama ngwe Nimelonde.” 10 Nimelonde ikeye walibangele kuswana ku Mbambilone, na ku Eleki, na ku Akande, mitambela eyi itatu yakele mu Mbambilone. 11 Omwo watundile mu lifuti lije, co waile ku Asilya na kukatunga binganda bya Nenibayi, na Lehombote Ile, na Kala, 12 na Lesene ije ili mukati ka Nenibayi na nganda yakama ya Kala. 13 Batekulwila ba Ingito mazina abo, Lindiya, na Aname, na Lehabe, na Nafetuhe, 14 na Patuluse, na Kaselu, kuje kubatundile ba Filisitiya na ba Kelete. 15 Kanana wakitile munendi wa ntwatwa wa munalume lizina lyendi Sindone, co munendi wa mu cibali lizina lyendi Hete. Bakebo bapwile bakukulwila ba banu baje balilukile mazina abo. 16 Co Kanana lalo wapwile kukulwila ya ba Njebushi, na ba Amoli, na ba Ngilengashi, 17 na ba Hibi, na ba Aleki, na ba Sini, 18 na ba Alebandi, na ba Zemali, na ba Hamati. Co miyati ya ba Kanana yashandokelele kwoshe, 19 co nginga ya ba Kanana yatundile ku Sindone ku mbwela kweta ku Ngelale kuyehi na Ngaza, na mu ngangela ya Sondoma, na Ngomola, na Andema, na Zemboime kuyehi na Lasha. 20 Aba bakebo batekulwila ba Hama, baje bayoyele mu miyati yabo na mu mafuti abo akulyangunuka, co naanga na naanga bendekele muyati wabo. 21 Shemi ikeye wapwile mukulunu wa Njafeta, ikeye kukulwila ya Bahebelu boshe. 22 Bana ba Shemi ba banalume mazina abo, Elame, na Ashule, na Alepakeshande, na Lunde na Alama. Bakebo bapwile bakukulwila ba banu baje balilukile mazina abo. 23 Batekulwila ba Alama mazina abo, Uze, na Hule, na Ngetale, na Meshake. 24 Alepakeshande ikeye wakitile Shela, co Shela wakitile Ebele. 25 Ebele wakitile bana babali ba banalume, lizina lya umo Pelenge, omwo ha matangwa endi hakeho banu ba mu kaye balipangele, co mukwabo bamulukile lizina lyendi Njokotane. 26 Batekulwila ba Njokotane mazina abo, Alemondande, na Shelefe, na Hazalemabete, na Njela, 27 na Handolame, na Uzale, na Ndikela, 28 na Ombale, na Ambimaele, na Shemba, 29 na Ofila, na Habila, na Njombambe. Aba boshe bapwile batekulwila ba Njokotane. 30 Co lifuti lije libatungile lyashangumukilile ku Mesha na kweta ku sefale ku malundu a mu ngangela. 31 Aba bakebo batekulwila ba Shemi, baje bayoyele mu miyati yabo na mu mafuti abo akulyangunuka, co naanga na naanga bendekele muyati wabo. 32 Banu boshe aba bapwile batekulwila ba Nowa, muyati na muyati, na bikota byabo bya kulyangunuka. Omwo libazi lyetile, miyati yoshe ili hano hasi yatunda kuli bana ba Nowa ba banalume.