Watchtower LAIBRALI YA HA INTANETI
Watchtower
LAIBRALI YA HA INTANETI
Mbunda
  • MBIMBILIYA
  • MABULU
  • BIWANO
  • g23 Na. 1 pp. 3-5
  • Mema a Kujela

Haunanyateka kuhesi vidio.

Cabihya, kuli bukalu bunonowesa ei vidio kushokoloka.

  • Mema a Kujela
  • Toneni!—2023
  • Tumitwe twa Biñanda
  • Byuma Byasa Kulingisa Keti Tukale na Mema Amangi a Kujela
  • Lifuti-libu Balitangele Mangana Litwaleleleho Kukalako
  • Mwakumanesela Bukalu
  • Bika Biinakulahesa Mbimbiliya?
Toneni!—2023
g23 Na. 1 pp. 3-5
Munakazi natekula mema a kujela mu lishali na maboko.

KUMA LIFUTI-LIBU BAKALINYONGESA NDI?

MEMA A KUJELA

NGWE mema kwahi, maneneni mema a kujela, ngwe kutwasa kuyoya. Mema akewo apwa amangi manene ku byuma byoshe bya kuyoya. Yetu banu hamolika na tusitu, tukawana mema mu mashali, mu bindonga, mu byana na mu libu, co akewo atukapangesa mu kushangelela bimbuto byetu.

Byuma Byasa Kulingisa Keti Tukale na Mema Amangi a Kujela

Lifuti-libu lyashula na mema. Oloni munga ya World Meteorological Organization ngwayo, “mema amandondo lika anapu a kujela aje abasa kupangesa banu.” Mema amandondo a kujela aliko asa kukwasa lifuti-libu. Calubinda, bwingi bwawo bali na kuwajwalesa, co lalo bali na kuwapangesa manene. Kutundaho, kushaluka manene nambe kutonola manene nakwo kuli na kulingisa mema akehe. Baka-kutondesesa bali na kwesekesako ngwabo, myaka 30 kutunda hano banu bakweta ku 5 bilioni kubakala na mema a kujela.

Lifuti-libu Balitangele Mangana Litwaleleleho Kukalako

Lifuti-libu balitangele mu ngila ije ilingisa mema atwaleleleho kukalako. Co lalo libu, byuma bya kuyoya na litanya bikapangelahamo mu kujelesa mema. Tusimutwiyeni ha bukaleho bumo buje bumwesa ngwabwo lifuti-libu balitangele mangana litwaleleleho kukalako.

  • Baka-kutondesesa banawana ngwabo libu lyasa kutundisa byuma bimo bikajwalesa mema. Mu byana bimo mwakala miti imo ikajelesa mema ha kutsemba nitrogen, phosphorus na tulongolo bababi.

  • Baka-sayansi banawana ngila ibikajeleselamo mema byuma bya kutanga. Mazilo akasangunuka mu mema aje ali na kwenda, co tulongolo bamo ba mu mema bakatiki aje mazilo.

  • Cifwa cimo ca tulongolo bakala mu mema basa kutundisa mazilo ku mema mu matangwa amandondo lika, co bakalingi ngoco mu ngila yaibwa manene kutubakana na ngila ibakapangesa ku myela kubakajelesela mema.

  • Mema muwakalizenge, lifuti-libu likatulika mema. Oku kulizenga kwa mema na byuma bikwabo bikalingiwa mu bukambwila bikakwasa mu kunyungilila mema mangana keti ahwe.

    MUZIBUKA NDI?

    Libu Likakwasa mu Kujelesa Mema

    Baka-kutondesesa banawana ngwabo libu likwasa mu kutundisa byuma bya kufwa ngwe bikubo, bushungu na mazilo mu mema aje akakobela mu libu. Awa mema muwakete kwisi anajele laja, co banu nambe tusitu basa kuwanwa.

    Cikupulo cimwesa libu mulikajelesela mema a kujwala. Mema a nyozi ali na kukobela mu libu, mu mamanya na libu lya buma na kuketa ku akwisi.

    Mushekesheke na Mamanya Mubikajelesela Mema

    Mushekesheke na mamanya bikapanga ngwe sefa, bikatundisa mazilo mu mema.

    Byuma Bya Kuyoya Mubikajelesela Mema

    Tulongolo bamo ba mu libu bakala na cashu ca kumanesa nzili ya bushungu buje bwasa kutsiya banu. Tulongolo bamoco basa kutengulula oilu ya kujwala na kuipwisa mpunzi ya carbon dioxide na mema.

    Libu Mulikajelesela Mema

    Libu lije lili na tuhya twatundondo twa malaiti lyasa kujamwa bushungu buje buli na tuhya tuje tulilwisa na tuhya tulili natwo. Cakumwenako, libu lya buma lije lili na mutamba wa kuzeya wa tuhya twa malaiti lyasa kujamwa mu mema byuma bimo bije byasa kunena ñalawe bije bili na mutamba wa kukanyama wa tuhya.

Mwakumanesela Bukalu

Bikupulo: 1. Munalume ali na kubwaesa haje hali na kwita oilu ku mota yendi. Ali na kupangesa lilonga mangana handwekele oilu. 2. Munalume natwala tumitumwa muje mukakala bumbanda kuje kubapanga otu tumitumwa kutewa kutumbila mwafwa tujwalesa lifuti-libu.

Nga tuzika hoshe haje hali na kundweka oilu ku mota yetu na kujeneka kumbila mambanda hoshe-hoshe, co tunyungilila mwamubwa mema etu

Baka-kutondesesa ngwabo tulinga mwamubwa nga tweseka mutwasela mwoshe kupangesa mwamubwa mema etu. Twasa kulinga ngoco nga tubwahesa hoshe haje hali na kundweka oilu ku mota yetu na kujeneka kumbila mambanda mu bimbushu byetu bya kufulasha.

Bamanjinela banawana ngila yaibwa ya mwakutundisila mwongwa mu mema a mwongwa. Cilengo cabo cinapu kubwezelela ku mema a kujela aje abasa kunwa banu.

Oloni byabingi bitondeka kulingiwa mwafwa kutundisa mwongwa mu mema a mwongwa kutondeka bimbongo byabingi, co lalo kutondeka kupangesa malaiti amangi. Mu lipoti lya mu 2021 lya mwakunyungilila mema a kujela abasa kunwa banu, munga ya united nations yendekele ngwayo: “Kutondeka kubwezelelako ku ngila ibali na kupangesa mu kunyungilila mema mu kaye koshe.”

Bika Biinakulahesa Mbimbiliya?

“Njambi ikeye muka-kutundisa mema hano hasi na kuwatengulula mambase a nyonzi. Ikeye akanyokesa nyonzi kutunda ku mashelwa na kunyoka mingole ku banu boshe.” —Yombi 36:26-28, MBB.

Njambi ikeye watangele muwakalizengela mema mangana keti ahwe.—Muka-kwambulula 1:7.

Acisinganyekeni ha ñanda ei: Nga Njambi ikeye watangele lifuti-libu mu ngila ije ilikwasa kujelesa mema aliho, kuma kesi na lishungu na nzili ya kubwahesa byuma bibanabiisa banu ha lifuti-libu ndi? Taleni ñanda ya mutwe wa “Njambi Nakulahesa Ngwendi Lifuti-libu Kulikanyongo,” ha liputa 15.

WANENI BYABINGI

Tuma twatundondo tuje tupanga mema banatumwesa mu bukama.

Mema akala na byuma bimo bya kulitila bije bitulingisa tutwaleleleho kuyoya. Kengeni vidio ya The Wonders of Creation Reveal God’s Glory—Water ha jw.org.

    Mabulu a Mbunda (1987-2025)
    Tundaho
    Kobela
    • Mbunda
    • Anako bakweni
    • Biushaka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mashiko a Mwakuipangesela
    • Mwakupangesela Mizimbu Yobe
    • Mwakunonekela Mizimbu Yobe
    • JW.ORG
    • Kobela
    Anako Bakweni