IHANTISI
Utteeliya waka mmitekoni ca Yehova
NTEKO upacenryaaka uvara u Peteli yo Canadá waari ukwecakweca mpereetiyuni wempirimiriya ilivuru. Waari mwaakha wo 1958 ni miiva kaari mmirawo o myaakha 18. Woohipica, kahovahiya nteko woorehereraca irevista. Mi waanaakitteela cinene nlattu woovara nteko u Peteli!
Ukela waya mwaakha nkiina, u Peteli wahohimiya wiira yaanaapheeliya atthu wiira yavare nteko nipuro naahala wimpirimiriya ilivuru u África do Sul. Mi kaheevaherera ni wahokitteela cinene nrima ukati waathanliyaaka. Yahothanliya ciicammo mayamunna araru o Canadá—Dennis Leech, Bill McLellan ni Ken Nordin. Ciicammo, nahohimerya wiira naahala uliveliya ipasaci yoorwaa paahi!
Iwoora yeeyo, kahaalikarela amaama unakitteelale nrima: “Maama, kihaana ihapari yomaana. Nikwaha u África do Sul!” Amaana yaari ntthu oomaala cinene, masi yaari athiyana oolipa mminepani ni yankupali cinene Yehova! Nno nihukunno, khayoolumale cinene, masi kancuwela wiira ayo yahaacivela ihapari yaahimenryaaka. Waanookhalaru wiira amaama ni apaapa yahocukula wiiwa waya wiira kaanaahala urwaa uttayi, khayaakikhottihale urwaa.
IKWAHA YOORWAA U ÁFRICA DO SUL
Ninari nkompoyini, nikhumaka u Cape Town ni narwaaka Johanesburgo nkhayi ni Dennis Leech, Ken Nordin, ni Bill McLellan, mwaakha wo 1959
Oocese cihu ninari u Peteli yo África do Sul mwaakha wo 2019, uviraya waya myaakha 60
Mi ni miyamunna akhwaawe araru naarweele tookooni u Peteli yo Brooklyn. Nwo, nahokhala myeeri miraru nifunttiyaka uvarela nteko maakina anempirimiri ilivuru. Wahoolo, nahonkela paketi wiira nirwee isittatti yo Cabo, África do Sul. Uyo ukatyuuyo kaapiihile phiyaaru myaakha 20. Uphiya wihu usittatti yo Cabo, nahonkela kompoyi mpaka u Johanesburgo. Naarweele uhiyu. Uwicisu waya, kompoyi ankenleehu aheemela u Karoo, nipuro naari itakhwa. Naari nipuro nooviha nttukuttha cinene ni nontthupi ninci. Oocese nahothurumela wacanelani ni nahokela wiikoha nicukulacaka: ‘Nipuroni nna niriihunna? Ni naawenleni uno?’ Uvira waya myaakha, waarweeleehu wootola-tho uyo ncokooyo, nahoonelela wiira nnye isittatti cankaaninnye yaari mapuro omaana ni onnema.
Myaakha cinci, ntekwaaka waari uvarela nteko maakina owimpirimiri linotipo. Ayo maakinaayo yaari omaana, masi ciicammo yaanaarika. Mi kahaana kitthenkaca iliinya caahala uvira ileetera wiira kimpirimiri irevista Ukhalenla ni Despertai!. Ipeteli yo África do Sul yaanawimpirimiri irevista coluuka cinci co África, kahi paahi colapo yo África do Sul. Kawehaka uttuli, phataari ayo maakina o wimpirimiryaayo wancenryaaya uvareliya nteko!
Wahoolo, kahancera uvara nteko ukapineeti waatthenkaciyaaya nteko wo wimpirimiriya, utaphuleliya ni uveleelihiya ilivuru. Ukati wotheene kaakhala ninteko, masi kaakhala kitteeliyaka.
IKACAMENTU NI UVAHIYA NTEKO NKIINA
Mi ni amwaaraka Laura, ninari mapiyoneehu owiivaherera, mwaakha wo 1968
Mwaakha wo 1968, mi kahonthela Laura Bowen, aakhala wakhiviru nuupeteli. Anookhalaru piyoneera, uyo ciicammo aanaakavihera u Peteli nteko wo wantikhaca ni ttepettepe nhina Departamento de Tradução. Ule ukatyuule, ntthu aavara nteko u Peteli athelaka awula atheliyaka ahaana ahiyaka uvara nteko u Peteli. Hiiva waathelanneehu nahovahiya nteko nkiina, ukhala mapiyoneeru owiivaherera. Mi kahosanka vakaani. Kontha kahoviriha myaakha 10 kivaraka nteko u Peteli ni akaahuvela iyoohala ulya awula inupa yoohala ukhala. Vano ule ukatyuule naahala upankani? Naahala ukhitiri cani wiilihera ni nsurukhu vakaani mapiyoneeru waakhelaaya? Khula mweeri, hiiva naakhelaka 25 rands (ule ukatyuule waaphiyera idolar 35 paahi) Ni naahala waakhela uyo nsurukhuuyo wakhalaka wiira nihopiihera mpika wo iwoora caahaleehu uviriha nilalyeeraka ihapari ni mpika wo ilivuru caalamuliyeehu ukawa. Nsurukhu waavahiyeehu nahaana nilivelaka inupa yaalukariihu, uthumela iyoolya, ukelela ikaaro, uthumela mirette ni citthu cikhwaawe caahaleehu upheela.
Nipuro naarumiyeehu urwaa uvara ntekweehu weepiyoneeru yaari ikhurupu yankaani yo Masaahiti a Yehova, ni nno nipuronno ninkhala wakhiviru niisittatti yo Durban. Uyo ncokooyo, khayaamala ahinti. Enci yaaphwanyannya ule ncokoole yaari asaana aahinti yaarweele uvara nteko ifabrika yosuukhiri, mwaakha wo 1875. Ayo yaanookhalanaru miteko comaana caahala waakavihera ulawiha malelyo makiina, khayaahiya ilema caya ni ulya iyoolya caahinti. Ayo yaanawuuluma inglês, phimaana khawaanirika uwuulumana.
Ule ukatyuule, mpika wo iwoora co mapiyoneeru owiivaherera waakhala iwoora 150 khula mweeri. Nihuku noopacera, mi ni Laura naholakela uviriha iwoora 6 nilalyeeraka. Masi nno nihukunno nahoviha ncuwa ni nttukuttha cinene. Uhiya commo, nno nihukunno khanaarina ntthu oohala umootola awula unsomiha Ibiiblya. Coo, maanaaya wiira nne nihukunne nahaana nivirihaka iwoora 6 nilalyeeraka ihapari mmawaani. Nahopacera ulalyeera. Masi uvira waya ukati, kahoweha irororocwaaka—masi caavinre paahi iminutu 40! Phimaana kaheekoha co: ‘Ninaahala hiiva ukhitiri uvara ula ntekoola?’
Vakaani-vakaani, nahancera ulemalela. Khula nihuku, hiiva naanaatthenkacaka iphaawu, isoopa awula kafe. Ukati waalakeleehu umumulela nteko, naamweemesaka mwaakarweehu wantthucini—ikwaha cikhwaawe weemeleleehu nteko nanrukureriyaka naasinamwane oosireeraca ahinti yaapheeela unicuwela! Uvira waya mahuku vakaani, nahancera woona wiira iwoora ni nihuku khacaapica-tho uvira.
Waanaaniphwanyiha utteeliya waalalyeera ikhweeli co mbiiblyani ale atthwaawe! Ahinti ahaana ihisima, unamaana ni ananfeeta Nluku. Ahinti enci yaanawaakhelela ihapari comaana caahimeeryeehu. Waavirihaleehu mwaakha mmoca uyo ncokooyo, nahokhalana atthu 20 yaasomiheehu Ibiiblya. Khula nihuku, naalya nkhayi naamuci yaasomiheehu Ibiiblya. Waanaanitteela cinene nrima.
Masi woohipica, naholattuliya uvara nteko nkhwaawe—ukhala mootoli osirkwiitu. Ncoko waahaleehu wootola maloko waari mphantte wothene wo Oceano Índico. Khula isumana, naalukamaka watthokoni wo mayamunna; nanwootolaka anamalalyeera o wanlokoni ni naanaavaranaka nteko wiira naalipihe. Ayo yanniwacera saana khampa amucyaaya ni wannicivela cinene waathukana asaanaaya ni uthukana inama caahuwaaya wapuwani. Wowaakuvyaaca wene, cahovira myaakha miili. Nihuku nahaaweherereehu naholikareliya u Peteli. Munna aanilikarenle aheera: “Wannicivela wuuturuselani uvara nteko u Peteli.” Masi mi kaakhunle co: “Masi nnaacuwela, hi unaanitteeliha cinene nrima nteko unvareehu uno.” Kaahowaakhularu commo, hi nahaana iratti yoorwaa uvara nteko khula nipuro naahaleehu urwaaniya.
UTURUWELA U PETELI
U Peteli, kaavahaceriye uvara nteko nhina iDepartamento de Serviço. Nwo, kahokhalana iparakha yo waacuwela mayamunna ookhomaala ni oocuwelaca cinene. Ule ukatyuule, mootoli osirikwiitu amalihaka wootola nloko, ahaana aveleelihaka irelatooriyu u Peteli. Vano, mayamunna o Departamento de Serviço yaanaaveleelihera iwarakha nno nlokonno yattharaka citthu cantikhalyaawe mootoli osirikwiitu. Nnyo iwarakhannyo cantikhiya wiira alipihiye mayamunna ni yaavahe malakihero. Phimaana ale yaavaraneehu nteko yaakhala ni nteko mwinci, kontha yahaana yataphulelaka niiluuka inglês irelatooriyu co mamootoli osirikwiitu cantikhiya niiluuka xosa, zulu ni iluuka cikhwaawe co África. Ciicammo, yahaana yacisaka iwarakha cantikhayaaya mayamunna u Peteli niiluuka inglês ni utaphulela niiluuka co África. Mi wahokicivela cinene waavarana nteko ayo anamataphulelaayo. Ayo yahokikavihera ucuwela masakha yaananaaya mayamunneehu o África.
Ule ukatyuule, ilapo yo África do Sul yaahooleliya niikuvernu apartheid. Iyo ikuvernwiiyo yeera wiira atthu okhula ikhapila yahaana yakhalana nipuronayaru woohitakaneela naatthu okhapila ikiina. Phimaana, atthu okhapila coovirikanaca waanaarika waatanaca. Mayamunneeu alipo ooriipa yaanawoopa myaha, ulalyeera ni upanka mikutthaano niiluuka caya.
Mpaka ule ukatyuule, mi akaawuulumanaka cinene mayamunna alipo ooriipa. Kontha kaari wanlokoni noolumiya iluuka inglês. Masi ukhala wiira kaavara nteko nhina iDepartamento de Serviço, mi kahaana iparakha yo waacuwela saana mayamunna alipo ooriipa, ilema caya ni makhalelwaaya. Kahooneeha marikariko mayamunneehu yaakhalannyaaya nlattu wolema ni ittiini co micoko caakhalaaya. Ayo khayaareere ulipa nrima. Yahohiya ilema cotheene cinvirikaniha itthu inhimyaaya Ibiiblya ni yankhotta khula itthu yeettihera ukhwiri. Ayo yahohiya nnyo citthunnyo hataa ukhalaka wiira yaholupatthiya cinene naasimucyaaya ni naatthu o micoko caakhalaaya! Uhiya commo, atthu o mmaaliteeya ankhala amasikhini cinene. Atthu enci khayaasomile cinene, masi hataa ukhalaka commo yanhisima Ibiiblya.
Mi kahokhalana iparakha yookavihera wuulumacera mmatiripunali milattu co mayamunna nhina uhitthuniheriya uswali ni uhiikelakeliha isiyaasa. Yahaavo asaana o Masaahiti a Yehova yoomoliye mmacikola nlattu wookhotta malompelo ottiini yo wacikola yaasomaaya ni umwiipa Hino Nacional. Waamini waka waanaatepa ulipa koonaka unvaresesa waya Yehova ni ulipa nrima waya ayo mayamunnaayo.
Mayamunneehu yaakhala ilapo yankaani yeehaniya Suazilândia ni ilelo ineehaniya Essuatíni, yaanawaakhumelela marikariko. Mwene o iyo ilapweeyo eehaniya Sobhuza waakhwilyaawe, atthu otheene nlaponi yahokhanyererihiya uviriha matthankaawe. Alopwana otheene yaalamuliya umettha miputu ni athiyana otheene yahaana yavukulaka ikharari caya. Nnyo ilemannyo caari inanna o waaswalela atthu okhwa, ni mayamunneehu yahokhotta upanka. Phimaana, yaholupatthiya cinene. Woona unvaresesa waya Yehova wahokivara nrima! Hi naheewa wiira mayamunna enci yahovilela ni khayaahiile waamini waya. Ni iyo yaholipihaca waamini wihu.
UTURUWELA UVARA NTEKO NIPURO NINEMPIRIMIRIYA ILIVURU
Mwaakha wo 1981, kahovahaceriya ukavihera utthenkaca nteko wo wimpirimiri ilivuru cihu ivareliyaka nteko ikomputatoori. Phimaana kahoturuwela uvara nteko nipuro nempirimiriya ilivuru. Wahokitteela nrima venci uyo ukatyuuyo! Yahooneleliya mananna makhwaawe owimpirimiri ilivuru. Munna mmoca ahaavaha mahala mayamunna o Peteli maakina oopanka ifotokoopiya. Phimaana, mayamunna o Peteli yahokhitiri ukumiha maakina o wimpirimiri okhalayi ni yahohela maakina 5 onaanaano oopanka ifotokoopiya. Ciicammo yahotthenkaciya maakina ophiyaaru yaahala ukavihera utthonkomaniha ilivuru caahala wimpirimiriya. Nahancera wimpirimiri ilivuru cinci uvikana khalayi.
Uvareliya nteko ikomputatoori wiira cimpirimiriye ilivuru wahokavihera ucuwelela mananna makiina ootthenkaca ilivuru cihu navarelaka nteko iporokaraama MEPS, awula Sistema de Editoração Eletrônica Multilíngue. Nteko wowimpirimiri ilivuru waanaarwaa uhoolo cinene uvikana ukati waavareleehu nteko maakina o wimpirimiri oopica ni oorika yaanithamihile u Peteli yo Canadá wiira nirwee u África do Sul! (Isai. 60:17) Ule ukatyuule, oocese nahothela. Asaarihu yaari mapiyoneera ooreera nrima ni oolipa mminepani. Mi ni Bill naavara nteko u Peteli. Ken ni Dennis yahaayara asaana ni yaakhala wakhiviru nuupeteli.
Miteko co Peteli caavira cunceryaaka. Nantaphulela ni wimpirimiri ilivuru cinci ni niiluuka cinci, ni cahaana civeleelihiyaka mmapeteli cikiina. Phimaana, yahotekiya ipeteli ikhwaawe nipuro nooreera u Johanesburgo ni yahancera uvareliya nteko mwaakha wo 1987. Wahokitteela nrima cinene woona nteko urwaaka uhoolo ni uvara nteko myaakha cinci nhina ikhurupu yo Mahumu Anhoolela Ipeteli yo África do Sul.
NTEKO NKHWAAWE!
Mwaakha wo 2001, kahohimyeeriya itthu yahaawehereraaka. Kaholattuliya uvara nteko nhina ikhurupu yo Mahumu Anhoolela Ipeteli yo Estados Unidos. Masi, nahokhala ooriipiya nrima uhiya ntekweehu ni waahiya apatthaniihu u África do Sul. Waahookhalaru commo, wahonitteela nrima wancera ukhala wamoca naamuci o Peteli yo Estados Unidos.
Itthu yaatepile unihiya nimasukhuli waari waahiya anumwanaya amwaaraka. Ayo yahooluvala cinene, ni waahaleehu uthamela u Nova Iorque, khanaahala ukhala wakhiviru naayo wiira naakavihere cinene. Masi asihimaaya amwaaraka yaheevaherera waakavihera anumwanaya nhina wo citthu cotheene caahalaaya upheela. Ayo yaheera: “Hiiva khaninvara nteko wo wiivahereriya ukati wotheene. Phimaana pooti wanaakavihereehu amaama wiira nyuuva nhihiye nteko unvareenyu.” Hi ninawaasukhuru cinene ayo.
Anyeenye naamwaaraya ciicammo yahopanka itthu imocaaru. Ayo yaakhala u Toronto ni yaanaawacera saana aamaama waahanlyaaya veekha. Cahovira myaakha 20 ayo yaakhalanaka amaama. Masi, woocukuliha nrima, amaama yahokhwa uvira waya ukati vakaani ninathamenle u Nova Iorque. Ninawaasukhuru cinene anyeenye naamwaaraya wiivaherera waya waawacera amaama. Waawacera asipaapeehu yuuluvanle unkhala nteko mwinci, masi asimuciihu yaheevaherera upanka iyo. Ikhanle iparakha yuulupale waakhalana amuci ooreera nrima commo!
Myaakha cinci, u Peteli yo Estados Unidos kaavara nteko wotthenkaca ilivuru caapankiya. Masi mphiyaaruni, kihancera uvara nteko nhina iDepartamento de Compras. Kinawiicoona ucaaliya uviriha waka myaakha coopwaha 20 kivaraka nteko nhina iyo ipeteeliiyo. Ilelo, mayamunna ankhala u Peteli yo Estados Unidos ari 5.000 ni ahaavo mayamunna 2.000 ankhala inupa cikiina ni anrwaaka ukavihera miteko co iyo ipeteliiyo!
Myaakha 60 uttuli, mi akoopuwela mananna caahalaaya ukhala ukumyaaka. Ni myaakha cotheene civinre, amwaaraka Laura khanhiya ukikavihera ninrimaaya wotheene. Makhalelweehu anaanitteeliha nrima cinene! Nihovahaceriya uvara miteko cinci, nihaavarana nteko atthu oovirikanaca ni nihootola ipeteli cinci ntuninyani motheene. Nna co urinaaka myaakha 80, akinvara-tho miteko cinci toko khalayi, masi ahaavo mayamunna amirawo enci ankhitiri uvara miteko cotheenennyo.
Nasaalimu hantikha co: “Ootteeliya phaale anompanka Yehova Nlukwaaya.” (Isaa. 33:12) Iyo ikhanle ikhweeli! Mi kinansukhuru Yehova cinene nlattu wonswalela wamoca naapoovwaawe ootteeliya.