Uzye Yesu Klistu A Weni?

1, 2. (a) U mulandu ci uno ukuvwa sile ukuti kwaya umuntu umwi umulumbuke kusipiliula ukuti ala wamumanya ningo umuntu wiyo? (b) I vintu ci ivisi vya cumi vino antu yakalanda pali Yesu?

KWAYA antu aingi aalumbuka sana umu nsi. Yamwi pali yaayo yaamanyikwa sana uku ncende ino yakaikalako, nanti umu mpanga yao. Yauze yene yamanyikwa umu nsi yonsi. Nomba ukumanya sile izina lya muntu umwi umulumbuke ala cisikupiliula ukuti wamumanya ningo umuntu wiyo. Nupya cisikupiliula ukuti ala wamanya ivingi pali aliwe, ivili wakwe kuno wakuliile na vino waya.

² Antu umu nsi yonsi yuvwapo vimwi pali Yesu Klistu nanti cakuti paapita ni myaka apipi na 2,000 kufuma pa nsita ino wali pano nsi. Nomba yamwi yene yataamanya visinka pali Yesu. Yamwi yakati wali sile wa yantu yonsi. Yauze nayo yakati wali sile a kasema wakwe ya kasema yonsi. Lyene kwaya na yauze akati Yesu ali Leza kwene, nupya afwile ukupepwa. Uzye vwilini Yesu alinzile ukupepwa?

3. U mulandu ci uno cacindamila ukumanya ivya cumi pali Yesu?

³ Cacindama sana ukumanya ivya cumi pali Yesu. U mulandu ci? Pano Baibo ikati: ‘Umi wa pe uwakuti antu yamanye wewe, Leza wenga sile uwa cumi, nga nu kumanya Yesu Klistu wino watumile.’ (Yoane 17:3) I cumicumi, ukumanya ivya cumi pali Yeova Leza na Yesu Klistu kungalenga ukuti umuntu akaye nu umi wa pe mu paladaise pano nsi. (Yoane 14:6) Na cuze i cakuti, Yesu walangiliile ningo sana vino imikalile ya yantu ifwile ukuya na vino yafwile ukucitila antu yauze. (Yoane 13:34, 35) Umu cipande cakutandikilako umwibuku kwene lii, twasambiliile pali vino Leza waya. Lyene katusambilile vino Baibo ikasambilizya pali Yesu Klistu.

MESIYA UWALAVILWE

4. Uzye amazina yakuti “Mesiya” na “Klistu” yakapiliula cani?

⁴ Lino kwasile imyaka ingi sana ukuti Yesu avyalwe, Baibo yasoowile ukuti Leza wali nu kutuma Mesiya, nanti Klistu. Izina lyakuti “Mesiya” (ilyafuma uku ciYebulai) ni lyakuti “Klistu” (ilyafuma uku ciGliki), yonsi yoili yakapiliula ukuti “Umupakwe.” Mesiya kwene wi uwalavilwe, wali nu kupakwa, kuli-kuti Leza wali nu kumupeela umulimo uiyeele sana. Umu vipande ivilondeliilepo umwibuku kwene lii, tuli nu kusambilila ivingi pali vino Mesiya aka-azwilizya ukufikilizya amalayo yakwe Leza. Tulasambilila na pa vintu ivisuma vino Yesu angatucitila ndakai kwene. Lelo, lino Yesu atatala wavyalwa, antu aingi yafwile yelenganyanga ukuti, ‘Uzye a weni aalaya Mesiya?’

5. Uzye i cani cino asambi yakwe Yesu yasininkizye sana pali aliwe?

⁵ Lino Yesu wa ku Nazaleti wali pa mpanga ya pansi, asambi yakwe yaasininkizye ukuti aliwe wali Mesiya uwalavilwe. (Yoane 1:41) Wenga pa yasambi yakwe Yesu, umonsi uwizina lyakuti Simoni Petulo, wanenyile Yesu ati: “Wewe katuula uwalavilwe.” (Mateo 16:16) Nomba, uzye asambi yasininkizye uli ukuti Yesu u wali Mesiya uwalavilwe? Nga swemo, tungasininkizya uli?

6. Landini icilangililo pa kulondolola vino Yeova wazwilizye aomvi yakwe ukumanya Mesiya.

⁶ Ya kasema yakwe Leza aaliko mpiti sana ala Yesu atatala wavyalwa, yaasoowile ivingi pali Mesiya. Ivintu vino yaalanzile i vyali nu kwazwa antu ukumanya Mesiya. Pa kulondolola icisinka cii tungalangilila tuti vii: Mwelenganye ukuti umuntu umwi wamutuma ukuya uku citesyoni cakwe basi nanti ku ciwansa ca ndeke uku kusenda umwenyi wino mutaatala mwalolapo. Cingazipa ukuti wiyo kwene uwamutuma alondolole ivingazwa ukuyamanya umwenyi kwene wiyo, uzye asi avivyo? Avino caya nu ku kumanya Mesiya, Yeova walondolola ivingi muli Baibo kuomvya ya kasema aalanzile vino Mesiya wali nu kuomba ni vyali nu kumucitikila. Aomvi yakwe Leza acumi yaali nu kwizamanya Mesiya ndi yalola vino amausesemo yaaya yaafikiliziwa.

7. A mausesemo ci yaili afikiliziiwe kulozya kuli Yesu?

⁷ Lolini vino mausesemo yaili yaafikiliziiwe. Usesemo wa kutandikilako, u wakwe Mika uno wasoowile ala kucili myaka ukucila pali 700 ukuti Mesiya wali nu kuvyalilwa umu kamuzi ka Betelemu mu mpanga ya Yuda. (Mika 5:2) Uzye aekwi kuno Yesu wavyalilwe? Wavyalilwe umu kamuzi kwene aka Betelemu! (Mateo 2:1, 3-9) Usesemo wakwe ciili a uuwa uwaya pali Danieli 9:25 uno Danieli wasoowile ala kucili myaka ukucila pali 500. Usesemo uuwa walozyanga uku mwaka kwene uno Mesiya wali nu kwiza loleka uwa 29.a Vino mausesemo yaa na mausesemo yauze yafikiliziwe, cikasininkizya ukuti Yesu aliwe wali Mesiya uwalavilwe.

8, 9. I vintu ci ivyacitiike lino Yesu wawatiziiwe ivyasininkizye ukuti wali ali Mesiya?

⁸ Usininkizyo nauze uwakuti Yesu wali ali Mesiya, walolekiile umu mwaka wa 29. Mu mwaka uuwa ali muno Yesu waile kuli Yoane Kawatizya ukuti amuwatizye umu Luzi Lwa Yodani. Pa nsita iiya ala Yeova waneena Yoane icali nu kumwavwa ukumanya Mesiya. Yoane waweni icimanyililo cico lino Yesu wawatiziiwe. Baibo ikalondolola vino caali iti: ‘Lyene lino Yesu wawatiziwa, lilyo kwene afuma mu manzi. Lyene iyulu lileekuka, nga alola umupasi wa muzilo ukwika panoli mu musango wa nkunda. Niizwi lyuvwika kufuma mwiyulu liti, “Wii u mwanane mukundwe, munoli nkuzanga cuze.”’ (Mateo 3:16, 17) Lino Yoane waweni ivyacitiike, ataatwisike nanti apanono ukuti Yesu watumilwe na Leza. (Yoane 1:32-34) Pa nsita iiya, lino umupasi wakwe Leza, nanti tuti amaka yano akaomvya, yapongolwilwe pali Yesu, ali lino Yesu wizile aya Mesiya, nanti Klistu, uwasontwa ukuya Intunguluzi nupya Umwene.—Ezaya 55:4.

⁹ Kufikiliziwa kwa mausesemo alino na mazwi yano Yeova Leza umweneco wavwanzile vikalangilila ukuti Yesu aliwe wali Mesiya uwalavilwe. Nomba, kwaya amauzyo nayauze yaili kulozya kuli Yesu Klistu yano Baibo ika-asuka. Mauzyo yaayo aeya: Uzye Yesu wafumile kwi? Uzye wali umuntu wa musango ci?

UZYE YESU WAFUMILE KWI?

10. Uzye Baibo ikasambilizya ukuti Yesu wali kwi lino atatala wiza pano nsi?

¹⁰ Baibo ikasambilizya ukuti Yesu wali ukwiyulu lino atatala wiza pano nsi. Mika wasoowile ukuti Mesiya wali nu kuvyalilwa umu muzi wa Betelemu, nu kuti ‘intuntuko yakwe yaali iya mpiti-mpiti.’ (Mika 5:2) Nakupya Yesu kwene walandanga maila ingi ukuti wali ukwiyulu lino atatala wiza wavyalwa pano nsi. (Yoane 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Lino Yesu wali ukwiyulu, wali cuza wakwe Yeova umuiyele nupya yaombelanga pamwi sana.

11. Uzye Baibo ikalanga uli ukuti Yesu ali Mwana wino Yeova watemwisya?

¹¹ Yesu ali Mwana wino Yeova watemwisya sana, nupya kwaya icaleenga ukuti amutemwisye. Aka-amwa ukuti “iyeli apa viumbwa vyonsi,” pano ali wino Leza watandikiilepo ukuumba.b (Kolose 1:15) Kwaya na cuze icalenga ukuti Umwana wii aye umuiyele. Wene ali ‘Mwana wakwe Leza uwavilwe wenga.’ (Yoane 3:16) Cii calola umukuti Yesu sile ali wino Leza waumvile ukwaula kuti umwi amwazwe. Nakapya, Yesu sile ali wino Leza waomvizye pa kuumba ivintu vyonsi ivyasyala. (Kolose 1:16) Yesu nupya aka-amwa ukuti “Izwi.” (Yoane 1:14) Cii cikatulanga ukuti Yesu wavwangilangako Leza. Fwandi tungati, u waneenanga angeli na antu ivyeo ukufuma kuli Leza.

12. Uzye twasininkizya uli ukuti Yesu ataalingana na Leza?

¹² Uzye umwana kwene wii iyeli walingana na Leza, wakwe vino yamwi yazumila? Awe foo, vii asi vino Baibo ikasambilizya. Iitulola umu mapalagalafu afumileko ukuti Yesu waumvilwe. Fwandi, wene wakwata pano watandikiile ukuyako, lelo Yeova wene ataakwata pano watandikiile ukuyako nanti pano alapeleela. (Masamu 90:2) Yesu ataatazile aelenganyapo ukuti walingana na Isi. Baibo ikasambilizya ukuti Isi ali mukalamba ukuluta Umwana. (Yoane 14:28; 1 Kolinto 11:3) Yeova sile ali ‘Leza wa Maka Yonsi.’ (Utandiko 17:1) Fwandi wene waluta yonsi.c

13. Uzye calola mwi vino Baibo ikati Yesu ‘uunkolanya wakwe Leza wino atangaloleke’?

¹³ Yeova wali nu mwana wakwe iyeli, nupya waombelanga pamwi nawe apa myaka iingi wakwe cimwi—kuli kuti mpiti sana ala iyulu ni ntanda alino ni insi vitaatala vyaumbwa. Yafwile yaatemwanine sana! (Yoane 3:35; 14:31) Yesu wakoline sana na Isi. Fwandi ali cino Baibo ikati Yesu ‘uunkolanya wakwe Leza wino atangaloleke.’ (Kolose 1:15) Wene waya wakwe vivi kwene vino umwana umonsi akaakolana sana na isi umu vintu ivingi, pano Yesu wakoline na Isi umu miyele ni miombele.

14. Uzye cali uli pakuti Yesu umwana wakwe Yeova aize avyalwe wa muntunze?

¹⁴ Umwana wakwe Yeova uwavilwe wenga, waitemiilwe ukufuma ukwiyulu nu kwizaya umuntunze pano nsi. Nomba limwi mungazunguka muti, ‘Uzye kwene umungeli angiza avyalwe wa muntunze?’ Ee, icintu cico cacitiike. Na pakuti cicitike Yeova wacisile icizungusyo. Wakusiizye umi wa Mwanakwe nu kuwika umu ndilwa yakwe Maliya, nacisungu umuYuda. Fwandi kutaali isi umuntunze uwalenzile ukuti Maliya akwate indilwa. Acino fwandi Maliya wavile umwana monsi umumaliilike amutemela ni zina ati Yesu.—Luka 1:30-35.

UZYE YESU WALI UMUNTU WA MUSANGO CI?

15. U mulandu ci uno tungalandila ukuti muli Yesu ali muno tukamanyila ningo Yeova?

¹⁵ Ivintu vino Yesu walanzile nu kucita lino wali pano nsi i vikatwavwa ukumumanya ningo. Nakapya, muli Yesu kwene ali muno tukamanyila ningo Yeova. U mulandu ci? Iusyini vino tusambiliile ukuti Yesu wakolana sana na Isi. Fwandi ali cino Yesu waneeniile umusambi umwi pa yasambi yakwe ati: ‘Wino wandola, ala walola na Tata kwene.’ (Yoane 14:9) Amabuku yani (4) amuli Baibo umwaya Ilandwe Lisuma—kuli kuti Mateo, Mako, Luka, na Yoane—yakatulondolwela ivingi pali vino Yesu Klistu wali, vino waombanga, alino ni miyele yakwe.

16. I cani cino Yesu wasambilizyangapo sana, nupya aukwi ukwafumile ivisambilizyo kwene vivyo?

¹⁶ Yesu wamanyikwe sana ukuti wali a “Kasambilizya.” (Yoane 1:38; 13:13) Uzye i vyani vino wasambilizyanga? Cino Yesu wasambilizyangapo sana cali “Ilandwe Lisuma ilya Wene”—kuli kuti, Uwene wakwe Leza, uteeko wa kwiyulu uulateeka insi nu kuletela antu acuvwila ivintu ivingi ivisuma cuze. (Mateo 4:23) Uzye vino Yesu wasambilizyanga vyali ivyakwe weni? Yesu umwineco walanzile ukuti: “Vino nkasambilizya visi vyakwane, lelo vikafuma kuli Tata wino uwantuma,” kuli kuti Yeova. (Yoane 7:16) Yesu wamanyile ukuti Isi akaalonda ukuti antunze yuvwe ilandwe lisuma ilya Wene. Umu Cipande 8, tulasambilila ivingi apa Wene wakwe Leza na vino ulacita.

17. Uzye aukwi kuno Yesu wasambilizyanga antu, nupya i cani icalenzile ukuti aombesya sana umu mulimo uu?

¹⁷ Uzye aukwi kuno Yesu wasambilizyanga antu? Yesu wasambilizyanga konsi ukwazanwanga antu—umu misumba, umu mizi, apa maliketi, nu mu mang’anda. Yesu ataalolelanga ukuti antu ize kuli aliwe. Wayakonkanga. (Mako 6:56; Luka 19:5, 6) I cani icalenzile ukuti Yesu aombesya vii nu kusumba insita ikulu sana ala akusimikila nu kusambilizya? Pano vino wacitanga kwali u kulonda kwakwe Leza. Lyonsi kwene Yesu wacitanga ukulonda kwakwe Isi. (Yoane 8:28, 29) Lelo kwali na cuze icalenzile ukuti aasimikila. Uvwilanga uluse antu aizanga uku kumulola. (Mateo 9:35, 36) Yasimapepo yaatazyelanga sana antu kwene yaayo, yataayasambilizyanga icumi pali Leza na vino akaalonda. Yesu wamanyile ukuti antu yalondekwanga ukuvwa ilandwe lya Wene.

18. Uzye pa miyele ino Yesu wakwata, iilikwi ino mwatemwapo sana?

¹⁸ Yesu watemilwe sana antu nupya wayasakamiile sana. Fwandi i calenzile ukuti antu yaamulola ukuti ataaifinya nupya wali nu luse. Na ana kwene anoono yaatemwanga sana ukuya apiipi nawe. (Mako 10:13-16) Yesu ataali na kapatulula. Wapasile sana ucenjezi nu lufyengo. (Mateo 21:12, 13) Apa nsita ino yamama yaasuuzilwe, Yesu wene wayacindike sana. (Yoane 4:9, 27) Yesu waicefizye sana. Apa nsita imwi wafuzile ingazo zya yasambi yakwe. Aombanga umulimo uu, yaali aomvi aasulwe sana.

19. Uzye i cani icikalanga ukuti Yesu wasumvileko sana amano uku yantu?

¹⁹ Yesu wasumvileko sana amano uku yantu. Cii calolekiile sana lino waomvyanga umupasi wakwe Leza ukucita ivizungusyo pa kupozya antu. (Mateo 14:14) Pa nsita imwi, umonsi umwi uwalwile tembwe wizile kuli Yesu nu kumuneena ati: “Ndukasi ungampozya.” Yesu uvwiliile umonsi kwene wiya uluse ngati aaliwe waculanga. Yesu watambaliike ikasa nu kulema umonsi wiya, alino amuneena ati: “Nkasi. Pola!” Avino umonsi uwalwile wapozile! (Mako 1:40-42) Uzye mungelenganya pali vino umonsi wiya uvwile?

WALI UWA CUMI MPAKA NI MFWA YAKWE

20, 21. Uzye Yesu walangiliile uli vino cikapiliula ukuya ni cuvwila kuli Leza?

²⁰ Yesu watulangiliile ningo sana vino tulinzile ukucita pa kuya acumi ni cuvwila kuli Leza. Watwaliliile ukuya uwa cumi kuli Isi muli vyonsi nanti cakuti waculanga nu kuzunyiwa. Yesu wacimvizye amezyo yakwe Satana. (Mateo 4:1-11) Pa nsita imwi, yamwi pali yalupwa yakwe Yesu yatamutaile, yalandanga nu kuti “watapena.” (Mako 3:21) Lelo yaafizilwe ukumutoovola; watwaliliile ukuomba umulimo wakwe Leza. Nanti icakuti yaamusaalulanga nu kumutuka yamutukanga, Yesu ataasumvileko amano, nupya ateeziizye ukucitila antu kwene yaayo ivipe.—1 Petulo 2:21-23.

²¹ Yesu watwaliliile ukuya uwa cumi mpaka lino wafwile imfwa iipe sana lino alwani yakwe yaamukomile. (Filipi 2:8) Elenganyini pali vino wacuzile pa wanda uno yaamukomile. Yaamulemile, iyamupeela imilandu yaufi, yamufyenzile kuli ya kapingula aucenjezi, antu yamusowekanga, nupya asilika yamuumile ivikoti. Lino wafwanga, ala yatiyamupampamila apa cimuti, walanzile ati: “Casila!” (Yoane 19:30) Nomba, lino paapisile amanda yatatu ukufuma pano Yesu wafwiliile, Leza wamutuutulwile aya ndi vino wali ukwiyulu lino atatala wiza pano nsi. (1 Petulo 3:18) Lino papisile sile imilungu inono, waswiliile ukwiyulu. Kuuku, “waile aikala kwi kasa lilunji lyakwe Leza” nu kutandika ukuloleela ukuti Leza amupeele amaka yakutungulula.—Ayebulai 10:12, 13.

22. Uzye i syuko ci lino twakwata pa mulandu wakuti Yesu watwaliliile ukuya uwa cumi mpaka ni mfwa yakwe?

²² Uzye vino Yesu watwaliliile ukuya ni cumi ukufika ni imfwa yakwe, uusuma ci uwafumamo? Imfwa yakwe Yesu yaleenga ukuti tukwate isyuko lya kwikala amanda pe mu paladaise pano nsi, ndi vino Yeova walondanga pa kutandika. Umu cipande icilondeliile penepo, tulasambilila vino imfwa yakwe Yesu yaleenga tuye ni syuko lya kwizaikala amanda pe.