ISAMBILILO 5

Usuma Uwaya Mu Kutungululwa Na Aikolo

UZYE MU KUTUNGULULWA NA AIKOLO MWAYA NA VYANI?

Ana yakalondekwa ukuya pamwi na aikolo akuyatungulula. Mwe yavyazi mwemwe mulinzile kutungulula ana inu nupya aali mulimo winu. Lelo, na antu yauze aikolo yangamwazwa kutungulula ana inu.

U MULANDU CI UNO KUTUNGULULWA NA AIKOLO KWACINDAMILA?

Mu mpanga izingi, acance yakasumba sile insita inono pamwi na aikolo. Elenganyini pali vii:

Ana yakasumba insita ikulu ku sukulu kuno ana yisukulu aliyo yavula kuluta ya mwalimu.
Nga yawela ku sukulu, yakazukilwa sana pano ale avyazi yonsi iyaya umukuomba.
Kulondelezya kumwi ukwaliko mu United States, yazanyile ukuti ana ali ni myaka 8 kufika kuli 12 yakasumba sana insita kutamba TV, kuvwa ku nyimbo nu kuteya ivyangalo vya pa intaneti cila wanda.a

Ibuku limwi (Hold On to Your Kids) lyalanzile ukuti: “Acance aingi ndakai yakalenga acance yauze ukuti aliyo yayapandeko mano pali vino yangacita pali vimwi.”

IVYAKUTUNGULULA ANA

Mwakwata insita ya kuya pamwi na ana.

CISINTE CA MULI BAIBO: “Sambilizya umwana inzila yakupitamo. Lino alakota atalafuma mwenemo.”—Mapinda 22:6.

Ana yakalonda lyonsi kutungululwa na avyazi yao. Aasambilila sana yalanda ukuti, na lino sile ana yafika pa musinku wa ukazyana nu ulumendo yakalondesya utunguluzi kufuma ku avyazi yao kuluta utunguluzi wa yance yauze. Uwasambilila umwi. Laurence Steinberg walemvile umwi buku lyakuti You and Your Adolescent ukuti: “Ana yakatwalilila kusambilila kuli vino avyazi yakucita ukufuma ku wance kufikila na lino yakula.” Walanzile nu kuti: “Acance yakalonda kumanya vino mukwelenganya nu kutemwa kuvwa kuli vino mumayanena, nanti icakuti insita zimwi yakaloleka kwati yasikulonda kuzumila vino mukuyanena.”

Pa mulandu wakuti ana yakulonda utunguluzi winu, mwaezya na maka kucita vino yakulonda. Mwakwata insita ya kuya pamwi nayo nu kulanzyanya nayo vino yakaelenganya pa vintu vimwi alino nu kuyasimikila pali vino mwapitamo.

Mwalola angapandako ana inu amano.

CISINTE CA MULI BAIBO: ‘Akapita nu wa mano nawe kwene alakwata amano.’—Mapinda 13:20.

Uzye mungelenganyapo pa wikolo umwi angaya icilangililo cisuma ku mwana winu nu kumupandako mano? Uzye citanga cizipe nga mwama umuntu wiyo pakuti aize aizizye pamwi nu mwana winu? Nomba citalozile mukuti mulinzile kutazyela mulimo winu uwa kutungulula ana. Umuntu wino mwataila ukuti atanga aonone umwaninu angamwazwa kusambilizya umwana winu. Baibo ikalanda pali Timoti ukuti na lino wakuzile waipakizyanga kuya pamwi nu mutumwa Paulo, na Paulo kwene nawe uvwanga ningo ukuombela pamwi na Timoti.—Filipi 2:20, 22.

Ndakai indupwa izingi zisiikala mu ng’anda ili imwi nanti umupipi, ilingi ya isikulu na ya nyinakulu, ya nyinalume, ya nyinasenge na ya lupwa yauze yakaikala ku mpanga zyuze. Ndi cakuti avino caya kuli mwemwe, mwapeela ana inu isyuko lya kusambilila ku ikolo akwata miyele ino mungatemwa ana inu ukukwata.

a Kulondelezya kwene kuu kwalanzile ukuti, alumendo na akazyana yakasumba maawazi kufika kuli 9 cila wanda ku kutamba TV, kukutika ku nyimbo nu kuteya ivyangalo vya pa intaneti. Vipendo vii ivikulanda pa ana na acance vitalanzile na pa nsita ino ana yakasumba pa intaneti lino yali ku sukulu nanti ino yakasumba ku kuzana omuweki.

Vino Avyazi Yamwi Yakalanda . . .

“Insita zimwi lino impamviwa nkuomba milimo, alino umwana aiza ati akulonda kulanda nani. Nkakutika kuli aliwe, nanti icakuti ale nimamunena ukuti aloleele sile pa mamineti anono pakuti ntapumvyanyiziwa lino nkulanda nawe. Nemo na mamane tukaezya na maka kumusambilizya vino tukacita pakuti na lino tukumusambilizya pa visinte ala amazumila ukuti avino naswe kwene tukacita.”—Ya David.

“Lino umwana witu mukazyana wavilwe, nemo na yawane twapingwilepo ukuti ningata incito nasyala sile pa ng’anda pakuti namusakamala. Nsilanguluka pali vino twapingwile. Cacindama sana ukwezya na maka kuya pamwi nu mwana lino akukula pakuti na lino wiza wakula ale atamanya vino alinzile ukucita na vino alinzile kulondela. Ni cicindamisye i cakuti nga mukuya pamwi nu mwana ala mukumulanga ukuti mwamwikako mano.”—Ya Lisa.