Iroolu yo khalayi yaatthukuliye civareliyaka nteko ikaruma co phiyaaru
Citthu cantikhaciye nrooluni yoovya yo Ein Gedi, yooneleliye mwaakha wo 1970, yaari itthu yahaacuweleliya. Umwalennya waya ni ikaruma cimpanka escaneamento 3-D, wahoonannya wiira iyo iroolwiiyo yahaana iveerusu colivuru yo Levitiku, ni yahaana ciicammo ncina na Nluku.
Mwaakha wo 1970, ikhurupu imoca ya anamathipa yaavara nteko ncoko uneehaniya Ein Gedi. Uyo ncokooyo unkhala ilapo yo Isarayeli ni unowaattamela mphantte unkela ncuwa wopahari Mar Morto. Wonwo cahooneleliya ihalahala caaliteeya yaakwanyulaciye ukati wo mwaakha 500 mpaka 550. Ukati waathipaaya isinakoka imoca yaapahiye, anamathipa yahophwanya iroolu yoovya. Iyo iroolwiiyo yahothaala ni yaari yookhucuwa cinene mpaka ntthu khaakhitiri usoma itthu yantikhiye. Ciicammo waanaarika utthukula iyo iroolwiiyo, kontha ntthu apheelaka utthukula yaanawaahuwa. Masi nlattu wokaruma co naanaano, wahokhitirya “utthukula” ile iroolwiile. Yavarelaka nteko ikaruma coomwalyaa cimpanka escaneamento 3-D ni iporokarama cokomputatoore co naanano cimpanka ilatarato, anamasoma yahokhitiri woona itthu yantikhiye nhina iyo iroolwiiyo.
Umwalennya waya, yooniye isiyani nrooluni? Yahooneleliya wiira ile iroolwiile, khweeliini yaari mphantte wolivuru yo mbiiblyani. Ihalahala coroolu cahaana iveerusu ciri wuupaceroni ilivuru yo Levitiku. Nhina nnyo iveerusunnyo cahaavo ileetera 4 cineehaniya Tetragrama, ncina na Nluku ni iluuka iheperewu. Pooti ukhala wiira iyo iroolwiiyo yantikhiye iriyari ukati wo mwaakha 50 mpaka 400 EC. Phimaana, iyo phikhanle iroolu yonayeeli yo mphantte woluuka iheperewu mbiiblyani yooneleliye ni itepale ukhala yo khalayi cinene. Apheelaka uthoonyera ifayitaaya iyo iroolwiiyo, Gil Zohar, jornalista o The Jerusalem Post, hantikha: “Ihalahalo yo Levitiku ihinaaya wooneleliya civareliyaka nteko ikaruma co phiyaaru, yahohala ikhatto yo myaakha 1.000 ukhuma ukati woroolu co Mar Morto” cantikhiye wookhalaka mwaakha 100 hinaaya uwa Kristu, “ni iCódice yo Alepo, yantikhiye ukati wo Idade Média, iseekulu 10 EC.” Toko cineeraaya anamasoma, iroolu yaatthukuliye ni ikaruma co phiyaaru inaathoonyera wiira cowantikhiya ca ayuuta cineehaniya Torá “cahovira myaakha cinci cinasunkiye, ni inaathoonyera wiira citthu caavonyaaya anamantikha khacaavirikanihale itthu yantikhiye wuupaceroni.”