Twalililini Ukukotela Pamwi

1, 2. (a) U kwaluka ci ukukacitika ndi cakuti umuntu watandika ukukota? (b) I cani icika-azwa aomvi yako Leza ukutwalilila ukuya ni nsansa mu ukote?

IVINTU ivingi vika-aluka ndi twatandika ukukota. Maka yakacepa. Ndi twailola umwi galasi tukalola ukuti itutandika ukukwata imikunya, napya inyele nazyo zikatandika ukwaluka, ni pala ilitandika ukuseeleka. Napya tukatandika ukuya ni ciiya. Ivintu vikasenuka lino ana yatwalwa nanti ukutwala, na lino twiza twatandika ukukwata aizikulu. Alino yamwi ndi cakuti yaleka ukuomba incito kuno yaombanga pa mulandu wa kukula, cikayatalila ukutandika imikalile ipya.

² Kwaula nu kutwisika, ukote ukaleta intazi izingi. (Kasambilizya 12:1-8) Lelo Baibo ikalanda ukuti akote aya na mano nu kwiluka, yakatwalilila ukuya ni nsansa sana nanti yakota. (Yobo 12:12) I cani icikayaazwa ukutwalilila ukuya ni nsansa? U kulondela ivisinte vino tukawelenga ndakai muli Baibo.—Masamu 119:105; 2 Timoti 3:16, 17.

3. U kusunda ci kuno Paulo wapeezile uku yonsi na anaci aikolo?

³ Muli kalata wino umutumwa Paulo walembiile Tito, walanzile pali vimwi ivingaazwa yayo atandika ukukota. Watiile: “Yalinzile kutekela mu melenganyo. Yene yalinzile kuya ampomvu mu utailo, mu kutemwa nga nu mu kuposya kwao. Mu musango uli onga kwene wakonkomezya anaci aikolo kuti mwata wao waya ndi vino anaci amuzilo yalinzile kuya. Yene yatalinzile kuya nu ukwakwa nanti kutekwa uzya nu ukolesi. Yene yalinzile kusambilizya visuma.” (Tito 2:2, 3) Ukulondela amazwi yaa kungamwazwa ukucimvya intazi izikaiza pa mulandu nu kukota.

VINO MUNGAELEZYA NDI CAKUTI ANA INU YATANDIKA UKUIKALILA

4, 5. Uzye avyazi aingi yakauvwa uli ndi cakuti ana yao yafuma pa ng’anda, napya yamwi yakacita uli pakuti yaelezye?

⁴ Cikalondeka ukwaluka pakuti tuelezye imikalile, maka maka ndi cakuti ana akalamba yatwala nandi ukutwalwa. Ku yavyazi aingi cii cikalangilila ukuti fwandi yakukula. Nanti cakuti avyazi yakatemwa ukumanya ukuti ana yao iyakula, ilingi yakasakamala ndi cakuti ana yalakwanisya ukuikalila. Napya yangaaluuka ukuya nayo pa ng’anda.

⁵ Avyazi yakatwalilila ukusakamala vino ana yao yakwikala, nanti sile lino ana yafumapo pa ng’anda. Nyina umwi walanzile ukuti, “Ningaumvwa ningo sana ndi cakuti ilingi nkulanda na ana pakuti nuvwe vino yakwikala.” Isi umwi nawe walanzile ukuti: “Lino umwana witu mukazyana wafumile pa ng’anda, tuvwile uyi sana. Cali kwati wasya icipongo icikulu pa ng’anda, pano lino tucili nawe twacitilanga ivintu vyonsi capamwi.” Uzye avyazi yaa yaacisile uli pakuti yatwalilile ukuya ni nsansa lino ana yao yafumile pa ng’anda? Icayavwile sana, u kwika mano ku yantu yauze nu kuyavwilizya.

6. I cani icingaazwa avyazi ukutwalilila ukuvwana ningo na ana yao aikwatila mang’anda?

⁶ Ndi cakuti ana yatwalwa nanti kutwala, umulimo uno avyazi yaakwata nao ukasenuka. Pa Utandiko 2:24 pakati: “Umonsi akasya isi na nyina nu kuilundanya ku muci wakwe, nga iyaya umwili onga.” Ngi cakuti avyazi yakwiusya ivisinte vino Baibo yalanda pa utunguluzi umu lupwa, cilalenga kuti yalola ningo ivintu.—1 Kolinto 11:3; 14:33, 40.

7. Uzye umuvyazi umwi umonsi wacisile uli lino ana yakwe akazyana yatwazilwe?

⁷ Avyazi yamwi yalondolwile ukuti yuvwile sana uyi lino ana yao akazyana yaili yatwazilwe. Pa kutandika, isi ataatemilwe ya sivyala, na cii calenzile ukuti ataayacindika sana. Lelo lino welenginye pa cisinte icalanda pa utunguluzi wa mu lupwa, wiwisye ukuti ya sivyala aafwile ukulatungulula indupwa zyao. Fwandi ndi cakuti ana akazyana yamuzya ukuti ayapandeko mano pali vimwi, wayuzyanga ndi cakuti iyuzya kuli ya iya yao, napya watungililanga sana vino ana yapingula pamwi na ya wao. Ndakai umukombe wiya watemwana sana na ya sivyala napya yakatemwa ukupandwako mano.

8, 9. Uzye avyazi yamwi yaelezya yatuuli lino ana yao akalamba yatandika ukuikalila?

⁸ Uzye cingaya uli ndi cakuti ana acitwaline, yacita cimwi icakuti yatatamile isunde lya muli Baibo, lelo avyazi yatatemilwe? Avyazi yamwi yano ana yaya umu vyupo yasimike ukuti: “Lyonsi tukayazwa ukuti yamanye pali vino Yeova amalola vino yapingula. Lelo ndi cakuti tutatemilwe pali vino yapingula, tukayazumilizya vivyo kwene napya tukayatungilila nu kuyakomelezya.”

⁹ Umu mpanga zimwi izyaya uku Asia, avyazi yamwi anaci yasilola ningo ukuleka ana onsi ukulaikalila. Lelo ukucindika vino Yeova watantika pa utunguluzi wa mu lupwa, kukalenga kuti yataapusana na ya nyinavyala. Umwanaci umwi Umwina Klistu walanzile ukuti nanti cakuti ana yakwe aonsi yafuma pa ng’anda, “akaumvwa ningo sana.” Waya ni nsansa sana pa kulola vino yakakwanisya ukusunga ningo mang’anda yao. Na cii calenga kuti imilimo ino wene pamwi na iya yafwile ukuomba iyangupale lino yakuya yakukota.

UKUKOMYA ICITEMWIKO CIPYA CIPYA

10, 11. U kusunda ci ukwaya muli Baibo ukungaazwa aingi ukutaluka amezyo yamwi akaiza mu wikolo?

¹⁰ Antu yakacita ivipusane pusane ndi yafika mu myaka pakasi kakwe 45 na 64. Aonsi yamwi yakasenula imizwalile pakuti yaloleka kwati alumendo. Anaci aingi yakasakamala pali vino umi umaya ndi yata ukuya uku mpepo. Ca ulanda i cakuti yamwi aali mu myaka pakasi kakwe 45 na 64 yakatandika ukulanga icitemwiko ku yacikazyana nanti acilumendo, na cii cikaleta ukupusana alino nu uzuwa mu cupo. Lelo aonsi aikolo aya na ukapepa ‘yakaikaanya,’ napya yakataluka ulunkumbwa lwipe. (1 Petulo 4:7) Anaci alunduluka muli ukapepa nayo kwene yakaombesya ukukomya ivyupo vyao, pa mulandu wakuti yatemwa ya iya napya yakalonda ukuzanzya Yeova.

¹¹ Yeova walenzile Umwene Lemueli ukulemba amazwi ya kulumbanya “umwanaci mufyeleke,” wino ‘wacitilanga iya ivisuma ukwaula ukumuletela ivipe umu umi wakwe onsi.’ Iya Umwina Klistu akatwalilila ukusakamala umuci pali vino vikumucitikila mu myaka ya ukalamba. Ukutemwa kuno wamutemwa kulalenga kuti ‘amulumbanya’ sana.—Mapinda 31:10, 12, 28.

12. Uzye atwalana yangacita uli pakuti yatwalilile ukutemwana lino yakuya yakukula?

¹² Lino mwakwatanga ana, mwensi mweili mufwile mwikisyanga sana amano ku kuyasakamala kuluta ukucita ivintu vya pa lwinu. Lyene vino yaafuma pa ng’anda, mulinzile ukwika sana mano ku cupo. Iya umwi walanzile ukuti, “Lino anane anaci yafumile pa ng’anda, twatandike ukutemwana nu wane kwati avino cali lino twataisyanyizye.” Iya muze nawe walanzile ati: “Tukasakamalana pa umi, napya tukaiusyanya ukuti ukutukusya umwili kuka-azwako.” Iya wii pamwi nu muci yatemwa ukuya pamwi na amu cilongano pakuti yataazukilwa. Ukwikako mano ku yantu yauze kwacindama pano kungalenga twaya ni nsansa. Napya kukazanzya Yeova.—Filipi 2:4; Ayebulai 13:2, 16.

13. Uzye ukulanzyanya alino na ucisinka vyacindama uli ku yatwalane lino yakuya yakukula?

¹³ Mwaiusya ukuti ukulanzyanya kwacindama sana lyonsi. Mwalanzyanya ukwaula ukupita umu mbali. (Mapinda 17:27) Iya umwi walanzile ukuti, “Ukwika mano kuli cila muntu na vino akulanda nu kulangulukila, kwalenga kuti twaumvwana sana.” Umuci nawe wazumilizye nu kulanda ati: “Nalino twaakula, twatemwa ukuliila pamwi utwakulya, kulanzyanya nu kuvwana sana.” Ndi mukulanzyanya ukwaula ukupita umu mbali napya muli acisinka, cingalenga icupo cinu ukutwalilila icikome, napya Satana, konona wa vyupo, atalakwata apakwingilila.

AIZIKULU YAKALETA INSANSA

14. Uzye Loisi wazwilizyeko uli Timoti umwizikulu wakwe ukuya Umwina Klistu?

¹⁴ Aizikulu yaaya i “cilongwe ca yakote.” (Mapinda 17:6) Ukuya pamwi na izikulu kungamulenga ukuya ni nsansa cuze. Baibo ikalanda ivisuma pali Loisi uwaombile pamwi na Yunisi umwana wakwe ukusambilizya Timoti umwizikulu wakwe. Lino Timoti wakulanga wamanyile ukuti ya nyina na nyinakulu yaatemilwe sana icumi ica muli Baibo.—2 Timoti 1:5; 3:14, 15.

15. Uzye sikulu na nyinakulu yangaazwa yatuuli aizikulu, lelo i cani cino yatafwile ukucita?

¹⁵ Fwandi ii, i nzila iiyeele ino ya sikulu na ya nyinakulu yangazwilizya aizikulu. Mwe yakoloci mwazwa mpiti ana inu ukumanya Yeova. Vikwene avino mufwile ukucita nu ku izikulu inu. Ance aingi yakatemwa sana lino ya sikulu nanti ya nyinakulu yakuyasimikila amalyasi amuli Baibo. Lelo kwene, musipoka umulimo uno avyazi yao yafwile ukuomba uwa kuyasambilizya icumi ica muli Baibo. (Malango 6:7) Mukayatungililako sile. Ipepo linu kalyauvwana na mazwi yano kimba wa masamu wimvile akuti: “Nanti lyene nemo ninkota, ninkwata ni mvwi, ala utandekelezya we Leza! Uwaya nani lino nkulumbilizya amaka yako nu ukama wako, ukufika ni nkulo iiliza uku nkolelo.”—Masamu 71:18; 78:5, 6.

16. Uzye ya sikulu na ya nyinakulu yangacita uli pakuti yataapusana na ana?

¹⁶ Ca ulanda i cakuti ya sikulu na ya nyinakulu yamwi yakapololokezya aizikulu, na cii cikalenga kuti yapusana na avyazi ya ana. Lelo ndi cakuti muli sana ni cikuku, cingalenga kuti aizikulu inu yamunena pa ntazi zimwi zino cikuyatalila ukunena avyazi yao. Insita zimwi acance yakataila ukuti ya sikulu nanti ya nyinakulu yamayatungilila pali cimwi cino yakulonda ukucita cino avyazi yao yatanga yazumile. Uzye mungacita uli ndi cili vivyo? Mufwile ukuomvya mano nu kukomelezya aizikulu ukuti yataatiina ukunena avyazi yao pali vyonsi vino yakulonda ukucita. Mungayalondolwela nu kuti ukucita vii kukazanzya Yeova. (Efeso 6:1-3) Ndi cakuti cingalondekwa, cingazipa ukulandilako umwizikulu winu ku ya vyazi pa ntazi ino akweti. Mwanena aizikulu pali vino imyaka ino imwikala itimusambilizya. Ndi cakuti muli acisinka, cilalenga kuti mwazwe ningo aizikulu.

MWASENUKA LINO MUKUYA MUKUKULA

17. Uzye kalemba wa masamu walanzile ukuti Umwina Klistu aakuya akukula afwile ukulondesya ukucita cani?

¹⁷ Lino mukuya mukukula, mulatandika ukufilwa ukuomba imilimo imwi ino mwaombanga nanti ino mukulonda ukuomba. Uzye yamwi yakacita uli ndi cakuti ivintu vili vivyo? Limwi mungaelenganya ukuti mucili na maka, nomba ndi mwailola umwi galasi imulola ukuti ivipusana na vino mukwelenganya. Mutafwile ukusakamikwa sana. Kalemba wa masamu wapapasile Yeova ukuti: “Utantazyela pa musango wakuti natinkota. Utansumba pa musango wakuti lyene natinsila.” Namwe mwalondesya ukukolanya kalemba wa masamu. Walanzile nu kuti, “Nemo insita yonsi awewe namatailanga. Nemo awewe namacizyangapo sile lyonsi ukulumbanya.”—Masamu 71:9, 14.

18. Uzye Umwina Klistu uwalunduluka muli ukapepa angacita uli pakuti akaomvye ningo insita ndi waleka ukuomba incito?

¹⁸ Aingi yakapekanyizizya limwi ukuti lino yalaleka ukuomba incito ino ingila, yakatandike ukuombela sana Yeova. Umuvyazi umwi umonsi uwaleka ukuomba incito ino waombanga wasimike ukuti, “Napekanyizizye limwi ivyakucita ndi cakuti umwanane umwanaci wamala isukulu. Napekanyizye ukuti ndatandika ukuomba upainiya wa nsita yonsi, nalesile nu kuomba umulimo wane uno naombanga, pakuti sile mbombele ningo Yeova. Napefile na kuli Yeova kuti angavwe ukumanya ivyakucita.” Ndi cakuti muli apipi ni myaka ya kuteelapo incito, mungakomeleziwa uku mazwi yano Kaumba witu walanda akuti: “Nene indi Leza winu nupya namamusunganga, mpaka lino mulakota mukwate ni mvwi.”—Ezaya 46:4.

19. U kusunda ci ukungaazwa aakuya yakukota?

¹⁹ Citangupala ukuelezya imikalile ndi cakuti mwaleka ukuomba incito ino mwingile. Umutumwa Paulo wasunzile akote ukuti yafwile “ukuteekela umu melenganyo.” Cingalondekwa ukuti mwaikaanya umu vintu; mutafwile ukulondesya ukukwata imikalile isuma sana. Ndi cakuti mwaleka ukuomba incito ino mwingile, cingalondekwa ukutantika ningo ivintu alino nu kuisalapula sana. Mwaezya na maka ukuya ‘acincile lyonsi lino mukutumikila Mwene. Mwamanya ukuti mu kuombela Mwene mutaya kucula sile.’ (1 Kolinto 15:58) Mwaombesya sana ukwazwa yauze. (2 Kolinto 6:13) Aina Klistu aingi yakacita vii lino yakuombesya mu mulimo wa kusimikila apapezile maka yao. Lino mukuya mukukula, mwatwalilila “ukuya ampomvu mu utailo, mu kutemwa nga nu mu kuposya.”—Tito 2:2.

NDI CAKUTI MWAFWILWA YA WINU

20, 21. (a) Uzye ndakai i cani cino mu kuya kwa nsita cingapalukanya atwalana? (b) Uzye ukusambilila pali Ana kungazwilizya uli afwilwa ya wao?

²⁰ Ca ulanda icikacitika ndakai i cakuti mu kuya kwa nsita imfwa ikapalukanya atwalana. Aina Klistu atiyafwilwa yakamanya ukuti umutemwikwa wao watalaala utulo, napya yakataila ukuti uku nkoleelo yalaya nawe. (Yoane 11:11, 25) Lelo yakaya sana nu ulanda. Uzye atiyafwilwa yangacita uli?a

²¹ Ukwelenganya pali vino ya kapepa ya cumi alembwa muli Baibo yaacisile, u kungaazwa. Ana wafwililwe iya ale papita sile imyaka 7 pano watwalilwe, napya ilyasi lino tukawelenga pali aliwe likalanda pali vino wali ala ali ni myaka 84. Kwaula nu kutwisika, wali nu ulanda sana pa kufwilwa iya. Uzye i cani camwazwizye ukuzizimizya? Baibo ikalanda ukuti, wayanga pa ng’anda ikulu yakwe Leza nu kulatumikila Yeova umusanya nu usiku. (Luka 2:36-38) Ukuombela Yeova u kwazilizyanga sana Ana ukuzizimizya lino uvwa ulanda nanti ukuzukilwa.

22. Uzye yamwi afwilwa ya wao yacita uli pakuti yataazukilwa?

²² Namayo umwi mukamfwilwa uwa myaka 72 walanzile pa ntazi ino wakweti ala papita ni myaka 10 pano iya wafwilile, walanzile ukuti, “Intazi ikulu ino naya nayo, u kukanakwata uwane uwakulanda nawe. Ya wane yakutikanga sana kuli vino nkuyanena. Twalandanga pali vino twaombanga umu cilongano nu mu mulimo wa kusimikila.” Mukamfwilwa muze nawe wasimike ukuti: “Nanti cakuti, ndi papita manda ingi cikalenga umuntu ukwililako kuli vino vyamucitikile, nazana ukuti vino umwi wasolola ukucita, vingamulenga ukuvwako ningo nanti foo. Ungaaombelako antu yauze.” Umonsi umwi uwa myaka 67, uwafwilwa umuci, wazumilizye ukuti: “Icika-azwa ukukanaya nu ulanda sana ndi wafwilwa, u kulatekezyako yauze.”

LEZA WACINDIKA SANA AKOTE

23, 24. Uzye Baibo ikatekezya uli akote, maka maka yaayo aafwilwa?

²³ Nandi cakuti imfwa ikalenga kuti tuponzye umutemwikwa witu, Yeova wene akatwalilila ukuya uwacisinka kuli sweswe. Mwene Davidi wimvile ukuti, “Nalenga icintu conga kuli [Yeova] cico sile cino nkalonda i cakuti ningaikala umu Ng’anda yakwe [Yeova,] amanda sile yonsi aumi wane, nu kulasyukila usuma wakwe [Yeova], alino nu kuleka aliwe sile ampanda amano umu Ng’anda yakwe.”—Masamu 27:4.

²⁴ Mutumwa Paulo walanzile ukuti, “Uwacindika nu kwazwa ya mukamfwilwa asi na ya kazwilizya.” (1 Timoti 5:3) Ukusunda ukwaya umu mazwi alondelelapo kukalanga ukuti ya mukamfwilwa aatakweti ya lupwa akuyasunga, yaali nu kulasakamalwa ni cilongano. Izwi lino Paulo walanzile ilyakuti “uwacindika” likalangilila ukuti tufwile ukutwalilila ukuyacindika nu kuyalola ukuti yacindama sana. Ukumanya ukuti Yeova wacindika sana aafwilwa nupya akayatungilila, kungayatekezya cuze!—Yakobo 1:27.

25. Uyo ci uno akote yalinzile ukukwata?

²⁵ Izwi Lyako Leza likalanda ukuti, “Imvwi cili ciyembelo ca antu akote.” Nupya likalanda nu kuti, ‘I cilongwe cimwi icaucindami, ndi cazanwa umu nzila zya ulungami.’ (Mapinda 16:31; 20:29) Fwandi, ndi cakuti mucili na ya winu nanti mwaafwilwa, twalililini ukukolezya Uwene Wakwe Leza umu umi winu. Mulapanga izina ilisuma na Leza, napya mulaya nu umi wa pe umu nsi ipya umutalaya ukukota.—Masamu 37:3-5; Ezaya 65:20.