UZYE INSI ILATALA IZIPEPO?

AMANZI

UMI nga watala sana pano nsi kutaya amanzi, sana sana amanzi asuma. Ivya umi ivingi vya twalilila ukuyako pa mulandu na manzi.Ya yemba, inguzi, inyika, alino na manzi aya apansi sana vikalenga antu ni nyama ukukwata amanzi akumwa alino ni vimelwa ukukula.

Ivingalenga Tutakwata Amanzi Asuma Aingi

Incende izingi pano nsi zyakwata manzi. Nomba ukulingana na kaungwe kamwi (World Meteorological Organization), “amanzi sile anono pano Insi ayano antu yakaomvya.” Nanti icakuti amanzi yaa anono yalinga uku vya umi pano nsi, amanzi aingi yakononeka pa mulandu wakuti ivikaomvya manzi vyavula alino nu kusenuka kwa micele. Aasambilila sana yakatunganya ukuti umu imyaka 30 ikwiza, antu 5 bilyoni ya talakwata amanzi asuma akuomvya.

Insi Yapanzilwe Umu Nzila Iyakuti Yaizifya

Insi yapangwa umu nzila iyakuti amanzi yatwalilila ukuyako. Umusili, ivya umi ivyaya muli yemba, alino na kasanya vikaombela pamwi ukuzifya amanzi. Lolini vimwi ivikalangilila ukuti insi yapanzilwe ukuti yaizifya.

Cazanwa ukuti umucanga ukafumya ivikwi ivingi umu manzi. Umu nyika mwaya ivimelwa vimwi ivikafumya umuza (nitrogen, phosphorus) alino ni vingakoma ivya umi ivikazanwamo.
Ya sayansi yasambilila pali vino amanzi yakaizifya. Ivintu ivingakoma ivya umi vikaononeka lino amanzi yakupita zuwa nupya utuzizi tukalya ivintu kwene vii.
Inyonga izikaya umu manzi zikafumya ivintu ivingonona amanzi umu manda anono—nupya zikazifya amanzi ukucila na vino ivintu vino yapanga ivyakuzifizyako amanzi vikacita.
Insi ikasunga amanzi ukupitila muli vino amanzi yakazinguluka. Ukuzinguluka kwa manzi alino ni vintu vyuze vikalenga amanzi ukutwalilila ukuyako.

UZYE IMUMANYA?

Umusili Ukazifya Amanzi

Umucanga ukafumya ivyela, imilembo, ivikona, alino ni vintu vyuze ivikaikala apansi ya manzi. Cii cikalenga antu, inyama alino ni vimelwa vyakwata amanzi asuma.

Umucanga na Mawe Vikazifya Manzi

Umucanga na mawe vikazifya amanzi lino vikulema ivikwi.

Utuzizi Nato Tukazifya Manzi

Utuzizi utwaya umu musili tukacefyako amaka ya vintu ivyaya umu manzi ivingalenga antu yataya nu umi usuma. Utuzizi tumwi tukasungulula amafuta ukuya manzi nu muza uno yakati carbon dioxide.

Ivintu na Vyuze Ivikazifya Manzi

Umu musili mwaya vimwi ivikatinta ivikwi ivyaya wakwe poizoni ukufuma umu manzi ivingalenga ivya umi ukuya umu uzanzo.

Vino Antu Yakacitapo

Vikope ivipusanepusane ivili pa cikope conga: 1. Umonsi akuzifya pano mafuta yakufumila kuli motoka yakwe. Ataika ka beseni pansi apano mafuta yakuponela. 2. Umonsi watwala ivibotolo kuno yakasungulwila ivintu nu kupangamo vyuze. — Ndi cakuti tukuzifya pano mafuta yakufumila nu kusumbila ivintu ivingonona manzi kuno vilinzile ukusumbilwa, cilalenga ukuti twasunga ningo manzi

Aasambilila sana yakatunena ukuti tutalinzile ukulaonona amanzi. Nupya yalanda nu kuti tulinzile ukusininkizya ukuti yamotoka itu yasikuzwa amafuta nupya tutalinzile ukusumbila imilembo umu mipaipi yamanzi nanti umu mifolo.

Aasambilila apa vyakupanga panga yazana inzila iyangupale iya kufumizya umusilya umu manzi. Cino yakalondesya u kuleka amanzi yano antu yangamwa ukuvula.

Nomba kwaya ivingi ivikalondekwa. Ukufumya umusilya umu manzi kutangupala pano kukalondekwa impiya izingi alino na maka. Umu 2021 akaungwe ka United Nations kalanzile pa vya kusunga amanzi aakuomvya ukuti, “Umu nsi yonsi, amanzi yakulondekwa sana.”

Umulandu Uno Mungatailila Ukuti Insi Ilazipa—Vino Baibo yalandapo

“Leza . . . akatola amanzi yamuli yemba, nupya ayasangula amamata yamvula; Nga alino nayo imvula itandika ukuvovomoka ukufuma umu makumbi.”—Yobo 36:26-28.

Leza walenzile ukuti amanzi yazinguluka pakuti yaswefiwa.—Kasa. 1:7.

Elenganyini: Ndi cakuti Kaumba witu wisileko ivintu vii ivikazifya amanzi, ale wakwata na maka akuzifya vino antu yonona. Lolini icipande icikati “Leza Walaya Ukuti Insi Ilatwalilila Ukuyako,” apifwa 15.