Vino Mungaipekanya Pakuti Mukaye ni Cupo ca Nsansa

1, 2. (a) Uzye Yesu walanzile ukuti ukupekanya kwacindama uli? (b) I cani maka maka icikalondekwa ukupekanya?

PA KUKUULA icikulwa cikalondekwa ukupekanya ningo. Lino mutatala mwatandika ukukuula, mufwile ukukwata incende apakukuula alino nu kumanya vino cikulwa cico cilaaloleka. Lelo kwaya na cuze cino mufwile ukucita. Yesu walanzile ukuti: “Uzye aweni uwa munomuli nga kulonda kukuula ulupungu, asyatala aikala pansi nu kupendulula impiya zino angasumbapo, kuti alole ndi akweti zingi zyakumalila mulimo?”—Luka 14:28.

² Vivi kwene vino caya pa kukuula icikulwa, avino caya na pa kukwata icupo ca nsansa. Antu aingi yakalanda ukuti: “Nkulonda ukutwala nanti kutwalwa.” Lelo asi aingi akaelenganya ivikalondekwa. Nanti cakuti Baibo ikalanda ukuti ukutwala nanti ukutwalwa kukaleta insansa, ikalanda nu kuti mu cupo mwaya intazi. (Mapinda 18:22; 1 Kolinto 7:28) Fwandi yonsi akwelenganya pa kutwala nanti ukutwalwa, yafwile ukumanyikisya ivikalondekwa pa kwingila umu cupo alino nu usuma uwayamo.

3. U mulandu ci uno ukulondela masunde amuli Baibo kwacindama kuli yano yakulonda ukutwalana, nupya a mauzyo ci yano tuma-asuka ukuomvya Baibo?

³ Baibo ingamwazwa. Mwaya masunde asuma yako Yeova uwalenzile ukuti ulupwa luyeko. (Efeso 3:14, 15, NWT; 2 Timoti 3:16) Lekini tuomvye Baibo lino tukulanda pa mauzyo akuti, (1) Uzye umuntu angamanya uli ndi cakuti ataipekanya ukwingila umu cupo? (2) I vyani vino mufwile ukumanya muli wino mukulonda ukutwalana nawe? na (3) Uzye ataisyanya yangacita uli pakuti yatwalilile ukuya ni miyele isuma?

UZYE IMUIPEKANYA UKWINGILA UMU CUPO?

4. I cintu ci icacindama pakuti mukatwalilile ukuya ni nsansa mu cupo, napya umulandu ci?

⁴ Ukukuula icikulwa kukasenda impiya izingi, ukutwalilila ukucisakamala nako kwene kukasenda impiya. Vikwene avino caya na pa cupo. Pa kwingila umu cupo paya intazi; lelo na pakuti mutwalilile ukuya ni nsansa lyonsi, mufwile ukuombesya. I vyani vikalondekwa pakuti mutwalilile ukuya ni nsansa? Cintu conga icacindama u kuipeelesya nu mwenzo onsi. Baibo ikalanda ukuti: “Umonsi akasya isi na nyina nu kuilundanya ku muci wakwe, nga iyaya umwili onga.” (Utandiko 2:24) Yesu Klistu walanzile ukuti icintu conga ica mu Malembelo icingalenga atwalana ukutana; ‘ucende,’ kuli kuti ukupanga icupo nu muntu wino mutatwalana. (Mateo 19:9) Ngi cakuti mukwelenganya ukutwala nanti kutwalwa, mufwile ukulaiusya ivisinka vii. Ngi cakuti mutaipekinye ukuipeelesya kuli wino mulatwalana, ale mutaipekinye ukwingila umu cupo.—Malango 23:21; Kasambilizya 5:4, 5.

5. Nanti cakuti ukuipeelesya umu cupo manda yonsi kukatiinya aingi, u mulandu ci uno kwacindamila kuli yano yakulonda ukutwalana?

⁵ Ukuipeelesya ukwa mu cupo kukatiinya aingi. Umonsi umwi uwatwala walanzile ukuti, “Ukumanya ukuti ndatwalilila ukuya nu wane manda yonsi kwalenganga nauvwa ngati iyanyepa, nanti kwati iyanjalila.” Nomba ndi cakuti umu cumi watutemwa umuntu wino ukulonda ukutwalana nawe utalalola kwati kuipeelesya i cintu icikome. Lelo, cilaloleka ukuti icintu cimwi icingalenga ukuti muye acingililwe umu cupo cinu. Nga mwaipeelesya, mulalondesya ukuya pamwi lyonsi lino muli na mavya na lino musi na mavya, napya cilalenga ukuti mwa-azwana asi mulandu ni cili consi camucitikila. Umutumwa Paulo walemvile ukuti ukutemwa “kusyanenuka” napya “kukateeka umwenzo.” (1 Kolinto 13:4, 7) Namayo umwi nawe walanzile ukuti, “Ukuipeelesya umu cupo kukalenga nayuvwa umucingililwe sana. Nkakomeleziwa sana ukumanya ukuti nikalilila kuli vino nalaile pa cintuwingi ukuti ndatwalilila ukuya nu wane manda yonsi.”—Kasambilizya 4:9-12.

6. U mulandu ci uno cacindamila ukukanautukila umu cupo lino mucili yance?

⁶ Pakuti mukaipelesya umu cupo, mufwile ukukula umu mano. Fwandi, citanga cizipe ukwingila umu cupo lino mucili mwemwe yance, kuli kuti, imyaka lino umuntu akalondesya sana ukupanga icupo, cakuti afilwa nu kupingula ningo. Acance yaka-aluka zuwa lino yakukula. Aakatwala nanti kutwalwa lino yacili ance, yakazana ukuti pa cisila ca myaka sile inono yatandika ukulonda ivintu vipusane na vino ya wao yakalonda. Nupya yasiya ni nsansa, alino ni vyupo vyao vikasila zuwa ngu kulinganya kuli yano yakaingila umu cupo lino yakula. Fwandi mutafwile ukusimwilila ukwingila umu cupo. Ukwikala usimbe pa myaka imwi kulalenga kuti mukule umu mano napya kulalenga kuti mukaye iya nanti umuci musuma ku nkolelo. Nupya cilamwazwa ukuti muimanyikisye mweineco ningo pakuti mukaye ni nsansa lino mwatwala nanti kutwalwa.

MUTALE MUIMANYIKISYE

7. U mulandu ci uno cingazipila kuli yaayo akulonda ukutwala nanti ukutwalwa ukutandikilapo ukuiceceta?

⁷ Uzye mungapenda imiyele ino mukalonda muli wino mukalonda ukutwalana nawe? Aingi yakapeenda. Lelo ngi miyele inu yene? Imiyele ci ino mwaya nayo ilalenga kuti mu cupo cinu mukaye insansa? Uzye mulaya iya nanti muci wa musango ci? Uzye mukazumila ndi cakuti mwaluvyanya nu kupokelela uwazwilizyo, nanti limwi mukaipokolola ndi yakumwazwa? Uzye mwaya ni nsansa nupya mukazumila ukukomeleziwa na yauze, nanti uzye mwemo insita zimwi mukaifinya, napya ilingi mwatemwa ukuilizyanya? (Mapinda 8:33; 15:15) Mwaiusya ukuti icupo citalalenga kuti muye vino mutaya. Ngi cakuti mwaaya ni cilumba, mwasepukilwa, nanti limwi mukasakamala sana, ale mulatwalilila ukuya vivyo kwene nu mu cupo. Catala sana ukuimanya vino mwaya mweineco, fwandi cingazipa ukuzyako avyazi inu nanti cuza wino mwataila nu kuvwa vino amalanda nanti vino angamupanda mano. Ndi mwazana ukuti muli mumwi muno mufwile ukwaluka, ombelinipo lino mutatala mwatwala nanti kutwalwa.

8-10. Amasunde ci aya muli Baibo aangamwazwa ukuipekanya ukuya umu cupo?

⁸ Baibo ikatukomelezya ukuti tulinzile ukulatungululwa nu mupasi wa muzilo pakuti twalanga imiyele isuma wakwe: “Ukutemwa, luzango, mutende, kuteeka umwenzo, cikuku, uluse, kuya acumi, kuicefya, kuikanya.” Ikatuneena nu kuti tulinzile ukuleka ‘myenzo itu na ya kampingu itu viye vipya’ napya tufwile ‘ukuzwala untu upya uno waumvilwe mu mwata wakwe Leza. Lyene tulaya aololoke.’ (Galatiya 5:22, 23; Efeso 4:23, 24) Ukulondela masunde yaa lino mucili asimbe kukoline wa kusungisya impiya ku banki, pano yalamwazwa inkoleelo lino mwingila mu cupo.

⁹ Ngi cakuti mwemwe yanaci, mufwile ukwika mano ku kuyemba kwa “mukasi” asi kwa kunzi foo. (1 Petulo 3:3, 4) Ukuya a mucinzi na mano kulamwazwa ukwiluka, cilaya kwati ‘ingala iyembe uku mutwe winu.’ (Mapinda 4:9; 31:10, 30; 1 Timoti 2:9, 10) Ndi cakuti mwemwe yonsi, mufwile ukuya a cikuku napya amucinzi uku yanaci. (1 Timoti 5:1, 2) Lino mukumanyilako ivya kupingula ningo ivintu, mufwile nu kuya afuke kapya aicefye. Ukupampamila sile pali vino mukulonda kungaleta intazi mu cupo.—Mapinda 29:23; Mika 6:8; Efeso 5:28, 29.

¹⁰ Umwina Klistu wensi afwile ukuombesya ukuya ni miyele kwene ii nanti cakuti citangupala. Napya ukuya ni miyele ya musango uu cilalenga ukuti muye iya nanti umuci musuma.

VYAKULOLEKESYAPO MULI WINO MUKULONDA UKUTWALANA NAWE

11, 12. Uzye mwensi mweili mungacita uli pakuti mumanye ngi cakuti imulinga ukutwalana?

¹¹ Uzye kuno mwikala, caya sile ningo umuntu ukuisolwela wino akulonda ukutwala nanti ukutwalwako? Nga mukaisolwela, mungacita uli ndi cakuti mwatemwa umonsi nanti umwanaci? Cakutandikilako, mufwile ukuyuzya ukuti, ‘Uzye umu cumi nkulonda ukutwala nanti ukutwalwa?’ Ukulanga icintemwa uku muntu wino mutakupanga ukutwalana nawe i cilicimwi nu unkalwe. (Mapinda 13:12) Nakapya mufwile ukuyuzya mweineco ukuti, ‘Uzye indinga ukutwala nanti kutwalwa?’ Ndi cakuti mwasuka ukuti ee uku mauzyo yaa, mungalondela vino yakacita ku ncende kuno mwikala. Mu mpanga zimwi ndi cakuti walola umwi nupya wamutemwa, ungamulonda. Ndi cakuti wakana citange cizipe ukumupatikizya cakuti asoka nu kusoka. Mwaiusya ukuti umuntu wensi wakwata insambu zya kuisolwela vino akulonda. Nomba, ngi cakuti wazumila, mungatandika ukulaaya pamwi nawe insita zimwi, nu kucitila pamwi ivintu visuma. Cii cilalenga mulole ngi cakuti mu cumi cumi mungatwalana nu muntu wiyo.a I vyani vino mufwile ukwikako sana mano pa nsita ii?

¹² Pa kwasuka iuzyo lii, tale elenganyini pa ngoma na banjo. Cila cino cikalila sile ningo ngi cakuti yacilizya ningo. Nomba icani cingacitika ngi cakuti vyonsi yavilizizya pamwi? Iciunda citange cuvwike ningo, manye ndi vyonsi vyoili yavilizizya pa viunda ivilingane, ale cinguvwika ningo. Vikwene avino cikaya na lino mukulonda ukutwalana na umwi. Mwensi mweili mufwile mwaombesya “ukuya” ni miyele ingalenga kuti mwensi mwauvwana. Nomba icuzyo i cakuti: Uzye imiyele inu ni miyele yakwe ikuvwana? Nanti tuti, uzye icilingana ukuti mungatwalana?

13. U mulandu ci uno caipila ukutaisyanya nu muntu wino musipepa nawe?

¹³ Cikaya ningo sana ndi cakuti mwensi mweili mukapepa ukuli kumwi nupya mukalondela masunde amuli Baibo aliyamwi. Umutumwa Paulo walemvile ukuti: “Fuminiko ku antu atataila!” (2 Kolinto 6:14; 1 Kolinto 7:39) Ukutwalana nu muntu wino musipepa nawe kungalenga kuti mutaca mwauvwana umu cupo. Lelo ngi cakuti mwensi mwatemwa Yeova, mulauvwana ningo. Yeova akalonda kuti muye ni nsansa, napya akalonda kuti mukatemwane sana na wino mulatwalana nawe. Napya akalonda ukuti mwamutemwa sana nu kutemwana pakuti icupo cinu cakoma wa mwando uno wapyatwa ni myando itatu.—Kasambilizya 4:12.

14, 15. Uzye ndi cakuti mukapepa ukuli kumwi, ala casila mulaya ni nsansa ndi mwatwalana? Londololini.

¹⁴ Nanti cakuti ukupepela pamwi Yeova u kwacindamisya pakuti mukauvwana sana umu cupo, kwayako na vyuze ivikalondekwa. Pakuti mulinge ukutwalana, mwensi mufwile ukuya na mapange yakucita ivili vimwi mu umi. I vyani vino mukalonda ukucita umu umi? Uzye mwensi mweili mukaelenganyapo uli pa kukwata ana? I vyani vino mukalondesya ukucita?b (Mateo 6:33) Pakuti muye ni nsansa mu cupo, mufwile ukulauvwana sana napya mufwile nu kulaipakizya ukuya pamwi. (Mapinda 17:17) Ali mulandu uno cacindamila sana ukuya na mapange ya kucita ivili vimwi. Cikatala sana ukuya ni nsansa mu cupo ndi cakuti mwapusana muli vino mwatemwa. Lelo kwene cisipiliula ukuti wino mukulonda ukutwalana nawe ndi watemwako ivya kulezezyamo icitendwe vino mwemo mutaatemwa, wakwe ukutandala, ale mutange mutwalane nawe. Kungaya vyuze ivicindamisye vino mwensi mweili mwatemwa. Napya, mungalenga ukuti wino mukulonda ukutwalana nawe aye ni nsansa sana ndi cakuti mukucitila pamwi vimwi vino watemwa nanti cakuti mwemo mutavitemwa.—Milimo 20:35.

¹⁵ Ukumanya ndi cakuti mungatwalana kwaya muli vino mwensi mweili mukaitemelwa ukwaluka, asi muli vino mwakolana foo. Citange cizipe ukuzya ukuti, “Uzye tukazumilizyanya muli vyonsi?” Lelo cingazipa ukuzya ukuti: “Tukacita uli ngi cakuti tutazumilizyanyizye? Uzye tukalanzyanya ningo mu mucinzi? Nanti uzye cikafuma umu kulanzyanya itutandika ukulemanila?” (Efeso 4:29, 31) Ndi cakuti mukulonda kutwala nanti kutwalwa, mufwile ukucenjela nu muntu wakuti wakwata icilumba, asilonda ukuvwa kuli yauze, nupya akalonda ukuti cino wapingula acino ciombwe, nanti aakalonda sile ukupingula ivingamuzipila.

MUTALE MULONDELEZYE

16, 17. I vyani vino mama nanti umonsi afwile ukwelenganyapo pali wino akulonda ukutwalana nawe?

¹⁶ Umu cilongano ca Ina Klistu, lino ya eluda yatatala yapeela aina imilimo yakuomba, yalinzile ‘ukuyezya nu kusininkiziwa’ ndi cakuti iiyalinga ukuomba. (1 Timoti 3:10) Namwe kwene mungaomvya isunde lii. Ndi cakuti a mama, anguzya ukuti, “Uzye umonsi wii antu yamumanya ukuti waya uli? Uzye ivyuza vyakwe aaweni? Uzye akaloleka ukuti akaikaanya muli vimwi? Uzye akacindika aikolo? Uzye ya lupwa yakwe yaaya uli? Uzye akauvwana na ya lupwa yakwe? Uzye akaelenganya uli pa mpiya? Uzye a cakolwa? Uzye akasoka zuwa, nanti uzye umunkalwe? I milimo ci ino akaomba umu cilongano, nupya akaiomba uli? Uzye ningamucindika sana?”—Aina Levi 19:32; Mapinda 22:29; 31:23; Efeso 5:3-5, 33; 1 Timoti 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.

¹⁷ Umonsi alinzile ukuyuzya ukuti, “Uzye mama wii akalanga ukuti watemwa Leza nupya akamucindika? Uzye angasunga ing’anda? I vyani vino ya lupwa yakwe yalaalonda kuti twayacitila? Uzye waya na mano, akaombesya, napya akaomvya ningo ivintu? I vyani vino akalandapo? Uzye mu cumi akaika mano kuli yauze, nanti uzye waitemwa, napya wakwata ukwakwa? Uzye ningamutaila? Uzye alaanguvwila, nanti uzye waya ni cilumba cakuti angaca ampondokele?”—Mapinda 31:10-31; Luka 6:45; Efeso 5:22, 23; 1 Timoti 5:13; 1 Petulo 4:15.

18. Ndi cakuti lino mukwizizyanya, mwalola ukuti umuzo watonta muli vimwi, i cani cino mufwile ukumanya?

¹⁸ Mufwile ukwiusya ukuti muntu wino mukulonda ukutwalana nawe atamalilika, wafuma kuli Adamu. Muntu wensi akaluvyanya, fwandi cazipa ukulaelelana. (Loma 3:23; Yakobo 3:2) Napya, ukumanyila limwi umuzo na muno wantonta, kungamupeela isyuko lya kuti mukome muli ukapepa. Tuti limwi lino mukwizizyanya mwapusana pali vimwi, mufwile ukumanya ukuti nanti sile antu atemwana yakapusana insita zimwi. (Loliniko na Utandiko 30:2; Milimo 15:39.) Uzye citange cizipe ‘ukulesya umwenzo winu’ nu kumanya ivya kulanzyanya umu mutende? (Mapinda 25:28) Uzye wino mukulonda ukutwalana nawe akulanga ukuti akuzifya imiyele yakwe? Nga mwemo mukuzifya imiyele inu? Uzye mukusambilila ukukanasoka zuwa nanti ukukanasepukilwa? (Kasambilizya 7:9) Ndi mwamanya ivyakumala intazi lino mucili mukwizizyanya, cilalenga ukuti mukalanzyanya ningo lino mwatwalana.—Kolose 3:13.

19. I cintu ci ca mano cino mufwile ukucita ndi cakuti mwalola intazi ikalamba muli wino mukulonda ukutaisyanya nawe?

¹⁹ Mungacita uli ndi cakuti mwalola uwavya umwi ukulu lino mukwizizyanya? Kwene cingazipa ukwelenganyapo sana. Nanti cakuti imutemwa sana wino mukulonda ukutaisyanya nawe, nanti limwi mukulondesya ukwingila umu cupo, citange cizipe ukusuulako sile pa ntazi zikalamba. (Mapinda 22:3; Kasambilizya 2:14) Ndi mwalola intazi ikalamba muli wino mukwizizyanya nawe, cingazipa ukuleka ukwizizyanya nu muntu wiyo, nupya cingazipa ukuta ukulanga icitemwiko kuli aliwe.

MWAIZIZYANYA UMU MUCINZI

20. Uzye antu akwizizyanya yangacita uli pakuti yataluke ukucita ivintu ivingaleta umuzewanya?

²⁰ Mungacita uli pakuti mutwalilile ukuya amiyele isuma lino mukwizizyanya? Cakutandikilako icakuti mufwile ukusininkizya ukuti vino mukucita vitalesile umuzewanya. Uzye kuno mukaikala caya sile ningo uku yantu akwizizyanya ukulemana makasa, ukufyompana imilomo, nanti ukukumbatana? Nanti sile kuno caya ningo ukucita vivyo, vifwile ukucitilwa umu mucinzi, nupya lino icisininkiziwa ukuti mwasya mutwalane. Mufwile ukucenjela pakuti vino mukucita vitalenzile mucite vimwi ivingalenga kuti muye akowele nanti ukucita ulalelale. (Efeso 4:18, 19; loliniko na Lwimbo lwakwe Solomoni 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Pa mulandu wakuti mu mwenzo mwazula ucenjezi, cingazipa ukuti mutaya sile mweili mu ng’anda, muli motoka, nanti ku ncende ili yonsi ukungalenga kuti mucite ivipe. (Yelemiya 17:9) Ngi cakuti mukwizizyanya ningo ukwaula ukucita ivingalenga kuti muluvyanye, cikalanga ukuti mwaya na maka ya kuikaanya nupya mukalangulukilako yauze kuluta sile ukucita vino mweineco mukulonda. Ni cacindama sana icakuti ukwizizyanya ukwa mucinzi kukazanzya Yeova, uwalanda kuti aomvi yakwe yatafwile ukuya akowele napya yafwile ukutaluka ulalelale.—Galatiya 5:19-21.

21. I vyani vino mufwile ukulanzyanya umu ufumacumi pakuti kwizizyanya kwinu kwaya ukwa mucinzi?

²¹ Cakwe cili, mungalanga ukuti mukwizizyanya mu mucinzi ndi cakuti mukuya afumacumi lino mukulanzyanya. Lino manda ya kutwalana yakuya yakupalama, cingazipa ukulanzyanya ningo pa vintu vimwi. Aekwi kuno mulikala? Uzye mwensi mulingila incito? Uzye mukalonda ukukwata ana? Napya cingazipa ukulanzyanya ndi cakuti kuli vimwi ivyacitikile umwi pali mweili icisila, ivingakuma icupo cinu. Mungalanzyanya ndi cakuti mwakwata inkongole, nanti sile vimwi ivikumile umi winu, wakwe ngi cakuti mwakwata ulwale umwi uwipisye. Pa mulandu wakuti antu aingi akakwata kazizi kako HIV (kazizi akakaleta ulwale wakwe AIDS) yasimanyika zuwa, cingaya sile ningo ngi cakuti umwi pali mweili nanti avyazi yakwe umwi pali mweili yakulonda kuti mukapimisye uwazi ku cipatala. Ngi cakuti umwi waya wazanwa ukuti ali na kazizi, atafwile ukupatikizya muze ukuti yatwalilile ukwizizyanya ngi cakuti wapingula ukuti yate. Caya ningo sana kuli wensi uwakuti imipitile yakwe itaali ningo sana, ukuitemelwa ukuyapimisya uwazi ku cipatala lino atali atandike ukwizizyanya nu muze.

MWAELENGANYA VINO MULIKALA PA CISILA CA WINGA

22, 23. (a) I vyani vingalanga ukuti umwi akwelenganya pa vitacindama sana lino yakupekanya uwinga? (b) I vyani vino mufwile ukwelenganyapo lino mukupekanya uwinga alino na vino mulikala umu cupo?

²² Lino kwasyala sile imyezi inono kuti mutwalane, mwensi mweili mulaya apamviwe ukupekanya uwinga. Mungacefya masakamiko ngi cakuti mwangupazya uwinga. Ukukwata uwinga wa lulumbi kungazanzya acilupwa alino na antu iingi, lelo kungalenga kuti musyale atonte napya mungamala impiya. Nanti cakuti ukucita vimwi vino antu yakacita muno twikala kwaya ningo, ukuya wa muzya alino nu kulonda ukucimvyanya kungalenga ukuti uwinga winu utaya ningo, napya cingalenga kuti mutaya ni nsansa. Nanti cakuti cacindama nu kuvwa kuli yauze, siwinga u waya pa nkoleelo ukupekanya vino uwinga ulaya.—Yoane 2:9.

²³ Mufwile ukwiusya ukuti uwinga ulasila sile pa wanda onga, lelo icupo cene i ca manda yonsi yano mulaya nu umi. Mutafwile ukwika sile mano pa wanda wa winga. Lelo mwalenga kuli Yeova pakuti amutungulula, napya mwapekanya vino mulikala ndi mwatwalana. Ndi mwacita vii ale mwapekanya ningo ukukwata icupo ca nsansa.