Mu musumba wa Nineve mwali ivikuulwa vya lulumbi vingi
Uzye Mwamanyapo Uli?
I vyani vyacitikiile umusumba wa Nineve pa cisila lino Yona wafwa?
LINO cafikanga pakasi ka mwaka wakwe 670 B.C.E., uteeko wa ina Asilya u wateekanga impanga izingi. Ivyeo ivyaya pa webusaiti ya British Museum vikalangilila ukuti wateekanga, ukufuma ku uwondaka wa Kupulo ukufika ukufumondaka wa Iran, nupya pa nsita imwi wateekanga ni mpanga ya Ejipti. Umusumba ukalamba uwa Nineve uwali mu mpanga ii u wali ali musumba ukalamba umu nsi yonsi. Mwali incende izingi zisuma, masano aingi alino na malaibulale aakalamba. Iviumba vya mpiti ivya mu musumba wa Nineve uwaliko mpiti vikalangilila ukuti Umwene Ashurbanipal wali wa ene yauze ateesilepo impanga ya Asilya ailolanga ukuti a ene ya nsi yonsi. Pa nsita iya, calolekanga kwati kusi aliwensi uwali nu kuzanza impanga ya Asilya nu musumba wa Nineve.
Uteeko wa Maka Sana umu Nsi Yonsi uwa Asilya, wateekanga impanga izingi sana pa nsita iya
Lelo lino impanga ya Asilya izile ikwatisya sana amaka, kasesema wakwe Yeova, Zefaniya wasoowile ukuti “[Yeova] alaomvya amaka yakwe . . . nu konona impanga ya Asilya. Umusumba wa Ninive alaucita wa citalang’anda nupya ulaya uumalale wa lwanga.” Nupya, Kasesema wakwe Yeova Naumi nawe wasoowile ukuti: “Sampini siluva! Sampini zaabu! Umusumba wa Ninive ononeka, wasanguka waya itongwa ilyaula antu. Lyene antu yonsi yano yalakulola yalakuutuka, yati, ‘Ninive wataya itongwa.’” (Zefa. 2:13; Nau. 2:9, 10; 3:7) Lino antu yuvwile usesesemo uu, yafwile yasakamiile sana nu kwelenganya ukuti: ‘Uzye ica musango uu cingacitika? Uzye a weni angacimvya impanga iyakwatisya amaka iya Asilya?’ Yafwile yafizilwe ukuzumila.
Umusumba wa Nineve wizile iuya itoongwa!
Nanti ciye vivyo, Asilya wacimviwe. Lino kwasiile panono ukuti umwaka wa 600 B.C.E. ufike, Aina Babiloni na ina Medi yacimvizye impanga ya Asilya. Antu yakuusile iyata ukwikala mu musumba wa Nineve nupya ilile nu kuti kwaliko nu musumba kwene uu. Wakwe vino ulupapulo lwa mpiti lumwi (The Metropolitan Museum of Art ) lukalanda, umusumba uu yawilile, nupya antu yamanya sile ukuti umusumba wa Nineve akuno wali ukupitila sile muli Baibo. Akaungwe ka Biblical Archaeology Society Online Archive katiile, “kusi nu wamanyile ndi cakuti kwali umusumba ukalamba umu Asilya.” Nomba umu 1845, Austen Henry Layard akaimbulula ivintu vya mpiti watandike ukwimba apayelile umusumba wa Nineve. Vino wazanyile vyalangilile ukuti umusumba wa Nineve wali u musumba umwali sana ivyuma.
Ukufikiliziwa kwa usesemo uukalanda pa musumba wa Nineve, kukalenga tusininkizye ukuti vino Baibo yalanda pa kononwa kwa miteekele iyayako ndakai vilafikiliziwa.—Dan. 2:44; Kuso. 19:15, 19-21.