Twalililini Ukwazwa Amu Lupwa Lwinu Pakuti Yakaye nu Umi wa Pe

1. Uzye Yeova walondanga ukuti ulupwa lwacita vyani?

LINO Yeova watwalizye Adamu na Eva, Adamu watemilwe cuze icakuti alanda na mazwi yakuti: “Ndakai, wii ifupa ukufuma ku mafupa yane nu munyefu ukufuma ku munyefu wane. Ama-amwanga ‘umwanaci,’ pano wapangwa ukufuma ku monsi.” (Utandiko 2:22, 23) Lelo kwene, kwali ivingi vino Kaumba walondanga ukuti antunze yace yacite ukucila pa kuya sile ni nsansa. Walondanga ukuti atwalana na amu ndupwa yonsi yace yacita ukulonda kwakwe. Wanenyile Adamu na Eva ati: “Muvyalane muvule mulimbe insi yonsi nu kuyangalila. Namupeela uwangalizi pa nswi, ivyunyi ivikapapuka ni nyama zyonsi zyamu nsi.” (Utandiko 1:28) Umulimo uuwa wazifile cuze! Adamu na Eva iyuvwila Yeova, nga yaali ni nsansa manda pe pamwi na ana yao!

2, 3. Uzye amu lupwa yangacita uli pakuti yaye sana ni nsansa ndakai?

² Na ndakai kwene amu lupwa yakaya sana nu luzango ndi yakucitila pamwi ukulonda kwakwe Leza. Mutumwa Paulo walemvile ukuti: “Kuyelezya kucindika Leza kukaleta umuzano muli vyonsi. Pano kukatwazwa mu vya umi uu, na vino tungaya mu umi ukwiza.” (1 Timoti 4:8) Amu lupwa ndi yakuvwila Leza nu kucita vyonsi vino walanda muli Baibo, yalaya ni nsansa “mu vya umi uu.” (Masamu 1:1-3; 119:105; 2 Timoti 3:16) Nanti umu lupwa muli wenga sile aakalondela ivisinte vya muli Baibo, ivintu vikayako ningo ukucila ndi cakuti mutaaya nanti umwi.

³ Ibuku lii, lyati lilondolola ivisinte vya muli Baibo ivingi ivingaazwa amu lupwa ukuya ni nsansa. Mufwile mwatimulola ukuti ivisinte vimwi pali vivyo ivilumbulwa maila aingi umwi buku lii. Uzye mumanyile umulandu? Pano vikulangilila ivisinka ivikalamba ivika-azwa indupwa umu vintu ivipusane pusane. Ndi cakuti amu lupwa yakwezya na maka ukulondela ivisinte vii ivya muli Baibo, yakalola ukuti yakaya ni nsansa ndakai. Lekini tupitulukemo nupya mu visinte 4 ivicindame cuze.

UKUIKAANYA KWACINDAMA

4. U mulandu ci uno ukuikaanya kwacindamila umu cupo?

⁴ Umwene Solomoni walanzile ukuti: “Umuntu wino atanga alesye umwenzo wakwe akoline nu musumba uwapomolwa ukwaula ilinga.” (Mapinda 25:28; 29:11) ‘Ukulesya umwenzo,’ nanti tuti, ukuikaanya, kwacindama sana uku yantu akulonda ukukwata icupo ca nsansa. Ukuya ni miyele iipe wakwe ukuya ni cipyu nanti ukulonda ukucita uzelele, kungaleta amavya akuti pangapita imyaka iingi sana pakuti yasile—limwi yatanga yasile nu kusila.

5. Uzye umuntu aatamalilika angacita uli pakuti aikaanya, nupya i cani cino cazipila ukuya ni miyele ii?

⁵ Kwene, umuntu wensi uwafuma kuli Adamu insita zimwi angaalonda ukucita ivipe. (Loma 7:21, 22) Nomba ukuikaanya kwaya pa miyele ino umupasi wa muzilo ukatwazwa ukukwata. (Galatiya 5:22, 23) Umupasi wa muzilo ulatwazwa ukuti twaikaanya ndi cakuti tukupepelapo, nga tukulondela ukusunda ukwaya umu Malembelo, nupya tukuya pamwi na antu akaikaanya, nu kutaluka yaayo asi-ikaanya. (Masamu 119:100, 101, 130; Mapinda 13:20; 1 Petulo 4:7) Ndi cakuti tukucita vii, ale ‘tulaleuka uku uzelele’ ndi twatunkwa. (1 Kolinto 6:18) Nupya ala tutalaya nu nkalwe na ucakolwa. Alino tulaomba ningo ndi twaya nu wavya nanti kuli cino catuwavya umwenzo. Fwandi swensi kwene, na ana kumwi, twaombesya ukuya ni miyele ii ino umupasi wa muzilo ukatwazwa ukuya nayo iya kuikaanya.—Masamu 119:1, 2.

VINO TUFWILE UKULOLA UTUNGULUZI MU LUPWA

6. (a) Uzye Leza watantika uli utunguluzi? (b) Uzye umonsi alinzile ukwiusya cani pakuti umu lupwa muye insansa lino akutungulula?

⁶ Icisinte cakwe cili icacindama, u kumanya vino utunguluzi wa mu lupwa waya. Paulo walondolwile ningo vino utunguluzi waya ukuti: “Nkulonda kuti mumanye vino Klistu ali mutwe pa onsi yonsi, nga monsi nawe ali mutwe pa mwanaci. Leza nawe ali mutwe pali Klistu. (1 Kolinto 11:3) Cii cikupiliula ukuti umonsi awino akatungulula umu lupwa, alino umuci nawe akamutungilila muli vino akucita, lyene ana nayo yakatontela avyazi yao. (Efeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Lelo, mwaiusya ukuti pa kuya ni nsansa umu lupwa, utunguluzi ufwile ukuya ningo. Ya iya yano yacincila muli ukapepa yamanya ukuti ukutungulula umu lupwa asi kutitikizya amu lupwa. Yakakolanya Yesu, wino ali Mutwe wao. Nanti cakuti Yesu wali nu kuya “Mwene pali vyonsi,” Baibo ikati “atizile kuti atumikilwe, lelo kuti atumikile yauze.” (Efeso 1:22; Mateo 20:28) Wakwe vikwene vino Yesu wacisile, lino umonsi Umwina Klistu akutungulula, ulupwa asicita sile ivingamuzipila, lelo akacita ivingazipila umuci na ana yakwe.—1 Kolinto 13:4, 5.

7. I visinte ci ivya mu Malembelo ivingaazwa umuci ukuomba ningo umulimo uno Leza wamupeela?

⁷ Umuci aakacita ukulonda kwakwe Yeova asicimvyanya na iya nanti ukulonda ukuti aliwe atungulula. Wene akaitemelwa ukutungilila iya nu kuombela pamwi nawe. Baibo yalanda ningo sana ukuti “iya ali mutwe wa muci.” (Efeso 5:23) Nupya ikati, “mwanaci uwatwalwa ala wanyepwa kuli iya.” (Loma 7:2) Nakapya Baibo ikati mama a “kazwa” wakwe iya. (Utandiko 2:20) Mama akalanga imiyele imwi isuma ino iya atakwata, napya akatungilila iya. (Mapinda 31:10-31) Baibo ikasambilizya nu kuti umonsi nu muci yafwile ukutungililana. (Kasambilizya 4:10) Ivisinte vii ivya mu Malembelo vika-avwa umonsi nu muci ukumanya ukuti uwakwe wacindama, na cii cikalenga ukuti yacindikana.

‘MWAUVWA ZUWA’

8, 9. Londololini ivisinte vimwi ivya muli Baibo ivingaazwa yonsi umu lupwa ukulalanzyanya ningo.

⁸ Umwi buku lii, itulanda sana pa kulanzyanya. U mulandu ci? Pano cika-anguka ukuombela pa ntazi ino mukweti ndi cakuti mukulanzyanya ningo. Itulanda sana ukuti pa kulanzyanya ningo cacindama ukukutika lino umuzo akulanda. Musambi Yakobo walanzile pa cisinka cii ati: “Muntu wensi alinzile ukuvwa zuwa, lelo atekele ukulanda nu kusoka.”—Yakobo 1:19.

⁹ Nakapya, cacindama ukucenjela pakuti twavwanga ningo. Ucivwange-vwange, ukupaazyanya, nanti ukuomvya mazwi ya musaalula, asi ali kulanzyanya ningo. (Mapinda 15:1; 21:9; 29:11, 20) Nanti vino tukulanda vili sile ningo, nupya i vya cumi, ndi cakuti tukuvwanga ukwaula cikuuku, nupya ukwaula kulangulukila, ivintu vingiipa sana. Imivwangile itu ilinzile ukuya ‘isuma nupya iya kuzanzya antu.’ (Kolose 4:6) Amazwi itu yafwile ukuya wa “viseekwa viyengese vyakwe zaabu, ivili pa mbale yakwe siluva.” (Mapinda 25:11) Amu ndupwa ndi cakuti yakulanzyanya ningo, yakaaya ni nsansa.

KUTEMWA KWACINDAMA SANA

10. U kutemwa kwa musango cii ukukalondekwa umu cupo?

¹⁰ Izwi lyakuti “kutemwa” iliomviwa sana umu lupapulo luu. Uzye nga mukwiusya, u kutemwa kwa musango ci ukwati kulandwapo sana? Kwene, ukutemwa ukukaaya pakasi ka monsi nu mwanaci (mu Cigliki, e′ros) kwacindama sana umu cupo, napya pakuti iya nu muci yaye ni cupo citunguluke, pafwile paaya icitemwiko cako ucuza (mu Cigliki, phi·li′a) pakasi kao. Nomba ukutemwa ukwacindamisya a kuku kuno mu Cigliki yakati, a·ga′pe. Kuu ali kutemwa kuno twakwatila Yeova, Yesu, na ina mupalamano itu. (Mateo 22:37-39) Ali kutemwa kuno Yeova akalanga uku yantu. (Yoane 3:16) Ala cazipa sana pano naswe kwene tungalanga ukutemwa kuu, kuli ya witu alino nu ku yana!—1 Yoane 4:19.

11. Uzye ukutemwa kuka-azwa uli atwalana ukuya ni nsansa?

¹¹ Kutemwa kuu kwacindama umu cupo pano “kukakundanya vintu vyonsi pamwi mukulemana kumalilike.” (Kolose 3:14) Kukalenga ukuti atwalana yauvwana nu kulacitilana ivisuma kumwi sile na ana. Ndi cakuti ulupwa lwakwata intazi imwi, ukutemwa kulayazwa ukuti yamale intazi ukwaula ukupusana. Lino atwalana yakuya yakukula, kutemwa kukalenga yatungililana nu kwavwana. Baibo ikalanda ukuti, “Kutemwa . . . kutaitemwa. . kusyanenuka, nupya insita zyonsi kukataila nu kupaalila nga nu kuteeka mwenzo. Kutemwa u kwa pe.”—1 Kolinto 13:4-8.

12. U mulandu ci uno ukutemwa Leza kukalenga ukuti atwalana yatemwana sana?

¹² Umu cupo mukaya sana ukuvwana ndi cakuti yano yatwalana yatandikilapo ukutemwa Yeova ukucila sile ukutemwana aineco. (Kasambilizya 4:9-12) U mulandu ci? Umutumwa Yoane walemvile ukuti: “Swemo tukalanga kutemwa kuno twatemwa Leza pa kuyela masunde yakwe.” (1 Yoane 5:3) Fwandi avyazi yalinzile ukusambilizya ana pali Leza asi pa mulandu sile wakuti yatemwa sana ana yao, lelo apa mulandu wakuti i sunde ukufuma kuli Yeova. (Malango 6:6, 7) Yatalinzile sile ukutaluka uku uzelele pa mulandu sile uwakuti yatemwana, lelo a pa mulandu wakuti yatemwa Yeova, wino “alapingula yao akacita uzelele na yao akacita ulenzyo.” (Ayebulai 13:4) Nandi cakuti wenga pali yano yatwalana waleta intazi zimwi izipisye umu cupo, ukutemwa Yeova kulalenga ukuti umuze atwalilile ukulondela visinte vya muli Baibo. Ndi cakuti amu lupwa yatemwa sana Yeova ukucila vino yatemwana, yakaya ni nsansa wakwe cimwi.

AMU LUPWA YALINZILE UKUCITA UKULONDA KWAKO LEZA

13. Uzye ukucita ukulonda kwakwe Leza kuka-azwa uli antu ukwika mano pa vintu ivicindamisye?

¹³ Aina Klistu yonsi yalinzile ukwikisya mano ku kucita ukulonda kwako Leza. (Masamu 143:10) Kucita vii kuli kupepa kwa mpomvu. Amu lupwa ndi yakucita ukulonda kwako Leza cikayavwa ukwika mano ku vintu ivicindamisye. (Filipi 1:9, 10) Yesu watucelwile ati: “Niza [uku kupusanya] umwana umonsi na isi. Umwana kaci na nyina, nu mwana kaci na nyinavyala. Amu ng’anda ya muntu yalaya ali anisi yakwe aipisye.” (Mateo 10:35, 36) Amazwi yaa yano Yesu walanzile yakafikiliziwa, pano aomvi yakwe aingi yakayazunya kuli ya lupwa yao kwene. Cintu cii caipa wakwe cimwi! Lelo kwene, ukutemwa ya lupwa kutalinzile ukuluta ukutemwa Yeova Leza na Yesu Klistu. (Mateo 10:37-39) Ndi cakuti umwi wazizimizya lino yakumukaanya, antu akumukaanya limwi yangasenuka ndi yalola vino ali ni miyele isuma ino ya kapepa ya cumi yakwata. (1 Kolinto 7:12-16; 1 Petulo 3:1, 2) Nanti sile antu yayo yatasenwike, citanga cizipe ukuta ukuombela Leza pa mulandu na vino yauze yakutukaanya.

14. Uzye ukucita ukulonda kwakwe Leza, kulaazwa uli avyazi ukusambilizya ningo ana?

¹⁴ Kucita ukulonda kwakwe Leza kuka-azwa avyazi ukupingula ningo pa vintu. Wako vino cikaaya umu ncende zimwi, avyazi yamwi yakalola ana ukuya i cuma, napya yakataila ukuti ana yayo yakize yakayasunge lino yalakota. Ukuya kwene, caya sile ningo ukuti ana yasunga avyazi yao akoloci, nomba cico citalinzile ukulenga avyazi yasambilizya ana ukutemwisya ivyuma ni vikwatwa. Avyazi ndi cakuti yakusambilizya sile ana pa kukwata ivyuma ukucila ucuza wao na Leza, ala yasikuyakuzya ningo foo.—1 Timoti 6:9.

15. U mu nzila ci muno Yunisi wali umuvyazi musuma uwacisile ningo sana ukulonda kwakwe Leza?

¹⁵ Yunisi nyina wakwe Timoti cuza wakwe Paulo, angazipa sana ukuti avyazi yamukolanya lino yakusunda ana. (2 Timoti 1:5) Nanti cakuti iya wakwe Yunisi atali kapepa, wene pamwi na Loisi, nyinakulu wakwe Timoti, yasambilizye ningo Timoti ukutandika ukuombela Yeova. (2 Timoti 3:14, 15) Lino Timoti wakuzile, Yunisi wamuzumilizye ukufuma pa ng’anda nu kutandika ukuombela pamwi na Paulo mu mulimo wakwe umisyonali. (Milimo 16:1-5) Afwile watemilwe wakwe cimwi lino umwanakwe wizile aya misyonali uwaombanga ningo sana! Timoti waombile Yeova ningo lino wakula pa mulandu wakuti avyazi yakwe yamusambilizye ale acili umwance. Nanti cakuti Yunisi waluukanga ukuya pamwi na Timoti, kwaula nu kutwisika wayanga nu luzango sana lino uvwanga ivisuma pali vino waombanga ningo umulimo.—Filipi 2:19, 20.

TWALILILINI UKWAAZWA ULUPWA LWINU PAKUTI LUKAYE NU UMI WA PE

16. Uzye Yesu walangizye uli vino wasakamile yauze, nomba i cani cino wisileko sana mano?

¹⁶ Yesu wakulile umu lupwa lwako ya kapepa, napya lino wakuzile, wasakamile sana nyina. (Luka 2:51, 52; Yoane 19:26) Nomba Yesu wisile sana mano uku kufikilizya ukulonda kwakwe Leza, nupya ukucita cii kwalenzile ukuti antu yataila ukuti yalaya nu umi wa pe. Wafikilizye ukulonda kwakwe Leza lino wapeezile umi wakwe umalilike wa mpolelwa pakuti akulule antu ayembu.—Mako 10:45; Yoane 5:28, 29.

17. Uzye vino Yesu watwalilile ukuya uwa cisinka, i vintu ci ivisuma cuze ivilacitikila yonsi aakacita ukulonda kwakwe Leza?

¹⁷ Lino Yesu wafwile, Yeova wamutuutulwile nu kulenga kuti aye ukwi yulu kuno waile amupeela amaka cuze, alino nu kumusonta ukuya ali Mwene wa Wene wa mwi yulu. (Mateo 28:18; Loma 14:9; Umbwilo 11:15) Imfwa yako Yesu yalenzile ukuti antu yamwi yasoololwe ukuti yalateeka pamwi nawe umu Wene kwene uuwa. Napya yalenzile ukuti antu aingi afuuke, yataile ukuti yalaya nu umi umalilike umu paladaise. (Umbwilo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Mulimo uiyeele nupya usuma cuze uno twapeelwa ndakai, u kunenako anji api landwe lisuma.—Mateo 24:14.

18. A mazwi ci aakakomelezya indupwa na antu yonsi wenga na wenga?

¹⁸ Wako vino umutumwa Paulo walanzile, ukuya acisinka kuli Leza kulalenga ukuti antu yakaipakizye umi usuma uku nkoleelo. Cumi kwene kutaaya icintu cuze icingatuletela uluzango ukucila cii! Mwaiusya lyonsi ukuti “insi ii ya pa nsi ikupita pamwi nu lunkumbwa ululi mwenemo. Lelo umuntu wino akacita ukulonda kwakwe Leza akaikalilila manda pe.” (1 Yoane 2:17) Fwandi, nampo nga mwemwe muvyazi, iya nanti umuci, musimbe uwakwata ana nanti atakwata ana, nanti umwance, mufwile ukulemasya kuti mwacita ukulonda kwako Leza. Nandi kungaya vimwi ivikamucuzya, nanti limwi muli ni ntazi izipisye, mwaiusya lyonsi ukuti mukaombela Leza wa umi! Acino fwandi, vyonsi vino mukucita vyalukuzanzya Yeova. (Mapinda 27:11) Nakapya, si miyele inu yamuletela uluzango ndakai, nu kuti mukaye nu umi wa pe umu nsi ipya iyasya iize likwene!