Watchtower LAIBULALE UWA PA INTANETI
Watchtower
LAIBULALE UWA PA INTANETI
Cimambwe-Lungu
  • BAIBO
  • MPAPULO
  • KULONGANA
  • wp17 na. 6 mafwa 12-14
  • I Cani Cino Kwayela Mabaibo Aingi?

Kutaaya vidyo pali vino mwasoolola

Awe icumi catala, vidyo wakaana ukuloleka

  • I Cani Cino Kwayela Mabaibo Aingi?
  • Lupungu Lwa Mulinzi Ulukamanyisya Antu pa Wene Wakwe Yeova (Lwa Yantu Yonsi)—2017
  • Utumitwe
  • Ivyeo Ivikolineko
  • BAIBO YAKUTANDIKILAPO
  • BAIBO WAKUTI GILIKI SEPUTUWAGINTI
  • BAIBO WA MU CILATIN WINO YAKAATI VULGATE
  • KWAYA MABAIBO ASENULWE NA YAUZE AINGI
  • Yeova a Leza Aakalanda na Antu
    Lupungu Lwa Mulinzi Ulukamanyisya Antu pa Wene Wakwe Yeova—2015
  • ‘Izwi Lyakwe Leza Witu Likaikalilila Amanda pe’
    Lupungu Lwa Mulinzi Ulukamanyisya Antu pa Wene Wakwe Yeova (Lwa Kusambililamo)—2017
Lupungu Lwa Mulinzi Ulukamanyisya Antu pa Wene Wakwe Yeova (Lwa Yantu Yonsi)—2017
wp17 na. 6 mafwa 12-14
Mabaibo apusane pusane, pali alembe, apulintwe, alino na apa intaneti

I Cani Cino Kwayela Mabaibo Aingi?

U mulandu ci uno ndakai Mabaibo yasenulwa umu misango iingi? Uzye mukalola ukuti kukwata Mabaibo apya akufuma ndakai kungamwazwa ukuvwikisya sana ivyaya mwenemo nanti foo? Kusambililila pali vino cali pakuti Mabaibo yavule kungamwazwa ukumanya ingazipa.

Nomba uzye, a weni uwalemvile Baibo nupya wailemvile lilaci?

BAIBO YAKUTANDIKILAPO

Baibo yankaniziwa mu viputulwa viili. Ciputulwa cakutandikilako cakwata mabuku 39 umwaya “mazwi yakwe Leza avwanzilwe ku Ayuda.” (Loma 3:2) Leza wapeezile antu acisinka ukulemba mabuku yaa pa myaka iingi—myaka nalimwi 1,100 kutandika mu 1513 B.C.E. kwizafika mu 443 B.C.E. Mabuku aingi yayalemvile mu Ciyebulai, fwandi ali mulandu uno tukaamila ciputulwa conga ukuti Malembelo ya Ciyebulai aakaamwa nu kuti Upangano wa Mpiti.

Ciputulwa cakwe ciili cakwata mabuku 27 nayo kwene umwaya “mazwi yakwe Leza.” (1 Tesalonika 2:13) Leza wapeezile asambi yakwe Yesu ukulemba mabuku yaa mu myaka inono—pa myaka sile 60 kutandika mu 41 C.E. kwizafika mu 98 C.E. Yalemvile mabuku yaa mu Cigiliki, fwandi tukaama mabuku yaa ukuti Malembelo ya Cigiliki a Ina Klistu, aakaamwa nu kuti Upangano Upya.

Ukwika pamwi mabuku yonsi yaa 66 yakapanga Baibo umwaya ilandwe lisuma lino Leza wapeela antunze. Nomba u mulandu ci uno kwayela Mabaibo aasenulwa umu misango iingi ndakai? Katulande pa milandu itatu.

  • Pakuti antu yaiwelengela mu lulimi lwao.

  • Pakuti yafumyemo vino ya kasenula yaluvyanyizye pakuti Baibo iye viivi kwene vino yali.

  • Pakuti yafumyemo ululimi lwaomviwanga mpiti nu kwika ulukaomviwa ndakai.

Lolini vino milandu ii ino twalandapo yaomviwa mu mabaibo asenulwe yaili akutandikilako.

BAIBO WAKUTI GILIKI SEPUTUWAGINTI

Apa myaka 300 ku cisila ala Yesu atatala wavyalwa, Ayuda asambilile sana yatandike ukusenula Baibo wa mu Ciyebulai kutwala mu lulimi lwa Cigiliki. Baibo wii wizile atandika ukwamwa ukuti Giliki Seputuwaginti. U mulandu ci uno kwayelile Baibo ii? A pakuti iyazwe Ayuda atalandanga Ciyebulai yayo alandanga Cigiliki ukutwalilila ukulondela “Malembelo Amuzilo.”—2 Timoti 3:15.

Baibo kwene wii wavwileko na antu aingi cuze aataali Ayuda, avwanganga Cigiliki ukumanya ningo sana vino Baibo ikasambilizya. U munzila ci? Pakasi ka myaka yako 70 na 80 C.E. uwasambilila sana W. F. Howard walanzile ukuti; “Izile iya ali Baibo ino yaomvyanga sana mu macalici aingi, ino na ya misyonali aingi yaomvyanga mu mang’anda ya mapepo ‘kukulondolola nu kusinila ukuti Yesu uwali ali Mesiya.’” (Milimo 17:3, 4; 20:20) Fwandi uu ali mulandu onga uwalenzile kuti Ayuda aingi ize “yasuule sana Baibo wii uwakuti Seputuwaginti,” ali vino F. F Bruce uwasambilila pa milembele yakwe Baibo walanzile.

Lino asambi yakwe Yesu yatwalilile ukupoka Malembelo ya Cigiliki a Ina Klistu, yaisile pamwi na malembelo asenwilwe ukufuma mu Ciyebulai yano yamanga yakuti Seputuwaginti iyapanga na Baibo umupuma wino twakwata ndakai.

BAIBO WA MU CILATIN WINO YAKAATI VULGATE

Pa cisila ca myaka 300 pano yamalile ukulemba Baibo, uwasambilila umwi, uwizina lyakuti Jerome wasenwile Baibo ukuleta umu Cilatin, uwizile atandika ukwamwa ukuti Latin Vulgate. Mabaibo asenwilwe umu Cilatin akuno yali apa nsita iya, nomba u mulandu ci uno kwalondekwanga ipya? Ibuku limwi (The International Standard Bible Encyclopedia) lyalanda ukuti Jerome walondanga “ukulungika muno yaluvyanyizye, kusenula mazwi yano yatasenwile ningo nu kulunda amazwi yano yasiile alino nu kufumya yano isilemo.”

Jerome walungike ivingi vino yaluvyanyizyemo. Lelo mukuya kwa nsita amu macalici yatapingwile ningo. Yazumilizye ukuti Baibo wakuti Latin Vulgate aliwe aomviwa sile, nupya yatwalilile ukucita vivyo kwene pa myaka iingi! Fwandi antu cayatalilanga ukuvwa ivyali muli Baibo wi pano aingi yatuvwanga Cilatin, calenzile nu kuti yavilwa ukuvwikisya ivyaya muli Baibo.

KWAYA MABAIBO ASENULWE NA YAUZE AINGI

Lino papisile insita antu yatwalilile ukusenula Mabaibo na yauze, wakwe Baibo iyamanyikwa sana iyakuti Syriac Peshitta iyalemvilwe muli ya 400 C.E. Lelo lino cafisile umu myaka yako ya 1300, alino kwali ukupeelwako insambu zyakuti antu lyene yangasenula Malembelo nu mu ndimi zyuze pakuti yauvwikisya.

Ku England muli ya 1300, John Wycliffe watandike ukulondelezya ululimi ulungazipa nupya luno antu yanguvwa ningo ukwaula intazi uku ncende ino wikalilangako lino wizile afumya Baibo ya Cizungu. Lyene pacisila, pa mulandu ni mipulintile yakwe Johannes Gutenberg’s Mabaibo yapulinsilwe mu ndimi izingi izyalandwanga umu Europe.

Lino yasenwile Mabaibo aingi mu Cizungu, aingi aakanyanga umulimo uu yatalondanga ukuti kuyeko Mabaibo nayauze mu lulimi lwa Cizungu. Lyene muli ya 1800, kalemba wi zina lyakuti John Lewis walemvile ukuti “Indimi zikuya zikusenuka, fwandi kulinzile ukuya ukupitulukamo misenwile ya mpiti pakuti kuye ukusenula ukulingana na vino antu yakalanda ndakai na vino yanguvwa.”

Ndakai asambilila sana pa milembele yakwe Baibo yakaombesya sana ukupituluka mu misenwile ya Mabaibo ampiti. Yukauvwikisya sana ululimi luno Baibo yalembiilwemo nupya yakwata na ya manyusikilipiti a cumi aliko mpiti. Cii cayavwa ukusenula viivi kwene vino Baibo yakutandikilapo mpiti yalemvilwe.

Fwandi Mabaibo aayako ndakai yangatwazwa cuze. Nomba tulinzile ukucenjela na Mabaibo yamwi.a Lelo ndi cakuti apitulukanga mu Mabaibo yayo yaombanga pa mulandu wa kutemwa Leza, Mabaibo yayo yangatwazwa wakwe cimwi.

Nga mukulonda ukuwelenga Baibo mu ndimi zipusane pusane pa intaneti yangini pa www.jw.org. Mulole pakuti MPAPULO > BAIBO, nanti mucite sikani ka kodi kaa

a Lolini cipande cakuti “Mungasoolola Mutuuli Baibo Umusenulwe Ningo?” Mu Lupungu Lwa Mulinzi lwakwe Mei 1, 2008.

IZINA LYAKWE LEZA ILYA MUZILO MULI BAIBO

Izina lyakwe Yeova umu ma manyusikilipiti umu nsita yako Yesu

Izina lyakwe Leza pali manyusikilipiti wino yakaama ukuti Seputuwaginti uwaliko mu manda yakwe Yesu

Muli Baibo wa New World Translation mwaya izina lyakwe Leza ilyakuti Yeova mu malembelo ya Ciyebulai na a Cigiliki. Mu Mabaibo aingi a Cizungu aayako ndakai mutaya izina lyakwe Leza. Yaomvya sile “Mwene.” Ya kasenula yamwi yalanda ukuti mulandu uno yataomvezya izina lii lyakwe Leza, ilikalembwa umu vilembo 4 (YHWH) ivya mu Ciyebulai, u wakuti lisizanwa muli Seputuwaginti kuli kuti malembelo asenwilwe ukufuma umu Ciyebulai ukutwala umu Cigiliki. Nomba uzye ivya cumi?

Pakasi kakwe 1940 na 1950, kwali vipapatu vimwi vya mu Cigiliki vino yamanga yakuti Seputuwaginti ivyazanyilwe ivyaomviwanga mu manda yakwe Yesu. Pa vipapatu vii paaya ni zina lyakwe Leza ilya muzilo ilyalemvilwe mu vilembo vya Ciyebulai. Cikaloleka kwati ya kakopolola yafumizyepo izina lyakwe Leza nu kupyanikizyapo ilyakuti Kyʹri·os—izina lya Cigiliki likasenula ukuti “Mwene.” Baibo ya New World Translation yene yawezezya monsi umwalondekwanga izina lii.

UZYE MULI BAIBO MWAYA VINO YALUVYANYA?

Ulupapulo Ulupombwe Lwakwe Ezaya Ulwazanyilwe Muli Yemba wa Musilya

Umwi buku lipombwe ilyampiti lyakwe Ezaya ilyamala imyaka 2,000, mwaya mazwi akolana na amuli Baibo wino twakwata ndakai

I ca cumi ukuti ya kakopolola yakwe Baibo yaluvyanyanga. Nomba vino yaluvyanyanga vitange vitulesye ukutaila ivyaya muli Baibo. Ibuku limwi (Our Bible and the Ancient Manuscripts) lyalanzile ukuti; “Kutaaya visambilizyo vino Umwina Klistu wataila ivisi vyacumi.”

Ya kakopolola Ayuda yene yaluvyanyizye sile panono. Ibuku na lyuze (Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls) lyalanzile ukuti; “Ayuda yakopolwile imiku iingi amalembelo ya Ciyebulai, lelo yalembanga vivi kwene vino vifwile ukuya.”

Ulupapulo lupombwe lwakwe Ezaya ulwali pa mpapulo izyazanyilwe muli Yemba wa Musilya, lwali ulwa mpiti sana pa myaka 1,000 ukuluta pa mpapulo izyaliko. Uzye lupapulo luu lwakolana uli ni mpapulo izyayako ndakai? Ibuku limwi (The Book. A History of the Bible) lyalanzile ukuti; “Insita izingi yakaikamo nanti ukufumyamo izwi iilitamanyikwe ningo ningo.”

Vimwi vino ya kakopolola atikangako sana mano yaluvyanyanga ivili wakwe—kupusanya vilembo, mazwi, nanti masentesi—ndakai yakavilola zuwa nu kuvilungika. Ibuku limwi (The Books and the Parchments) likalanda ukuti; “Upangano Upya walembwa ningo sana nupya wangupala ukulungika muno yaluvyanya pa mpapulo zyonsi izyalembwa muno nsi.”

Ibuku limwi (The Book. A History of the Bible) lyalanzile ukuti; “Antu aikako sana mano kuli vyakwe Leza yatemwa sana ukumanya ukuti Baibo wa ndakai wakwata ivyeo vya cumi nupya wapalanako na Baibo wa mpiti uwafumile ku Eguputo nanti cakuti wakopololwa imiku ni miku uku minwe alino nu kumupulinta imiku iingi sana.”

Uzye muli Baibo mwaya vino yaluvyanya? Awe foo!

    Impapulo Zya Cimambwe-Lungu (2009-2025)
    Fumini
    Ingilini
    • Cimambwe-Lungu
    • Tumiliniko Yamwi
    • Vino mukulonda ukucita
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Masunde pa Miomvezye
    • Kusunga Inkaama
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Ingilini
    Tumiliniko Yamwi