Mwa-azwa Ana Inu Imisepela Pakuti Yakakule Ningo

1, 2. I ntazi ci nupya i visuma ci ivingayako lino umwana waya umusepela?

KUKWATA umwana umusepela pa ng’anda kwapusana sana nu kukwata umwana uwa myaka 5 nanti sile uwa myaka 10. Imyaka ino umwana akaya umusepela ikaleta intazi zingi; lelo kwene ikaleta ni nsansa, alino ni vintu visuma. Ana imisepela yangaomba ningo wakwe vino Davidi, Yosefu, Yosiya na Timoti yaomvile, napya yangaya ya cuza yakwe Yeova. (Utandiko 37:2-11; 1 Samueli 16:11-13; 2 Yamwene 22:3-7; Milimo 16:1, 2) Ndakai ana aingi imisepela nayo kwene yakaomba ningo sana muli vyakwe Leza. Limwi namwe mufwile mwamamyako yamwi.

² Lelo ana yamwi yene ndi yaaya imisepela, cikayatalila sana ukupingulapo ningo pa vintu. Kukaaya lino ivintu vimwi vikayazipila na lino vikaipa. Ana imisepela yakalonda ukulaicitila ivintu, napya yasilonda avyazi yao ukuyalesya ukucita vino aeneco yakulonda. Lelo ana ya musango uwo yakaya ale yatamanyile ivintu ivingi, fwandi yakalondekwa ukuyatemwa nu kuyateekelela lino avyazi yakuyaazwa. I cumi kwene, umwana ndi waya umusepela cikazipa sana, nomba kukaaya insita lino ivintu vikatala ku ya vyazi nu ku yana kwene. Uzye mungaazwa uli umwana umusepela?

3. I nzila ci ino avyazi yangaazwilamo ana yao imisepela?

³ Avyazi akalondela masunde ya muli Baibo yaka-azwa ana yao imisepela lino yakuyasambilizya vino yangaacimvya amezyo pakuti yakule ningo. Mu nsi yonsi, avyazi akalondela masunde ya muli Baibo capamwi na ana yao misepela, yakaya ni nsansa lyonsi.—Masamu 119:1.

MWALANZYANYA UKWAULA KUPITA UMU MBALI

4. U mulandu ci uno ukulanzyanya kwacindamila maka maka lino umwana waya umusepela?

⁴ Baibo ikati: “Ukutaya ukupanziwa amano amapange yasifikiliziwa.” (Mapinda 15:22) Mufwile mwalanzyanyanga sana na ana inu lino yaali anono, fwandi lino yaaya imisepela, alino mufwile ukulanzyanya sana nayo, pano yasi-ikala sana pa ng’anda, ilingi yakaaya uku sukulu nanti uku yauze. Ngi cakuti avyazi yatakulanzyanya na ana yao imisepela, cingalenga ukuti ana yaye kwati asi ya pang’anda. Uzye avyazi na ana imisepela yangacita uli pakuti yalanzyanya ningo?

5. Uzye ana imisepela yalinzile ukulola uli ukulanzyanya na avyazi yao?

⁵ Ana imisepela kumwi na avyazi yao yafwile ukuombesya pakuti yalanzyanya. I cacumi, ana lino yakuya yakukula cingaayatalila ukulanda na avyazi yao kuluta vino cali lino yaali anono. Nomba mulinzile ukwiusya ukuti, “ukutaya kusundwa, antu yaya awelewele, lelo ukwaya yampandamano avule, kwaya nu mutende kwene.” (Mapinda 11:14) Amazwi yaa yakaomba uku ikolo na ance kwene. Ana imisepela amanya ningo amazwi yaa yakauvwila avyazi yao, pano ala lyene yatandika nu kukwata intazi izingi ukuluta vino cali lino yaali anono. Yalinzile ukumanya ukuti avyazi yao iyalinga ukuyatungulula pano yene yamanya ivingi ivyaya umu umi, nupya aliyo yayakuzya nu kuyasakamala ukufuma uku wance. Fwandi ana akwata amano yakatwalilila ukuvwila avyazi yao, na lino yafika pa musinku wa misepela.

6. Uzye avyazi aakasakamala ningo ana, yalinzile ukucita uli ndi cakuti ana yao imisepela yakulonda ukulanzyanya nayo?

⁶ Ukulanzyanya ningo kukapiliula ukuti, avyazi yalinzile ukwezya na maka ukuvwa uku mwana pa nsita ili yonsi ino akulonda ukulanda nayo. Ndi cakuti mwemwe yavyazi, mulinzile ukuitemelwa ukuvwa uku mwana insita iliyonsi. Ukucita vivyo citangupala foo. Pano na Baibo ikalanda ukuti “kwaya insita ya kwikala cele ni nsita ya kuvwanga.” (Kasambilizya 3:7) Insita imwi umwana winu angalonda ukulanda namwe, lelo ale mwemo musikulonda. Nanti limwi insita iyo mukulonda ukutandika ukuisambilizya, ukupuza, nanti limwi ukuombako tumwi pa ng’anda. Nomba nandi cingaya vivyo, umwana winu nga akulonda ukulanda namwe, mulinzile ukwezya na maka ukuteulula vino imukulonda mwacita, nu kuvwa vino akulonda ukulanda. Pano nga mutakumusumbako amano, angata ukulonda ukuminena icili consi. Mwaiusya vino Yesu wene wali. Pa nsita imwi walondanga ukuya umu kupuza. Lelo lino antu aingi izile kuli aliwe ale yakulonda ukuyasambilizya, watandike ukuyasambilizya nanti cakuti walondanga ukupuza. (Mako 6:30-34) Ana aingi imisepela yamanya ukuti avyazi yao yapamviwa sana, lelo yakalonda avyazi yayalanga ukuti yakayasakamala ndi cakuti yakulonda ukulanda nayo. Fwandi lyonsi mwaikako amano uku yana inu, nupya mwaipeelesya ukulanda nayo nanti cakuti iiza pa nsita ino mutatemilwe.

7. I vyani vino avyazi yatalinzile ukucita?

⁷ Mwe yavyazi mwaiusya vino cali lino mwali pa musinku wa musepela, nakupya mutaaifinya! Avyazi yalinzile ukuipakizya lyonsi lino yali na ana. Uzye avyazi ndi yakwata insita ino yasikuomba vimwi, yakaomvya uli insita iyo? Ndi cakuti lyonsi yakalonda ukucita ivintu vya palwao sile, ana imisepela yakamanya zuwa sana. Fwandi ndi cakuti ana imisepela yalola ukuti auze aku sukulu yakuikako amano ukuluta vino avyazi yao yakacita, cingalenga yaye ni ntazi.

VINO AVYAZI YALINZILE UKULANZYANYAPO NA ANA

8. Uzye avyazi yangasambilizya yatuuli ana yao ukuya ni cisinka, ukutemwa incito, nu kuya ni miyele isuma?

⁸ Ndi cakuti avyazi yataasambilizye umwana ivyakuomba incito na vino angaya uwacisinka lino wali umunono, yalinzile ukuombesya ukumusambilizya lino waya umusepela. (1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:10) Nupya cacindama ukuti pa nsita ii alino yayasambilizye ukumanya ukuti i cisuma sana ukukwata imiyele isuma. (Mapinda 20:11) Avyazi yangaazwa ana ningo sana ndi cakuti nayo yakwata imiyele isuma. Vivi kwene vino Baibo ikati ya iya yalataila ndi ‘yalola vino imicitile ya aci yaya isuma nupya iya mucinzi,’ avino na ana imisepela yangasambilila imiyele isuma ndi yalola ukuti avino avyazi yao yaaya. (1 Petulo 3:1) Nomba ukulola sile vino avyazi yakacita, ala citakumanile, pano insi ii ino twikalamo mwavula sana ivipe vino ana yakalola ndi cakuti yasi pa ng’anda. Fwandi avyazi akasakamala ana yao, yalinzile ukumanya vino ana yakaelenganya pali vino yakulola nu kuvwa umu nsi ii, na cii cikalondeka ukuti avyazi yakwata insita ya kulalanzyanya ningo na ana yao.—Mapinda 20:5.

9, 10. U mulandu ci uno avyazi yalinzile ukusambilizizya ana pi lyasi lya kulaalana kwa monsi nu mwanaci, nupya yangacita uli pakuti yalanzyanye nayo ningo?

⁹ Vikwene ali vino cilinzile ukuya na pa kuyasambilizya pa vya kulaalana kwa monsi nu mwanaci. Mwe yavyazi, uzye mukauvwa insonyi ukulanzyanya pi lyasi lii na ana inu? Nanti uzye mukalola ukuti ana inu yalasambilila api lyasi lii kuli ya isikulu nanti ya nyinakulu? Nanti cakuti limwi mukauvwa insonyi, mulinzile ukulandapo, pano limwi ana inu yalasambilila pi lyasi lii ku yantu yauze. Ndi cakuti mwemwe mutayasambilizyepo pi lyasi lii, limwi yauze yangayasambilizya ivya ufi. Muli Baibo, Yeova asikana ukutunena ningo ningo pi lyasi lii, fwandi na avyazi kwene yatalinzile ukukana ukunena ana yao.—Mapinda 4:1-4; 5:1-21.

¹⁰ Usuma u wakuti, twakwata Baibo ino tungaomvya lino tukulanzyanya pi lyasi lya kulaalana kwa monsi nu mwanaci, nupya umuomvi mutailwe watupekanyizizya impapulo izingi izingatwazwa ndakai. Fwandi cingazipa sana ndi cakuti tukuomvya impapulo zizyo. Mungaomvya ibuku lya Ciyemba ilyakuti, Ifipusho Abacaice Bepusha ne Fyasuko Ifingabafwa—Ibuku 1; mungalanzyanya nu mwana winu malyasi aaya mu ciputulwa icikati “Imibele ne Citemwiko?” Ndi mukucita vii, mulaazwa ningo sana umwana winu.

11. Uzye avyazi yalinzile ukucita uli pakuti yasambilizye ana yao ivya kuombela Yeova?

¹¹ Uzye a pali vyani ivicindamisye vino avyazi na ana yalinzile ukulanzyanyapo? Mutumwa Paulo walanzile vino avyazi yangaasambilizya ana yao lino watiile: “Mwayakuzya [ana inu] mu kuyasunda nu kuyasambilizya kwa wina Klistu.” (Efeso 6:4) Ana yalinzile ukutwalilila ukusambilila ivya wina Klistu, kuli kuti ukusambilila pali Yeova. Yafwile ukusambilila nu kumanya ivya kumutemwa, nu kulondesya ukutwalilila ukumuombela. Na pakwene, avyazi yafwile ukutandikilapo ukutemwa Yeova. Ndi cakuti ana imisepela yakulola ukuti avyazi yao yaatemwa Yeova ‘nu mwenzo wao onsi, nu umi wao onsi, na mano yao yonsi,’ nupya ukutemwa kuu kukulenga ukuti yaaye ni miyele isuma, ana yalalonda ukuyakolanya. (Mateo 22:37) Napya, ngi cakuti avyazi yatatemwisya sana ivintu vya mu nsi ii, yakakolezya ukuomba imilimo yakwe Leza umu umi wao, na ana kwene yalatandika ukucita vivyo kwene.—Kasambilizya 7:12; Mateo 6:31-33.

12, 13. Ndi cakuti mukulonda ukuti ukupepa kwa lupwa kwazipa, i cani cino mulinzile ukwiusya?

¹² Kupepa kwa lupwa kungazwilizya sana avyazi ukulanzyanya na ana yao pali vyakwe Leza. (Masamu 119:33, 34; Mapinda 4:20-23) Fwandi cacindama sana ukulakwata kupepa kwa lupwa lyonsi. (Masamu 1:1-3) Avyazi na ana yalinzile ukumanya ukuti insita ya kupepa kwa lupwa yacindama sana kuluta ukuomba imilimo yuze, fwandi yatafwile ukuleka ivili vyonsi ukuyapumvyanya. Pakuti kupepa kwa lupwa kwa-azwa avyazi na ana kwene, yonsi amu lupwa yalinzile ukuitemelwa ukuzanwako nu kucita vyonsi ivikulondekwa. Isi umwi walanzile ukuti: “Icacindama sana ndi muli pa kupepa kwa lupwa, i cakuti, aakutungulula alinzile ukukomelezya ulupwa mu nzila isuma nupya iyakuti lyonsi yalondesya ukuzanwako—ifwile yaya insita ya nsansa lelo asi ukuti iyamusamwe. Ukucita vii kutangupala foo, alino ana yakalonda ale mukucita ivipusaneko lyonsi lino muli pa kupepa kwa lupwa. Ndi cakuti mutacisile kupepa kwa lupwa ukulingana na vino mukulonda, mutalinzile ukutoovoka, mulinzile ukutwalilila vivyo kwene, imwiza muombelapo ningo uwanda uze.” Nupya isi kwene wii walanzile nu kuti lyonsi pa kutandika ukupepa kwa lupwa, akapepa kuli Yeova amunena ukuti azwe yonsi yano yali pa kupepa kwa lupwa ukuti ikeko amano nu kumanya ukuti ukucita vii kwacindama sana.—Masamu 119:66.

¹³ Ukutungulula kupepa kwa lupwa u mulimo wa yavyazi ataila. I cacumi ukuti avyazi yamwi yatakwata ica upe ca kusambilizya, nupya cingaayatalila sana ukupekanya ningo ukupepa kwa lupwa. Lelo, ndi mwaatemwa ana inu umu ‘cumi nu mu milimo,’ mulatwalilila ukwazwa ana inu ukulunduluka muli vyakwe Leza. (1 Yoane 3:18) Insita imwi ana inu yangailizyanya, lelo pa cisila yalamanya ukuti mwayatemwa nupya mwayikako sana amano pano mwatwalilila ukuyasambilizya.

14. Uzye ilembelo lyakwe Malango 11:18, 19 lingaazwa uli avyazi lino yakulanzyanya na ana yao imisepela?

¹⁴ Lino muli pa kupepa kwa lupwa asi ali nsita sile ino mungalanzyanya vyakwe Leza. Uzye mukwiusya isunde lino Yeova wapeezile avyazi? Walanzile ukuti: “Mwaiusya amazwi yane yaa nu kuyasunga mu myenzo inu na muli yakampingu inu. Mwayanyepelela ku makasa inu nu kuyazwala pa mausyu inu wa mipango pakuti yangaya wa ciusizyo. Mwayasambilizya ku yana yinu. Mwayataka lino muli pa ng’anda, lino muli pa lwendo, lino mukupuza, na lino mukuomba.” (Malango 11:18, 19; nupya loliniko na Malango 6:6, 7.) Cii cisikupiliula ukuti avyazi yalinzile kukosoolela ana pali ponsi. Lelo isi uwatemwa ana, lyonsi alinzile waya umucenjele ukulola utusita utusuma lino angakomelezya ulupwa lonsi.

UMULANDU UNO UKUSALAPULA KWACINDAMILA

15, 16. (a) Uzye ukusalapula kukapiliula cani? (b) A weni uwakwata umulimo wa kusalapula ana, alino uzye ukuvwila vivyo kwasintilila pali weni?

¹⁵ Ukusalapula kukapiliula ukulungika, nupya kukaya nu kulanzyanya. Nomba asi lyonsi lino cikalondekwa ukuma umwana ndi waluvyanya. Ana yakalondekwa ukusalapulwa ukutandika sile lino yacili anono, ndi yafika pa musinku wa misepela, mufwile ukutwalilila ukuyasalapula, limwi nu kuluta vino cali lino yaali ance. Ana imisepela akwata amano, yamanya ukuti yalinzile ukusalapulwa.

¹⁶ Baibo ikalanda ukuti: “Ciwelewele cikasuula ukusunda kwakwe isi, lelo wiyo akafukila ukukalipilwa ali wino wacenjela.” (Mapinda 15:5) Tukasambililako ivingi ukwi lembelo lii. Likapiliula nu kuti umwana alinzile ukusalapulwa. Umwana umusepela atange alole ukuti ‘ukusalapulwa kwaya ningo’ ndi cakuti pasi akumusalapula. Yeova wapela umulimo wa kusalapula ana uku yavyazi, maka maka kuli ya isi. Lelo umwana nawe alinzile ukuvwila avyazi lino yakumusalapula. Umwana angasambilila ivintu ivingi, nupya atange aluvyanya sana ndi cakuti akuvwila vino avyazi yakwe yakumusalapula. (Mapinda 1:8) Baibo ikati: “Upina wene waya ukuzewana kuli yayo akatalamila malango, lelo umuntu wino akafuukila amasunde akacindamikwa.”—Mapinda 13:18.

17. I vyani vino avyazi yalinzile ukucita, na vino yatafwile ukucita lino yakusalapula ana?

¹⁷ Avyazi yafwile ukukwata umwakupelela lino yakusalapula ana. Yatafwile ukucilamo sana cakuti iyasosya ana, nanti sile ukulenga ana ukulaikala ntete ntete. (Kolose 3:21) Lelo avyazi yatafwile ukuleka ukusalapula ana, cakuti iyaaicitila consi cino yakulonda. Pano ukutazyela ana umusango uwo kungaleta intazi izipisye. Pa Mapinda 29:17 pakati: “Sunda umwanako nga nawe alakuletela umutende umu mwenzo, nu kukusansamusya umu mwenzo.” Pa cikomo 21 napo pakati: “Ndi wapololokezya umuzya ukutandikila uku wance wakwe, apa kusyalikizya alasya wakutuka.” Nanti cakuti amazwi ali pa cikomo cii yakulanda pa muzya, yakalozya nu ku yana amu ng’anda.

18. Uzye ukusunda ana kukalangilila cani, napya u usuma ci uwaya mu kusalapula ana?

¹⁸ Avyazi yakalanga ukuti umu cumi yatemwa umwana ndi cakuti yakumusalapula ningo. (Ayebulai 12:6, 11) Ndi cakuti mwemwe ya vyazi, nanti ciye uli mwamanya ukuti catala ukusalapula umwana umu nzila isuma. Avyazi yamwi yakati caya sile ningo ukuleka umwana cintuvwa ukulaicitila vino akulonda, pakuti pa ng’anda paye umutende. Lelo avyazi akatazyela ana vii, yakazana ukuti pa cisila ana yaya sile cuze cuze.—Mapinda 29:15; Galatiya 6:9.

KWAYA INSITA YA KUOMBA NI NSITA YA KUCINA

19, 20. Uzye avyazi yangaazwa uli ana yao imisepela pa vyakulezezyamo icitendwe?

¹⁹ Mpiti ana yayasambilizyanga ukuomba imilimo pa ng’anda nanti uku vyalo, napya avino ana yaombanga vivyo kwene. Ndakai ana imisepela yakakwata sana insita ya kucina yonga. Antu yapanga ivintu ivingi vya kulezezyamo icitendwe. Ivingi pali vivyo visikomelezya antu ukuya ni miyele isuma napya vitaya ningo kuli ya kapepa yako Yeova.

²⁰ Avyazi akasakamala ningo ana yakayazwa ivya kusoolola ningo ivyakulezezyamo icitendwe. Lelo mufwile ukulaiusya ukuti umwana winu umusepela akukula. Napya lino akuya akukula alaalonda ukuti mwamusunga wa mwana mukalamba. Fwandi cingaya ningo ukuleka umwana musepela ukulaisoolwela umwineco ivyakulezezyamo icitendwe lino akuya akukula, ngi cakuti vitanga vimuvulunganyizizye ukapepa. Insita zimwi umwana angaakutika uku nyimbo izipe, ukuya ni vyuza vipe, nanti kucita vintu vyuze ivipe. Nga mwalola mwana wamba ukucita ivya musango uu, mufwile ukulanzyanya nawe pakuti amanya ivya kusolola ningo.

21. Uzye umwana umusepela nga akuomvya sile insita ilinge ku vintu vyakulezezyamo icitendwe alacingililwa uli?

²¹ Uzye ivyakulezezyamo icitendwe vifwile ukumusendela maawazi yanga? Mu mpanga zimwi yakalanda ukuti mwana ndi waya umusepela afwile ukulacita sana ivyakulezezyamo icitendwe. Fwandi ana aya mu mpanga zii, yakaitantikila aeneco ivyakulezezyamo icitendwe vino yakulonda ukulacita lyonsi. Avyazi aalinzile ukusambilizya ana yao ukuti yafwile ukulaomvya insita nu ku vintu na vyuze, wakwe ukuya pamwi nu lupwa, ukuisambilizya Baibo, ukuya pamwi na ina na ya nkazi aombela Yeova pa myaka iingi, ukuya uku kulongana, alino nu kuombako imilimo ya pa ng’anda. Ndi cakuti mukwazwa umwana vii, mulalenga kuti aomvya ningo insita, napya alaombela Yeova ningo.—Luka 8:11-15.

22. I vyani na vyuze vino mwana umusepela afwile ukusambilila kuluta pa kumanya sile ivyakulezezyamo icitendwe?

²² Mwene Solomoni walanzile ukuti: “Acino nilwike ukuti cino swemo tungacita u kukwata insansa nu kuomba vino tungaomba lino tucili nu umi. Swensi tulinzile ukulya nu kumwa nga nu kuilyokezya pa vintu vino twaombela. Vyonsi vii u wila wakwe Leza kunotuli.” (Kasambilizya 3:12, 13) Icumicumi, ukukwata insita ya nsansa kwacindama uku muntu. Nomba vikwene avino nu kuombesya kwacindama. Ana aingi misepela yataamanya usuma uwaya umu kuombesya, napya yataamanya vino cikazipa ndi cakuti muntu akumala ningo intazi. Yamwi yatakwata ni syuko lya kusambilila imilimo imwi ino yangaca yaiombela aineco pakuti yakaisakamala ndi yatandika ukuikalila. Ii ali ntazi nayuze ino avyazi yakakwata. Uzye mulasininkizya ukuti mwana winu wasambilila imilimo imwi? Ndi cakuti mwazwa umwana winu kutemwa milimo imwi nu kulaombesya, cilalenga kuti akikale ningo napya akaye ni nsansa.

LINO UMWANA UMUSEPELA WAYA UWIKOLO

23. Uzye avyazi yangakomelezya uli ana imisepela?

²³ Nanti cakuti mwana winu musepela atakuvwila zuwa vino mukumusunda, mufwile mwaiusya ilembelo ilikati: “Kutemwa u kwa pe.” (1 Kolinto 13:8) Mufwile ukutwalilila ukulanga ukutemwa ku mwana. Mufwile ukulayuzya mweineco muti, ‘Uzye nkataizya umwana ndi wacimvya uwezyo umwi, nanti wapingulapo ningo pali vimwi? Uzye nkataizya umwana nu kumutemwa pa nsita kwene iiyo lino wacita ivintu vivyo?’ Nanti cakuti insita imwi mutange mwauvwana ningo nu mwana winu musepela, nomba ndi cakuti mwatwalilila sile ukumulanga ukutemwa, nawe kwene alamitemwa.

24. I sunde ci ilyaya muli Baibo ilikalanda pa kukuzya ana, nomba i cani cino avyazi yalinzile ukwiusya?

²⁴ Ana imisepela ndi yakula, lyene yakatandika ukuipingwila ivyakucita umu umi wao. Vimwi vino ana yangapingula, avyazi yatange yavitemwe. Cingaya uli ndi cakuti umwana wapingulapo ukuleka ukuombela Yeova? Cintu ca musango uu cingacitika. Pano nanti sile ana aonsi yamwi yakwe Leza yakanyile ukulondela amasunde yakwe, nu kumupondokela. (Utandiko 6:2; Yuda 6) Ana yataya wakwe masyini, ino ungaitantikila ivyakucita iyacita na vivyo kwene vino ukulonda. Ana yene yaumbwa na maka ya kuisolwela ivyakucita, nupya Yeova alayapingula pali vino yakasoolola ukucita. Nomba, ilembelo lyakwe Mapinda 22:6 likalanda icisinka cimwi icicindame icakuti: “Sambilizya umwana inzila ya kupitamo. Lino alakota atalafuma mwenemo.”

25. I nzila ci ino avyazi yangalangilamo ukuti yakataizya pa wila usuma uno Yeova wayapeela uwa kukwata ana?

²⁵ Fwandi mwalanga ukuti mwatemwa sana ana inu. Mwaezya na maka inu yonsi ukulondela vino Baibo ikalanda pa kuyakuzya. Mwaya ni miyele isuma pakuti yangaamikolanya. Ndi mukucita vivyo, ana inu yalakula ningo sana, nupya yalacita vino Yeova watemwa na lino yakula. Ukucita vii ali nzila isuma cuze iyakulangilamo ukuti mukataizya sana pali vino Yeova wamupeela uwila uwa kukwata ana.