Vino Mungacita Pakuti Mwasunga Ningo Ing’anda

1. U mulandu ci uno ukusunga ing’anda kwatalila sana ndakai?

“INSI ii vino ndakai ili italikalilila.” (1 Kolinto 7:31) Pano amazwi yaa yalembiilwe papita imyaka ukucila 1,900, napya yakufikiliziwa sana ndakai! Ivintu vya muno nsi vikwaluka, maka maka umu ndupwa. Ivintu vino antu yalolanga ukuti vyaya sile ningo imyaka 40 nanti 50 ku cisila, ndakai yasivilonda. Na cii calenga ukuti catala sana ukusunga ningo ing’anda. Lelo ndi cakuti mukulondela vino Malembelo yalanda, mungatunguluka.

MWAATEKA IMYENZO PALI VINO MUKWETI

2. I vyani ivikalenga kuti imikalile iyatala sana mu ndupwa?

² Ndakai antu aingi yasiteeka imyenzo pali vino yakweti. Ya kapanga ya viya yakalumbilizya sana pakuti antu aingi yaakala iviya vyao, na cii calenga kuti antu aingi atwalana, yaombesya sana pakuti yangaakala ivintu vivyo. Antu yauze aingi cuze, yene cikayatalila sana pakuti sile yazane ivyakulya pa ng’anda. Yakasumba insita ikulu sana ku ncito kucila vino cali mpiti, yamwi yakaomba ni ncito ziili pakuti sile yakwate ivikalondekwa. Lyene kwaya yauze angatemwa sana ndi cakuti ingila incito, pano incito zyatala sana ukuzana ndakai. Imikalile yatala sana ndakai, lelo ukulondela ivisinte vya muli Baibo kungaavwa indupwa na lino ivintu vyatala.

3. Icisinte ci cino Paulo walanzilepo, napya ukulondela icisinte cii kungatwazwa uli lino tukusakamala ulupwa?

³ Umutumwa Paulo nawe kwene ulizyanga ivintu ivikalondekwa mu mikalile. Na cii calenzile kuti asambilileko cimwi. Muli kalata ino walembile Timoti cuza wakwe walondolwile ukuti: “Uzye twalesile cani muno nsi? Nanti cimwi! Caleka ndi tukweti vyakulya ni vyakuzwala, ale vikwene vyati vitulingana.” (1 Timoti 6:7, 8) Kwene kwaya ivingi ivikalondekwa pa kusakamala ulupwa ukucila sile pa kulonda ivyakulya ni vyakuzwala. Ulupwa lukalondekwa nu mwakwikala. Ana yakalondekwa ukuyatwala uku sukulu. Napya kukaya nu kulipila ukucipatala ndi twalwala, alino ni vintu vyuze. Lelo icisinte cino Paulo walanzile cikaomba muli vyonsi. Imikalile ika-anguka ndi cakuti tukuteeka imyenzo pali vino vikalondekwa umu umi, ukuluta ukulalonda ukukwata vyonsi vino twakumbwa.

4, 5. Uzye ukutantikila limwi ivyakukala kungamwazwa uli ukusunga ningo ulupwa?

⁴ Umu cilangililo cimwi cino Yesu walanzile mwaya icisinte na cuze icingatwazwa. Walanzile ukuti: “Uzye aweni uwa munomuli nga kulonda kukuula ulupungu, asyatala aikala pansi nu kupendulula impiya zino angasumbapo, kuti alole ndi akweti zingi zyakumalila mulimo?” (Luka 14:28) Paa, Yesu walandanga ukuti cacindama ukuipekanya ningo. Mu cipande icafumileko, twalanzile ukuti ukuipekanya kwacindama ngu monsi nu mwanaci yakulonda ukutwalana. Napya cika-avwa na atwalana ukumanya ivyakusakamala ulupwa. Yafwile ukulatantikila limwi ivyakukala nu kumanya ivyakuomvya ningo ivintu vino yakweti. Ngi cakuti yakucita vi, yangaaomvya ningo lupiya uku vintu ivicindame, napya yangateeka imyenzo kuli vino yakweti.

⁵ Mu mpanga zimwi ukutantikila limwi ivyakukala cikapiliula ukuti mutafwile ukukongola impiya izingi sana, pakuti sile mukale ivintu vino mukulonda limwi ivitacindime na sana. (Mapinda 22:7) Nupya cikapiliula nu kuti mutafwile ukukala ivintu vino mutatantike ukwaula ukwelenganyanapo pali vino vingacitika ndi mwavikala. Napya ndi mukutantikila limwi ivya kuomvya impiya cilalenga kuti mutaziomvya ku vintu vya pa lwinu, wakwe vyangalo vya kusitikana, ukupeepa fwaka, nanti ukukoleka, pano ivintu vii vikaaleta intazi mu lupwa napya ukucita vii kwapusana ni visinte vya muli Baibo.—Mapinda 23:20, 21, 29-35; Loma 6:19; Efeso 5:3-5.

6. I vyani vino Baibo yalanda ivikakomelezya sana apina?

⁶ Nomba, nga antu yauze akuti yene aapina, yangacita uli? Nayo kwene yangakomeleziwa ukumanya ukuti upina utalatwalilila. Likwene sile Yeova wasya ace asisye upina kumwi ni ntazi zyonsi izikalenga kuti antu yacula. (Masamu 72:1, 12-16) Ndakai, Aina Klistu yamwi acumi apina sana, lelo yataila vino Yeova walaya ukuti: “Ntalatala imusye nanti kumutazyela.” Fwandi umuntu uwaya nu utailo angalanda ukuti: “Mwene [Yeova] ali ka-azwa wane, ntaloopa cimwi.” (Ayebulai 13:5, 6) Mu manda yaa atale, Yeova aka-azwilizya sana ya kapepa yakwe akalondela visinte vya muli Baibo alino nu kukolezya Uwene wakwe mu mikalile yao. (Mateo 6:33) Ya kapepa yakwe Yeova aingi yasininkizya ukuti amazwi yano Paulo walanzile acumi, akuti: “Nasambilila nkama ii, pakuti kuli konsi, nu mu nsita ili yonsi, inje mwikute, na lino nindya na lino indi ni nzala, na lino nkweti vingi nanti vinono. Klistu wampeela maka akulungatana ni miyele ili yonsi.”—Filipi 4:12, 13.

MWA-AZWANA

7. A mazwi ci yano Yesu walanzile angaazwa amu lupwa ndi cakuti yakuyalondela?

⁷ Lino Yesu wali apipi nu kufuma pano nsi, walanzile ukuti: “Uwatemwa umuzo ndi vino waitemwa.” (Mateo 22:39) Ukulondela amazwi yaa kwacindama sana mu lupwa. Antu aya sana apipi naswe a yalupwa kwene yano tukaikala nayo. Uzye amu lupwa yangalanga uli ukuti yatemwana?

8. Uzye amu lupwa yangalanga uli ukutemwa?

⁸ Inzila yonga u kwezya na maka ukuti cila muntu aazwilizyako ukuomba imilimo ya pa ng’anda. Avyazi yafwile ukusambilizya ana ivya kusunga ningo ivintu vyao vino yakaomvya, kumwi sile ni vyakuzwala ni vyakucinya. Nanti cakuti cikasenda insita pa kwanzika pano tukalala, ukucita vi kungalenga ukuti twasunga ningo ing’anda. Kwene insita zimwi pa ng’anda pangaya ivikwi, lelo yonsi pa ng’anda yafwile ukuombela pamwi ukusunga ing’anda iya usaka alino nu kulazifya pano yaliila. Ukuya nu kasu, ukucita sile ivya kuizanzya, nanti kuwayawaya, kukaleta intazi mu lupwa. (Mapinda 26:14-16) Lelo ukuya ni nsansa alino nu kuipeelesya umu vintu kukazanzya ulupwa. Baibo ikalanda ukuti, “Leza watemwa muntu wino akapeela ni nsansa.”—2 Kolinto 9:7.

9, 10. (a) I milimo ci ikome ino mama akaomba pa ng’anda, nupya yangamwazwako uli? (b) Uzye aapang’anda cingazipa ukuti yaelenganyapo uli pa kuomba imilimo ya pa ng’anda?

⁹ Ngi cakuti tukulangulukilana nu kuya nu kutemwa mu lupwa tutange tuye ni ntazi zino indupwa zimwi zikakwata. Ilingi yamama aliyo yakaombesya pa mang’anda. Aliyo yakasakamala ana, kuzifya mu ng’anda, kufulila aapang’anda ivyakuzwala, kukala ivintu alino nu kweleka vyakulya. Mu mpanga zimwi yamama aliyo yakaomba nu muvyalo, kuzombola nu kukazya vino yazombola, nanti ukuomba vyuze ivyakwazwilizya aapa ng’anda ukukwata vino yakulondekwa. Nanti i cakuti mpiti asi vino cali, imikalile ya ndakai yalenga ukuti yamama atwalwe yaingila incito kuze pakuti yasakamalako ulupwa. Namayo umutwalwe nupya uwakwata ana wino akaombesya umu musango uu, u wakutaizya cuze. Waya wakwe mama wino Baibo ikati “umuci mufyeleke” aakaombesya pa ng’anda. Wene “asilya ivyauseya foo.” (Mapinda 31:10, 27) Lelo cii cisikupiliula ukuti mama aliwe sile afwile ukuomba incito zyonsi pa ng’anda. Iya nu muci ndi yawela ukufuma uku ncito, ala yonsi yoili iyatonta, uzye umuci aliwe sile afwile ukutandika ukuomba imilimo yuze iya pa ng’anda, ala iya na yauze yakupuuza? Awe foo. (Loliniko na 2 Kolinto 8:13, 14.) Fwandi, tuti mama akupekanya ivyakulya, angataizya sana ndi cakuti yauze yakumwazwako ukupekanya apakuliila, nanti ukuyakalako tumwi ku maliketi, nanti sile ukuzifya pa ng’anda. I cumicumi yonsi kwene amu lupwa yalinzile ukuombako imilimo ya pa ng’anda.—Loliniko na Galatiya 6:2.

¹⁰ Limwi yamwi yangelenganya yati: “Nemo kuno nkaikala aonsi yasiombako imilimo ya pa ng’anda.” Kwene cico cingaya i cacumi, nomba uzye citanga cizipe ukwelenganyapo sana api lyasi lii? Lino Yeova Leza wapanzile ulupwa lwa nkoleelo ataatantike ukuti imilimo imwi ifwile ukuombwa na ya mama yatupu. Uwanda umwi, lino angeli yatandalile Abulaamu, waombisye sana ukuyapekanyizizya ivyakulya. (Utandiko 18:1-8) Baibo ikasunda aonsi iti: “Yaiya yalinzile yatemwa aci yao wakwe vino yatemwa imili yao.” (Efeso 5:28) Ndi cakuti iya akauvwa ukutonta ndi winuka amanguzi, ninsi na mama wakwe kwene akatonta. (1 Petulo 3:7) Fwandi cingazipa sana ukuti iya aazwa umuci incito zya pa ng’anda pano ala akulanga ukutemwa.—Filipi 2:3, 4.

11. U mulandu ci uno yonsi aapa ng’anda yafwile ukukolanya Yesu?

¹¹ Yesu ali wino tungasambililako sana, pano wazanzyanga Leza nu kulenga ivyuza vyakwe ukuya ni nsansa. Nanti i cakuti wene atatwazile, amu lupwa yangasambililako kuli aliwe. Yesu walanzile pa mweneco ati: “Mwana wa muntu atizile kuti atumikilwe, lelo kuti atumikile yauze,” kuli kuti ukuyaombela. (Mateo 20:28) Indupwa izikakolanya Yesu zikaaya ni nsansa wakwe cimwi!

U MULANDU CI UNO USAKA WAZIPILA?

12. I vyani vino Yeova akalonda ku yaomvi yakwe?

¹² Isunde nalyuze ilyaya muli Baibo ilingazwa yonsi ukusunga ningo ing’anda likazanwa pali 2 Kolinto 7:1. Paya mazwi akuti: “Tulinzile kufumako ku vintu vyonsi vino vikakowezya mili nga ni mipasi itu.” Yonsi aakakonka isunde lii yakaaya ya cuza yako Yeova, pano wene akalonda ‘upefi wa mpomvu,’ kuli kuti usi ukowele. (Yakobo 1:27) Indupwa zya musango uu zikatunguluka.

13. U mulandu ci uno cazipila ukusunga pa ng’anda apa usaka?

¹³ Baibo ikatunena ukuti uku nkoleelo kutalaya ukulwala. Apa nsita iiya, “Patalaya nanti wenga alailizyanya apakulwala.” (Ezaya 33:24; Umbwilo 21:4, 5) Lelo lino insita iyo itatala yafika, antu yonsi yakalwala. Nanti sile a Paulo na Timoti, nayo kwene yalwalanga. (Galatiya 4:13; 1 Timoti 5:23) Nomba, asambilila sana pa umi yakati tungakwanisya ukuicingilila uku ndwala izingi. Amu ndupwa aingi yakaicingilila uku malwala pa mulandu wakuti yakaisunga ausaka muli ukapepa alino nu mu vintu vyuze. Lekini tusambilile vino yakacita.—Loliniko na Mapinda 22:3.

14. U mu nzila ci muno ukuya ausaka mu miyeele kukacingilila amu lupwa ku ndwala?

¹⁴ Ukuya ausaka muli ukapepa kukapiliula nu kuti tulinzile ukuya ausaka mu miyeele. Twamanya ningo sana ukuti Baibo ikatunena ukuti twaya ni miyeele isuma lyonsi, napya yalesya ukulanga icitemwiko ca mu cupo ku yantu yano tutaatwalana nayo. Ikatusambilizya iti: “Antu akacita ulenzyo, . . . nanti akacita ivya winyi, . . . pali yaa yonsi kusi alakumako ku Wene wakwe Leza.” (1 Kolinto 6:9, 10) Cacindama sana ukuti Aina Klistu yaalondela masunde yaa, pano tuli mu nsi ikowele cuze. Nga tukulondela masunde yaa, tulazanzya Leza, nupya amu lupwa yatalaambula indwala wakwe ya AIDS, tuswende, tusele, nazyuze izyakolana na zii.—Mapinda 7:10-23.

15. Landiniko icintu conga icikakowezya umwili nupya icingalenga na antu ukulwala.

¹⁵ Nga ‘tukufumako ku vintu vyonsi vino vikakowezya mili,’ cilatwavwa ukucingilila indupwa uku ndwala na zyuze. Kwaya indwala izikaiza pa mulandu nu kukanaya nu usaka ku mwili. Katulande pa kupeepa fwaka. Kupeepa fwaka kukakowezya ya pwapwa, ivyakuzwala, alino nu muza, nupya kukalwalika na antu. Mintapendwa ni mintapendwa ya antu yakafwa cila mwaka umulandu na fwaka. Mutale mwelenganye pali cii; antu aingi cuze nga yasilwala nu kufwa zuwa cila mwaka iyaalondela isunde ilikati ‘twafumako ku vintu ivikakowezya imiili’!

16, 17. (a) I sunde ci lino Yeova wapezile aina Izlaeli ilyayacingililanga ku ndwala zimwi? (b) Uzye ukulingana ni sunde ilyaya pa Malango 23:12, 13, i vyani vino indupwa zyonsi zilinzile ukucita?

¹⁶ Katulande pa cintu nacuze. Imyaka apipi na 3,500 iyapitapo, Leza wapeezile aina Izlaeli Masunde pakuti yamupepa ningo, alino nu kusakamala umi wao. Masunde yaayo yalandanga vino aina Izlaeli yaalinzile ukulacita pakuti yaicingilila ku ndwala. Isunde lyonga pali yaayo lyalondolwile vino aina Izlaeli yaali nu kucita pa kusumba usali; lyatiile, usaali wali nu kuzikwa kutali ni nkambi pakuti incende muno ikalanga itaya ikowele. (Malango 23:12, 13) Isunde lili nanti cakuti lyalanzilwe mpiti sana, licili likaomba na ndakai kwene. Ndakai antu aingi yakalwala nu kufwa pa mulandu wa kukana londela isunde liili.a

¹⁷ Icisinte ci sunde lii lino yapeezile aina Izlaeli, cikatusambilizya ukuti, ulusasa ni cimbusu—asi mulandu vyaela mu ng’anda nanti panzi—vifwile ukusungwa ivya usaka, nu kulazifyamo nu mulembo. Ngi cakuti icimbusu cisikusungwa ica usaka, nupya cisitupikwapo, ya lunzi yalazulamo nu kutandika ukusalanganya utuzizi ng’anda yonsi—na pa vyakulya kwene! Nakapya, ana, na ikolo kwene yalinzile ukulafulala uku minwe lyonsi lino yafuma uku cimbusu nanti ku lusasa. Pano nga yasikucita vivyo, utuzizi tulaayalondela ku minwe. Dokota umwi uwa ku France watiile ukufulala ku minwe “kwaya pa nzila izisuma sana izyakuicingilila uku ndwala zimwi izikaizila mu vyakulya, mu muza nanti ku mwili.”

18, 19. Uzye yano yakaikala mu ncende umwavula antu apina nupya mutaaya sana usaka, yangacita uli pakuti pamwao pene paaya usaka?

¹⁸ Ukuya kwene, mu vifulo umwaya antu apina cisi canguke ukusunga usaka. Umuntu umwi uwamanya ningo sana vino uwikalo wa mu vifulo vivyo waya walondolwile ati: “Kukakaisya icakuti ukuzifya pa ng’anda kusiangupala foo. Ilingi kukakatuka sana ulukungu cakuti ni viumba vyafitila limwi. . . . Antu yavulisya mu misumba nu mu mizi imwi icakuti maumi ya yantu yaaya mu uzanzo. Mipaipi umukapita usaali yalepoka, kwaya ivitumba vino yafilwa ukuzyola ivikona, mu vimbusu ivikaomviwa na antu aingi namo mwaya utapa cuze, lyene nga wati ulole ya kuza, impenzu, ni nsazi, awe cumi kwene.”

¹⁹ Ukusunga usaka mu ncende zya musango uu catala wakwe cimwi. Lelo cacindama sana ukwezya ukucita vivyo kwene apapezile maka itu. Ukukala sopo wa kufulalila, nu kuomvya manzi, alino nu kuomba na maka, kwazipapo ukuluta ukwizasumba ulupiya ulwingi ndi twalwala. Ndi cakuti mukaikala mu cifulo icili wako cino twalanda papela, mwemo mwaezya papezile amaka inu kusunga ing’anda inu iyausaka nu kupyela pa musolo, pakuti usali uli onsi utaalolekapo. Ndi cakuti kazila kakuila pa ng’anda inu kakakwata sana matipa mu nsita ya cisiku, cingazipa ukwitilapo insakalawe nanti amawe pakuti kayeko ningo. Yano yazwite insapato cingazipa ukuti yazizifya nanti ukuzizula lino yatatala ingila mu ng’anda! Nakapya, kuno mukasemba manzi kufwile kwaya ukwa usaka. Asambilila pa umi wa yantu yazana ukuti antu kucila pali 2 milyoni yakafwa cila mwaka pa mulandu nu kuomvya manzi ya vikwi, nanti pa mulandu nu utapa.

20. Uzye pakuti ing’anda iye iyausaka, aaweni aalinzile ukuombesya?

²⁰ Pakuti pa ng’anda paaya usaka sana, yonsi yalinzile ukuombesya—kuli kuti ya nyina, ya isi, ana, na enyi kwene. Mama umwi uwakwata ana 8 uwa ku Kenya walanzile ati: “Cila muntu wamanya ukuti wakwata umulimo wa kuomba.” Pa ng’anda ndi pakasungwa apa usaka aeneco ya pa ng’anda iyo yakacindikwa. Ku Spain kwaya ipinda ilikati: “Upina usilwisyanya nu usaka.” Nanti umuntu angikala mu ng’anda ikulu sana nupya isuma, nanti ilingane sile, nanti inono, nanti sile mu mutanda, usaka uungavwa amu lupwa lwakwe ukuya nu umi usuma.

KUKOMELEZIWA KUKALENGA TWAOMBESYA

21. Uzye ukulingana na Mapinda 31:28, i cani icingamwazwa ukuya ni nsansa pa ng’anda?

²¹ Ibuku lya muli Baibo ilyakuti Mapinda lyalondolola umuci umufyeleke ukuti: ‘Ana yakwe aonsi yakakatuka nu kumuwanzya ndi vino uwalongo. Iya nawe akamulumbanya.’ (Mapinda 31:28) Uzye mwemo mwatala mwataizyapo umwi uwa pa ng’anda pali vino akaombesya? Cumi kwene swensi twaya wa vimelwa ivikakula ningo nu kuseeka ivizao ivingi ndi vikupokelela amanzi na kasanya. Swe yantu tukalondeka ukututaizya pali vino tukuombesya. Mama akaomba ningo sana ndi cakuti wamanya ukuti iya akamutaizya pali vino akaombesya nu kusakamala apa ng’anda. (Mapinda 15:23; 25:11) Napya cikazipa wakwe cimwi ndi umuci akutaizya iya pali vino akaombesya pa kusunga ulupwa. Ana nayo kwene yakauvwa ningo sana ndi cakuti avyazi yao yakuyataizya nu kuyawanzya pali vino yakaomba pa ng’anda, ku sukulu, nu mu cilongano. Cumi kwene, ukutaizya umuntu kukazifya ivintu! Pano kwene cisi citale ukulanda sile uti “Nataizya.” A mazwi anono sile, lelo wino yanena vivyo ala amatwalilila ukuombesya.

22. I vyani vikalondekwa pakuti amu lupwa yaya ni nsansa lyonsi, nupya yangacita uli pa kuzana ivintu vivyo?

²² Kwaya ivintu vingi ivikalenga catala ukusunga ningo ulupwa. Lelo, mungakwanisya. Baibo ikati: “Ing’anda ikakuulwa na antu ya mano, nu mufula wakweyo ukateekwa na antu yano yakailuka.” (Mapinda 24:3) Aapa ng’anda ndi yakulemasya ukusambilila pali vino Leza akalonda, nu kucitanga vivyo kwene yalakwata mano nu kwiluka ivikalondeka pa kuya ni nsansa. Swensi tulinzile ukulemasya pakuti mu lupwa muye insansa!