Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu
JANUWALE 7-13
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 21-22
“Lekini kulonda kwa Mwene [Yeova] kucitike”
(Milimo 21:8-12) “Uwanda walondelela tukatuka tufika ku musumba wa Kesaliya. Tuya ku ng’anda yakwe Filipo kakosola wi Landwe Lisuma, wenga uwamu antu cinimbali asozilwe ku Yelusalemu, twikala nawe. 9 Wakweti ana akazyana asimbe yani yao akosolanga Landwe lyakwe Leza. 10 Twamazileko amanda aingi lino kasema umwi izina lyakwe Agabasi, wizile kufuma ku Yudeya. 11 Alino aiiza kunotuli, asapula musipi wakwe Paulo, umwisikulu ainyepa maulu na makasa, nga avwanga ati, ‘Avino umupasi wa muzilo uvwanga ati vii avino Ayuda aku Yelusalemu yalanyepa umwine musipu uu, nga yamupeele mu maksa ya Akulukuwa.’ 12 Lino tuvwa vintu vii, sweswe pamwi na ataile tupapata Paulo kuti ataya ku Yelusalemu.”
“Lekini kulonda kwa Mwene [Yeova] kucitike”
15 Lino Paulo watenzi mu Filipi, kwizile umwenyi umwi wino yamanga ukuti—Agabu. Yonsi akolongine mu ng’anda yakwe Filipi yamanyile ukuti Agabasi wali a kasema, pano lino Kilaudi wateekanga, Agabasi wasoowile ukuti kwali nu kuya cipowe cikalamba. (Mili. 11:27, 28) Yafwile yasakamile ukuti: ‘uzye Agabasi waile mu kucita cani? I lyasi ci lino waile mu kuyanena?’ Lyene lino yacili yakumulolekesya, iyalola sile kuno watola musipi wakwe Paulo, musipi uno yazwalanga mu musana uwakweti insalu itali muno iikanga impiya ni vintu vyuze. Agabasi atola musipi uu ainyepa makuulu na makasa. Nga atandika kuvwanga. Avwanga mazwi yakutinya aakuti: “Avino umupasi wa muzilo wavwanga ati vii avino Ayuda aku Yelusalemu yalanyepa umwine musipu uu, nga yamupeele mu makasa ya akulukuwa.”—Mili. 21:11.
16 Mazwi yaa yalangililanga ukuti Paulo wali nu kuya ku Yelusalemu. Yalangililanga nu kuti ukuya pamwi na Ayuda kwali nu kulenga apeelwe “mu minwe ya ina masi.” Usoowelo uu walenzile antu alipo ukuvwa sana uyi. Luka walemvile ati: “Lino tuvwa vintu vii, sweswe pamwi na ataile tupapata Paulo kuti ataya ku Yelusalemu. Lyene Paulo aasuka ati: ‘Mukucita cani, ukulila nu kuntezula mwenzo? Ala kusi kunyepwa kutupu kuno naipeela, lelo nu kufwa kwene mu Yelusalemu pa mulandu wi zina lya Mwene Yesu.’”—Mili. 21:12, 13.
(Milimo 21:13) Lelo Paulo avwanga ati, “Mukucita cani, ukulila nu kuntezula mwenzo? Ala kusi kunyepwa kutupu kuno naipeela, lelo nu kufwa kwene mu Yelusalemu pamulandu wi zina lya Mwene Yesu.”
“Lekini kulonda kwa Mwene [Yeova] kucitike”
17 Mwelenganye ukuti cii cikucitika. Aina, kumwi na Luka kwene, yakupaapatila Paulo ukuti atapita. Yamwi yakulila nu kulila. Lino walola vino ina yamutemwa, Paulo walanda cikuku cikuku ukuti ati ‘mutantezula umwenzo,’ yamwi yasenula amazwi yaa ukuti “kumputula musana.” Nomba, wene walondanga kupita, nupya wakwe vivi kwene vino cali lino wakomenkine na ina aku Tuli, kumupapatila nanti ukulila kutaali nu kulenga ukuti akane ukupita. Lelo, wayalondolweliile mulandu uno walondelanga kupita. Fwandi walanzile ukuti wali umusipe! Wakolinye Yesu, Paulo wasifile nu kuya ku Yelusalemu. (Ayeb. 12:2) Paulo atalondanga sile ukuti aye ku Yelusalemu pakuti akafwe pa mulandu wa kuya umwina Klistu, nomba nga wali nu kufwa pa mulandu wa kuya mwina Klistu, ale wali nu kutemwa cuze.
(Milimo 21:14) Twaposiwe kumutonsya. Caleka tusazya tuti, “Lekini kulonda kwa Mwene kucitike.”
“Lekini kulonda kwa Mwene [Yeova] kucitike”
18 Uzye aina yacisile uli? Tungati, yazumile. Tukawelenga ukuti: “Twaposiwe kumutonsya. Caleka tusazya tuti, “Lekini kulonda kwa Mwene kucitike.’” (Mili. 21:14) Aamulesyanga kuti ataya ku Yelusalemu yataamupatikizye ukuti acite sile vino aineco yalondanga. Yuvwile kuli vino Paulo walandanga nupya yazumile, yamanyile ukuti Yeova aliwe walondanga kuti apita, fwandi yazumilizyeko nanti icakuti catazile. Mu mulimo uno Paulo watwalilile kuomba mwali nu kufuma imfwa. Fwandi catazile sana kuli Paulo pano antu kwene aamutemilwe aliyo yamutoovolanga.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Milimo 21:23, 24) Cingazipa ucite vino tumakunena. Pano tuli pali antu yani ati yalaya nu mulapo. 24 Pitini nao mukaisangulule kulingana nu lutambi, uyalipilile pakuti yakayapele inyele ku mitwe yao. Mu musango uu, umuntu wensi alamanya ukuti musi cumi mu vintu vyonsi vino vyalandwa pali wewe, lelo ukuti wemwisikulu wikala kulingana na Masunde yakwe Mose.
“Uvwini Kunondi Lino Nkuivwangila”
10 Fwandi, Paulo atapatikizyanga ukuti antu yonsi yalondela intambi zyonsi zya Ayuda izyali wakwe kulaomba pa wanda wi Sabata nu kuizilizya ku vyakulya vimwi. (Loma 14:1-6) Nupya atisileko isunde lya kulesya nanti ukuzumilizya ukuti kuye kusilamulwa. Paulo wasilamwile Timoti pano atalondanga Ayuda ukukana Timoti pa mulandu wakuti isi wali u Mugiliki. (Mili. 16:3) Muntu wenga na wenga wali nu kuisoolwela nampo nga wali nu kusilamulwa nanti foo. Paulo wanenyile aina Galatiya ukuti: “Kusilamulwa nanti kuntasilamulwa kusyalanga kupusana kumwi. Lelo cintu cino mulinzile kusakamala uutailo winu ungamulenga kutemwana.” (Gala. 5:6) Fwandi umuntu nga wasilamulwa pakuti alondele sile isunde nanti sile pakuti caloleka kwati akucita kulonda kwakwe Leza, ala muntu wiyo atakweti utailo.
11 Acino, na lino Ayuda yuvwile mazwi yaufi pali Paulo, yene yatwalilile ukuya asoke. I calenzile nu kuti aikolo yanene Paulo ukuti: “Pano tuli pali antu yani ati yalaya nu mulapo. Pitini nao mukaisangulule kulingana nu lutambi, uyalipilile pakuti yakayapele inyele ku mitwe yao. Mu musango uu, umuntu wensi alamanya ukuti musi cumi mu vintu vyonsi vino vyalandwa pali wewe, lelo ukuti wemwisikulu wikala kulingana na Masunde yakwe Mose.”—Mili. 21:23, 24.
12 Nga atemwa, Paulo nga wakanyile ukucita vino yamunenyile nu kuyanena ukuti intanzi iyalipo asi ufi uno yamutumpwilile, lelo aliyo yali ni ntazi pano yalondanga kulalondela sana Masunde yakwe Mose. Nomba wacisile vino yamunenyile, pano vitapusine na masunde yakwe Leza. Pa nsita imwi ku cisila wayalembiile ukuti: “Nanti angala nemwisikulu nsyatekwa na Masunde yakwe Mose, nemo nkaikala kwati nkateekwa nayo lino nkuomba pamwi na yao akateekwa nayo, pakuti njalonke.” (1 Kol. 9:20) Pa nsita ii, Paulo walondiile vino ya eluda aku Yelusalemu yalondanga ukuti acite pakuti angaya “aakateekwa na masunde.” Lino wacisile vii, watulangilile ningo vino tulinzile ukuvwila ya eluda, tutalinzile ukwika sile mano kuli vino tukulonda sweisikulu.—Ayeb. 13:17.
(Milimo 22:16) Uzye lyene, ndakai ukulengela uli? Katuka uwatiziwe uswefiwe ku maifyo yako apakwama pi zina lyakwe.’
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Mili. 22:16
uswefiwe ku maifyo yako apakwama pi zina lyakwe: Nanti “uswefiwe ku maifyo yako nu kwama pi zina lyakwe.” Maifyo ya muntu yangaswefiwa ukupitila umu luwatizyo nu kwama api zina lyakwe Yesu. Umu kucita vivyo mwaya nu kutaila Yesu nu kucita ivintu vino Umwina Klistu alinzile ukucita pa kulanga ukuti waya nu utailo.—Mili. 10:43; Yako. 2:14, 18.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 21:1-19) Lino twapakasyanya nao tupita. Pa cisila tucilinganya iziya, tulambila ku Kosi. Pa wanda walondelela tufika ku Lode, nga ukufuma kuku twaile ku Patala. 2 Kuku akuno twaile tuzana uwato uwayanga ku Fonisya. Lyene tupatama tupita. 3 Lino twalola cilila ca Kupulo tuya ntunga yaku kaeya, tuya ku Silya. Lyene tuya tupatukila pa Tulo, pano akuno uwato wali nu kupatula katundu. 4 Tulonda, tuzanako Aina Klistu yamwi, nga twikala nao mulungu onga. Nao umupasi wa muzilo uyanena kusoka Paulo kuti atakaye ku Yelusalemu. 5 Lino insita yakwikala nao yasila tukatuka, tutwalilila nu lwendo lwitu. Onsi pamwi na yamama yao na ana, yatusukilila kufuma mu musumba kuyafika kunzi. Alino tufukama nu kupepa. 6 Lyene tupakasyanya nao, twingila mu wato nga yaswililamo kumwao. 7 Tutwalilila nu lwendo lwitu tufuma ku Tulo tuya ku Musumba wa Putolemai, amuno twalamukana na ina itu, nga twikala nao uwanda onga. 8 Uwanda walondelela tukatuka tufika ku musumba wa Kesaliya. Tuya ku ng’anda yakwe Filipo kakosola wi Landwe Lisuma, wenga uwamu antu cinimbali asozilwe ku Yelusalemu, twikala nawe. 9 Wakweti ana akazyana asimbe yani yao akosolanga landwe lyakwe Leza. 10 Twamazileko amanda aingi lino kasema umwi izina lyakwe Agabasi, wizile kufuma ku Yudeya. 11 Alino aiiza kunotuli, asapula musipi wakwe Paulo, umwisikulu ainyepa maulu na makasa, nga avwanga ati, “avino umupasi wa muzilo uvwanga ati vii avino Ayuda aku Yelusalemu yalanyepa umwine musipu uu, nga yamupeele mu makasa ya Akulukuwa.” 12 Lino tuvwa vintu vii, sweswe pamwi na ataile tupapata Paulo kuti ataya ku Yelusalemu. 13 Lelo Paulo avwanga ati,”Mukucita cani, ukulila nu kuntezula mwenzo? Ala kusi kunyepwa kutupu kuno naipeela, lelo nu kufwa kwene mu Yelusalemu pa mulandu wi zina lya Mwene Yesu.” 14 Twaposiwe kumutonsya. Caleka tusazya tuti, “Lekini kulonda kwa Mwene kucitike.” 15 Pa cisila ca kwikala kweneko manda yamwi, tutola iviya vitu tuya ku Yelusalemu. 16 Alondezi yamwi aku Kesaliya yapita naswe yatutwala ku ng’anda ya muntu umwi wino zina lyakwe a Manasoni mwina Kupulo uwali mulondezi wa mpiti, akuno tufikila. 17 Lino twafika mu Yelusalemu aina itu yatuzengela ningo. 18 Uwanda walondelile tupita na Paulo kukulola Yakobo, na aikolo iuvi yonsi apano yali. 19 Paulo ayalamuka ayalandila vintu vyonsi vino Leza wacita pakasi ka akulukuwa kupitila mu mulimo wakwe.
JANUWALE 14-20
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 23–24
‘Yamupeezile Umulandu Wakuti Wali Umutale Nupya Wacitanga Impanzela’
(Milimo 23:12) Uca katondo, nga Ayuda yamwi yakongana pali pamwi yapangana, yalaya nu mulapo ukuti yatakulya nanti kumwa suka yakome Paulo.
(Milimo 23:16) Lelo umwipwa wakwe Paulo auvwa vino yumine kapi. Caleka aya aingila mu kamba ka asilika nga anena Paulo.
‘Tuvwange nu kusipa’
5 Ukukomelezya kuno Paulo wakomeliizye kwaliko pa nsita ilinge. Uwanda uwalondeliilepo, aonsi Ayuda ukuluta pali 40 ‘yakongiine pali pamwi nu kupangana, yalaya nu mulapo ukuti yatakulya nanti kumwa suka yakome Paulo.’ Vino “yumiine akapi” vyalangilile sile ukuti Ayuda yaya yali nu kukoma umutumwa. Nupya yazumile ukuti ndi cakuti yavilwa ukucita vino yapangiine, yene yaali nu kutipwa nanti iviipe vyali nu kuyacitikila. (Mili. 23:12-15) Ya simapepo yakalamba na ikolo yazumilizye amapange ya Ayuda akuti Paulo yakamutwale nupya uku cilye ca Sanihedilini pakuti yakamuuzikisye mauzyo pakuti ciloleke kwati yakulonda ukupingula ningo umulandu. Nomba lino yakumutwala ala amupangiile yali nu kulolela apa nzila pakuti yamuleme nu kumukoma.
6 Nomba umwipwa wakwe Paulo uvwile vino yapangiine nupya waile anena Paulo. Lyene, Paulo nawe wanenyile umwipwa wakwe ukuyalondolwela Klaudio Lisiasi musika mukalamba uwa ina Loma. (Mili. 23:16-22) Mu cumi cumi Yeova watemwa acance aali wa mwipwa wakwe Paulo wino Baibo italumbula izina aasipa nu kwika umi wao umu uzanzo pakuti sile yacingilile antu yakwe Leza nu kwezya na maka ukukoleezya Uwene.
(Milimo 24:2) Lino yaama Paulo, Tetulo atandika kumulongwela ati, “We Musambazi Felikisi! Utunguluzi wako uwa mano watuletela mutende pa manda aingi, nga ni vintu vikutunguluka nu kuzipa mu mpanga itu.
(Milimo 24:5, 6) Twazana ukuti umuntu wii umutale cuze. Akatandika kucita mpanzela mu Ayuda amu nsi yonsi nupya wene intunguluzi ya kaungwe ka ina Nazaleti. 6 Wezizye ukukowezya Ng’anda ikulu yakwe Leza, nga naswe tumulema. Twapangine kumupingula kulingana na masunde itu.
‘Tuvwange nu kusipa’
10 Lino Paulo wali mu Kesaliya, yamusungiile “nu kumulinda mwi sano lyakwe Helodi” lino yalolelanga amupeelanga imilandu ukuti yakiize ukufuma uku Yelusalemu. (Mili. 23:35) Lino papisile amanda yatatu Simapepo Mukalamba Ananiya, nkonkotela ya masunde Tetulo na ikolo izile. Tetulo watandikilepo ukulumbanya Felikisi pali vino wacitilanga Ayuda kuti amuzanzye pakuti amutemwe. Lyene lino Tetulo watandike ukulanda pa mulandu uno yaletiile Paulo ukucilye wamulondolwile ukuti wali ‘umutale cuze. Akatandika kucita mpanzela mu Ayuda amu nsi yonsi nupya wene intunguluzi ya kaungwe ka ina Nazaleti. Wezizye ukukowezya ng’anda ikulu yakwe Leza, nga naswe tumulema.’ Ayuda yauze nayo “yazumilizya, yalanda ukuti vii vyonsi ivya cumi.” (Mili. 24:5, 6, 9) Ukucita impanzela, ukutungulula akaungwe akaipe nu kukowezya ing’anda ya kupepelamo yali imilandu ikulu sana iyalenganga umuntu yamupingule ukukomwa.
(Milimo 24:10-21) Mulasi akapizya Paulo kuti alande, nawe Paulo avwanga ati, “Namanya ukuti pa myaka iingi wewe ukapingula antu amu luko lwitu. Acino indi nu luzango lwa kuitasya pa manso yako. 11 Mwemwe kwene mungazana cumi cakwe, citalusile pa manda ikumi na yaili apita lino naile ku Yelusalemu ku kupepa. 12 Ayuda yatatazile yazana tukupazyanya na umwi mu ng’anda ikulu yakwe Leza, nanti ukukatusya vimvulunganya mu antu, nanti mu ng’anda ya mapepo nanti akumwi kuze mu musumba. 13 Yene yatangasininkizya kunomuli milandu ino yakundongwela. 14 Lelo nkuzumila cii pa manso inu, ukuti nkapepa Leza wa vikolwe vitu pa kulondela inzila ilya ino yakati iyaufi. Lelo nataila na muli vyonsi ivyalembwa mu Masunde yakwe Mose, nu mu mpapulo zyakwe yakasema. 15 Nakwata upaalilo muli Leza uli umwi na uno yene yakweti, uwakuti antu onsi, asuma na aipe, yalazyukuka kufuma ku afwe. 16 Caleka nsita zyonsi nkaezya na mano yane kuya na kampingu uwakaele inkolelo yakwe Leza na antu. 17 “Pa cisila ca myaka ingi pano nafumile ku Yelusalemu, nupya naile kweneko kuti ntwalile antu amu luko lwane uwila uno yantumilizye nga na kuti nkapele impolelwa. 18 Cali pa nsita ino nacitanga cii lino yanzanyile mu Ng’anda ikulu yakwe Leza ala nati mala kucita vya kuisangulula. Ntali pamwi ni umba, nupya kutali icimvulunganya. 19 Lelo Ayuda yamwi afumile ku muputule wa mpanga ya Asiya apano yali, alio aisikulu yalinzile kuti iize yandongwele mulandu pa manso yako, ndi yakweti mulandu umwi pali nene. 20 Nanti leka antu yaa ali pano yalande mulandu uno yanzanyile nao lino naimi pa manso yakwe yao ali mwi Tengo. 21 Lelo cintu conga sile cino nalanzile kunoyali cakuti, ‘Ilelo nkupingulwa pakutaila vino afwe yalazyukuka yaye aumi.’”
‘Tuvwange nu kusipa’
13 Paulo watulangilile ningo sana ivyakucita ndi cakuti yatutwala kuli yano yakwata amaka pa ncito pa mulandu na ukapepa witu nupya yatusombezya ukuti tukusambilizya antu ukuya ni miyele iipe, tukuleta ivimvulunganya nanti ukuti twaya umu kaungwe akaipe. Paulo atalanzile amazwi akuzembeleka kateeka nanti akumuvwisya ningo pakuti amutemwe wakwe vino Tetulo wacisile. Paulo wateesile umwenzo nupya wali nu mucinzi. Walanzile amazwi auvwike nupya acumi umu mucenjelo. Paulo walanzile ukuti “Ayuda yamwi afumile ku muputule wa mpanga ya Asiya” amupeezile umulandu wa kukowezya ing’anda ya kupepelamo yataaliko nupya angatemwa ukuti yamuzumilizye ukuti alole antu kwene yayo nu kuvwa imilandu ino yakumupeela.—Mili. 24:18, 19.
14 Nupya icicindame sana cino Paulo wacisile, u kusimikila pali vino wazumilemo. Umutumwa Paulo umu kusipa wakomailepo sana pali vino wazumiile pa kutuutuluka, ilyasi ilyalesile sana icimvulunganya lino wali umu cilye ca Sanihedilini. (Mili. 23:6-10) Pakuti aipokolole, Paulo wakomaile sana pa upalilo wa kutuutuluka. U mulandu ci? A pa mulandu wakuti Paulo wasimikilanga pali Yesu na vino watuutulwilwe ukufuma uku afwe vino ya kakaanya yatazumile. (Mili. 26:6-8, 22, 23) Fwandi umulandu uwakomilepo sana u wakutuutuluka kuli kuti ukutuutuluka kwakwe Yesu nu kuzumila muli aliwe.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Milimo 23:6) Lino Paulo walola ukuti iumba limwi lyali ilya Asaduki ni lyuze ilya Afaliseo, alaizya umwi Tengo ati, “Mwe inane! Nene Mufaliseo, mwana wa Afaliseo. Inkupingulwa pano nkupaalila ukuti afwe yalazyukuka yaye aumi.”
nwtsty ivyeo vyakusambilila pa Mili. 23:6
Nene Mufaliseo: Yamwi aali umwi umba yamanyile Paulo. (Mili. 22:5) Yafwile yuvwikisye muno walozizye lino watiile wali u mwana wa Afaliseo, waimanyisyanga vino yuvwananga na Afaliseo. Yamanyile ukuti vino Paulo walandanga vitaali ivya ufi, pano Afaliseo aazanwanga mu cilye ca Sanihedilini yamanyile ukuti wasenwike aya Umwina Klistu mucincile. Nomba pa cikomo ci, amazwi yano Paulo walanzile aakuti nene Mufaliseo, munzila yuze yangasenula nu kuti; Paulo wakoline na Afaliseo kucila Asaduki pano yene yazumiile mu kutuutuluka. Kucita vivyo, walangilile ukuti wakoline na Afaliseo aalipo. Fwandi wataile ukuti kukatusya lyasi lii ilikome kwali nu kulenga ukuti amu cilye ca Sanihedilini yamuvwe, nupya kucita vii kwaomvile ningo sana. (Mili. 23:7-9) Mazwi yakwe Paulo aaya paa pa Mili. 23:6 yakauvwana sana na vino wailondolwile pa nkolelo ya Mwene Agilipa. (Mili. 26:5) Na lino walembelanga aina Filipi kalata ala ali ku Loma, nalyo kwene walanzile ukuti wali u Mufaliseo. (Filipi 3:5) Fwandi cacindama sana ukumanya vino Aina Klistu aalipo Afaliseo yalondololwa pa Mili. 15:5.—Lolini ivyeo vyakusambilila pali Mili. 15:5.
(Milimo 24:24) Pa cisila ca manda yamwi Felikisi aiiza nu muci wakwe Dulusila, uwali u Muyuda. Alino atuma kuti yaame Paulo kuti auvwe kunoli pa mulandu wa utailo muli Yesu Klistu.
(Milimo 24:27) Pa cisila ca myaka iili, Polokia Fesito atoola cifulo ca ulasi wakwe Felikisi. Lelo pano Felikisi walondanga kutasiwa na Ayuda, asya Paulo mu ng’anda ya minyololo.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pa Mili. 24:24
Dulusila: U mwana wakwe citatu mukazyana uwa mwene Helodi nupya ali mwance pa ana yonsi uwalumbulwa pa Mili. 12:1, kuli kuti, umwana wa Mwene Helodi Agilipa I. Wavilwe umu 38 C.E. nupya wali a kaci wakwe Agilipa II na Benise. (Lolini ivyeo vyakusambilila pali Mili. 25:13 nu upiliulo wa mazwi, “Helodi.”) Kateeka Felikisi u wali ali iya wakwe ciili. Watazile atwalwa ku mwene wa ina Asilya Azizasi waku Emesa lelo iizile iyataana atwalwa na kuli Felikisi lino papisile sile umwaka onga mu 54 C.E., ala ali sile ni myaka 16. Afwile apano wali lino Paulo walandanga kuli Felikisi pa “wololoke nu kuikanya nga nu kwiza kwa wanda wa upinguzi.” (Mili. 24:25) Lino Felikisi wafumile pa Wene asiila Fesito, wasiile Paulo mu cifungo pano “walondanga kutasiwa na Ayuda,” nupya aingi yelenganyanga ukuti walondanga kuzanzya mamakwe, uwali Muyuda.—Mili. 24:27.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 23:1-15) Paulo alolekesya amwi Tengo avwanga ati, “Inane, nemo na ndakai mu umi wane nati ntumikila Leza na kampingu musuma.” 2 Alino Ananiya simapepo mukulu apeela ilamulo kuli yao aimi pipi na Paulo ati, “Mumini pa mulomo!” 3 Lyene Paulo amunena ati, “nawe Leza alakuma we lung’umba we muno wapakwa umula. Utenzi papo kuti umpingule kulingana na Masunde yakwe Mose, lelo ukuvuna masunde pa kupeela ilamulo kuti yangume!” 4 Antu ali pipi na Paulo yanena Paulo yati, “ukutuka simapepo mukulu wakwe Leza!” 5 Paulo aasuka ati, “Mwe inane, ntali manyile ukuti a simapepo mukulu. Amalembelo yati, ‘Utakavwange iviipe kuli kateeka wa antu yako.’” 6 Lino Paulo walola ukuti iumba limwi lyali ilya Asaduki ni lyuze ilya Afaliseo, alaizya umwi Tengo ati, “Mwe inane! Nene Mufaliseo, mwana wa Afaliseo. Inkupingulwa pano nkupaalila ukuti afwe yalazyukuka yaye aumi.” 7 Zuwazuwa lino wavwanzile cii, Afaliseo na Asaduki yatandika ukulemanila, nga ni umba lipaatukana paili. 8 (Pano Asaduki yakati antu yatalazyukuka kufuma ku afwe, nga nu kuti kutaya angeli nanti mipasi. Afaliseo yene yataila muli vyonsi vitatu.) 9 Lyene icongo cikulisya cuze, na yamwi amuli yakasambilizya ya Masunde, ali amwi umba lya Afaliseo yakatuka yapazya cuze yati, “Tutazanyile umuntu wii nu mulandu umwi! Nalimwi umupasi nanti mungeli uwavwangile munoli.” 10 Vikanza vikulisya na musika mukalamba intete zimulema zyakuti limwi yangasantola Paulo. Caleka apeela ilamulo ku asilika kuti yafumyemo Paulo yamutwale ku kamba kao. 11 Usiku wa wanda walondelela, Mwene aimilila pali Paulo ati, “Posya sile! Wakwe vino watupeela umboni uwa pali nene muno mu Yelusalemu, avino ulinzile upeele nu ku Loma kwene.” 12 Uca katondo, nga Ayuda yamwi yakongana pali pamwi yapangana, yalaya nu mulapo ukuti yatakulya nanti kumwa suka yakome Paulo. 13 Yali ukuluta amakumi yani, aumine kapi. 14 Lyene yaya kuli ya simapepo akalamba na ikolo, yayanena yati, “Swemo twali twalaya nu mulapo ukuti tutangalya nanti kumwa suka tukome Paulo. 15 Lyene ndakai, mwemwe na amwi Tengo, tumini izwi kuli musika mukalamba kuti alete Paulo kunomuli, muikolanye uti mukulonda ukuvwikisya pali aliwe. Lelo tumaiteyanya kumukoma lino atacili afike kuno.”
JANUWALE 21-27
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 25-26
“Paulo Waleenga Kuti Mulandu Wakwe Uye Kuli Kesa Nupya Wasimikila nu ku Mwene Helodi Agilipa”
(Milimo 25:11) Ndi cakuti nati mvuna isunde nu kucita icintu cimwi icilingine kuti nkomwe, lyene ntanguzya kuti ntakomwa. Lelo ndi cakuti mu milandu ino yakundongwela musi cimwi, lyene kusi umuntu angampeela kunoyali. Lelo nemo nkulenga kuti mulandu uye kuli Kesa.”
“Nkulenga kuti mulandu uye kuli Kesa”
6 Vino Fesito walondanga ukuti Ayuda yacite vino aineco yalondanga, nga vyalenzile Paulo aye mu uzanzo. Nomba, Paulo waomvizye insambu zyakwe izya kuya mwina Loma. Wanenyile Fesito ati: “Nemo njimi mu cilye ca milandu cakwe Kesa, icilinzile cimputwile mulandu. Ntacisile icintu cimwi ciipe ku Ayuda, wakwe vino nawe kwene umanyile. . . . Lelo nemo nkulenga kuti mulandu uye kuli Kesa.” Lyene Fesito, pacisila ca kulanzyanya na yasicilye yakwe, avwanga ati, “Watulenga kuti mulandu uye kuli Kesa. Caleka umaya kuli Kesa.” (Mili. 25:10-12) Vino watwazile mulandu ku cilye cikalamba, walangilile ningo vino na ina Klistu kwene yalinzile kucita ndakai. Ndi cakuti ya kakanya yezya “ukucita ulufyengo wi sunde,” Ya Nte Yakwe Yeova yakaomvya insambu zino yakwata pakuti yacingilile ilandwe lisuma.—Masa. 94:20.
(Milimo 26:1-3) Agilipa anena Paulo ati, “Uli nu lusa lwakuivwangila.” Paulo aololola ikasa lyakwe aitaasya umwisikulu ati, 2 “Mwene Agilipa, nemo nkwelenganya vino ilelo nasyuka kuti njivwangile panuli pali vyonsi vino Ayuda yakundongwela. 3 Pano wemo umanyile ningo ntambi ni vikanza vya Ayuda. Caleka nakupapata kuti unguvwe nu kutekela.
“Nkulenga kuti mulandu uye kuli Kesa”
10 Paulo wataizye Umwene Agilipa pa kumuzumilizya kutwala mulandu kuli aliwe, pa kumunena ukuti wamanyile sana intambi na masunde ya Ayuda. Lyene Paulo walanzile pali vino umi wakwe wali mpiti ukuti: “Kufuma ku kutandika mu umi wane onsi nikala wa Mufaliseo inkonko.” (Mili. 26:5) Vino Paulo wali u Mufaliseo, wataile sana ukuti Mesiya wali nu kwiza. Lyene, lino wizile aaya Umwina Klistu, wasifile nu kulanda pali Yesu Klistu ukuti awino yalolelanga pa nsita itali. Vikwene vino wazumilemo avino na amucuzyanga kwene yazumilemo, kuli kuti upalilo wa kufikiliziwa kwa malayo yano Leza walavile vikolwe vyao, vikwene ali vino yamupeelelangapo mulandu. Mazwi yaa yalenzile Agilipa kulondesya ukuvwa na vyuze vino Paulo wali nu kulanda.
11 Lino wiwisye vino wacuzyanga aina Klistu ku cisila, Paulo walanzile ati: “Lelo nani nelenginye ukuti, indi nukwezya namaka yane yonsi ukulwisya izina lyakwe Yesu uwaku Nazaleti . . . pano ukali wane walusya, lyene nayalondelelanga nu mu misumba yamu mpanga zyuze, ku kuyazunya.” (Mili. 26:9-11) Paulo atalumbilizyanga foo. Antu aingi yamanyile ukuti wali u munkalwe ku Ina Klistu. (Gala. 1:13, 23) ‘I cani calenzile asenuke?’ Agilipa afwile wapeziwe amano.
12 Paulo waswike iuzyo mu mazwi yano wakonkinyepo ukulanda, watiile: “Wali uli mulandu kwene uno nayanga ku Damasiko ala indi na maka nga ni nsambu kufuma kuli yasimapepo akalamba. Cali mu nzila, mwene wa kwisaci, lino ilanzi lyafika umutwe papela indola luswepo luyengese kuluta ilanzi lufuma mwi yulu, lunzinguluka pamwi na yano twali nao. Swensi tupona pansi, alino nuvwa izwi mu Ciyebulai liti kunondi, ‘Saulo, Saulo! Pacani ukunzunya? Ungaicisa ndu kupantokela ku cimuti cisongole.’ Alino nani inuzya inti, ‘Wewe weni Mwene?’ Nawe Mwene aasuka ati, ‘Anene Yesu, wino ukuzunya.’”—Mili. 26:12-15.
13 Lino icintu ca kuzungusya citaatala cacitika, cali kwati Paulo ‘wapantokanga ku cimuti cisongole.’ Wakwe vivi kwene vino inyama ya mpanga iikupantoka ingaicisa ku cimuti cisongole, avino na Paulo waicisile muli vyakwe Leza lino wakanyanga kulonda kwakwe Leza ukucitika. Lino Paulo wapitanga mu museo wa ku Damasiko, Yesu uwatuutulwilwe walenzile ukuti muntu wii aatamanyile vino wacitanga asenuke muli vino welenganyanga.—Yoa. 16:1, 2.
14 Mu cumi cumi Paulo wasenwike sana. Lino walandanga na Agilipa, watiile: “Ntakanyile kuyela icilolwa cino Leza wandanzile kufuma kwiyulu. Kutandikila mu Damasiko nu kwiza mu Yelusalemu nga nu mu mpanga yonsi ya Yudeya nga ni ya Akulukuwa, nakosozile ukuti yalinzile kuzenzuka yataile muli Leza, nu kucita ivintu ivyakulanga ukuti yati yazenzuka.” (Milimo 26:19, 20) Pa myaka iingi, Paulo wafikilizye mulimo uno Yesu wamupeezile kuomba pa wanda uwa kasanya. I vyani vyafumilemo? Yayo auvwanga ukwi landwe lisuma lino Paulo wakosoolanga, yazenzukanga kufuma ku miyele iipe, iya ucenjezi iyatandika kuombela Leza. Antu yaa izile iyaya antu asuma, nupya yatwalililanga kulondela masunde.
15 Ivisuma vii ivyacitike, vitaakweti incito ku Yayuda aakanyanga Paulo. Paulo watiile: “Uli mulandu uno Ayuda yandemilepo lino nali mu ng’anda ikulu yakwe Leza, nga yezizye kunkoma. Lelo Leza wangazwa kufika ni lelo kwene. Acino njimi pano kuti mpeele umboni pa manso ya antu onsi, apina na akama.”—Mili. 26:21, 22.
16 Pa mulandu wakuti Sweswe Ina Klistu yacumi, tulinzile ukuya “aiteyanya lyonsi pa kwasuka umuntu umwi” uwatuuzya pa utailo witu. (1 Pet. 3:15) Lino tukulanda na ya mwene na ya kapingula tungakolanya vino Paulo walandanga kuli Agilipa na Fesito. Ndi twayalondolwela mu mucinzi vino icumi catwazwa kusenuka na vino cazwa na yauze kwene akacipokeleela, cingalenga nayo kwene yatemwe sana ukuvwa kwi landwe.
(Milimo 26:28) Agilipa auzya Paulo ati, “Uzye ukwelenganya ungampindulula kuti inje mwina Klistu mu kasita kwene kaa kanono?”
“Nkulenga kuti mulandu uye kuli Kesa”
18 Lelo Paulo waswike kateeka ukuti: “Ntapena, Mwene wakwisaci! Nkuvwanga icumi icipuma. Mwene Agilipa! Ningavwanga kunuli nu kupama, pano umanyile vintu vii . . . Mwene Agilipa, uzye wataila vyavwanzile yakasema? Imanyile vino wataila!” Agilipa auzya Paulo ati, “Uzye ukwelenganya ungampindulula kuti inje mwina Klistu mu kasita kwene kaa kanono?” (Mili. 26:25-28) Amazwi yaa, acumi nanti foo yafwile yafisile sana umwene pa mwenzo.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Milimo 26:14) Swensi tupona pansi, alino nuvwa izwi mu Ciyebulai liti kunondi, ‘Saulo, Saulo! Pacani ukunzunya? Ungaicisa ndu kupantokela ku cimuti cisongole.’
nwtsty ivyeo vyakusambilila pa Mili. 26:14
kupantokela ku cimuti cisongole: Icimuti cii cisongole cikaomviwa ku kucincizizyako inyama pakuti iyapitisya. (Yakapi. 3:31) Mazwi yakuti “kupantokela ku cimuti cisongole” i pinda ilikazanwa mwibuku lya Cigiliki. Lyafuma ku cikope ca ng’ombe italame iikupantoka lino yakuicincizya icakuti iicisa nu kuicisa. Saulo wali wakwe vikwene lino atatala waya Umwina Klistu. Lino walwisyanga alondezi yakwe Yesu, yano Yeova wazwanga, cali kwati waicisanga umwisikulu. (Loliniko na Mili. 5:38, 39; 1 Tim. 1:13, 14.) Pali Kasa. 12:11, “intuwa zisongozye” izyaomviwa kukolanya ku mazwi ya muntu wa mano aakalenga wino akuvwa ku mazwi yakwe ukulondela vino akuyanena.
nwt upiliulo wa mazwi
Intuwa. I cimuti cisongole icakwata ni cela cino alimi yakaomvya ku kucincizizyako inyama. Yacikolanya ku mazwi ya muntu wa mano aakalenga yano yakuvwa ku mazwi yakwe ukulondela vino akuyanena. Mazwi yakuti ‘kupantokela ku cimuti cisongole’ yafuma kuli vino ing’ombe italame ikapantoka lino yakuicincizya ni cimuti cisongole icakuti iicisa nu kuicisa.—Mili. 26:14; Yakapi. 3:31.
(Milimo 26:27) Mwene Agilipa, uzye wataila vyavwanzile yakasema? Imanyile vino wataila!”
w03 11/15 mafwa 16-17 pala. 14
Mwaazwa Antu Yauze Ukuvwa Ilandwe Lya Wene
14 Paulo wamanyile ukuti Agilipa wali u Muyuda wi zina sile. Lino walandanga kuli Agilipa pa mipepele ya Ayuda, Paulo welenginye ukuti mu mulimo uno waombanga uwa kusimikila mwali nu “kuvwanga icili cimwi kwene na cino yakasema pamwi na Mose yavwanzile ukuti cili nu kucitika” lino walandanga pa mfwa yakwe Mesiya nga nu kutuutuluka kwakwe. (Mili. 26:22, 23) Lino Paulo walandanga nu mwene Agilipa wamuzizye ukuti: “Mwene Agilipa, uzye wataila vyavwanzile yakasema?” Agilipa wavulungine. Ndi cakuti avwanga ati atazumiile muli ya kasema, ale wali nu kuyononela izina lyakuti u Muyuda. Nomba ndi cakuti azumila kuli vino Paulo walandanga, antu aingi yali nu kuvwako ukuti watazumila kuli vino umutumwa watalanda nupya wali nu kutandika ukwamwa ukuti Umwina Klistu. Paulo waswike ningo iuzyo lino umwineco uzizye, watiile: “Imanyile vino wataila!” Uzye umwenzo wakwe Agilipa wamulenzile ukwasuka uli? Waswike ukuti: “Uzye ukwelenganya ungampindulula kuti inje mwina Klistu mu kasita kwene kaa kanono?” (Mili. 26:27, 28) Nanti icakuti Agilipa atiizile aya Umwina Klistu, ukwaula nu kutwisika ilandwe lino Paulo wamusimikile lyamufisile pa mwenzo.—Ayebulai 4:12.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 25:1-12) Lino Fesito wafika mu mpanga ya Yudeya pa cisila ca manda yatatu afuma ku Kesaliya aya ku Yelusalemu. 2 Ya simapepo akalamba ni ntunguluzi zya Ciyuda iiza kunoli ku kusitaka Paulo. Alino yapapata kuli Fesito 3 kuti ace aleke yalete Paulo ku Yelusalemu, pano yalanga yati yumana kapi yateyamila Paulo kuti yamukome. 4 Fesito nawe ayanena ati, “Paulo wasungwa mu ng’anda yaminyololo ku Kesaliya, nani akuno nkuswilila zuwa. 5 Acino tungapita ni ntunguluzi zinu zimwi zikamulongwele kuku kwene ndi kuli cimwi cino waifya.” 6 Fesito aikala nao mu Yelusalemu manda cinani nanti ikumi nga aswilila ku Kesaliya. Lino waca katondo aikala pa cilimba ca kupingwila milandu, alino apeela ilamulo kuti yalete Paulo pa manso yakwe. 7 Lino Paulo wafika, Ayuda yao aizile kufuma ku Yelusalemu iiza yamuunganila, yatandika kumulongwela milandu iingi ino yatangamusinila. 8 Lelo Paulo aitaasya ati, “Ntacita icintu cimwi ciipe pa masunde ya Ayuda nanti pa ng’anda ikulu yakwe Leza nanti kuli Kesa kateeka uwaku Loma.” 9 Fesito walondanga ukuzanzya Ayuda. Caleka auzya Paulo ati, “Uzye ungatemwa kuti upite ku Yelusalemu akuno inkakupingwile milandu ii yonsi?” 10 Lelo Paulo aasuka ati, “Nemo njimi mu cilye ca milandu cakwe Kesa, icilinzile cimputwile mulandu. Ntacisile icintu cimwi ciipe ku Ayuda, wakwe vino nawe kwene umanyile. 11 Ndi cakuti nati mvuna isunde nu kucita icintu cimwi icilingine kuti nkomwe, lyene ntanguzya kuti ntakomwa. Lelo ndi cakuti mu milandu ino yakundongwela musi cimwi, lyene kusi umuntu angampeela kunoyali. Lelo nemo nkulenga kuti mulandu uye kuli Kesa.” 12 Lyene Fesito, pa cisila ca kulanzyanya na yasicilye yakwe, avwanga ati, “Watulenga kuti mulandu uye kuli Kesa. Caleka umaya kuli Kesa.”
JANUWALE 28–FEBULUWALE 3
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 27-28
“Paulo Waya nu Wato ku Loma”
(Milimo 27:23, 24) Pano ilelo usiku mungeli wakwe Leza wino naya nawe nupya wino nkapepa wali wiza wanena ati, 24 ‘Utuvwa intete, Paulo! Uli nu kuya imilila pa manso yakwe Kesa. Leza mu usuma wakwe kunuli watakupeela amaumi ya antu yonsi yano mupatime nao, yatakufwa.’
“Yonsi Yano Mupatime Nao, Yatakufwa”
15 Paulo afwile wasimikile antu aingi aali mu wato pakuti ayazwe ukuya “nu upalilo” muli Leza. (Mili. 26:6; Kolo. 1:5) Nomba, vino calolike ukuti uwato wali nu kuundwa, Paulo wanenyile antu amazwi ya kuyaazwa ukutaila ukuti yamapusuka nanti icakuti uwato waunda. Watiile: “Pano ilelo usiku mungeli wakwe Leza wino naya nawe nupya wino nkapepa wali wiza wanena ati, Utuvwa intete, Paulo! Uli nu kuya imilila pa manso yakwe Kesa. Leza mu usuma wakwe kunuli watakupeela amaumi ya antu yonsi yano mupatime nao, yatakufwa.’ Caleka posyini, mwe antu mwe! Pano nataila muli Leza ukuti cimaya ndi vino wali wanena. Lelo cimatusumba pa cilila cimwi.”—Mili. 27:23-26.
(Milimo 28:1, 2) Lino swensi twafumila ku nkumba mu mutende, tumanya ukuti izina lya cilila a Melita. 2 Antu yali asuma kunotuli. Alino imvula itandika kutonya ukuya ni mpepo. Caleka swensi yatuzengela ningo nga yatupembela umoto.
“Yonsi Yano Mupatime Nao, Yatakufwa”
18 Lino antu yapuswike pa cilila ca Melita, icayela ku katutu ka Sisili. (Mulole kambokosi “Cilila ca Melita—Cayelile Kwi?”) Antu alandanga ululimi luze yayapokelile ningo sana nu ‘kuyazengela ningo.’ (Mili. 28:2) Yayapembiile umoto kuti yoteko pano ale iyaomba nupya yakuvwa impepo. Moto walenzile yuvwe ukukaya pano ala kuli imvula nupya ale ikuzuuka wakwe cimwi. Moto kwene uu walenzile kucitike ni cizungusyo.
“Yonsi Yano Mupatime Nao, Yatakufwa”
21 Mwineco wa cifulo cici Pubilio uwali umukankala sana wikalanga kuku kwene. Afwile uwali mukalamba wa vita vya Ina Loma ivyali pa Melita. Luka wamulondolola ukuti wali ali “mukalamba wa cilila,” nupya vikwene avino ni vyalembwa vino yazanyile pa cilila cii vikalanda pali aliwe. Wapokeliile Paulo na auze nu kuyasunga ningo pa manda yatatu. Lelo, isi wakwe Pubilio’ wizile alwala. Nupya Luka walondolwile ulwale uu ningo sana. Walemvile ukuti monsi wiya “walwile impepo nu kupolomya uwazi,” fwandi walondolwile ningo sana vino ulwale uwa wali. Paulo wapefile nu kwika makasa yakwe pa mulwale, amupozya. Lino antu yaweni vino Paulo wacita cizungusyo, yatemilwe sana iyatandika nu kuleta alwale yao kuti ayapozye, nu kuletela Paulo na auze mawila yano yalondekwanga.—Mili. 28:7-10.
(Milimo 28:16, 17) Lino twafika mu Loma, Paulo yamuleka kuti aikalile wenga nu musilika ala akumulinda. 17 Pa cisila ca manda yatatu, Paulo aama intunguluzi zya Ayuda. Lino zyakongana, azinena ati, “Mwe inane! Nemo indi kuno wa munyepwe kufuma ku Yelusalemu. Nanti angala ntasuzile mutundu witu nanti ntambi zino twapokelile kufuma ku vikolwe vitu, napiilwe mu makasa ya ina Loma.
“Mwasimikila Sana pa Wene WakweLeza”
10 Lino aali pa ulendo yafisile ku Loma, “Paulo yamuleka kuti aikalile wenga nu musilika ala akumulinda.” (Mili. 28:16) Afungwa aatacisile milandu ikalamba, yayanyepelelanga ku minyololo na kuli malonda. Nanti icakuti cali vii, Paulo wali a kakosoola wi landwe lya Wene mucincile, fwandi nanti cali vikwene ataatazile ate ukusimikila. Lyene, pa cisila ca kupuza pa manda yatatu, wakolonganike aikola Ayuda pakuti ayalondolwele nu kuyasimikila ilandwe lisuma.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Milimo 27:9) Pene twatenzipo insita ntali, kusuka kuya ni ntazi yakupita pali yemba, nu wanda wa kuizilizya ukulya pa Kwelelwa Maifyo, ala wapita. Caleka Paulo ayasoka
nwtsty ivyeo vyakusambilila pa Mili. 27:9
Wanda wa kuizilizya ukulya pa Kwelelwa Maifyo: Nanti “wanda wa kuleka ukulya.” Izwi lya Cigiliki lyakuti “kuizilizya” likalangilila uwanda uno wali umwi Sunde Lyakwe Mose, kuli kuti, kuizilizya ukulya pa kwelelwa maifyo ukwacitikanga cila mwaka, kuno yakaama nu kuti Yom Kippur (Mu Ciyebulai, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “wanda wa kufuuta maifyo”). (Levi 16:29-31; 23:26-32; Mpe. 29:7; lolini Upiliulo wa Mazwi, “Lutambi Lwa Kufuuta Maifyo.”) Mazwi yakuti ‘ukukanalya nanti cakulya cimwi,’ yaomviwa ku kulozya ku Wanda wa Kweleelwa Maifyo, akasenula ukuti ukukanaomba cili consi nanti kukanalya cili consi. (Levi 16:29) Izwi lyakuti “kuizilizya” lino yaomvya pa Mili. 27:9 likatungilila icisinka cicindame icakuti pa vintu ivyacitikanga pa kuipusula ukwacitikanga pa Wanda wa Kweleelwa maifyo mwali nu kukanalya icakulya icili consi. Uwanda wa kuizilizya ukulya pa Kwelelwa Maifyo wayangako uku kusila kwa mwenzi wakwe Sepetemba nanti uku kutandika kwakwe Okotoba.
(Milimo 28:11) Pa cisila ca myezi itatu tupatama mu wato uwafumile ku Alekizandilya, uno yamanga yati, ‘Ana Onsi Yakwe Zeusi.’ Uno wali mu cilila, kulolela kusila kwa nsita ya mpepo.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pa Mili. 28:11
Ana Onsi Yakwe Zeusi: Ukulingana ni ntambi zya Cigiliki ni zya Ciloma, ‘Ana Onsi Yakwe Zeusi.’ (Mu Cigiliki yakati Di·oʹskou·roi) yaali a Kasitulo na Polakisi, ana onsi yampundu yakwe leza Zeusi (Jupiter) na Namwene Leda uwangupizye umi. Nupya yayacindike sana pano yalandanga ukuti yacingililanga ivimawato nupya yapususyanga yakapisya ya mawato ndi cakuti cimwi iciipe cacitika. Ivyeo vii ivikalanda pa cimanyililo ca wato navyo vikalangilila ukuti uwalemvile ilyasi lii akuno wali kuno ivintu vino walemvile vyacitikanga.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 27:1-12) Lino yapingula ukuti tuli nu kuya ku Italya mu wato, yapeela Paulo na anyepwe yauze kuli Juliasi musika wa asilika, uwali uwamu mpuka ya vita ino yatangi Impuka yakwe kateeka Agostino. 2 Tupatama mu wato uwaku Adilamitiamu uwali nu kupita mu misumba yamu nkumba yakwe yemba, mu muputule wa mpanga ya Asiya, nga tukatuka tupita. Twali na Alisitako umwina Makedoniya, uwafumile ku Tesalonika. 3 Pa wanda uwalondelela tufika mu Sidoni. Juliasi wali nu luse pali Paulo, amuta kuti aye akalole yacuza yakwe, pakuti yamupeele vino akulonda. 4 Alino kufuma kuku, lyene pano muza wakoma kuno tukuya, tulondela mu nkumba ya cilila ca Kupulo. 5 Alino tupita pali yemba ku kaeya ka Kilikya na Pamfuliya, tufika ku Mila muzi waku Likiya. 6 Kuko akuno musika azana uwato uwaku Alekizandilya, uwayana ku Italya, nga amuno atupatika. 7 Lyene twapita panono panono pa manda aingi, ni ntazi ikulu cuze. Tusuka tufika pipi nu muzi wa Kinido. Pa kuzana vino umuza watulesyanga kuya pa nkolelo ya ntunga ilya, tupita mu nkumba ya cilila ca Kulete, kupuzya ku Salimone. 8 Twapita pipi nu mu nkumba nu lwendo lutala cuze tusuka tufika na kuno yakati, “Malambwa yasuma,” pipi nu musumba wa Laseya. 9 Pene twatenzipo insita ntali, kusuka kuya ni ntazi yakupita pali yemba, nu Wanda wa kuizilizya ukulya pa kwelelwa maifyo, ala wapita. Caleka Paulo ayasoka ati, 10 “Mwe antu mwe, nalola ukuti ulendo witu ukufuma pano umaya uwa uzanzo, kumaya ukuponzya kwa viya nu kononeka kwa wato, nu kulovya nu umi kwene.” 11 Lelo Musika wa asilika azumilizya mazwi yakwe kangalila na mazwi ya mwine wa wato, asula mazwi yakwe Paulo.” 12 Ilambwa litalinzile ukwikalapo insita ya mwela. Caleka antu aingi yalondanga kufumako ukwezya kuya ku Fonikisi, ilambwa lya mu Kulete ilyalolenkana na kaeya ki lunji mbali yuze na kimani.