Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu
SEPETEMBA 5-11
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 9-10
“Mwalumbanya Yeova pa Mano Yano Wakwata”
w99 7/1 ifwa 30 pala. 6
Utandazi Umwafumile Ivisuma
Lino namwene wafisile kuli Solomoni, watandike ukumwezya na “mauzyo akome.” (1 Yamw. 10:1) Izwi lya Ciebele lino yaomvya paa lingasenulwa ukuti “mapinda.” Nomba cii cisikupiliula ukuti namwene uzyanga Solomoni mauzyo ataali acindame. Pa Masamu 49:4, izwi lya Ciebele ilili limwi kwene lyaomviwa pa kulondolola mauzyo acindame aakalanda pa luyembu, imfwa, nu kukuluulwa. Fwandi namwene uwa ku Syeba walanzyanyanga na Solomoni mauzyo acindame pa kwezya mano yano wakweti. Baibo ikalanda ukuti namwene wanenyile Solomoni “vyonsi ivyali ku mwenzo wakwe.” Solomoni nawe, “aasuka mauzyo yakwe yonsi. Kutaali cimwi icali icikome sana cino mwene waposiiwe ukumulondolwela.”— 1 Yamw. 10:2b, 3.
w99 11/1 ifwa 20 pala. 6
Lino Kwaya Ukulanga Sana Ukapekape
Lino namwene wazungwike pali vino uvwile nu kulola, walanzile ukuti: “Endi yacilolo yako alongo yano lyonsi yakaikala apiipi na pano uli nu kuvwa mano yako.” (1 Yamw. 10:4-8) Nanti cakuti aomvi ikalanga na Solomoni uwali ni vyuma, namwene atalanzile ukuti i calenzile ukuti yaye ni nsansa. Lelo aomvi yakwe Solomoni yapaazilwe pa mulandu wakuti lyonsi yuvwanga uku mano yano Leza wapeezile Solomoni. Aomvi yakwe Yeova ndakai, aakailolela mano yakwe Kaumba na mano ya Mwana wakwe, Yesu Klistu, yangakolanya vino namwene uwa ku Syeba wacisiile.
w99 7/1 mafwa 30-31
Utandazi Umwafumile Ivisuma
Lino namwene uwa ku Syeba uvwile pa mano yakwe Solomoni ni vyuma ivyali umu wene wakwe camupezizye sana mano. (1 Yamw. 10:4, 5) Yamwi yakalanda ukuti amazwi yaa yakapiliula ukuti namwene “amaka yasizile.” Uwasambilila umwi walanzile nu kuti namwene wafwile icipaafi! Ciye avino caali nanti foo, icisinka icakuti namwene camupezizye sana mano pali vino waweni nu kuvwa. Walanzile ukuti aomvi yakwe Solomoni yaali ni nsansa pano yuvwanga uku mano yano umwene wakweti, nupya walumbanyizye Yeova pa kwika Solomoni pa wene. Wapeezile umwene ivya upe ivya mutengo, godi mutupu angafika uku cipendo ca ndakai madola 40 milyoni. Solomoni nawe wapeezile namwene, “vyonsi vino wamulenzile.”—1 Yamw. 10:6-13.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
w08 11/1 ifwa 22 mapa. 4-6
Uzye Mwamanyapo Uli?
Uzye goldi ino Umwene Solomoni wakweti yali uli uwingi?
Malembo yakalanda ukuti Hilamu umwene wa ku Tuli, watumiile Solomoni goldi makilogilamu 4,000, namwene uwa ku Syeba nawe wamupeezile icipendo icili cimwi, nupya mawato yakwe Solomoni yasenzile goldi makilogilamu 15,000 ukufuma uku Ofili. “Cila mwaka umwene Solomoni wapokelelanga zaabu ukulingana na makilogilamu 23,000,” nanti ukucila pa makilogilamu 25,000. (1 Yamw. 9:14, 28; 10:10, 14) Uzye vii ivya cumi? Uzye muno yasungilanga goldi mu manda aku cisila mwakuzile uli?
Mazwi alemvilwe pa mawe ya mpiti, yano aasambilila sana yakalanda ukuti aacumi, yakalangilila ukuti Pharaoh Thutmose III uwa ku Ejipti uwateesile imyaka 3,500 iyatipitapo watwaziile goldi makilogilamu 13,500 ukwi tempele lyakwe Amun-Ra ku Karnak. Mu myaka 2,800 iyatipitapo, umwene uwaku Asilya Tiglath-pileser III wapokeelile goldi makilogilamu 4,000 kufuma ku Tuli, nupya Sargon II wapeezile icipendo icili cimwi cakwe goldi kuli ya leza aa ku Babiloni. Yamwi yakalanda ukuti cila mwaka Umwene Philip II uwa ku Makedoniya (kutandika umu 359 ukufika umu 336 B.C.E.) wimbanga goldi kucila pa makilogilamu 28,000 mu mikoti ya mu Pangaeum mu Thrace.
Lino Alexander Mukalamba umwana wakwe Philip (kufuma mu 336 kufika mu 323 B.C.E.) wacimvizye umusumba wa Susa umu Pesya, wasenzile goldi makilogilamu 1,180,000 nupya umu mpanga yonsi iya Pesya wasenzilemo makilogilamu yakwe goldi ukufika kuli 7,000,000. Fwandi nga twalinganya ivipendo vii kuli vino Baibo yalondolola pali goldi ino Umwene Solomoni wakweti, tungati italumbilizya.
SEPETEMBA 12-18
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 11-12
“Mwasoolola Ningo Uwa Kutwalana Nawe”
“A Weni Aali Uku Lusansa Lwakwe Yeova?”
7 Tungasambilila ivingi kuli vino Umwene Solomoni wacisile. Lino wali umwance, walondelanga utunguluzi wakwe Yeova. Leza wamupeezile sana mano nupya wamupeezile umulimo wa kukuula ing’anda ya lulumbi iya kupepelamo umu Yelusalemu. Nomba Solomoni wizile ata ukuya cuza wakwe Yeova. (1 Yamw. 3:12; 11: 1, 2) Isunde Lyakwe Leza lyalesizye umwene umu Yebulai “kukwata aci avule, pa mulandu wakuti cii cingalenga ukuti” afutatile Yeova. (Malan. 17:17) Solomoni atuuvwilile isunde lii, nupya umu kuya kwa nsita watwazile anaci 700 ana ya ene. Nupya watwazile anaci na yauze 300. (1 Yamw. 11:3) Ya mama yakwe aingi yataali aina Izlaeli, nupya yapepanga tuleza twaufi. Na cii calenzile Solomoni ukukana uvwila isunde lyakwe Leza ilyalesizye ukutwala anaci aina masi.—Malan. 7:3, 4.
Uzye Mungacita Uli Pakuti Musunge Umwenzo Winu?
6 Satana akalonda ukuti tuye wakwe aliwe, akalonda ukuti tuye ya cipondoka nu kuta ukuvwila vino Yeova akalonda nu kutandika ukutungululwa na ukaitemwe. Satana atange atupatikizye ukutandika ukwelenganya wakwe vino akaelenganya nu kucita wakwe vino akacita. Fwandi akaezya na maka ukufikilizya uyo wakwe umu nzila zyuze. Akalenga ukuti twikale na antu yano onona mpiti imyelenganyizizye. (1 Yoa. 5:19) Akapaalila ukuti tulasoolola ukuya pamwi na antu yayo nanti icakuti twamanya ukuti ukucina na antu aipe ‘kungonona’ imyelenganyizizye itu ni miyele itu. (1 Kol. 15:33) Inzila iyo yaomvile ku Mwene Solomoni. Watwazile anaci atamanyile Leza nupya “yamulenzile kuti avulungane” ate nu kuombela Yeova.—1 Yamw. 11:3.
“A Weni Aali Uku Lusansa Lwakwe Yeova?”
9 Nomba Yeova atiilileko sile ku vicitwa viipe. Baibo ikati: ‘Yeova wasokiile sana Solomoni pa mulandu wakuti umwenzo wakwe wafutatile Yeova, wiyo uwamulolekile amaila yaili, apa kumulesya nu kumukalipila palwa kupepa tuleza tuze, lelo wene ukwaula kucita vino Yeova wamunenyile.’ Ni cacitiike icakuti Yeova watiile ukumutungilila ata nu kumutemwa. Ya kateeka alondeliile Solomoni yafizilwe ukulemanya uwene wa ina Izlaeli nupya yacuzile sana pa myaka ingi.—1 Yamw. 11:9-13.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
Auvwila Leza Nga Wamutemilwe
Leoboamu wakolonganike asilika akuyalwisya aina Izlaeli amusangukile. Nomba Yeova wacilikile amapange yakwe lino watumile kasema Syemaya ukuya yanena ati: “Cisi cakwezya ukuyalwisya aina Izlaeli yauzo. Mwensi swililini kumwinu, pano acisile icintu cii, anene.”—1 Yamw. 12:21-24.
Uzye cangupalile Leoboamu ukuvwila Yeova? I vyani vino antu yaali nu kwelenganya pali aliwe? Wayanenyile ukuti wali nu kuma aina Izlaeli ni “vikoti vyakwe ya civu” pali vino yamusangukile, nomba lyene paa ataali nu kucitapo iciliconsi. (Loliniko na 2 Milandu 13:7.) Nomba nanti ciye vivyo, umwene na asilika yakwe ‘yuvwilile amazwi yakwe Yeova nu kuswililila ku mwao.’
I vyani vino tukusambililako? Cacindama sana ukuvwila Leza nanti icakuti ukucita vivyo kungalenga yamwi yatuseka nanti ukututumfya. Ukuvwila Leza kungalenga atutemwe nu kutupolelela.—Malan. 28:2.
I vyani ivyacitikile Leoboamu? Icuvwila calenzile mapange yakwe aakulwisya uluko ulwamusangukile yataomba, fwandi wapingwilepo ukutandika ukukuula misumba iyali mu ncende yakwe Yuda na Benjamini muno wateekanga. Nupya wapanzile ni misumba imwi ukuya ikome sana. (2 Mila. 11:5-12) Ni cacindamisye icakuti pa nsita ii uvwilile amasunde yakwe Yeova. Pa mulandu wakuti amu wene wa mitundu 10 yatandike ukupepa viluwi, aingi yaile ku Yelusalemu mu kutungilila Leoboamu nu kupepa kwa cumi. (2 Mila. 11:16, 17) Icuvwila cakwe Leoboamu calenzile uwene wakwe ukome.
SEPETEMBA 19-25
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 13-14
“U Mulandu ci Uno Cazipila Ukuteeka Umwenzo nu Kuya Aicefye?”
w08 8/15 ifwa 8 pala. 4
Mwatwalilila Ukuya Acisinka nu Mwenzo Onsi
4 Lyene Yeloboamu wanenyile kasesema wakwe Leza wa cumi ukuti: “Katwapita nani ukwane pakuti upemwile kweneko, nga nayakupeela ni ca wila.” (1 Yamw. 13:7) I vyani vino kasesema wali nu kucita? Uzye kasesema wali nu kuzumila ukupoka ivya upe vino umwene waali nu kumupeela pa cisila ica kunena umwene iviipe ivyali nu kucitika? (Masa. 119:113) Nanti uzye waali nu kukana vino umwene wamunenyile nanti cakuti umwene walolekanga kwati atalapila? Ica cumi ukuti Yeloboamu wapeelanga auze mawila aamutengo sana. Ndi cakuti kasesema wakwe Leza welenganyanga pa kukwata ivintu ivingi, ale vino umwene wamunenyile ukucita nga vyali u wezyo ukalamba kuli aliwe. Nomba Yeova wanenyile kasesema ukuti: “Utaca ulye cakulya icili consi nanti ukumwa amanzi kweneko, nupya utakaswilile nu umu nzila ino wapisile mwenemo.” Fwandi kasesema waswike umwene umu kulungatika ati: “Nga cakuti wampile ing’anda yako pakasi ntanga inje ukwako, nsikulya icili consi nanti ukumwa manzi kuno.” Nupya kasesema wafumile uku Betele ukuomvya inzila yuze. (1 Yamw. 13:8-10) Uzye vino kasesema wapingwilepo ukucita vikatusambilizya vyani pa kuya acisinka nu mwenzo onsi?—Loma 15:4.
w08 8/15 ifwa 11 pala. 15
Mwatwalilila Ukuya Acisinka nu Mwenzo Onsi
15 I vyani na vyuze vino tungasambilila kuli vino kasesema uwafumile uku Yuda waluvyanyizye? Pa Mapinda 3:5 pakati: “Uwataila muli Yawe nu mwenzo wako onsi, utaezya ukutaila mano yako foo.” Kucila ukutwalilila ukutaila Yeova wakwe vino wacisile uku cisila, pa nsita yii kasesema wii uwa ku Yuda waitaile. Vino waluvyanyizye vyalenzile afwe nupya ononyile izina ilisuma lino wapanzile na Leza. Ivyacitikiile kasesema vikalangilila umulandu uno cacindamila ukuya aicefye nu kuombela Yeova na ucisinka.
w08 8/15 ifwa 9 pala. 10
Mwatwalilila Ukuya Acisinka nu Mwenzo Onsi
10 Kasesema uwa ku Yuda nga wamanyile vino kasesema umukote wamubefile. Nga wayuzizye ukuti, ‘U mulandu ci uno Yeova angatumila malaika uku muntu muze kuti aneene vyuze ivya kucita?’ Kasesema nga uzizye Yeova kuti amuneene ndi cakuti vino kasesema umukote walanzile ali vino wali nu kucita, lelo Malembo yatalandapo ukuti wacisile vivyo. Nomba kasesema wakwe Leza, “aswilila mwenemo pamwi nawe uku ng’anda ukwakwe aya alya icakulya nu kumwa manzi kweneko.” Yeova atatemiilwe pali vino kasesema wacisile. Lino kasesema wino yabefile waswililanga uku Yuda, cisama wamuzanyile pa nzila nu kumukoma. Inzila ino umulimo wakwe uwa ukasesema wasililemo itazifile.—1 Yamw. 13:19-25.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
w10 7/1 ifwa 29 pala. 5
Akalolamo Ivisuma Muli Sweswe
Cicindamisye icakuti, amazwi aaya pali 1 Yamwene 14:13 yakatusambilizya icintu cisuma pali Yeova na vino akalola muli sweswe. Iusyini ukuti kwali ivisuma ivyazanyilwe muli Abiya. Yeova walondelizye umu mwenzo wakwe Abiya mpaka azanamo vimwi ivisuma. Umuntu umwi uwasambilila sana walanda pa lupwa muno Abiya wakuliilemo ukuti waali wa kaliwe ka mutengo pa mawe aingi. Yeova watemilwe pa visuma vino waweni muli aliwe nupya wamupaazile, lino walangiizye uluse uku muntu wii uwali umu lupwa umwali antu aacitanga iviipe.
SEPETEMBA 26–OKOTOBA 2
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 15-16
“Uzye Mungasipa Wakwe Vino Asa Wasifile?”
w12 8/15 ifwa 8 pala. 4
‘Mulapokeleela Icilambu pa Milimo Ino Mukaomba’
Myaka 20 iyalondelilepo ukufuma pano uwene uwa mu Izlaeli wankanyiziwe paili, Ayuda yacitanga sana ivintu ivyali umu mipepele ya ufi. Lino Asa watandiike ukuteeka umu 977 B.C.E., ala na aomvi ya mu cilye ca ku wene nayo kwene yatandika ukupepa ya leza yano Aina Kenani yazumilemo ukuti aliyo yalenzile ivya umi vyonsi ukuyako. Lelo ibuku lya malango likalanda ukuti lino Asa wateekanga “wacitanga ivintu ivisuma ivya kuzanzya Yawe.” Asa “watamozile utuvuwa twa inamasi tuno yakuuzile nga ni ncesi zya kupepela penepo nupya waongolwile ni vipilala ivya muzilo.” (2 Mila. 14:2, 3) Nupya Asa wafumizye aonsi aacitanga uzelele pi tempele umu wene wa mu Yuda, aacintanga uzeele aonsi yatupu ala yakulola kwati yakupepa. Asa atapeleliile sile pa kufumyamo ivintu vii iviipe, lelo wanenyile na “antu yonsi ukuti yatontela Yawe, Leza uwavikolwe vyao” nupya “yalondela masunde pamwi ni vyeo vyakwe” Leza.—1 Yamw. 15:12, 13; 2 Mila. 14:4.
Mwaombela Yeova nu Mwenzo Onsi!
7 Swensi kwene cila muntu tungaiceceta ukulola ndi cakuti twaipeelesya kuli Leza nu mwenzo onsi. Muyuzye mweineco muti, ‘Uzye nkalondesya ukuzanzya Yeova, ukucingilila ukupepa kwa cumi, na antu yakwe kuli vino vingonona utailo wao?’ Elenganyini pali vino Asa wasifile pakuti atatiina Maaka, uwali “namwene” umu mpanga ya Yuda! Limwi pasi wino mwamanya uwaya wakwe namwene wiya, nomba kukaya ivikacitika ivingalenga mwakolanya Asa. Nga ndi cakuti lupwa winu nanti cuza wacita vimwi ivipe, asikulonda ukulapila, nupya wazingwa? Uzye mungasipa icakuti mupingulapo nu kuta ukulanzyanya nu muntu wiyo? Uzye umwenzo winu ungalenga mupingulepo ukucita vyani?
it-1 mafwa 184-185
Asa
Nanti cakuti insita zimwi Asa atacisile ivintu ukulingana na vino Leza akalonda, imiyeele yakwe isuma na vino wapasile ukupepa kwa ufi vyacindime ukucila vino waluvyanyizye, nupya waya pa ene acisinka ateesile umu Yuda. (2 Mila. 15:17) Imyaka 41 ino Asa wateesile yaya umu ciputulwa cino aene 8 yateesile umu Izlaeli kuli kuti Umwene Yeloboamu, Nadabu, Baasya, Elaa, Zimuli, Omuli, Tibini (uwateesile ciputulwa ica mu Izlaeli pa mulandu na vino antu yakanyile uteesi wakwe Omuli), na Aabu. (1 Yamw. 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Lino Asa wafwile, umwana wakwe umonsi Yeosafati aliwe wizile aaya umwene.—1 Yamw. 15:24.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
w98 9/15 mafwa 21-22
Uzye Leza, U wa Cumi Cumi Kuli Mwemwe?
Wakwe, belengini pa usesemo ukalanda pali vino vyali nu kucitikila uwakuula umusumba wa Yeliko cipya cipya nupya mwelenganye pali vino wafikiliziwe. Pali Yoswa 6:26 pakati: “Yoswa avwanga amazwi yamulapo aakuti: ‘Si citipu cakwe Yawe cikaye pa muntu wino aliza ku kukuululula umusumba uu, wa Yeliko: pakusokola umufula wauko, cazipa akafwilwe umwana wakwe umonsi wiyeli, na pakusimpa impongolo zyakweo, cazipa akafwilwe umwana wakwe umonsi kasuli.’” Usowelo uu wafikiliziwe lino papisile imyaka 500, wakwe vino tukabelenga pali 1 Yamwene 16:34 ukuti: “Mu manda ya kuteeka kwakwe Aabu, Hiyeli ukufuma ku Betele akuululula umusumba wa Yeliko. Lelo wakwe muno Yawe wavwanzile kupitila muli kasema Yoswa umwana umonsi wakwe Nuni, Abilamu, umwana umonsi iyeli lyakwe Hiyeli, wafwile lino wene wakuulanga umufula. Alino Segubu, uwali kasuli wakwe Hiyeli nawe wafwile lino wene wakuulanga impongolo zya musumba uo.” Leza wa cumi aliwe sile angasoowela wakwe vii nu kuvifikilizya.
OKOTOBA 3-9
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 17-18
“Uzye Alilaci Iino Mulelenganya Vino Muli nu Kucita?”
Mwataila Yeova Mwapingula Ningo pa Vintu!
6 Lino aina Izlaeli yafisile umu Mpanga ya Ulayo nu kwikalamo, yaali nu kupingulapo ivya kucita pa cintu cii icicindame sana: Yaali nu kupingulapo ukuti yapepa Yeova nanti ukupepa leza muze (nanti tuleza). (Welengini Yoswa 24:15.) Limwi cingaloleka kwati citaali icintu icitale ukupingulapo. Nomba, vino yaali nu kupingulapo vyali nu kuyalenga ukutwalilila ukuya nu umi nanti ukufwilapo. Amaila aingi umu nsita zyakwe Yakapingula, aina Izlaeli yataapingulanga ningo ivya kucita. Yafumanga uku kupepa Yeova nu kutandika ukupepa tuleza tuze. (Yakapi. 2:3, 11-23) Nanti limwi ezyini ukwelenganya pali vino cali uku yantu yakwe Leza lino yaali nu kupingulapo ukucita vimwi ala patipapita imyaka iingi ukufuma pa nsita ino kwali Yakapingula. Kasema Eliya walondolwile ningo cino yaali nu kusoololapo ukucita ati: Mwaombela Yeova nanti ndi mukulonda mwaombela leza waufi Baali. (1 Yamw. 18:21) Eliya wakalipiile antu yaaya pa mulandu wa kukanamanya vino yaali nu kupingulapo. Limwi mungelenganya ukuti citatazile ukupingulapo ivya kucita pano lyonsi caya ningo ukuombela Yeova. Nupya, kusi umuntu aakaelenganya ningo aangaitemelwa ukutandika ukupepa Baali. Nanti ciye vivyo, aina Izlaeli yaalolanga kwati cali sile ningo ukupepa Yeova na Baali pa nsita iliyonga kwene. Eliya wacincizye aina Izlaeli ukusoolola ukupepa ukwacindime sana, kuli kuti ukupepa Yeova.
ia ifwa 88 pala. 15
Watungiliile Ukupepa Ukusanguluke
15 Lyene ya kasesema yakwe Baali iyalemasya ukupepa Baali, yatandika nu “kuicembola ku vipeni nu kuitotola na masumo kulingana na vino aisikulu yatailanga ukuti ali kuisangulula icakuti na mawazi yatandika ukufuma.” Kusi icili consi icacitiike! “Baali wiyo atayaswike, nanti impwelo zisi izyakuvwika foo.” (1 Yamw. 18:28, 29) Mu cumi Baali atakweti amaka. Lelo wali sile icakupanga cino Satana waomvyanga pa kufumya antu kuli Yeova. Mu cumi, yayo aakataila ivintu vyuze ukucila Yeova, yalazewana.—Belengini Masamu 25:3; 115:4-8.
ia ifwa 90 pala. 18
Watungiliile Ukupepa Ukusanguluke
18 Lino Eliya atatala wapepa, limwi antu yelenganyanga ukuti Yeova wali a Leza wa ufi wakwe vino cali kuli Baali. Nomba pa cisila icakuti Eliya wapepa, antu yatakweti insita yakusakamala. Baibo ikalanda ukuti: “Lyene Yawe Leza ali pakulenga kuti umoto upone pa kavuwa, iwoca impolelwa, inkwi, amawe nu musili, nga iumika na manzi yaya ali mu kamufolo.” (1 Yamw. 18:38) Ala Leza waswiike ipepo umu nzila iyakuzungusya! Uzye antu yacisile uli?
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
w08 4/1 ifwa 19, kambokosi
Walolekesyanga nu Kuloleela
Uzye Icilala Catalimfile Uli Umu Manda Yakwe Eliya?
Eliya kasesema wakwe Yeova wamanyisizye Umwene Aabu ukuti icilala icaliko pa nsita itali cali umupiipi nu kusila. Cii cacitiike mu “mwaka wakwe citatu” kufuma pano Eliya wamanyisizye umuku wa kutandikilako ukuti kulaya icilala. (1 Yamw. 18:1) Patalengiile ukufuma pano Eliya walandiile ukuti kumaya imvula, Yeova walenzile ukuti itoonye. Limwi yamwi yangasondwelela ukuti icilala casizile umu mwaka uwalenga citatu nanti ukucepako pa myaka itatu. Lelo Yesu na Yakobo yalanzile ukuti icilala camazile “myaka itatu ni myezi 6.” (Luka 4:25; Yako. 5:17) Uzye vii vikauvwana?
Ee. Umu Izlaeli icisanya cayangako pa myezi 6. Lino Eliya waile kuli Aabu umu kumanyisya pa cilala ala kuli icisanya icitatazile ciyeko. Fwandi antu yizile iyamanya ukuti kwali icilala ala ipapita imyezi umupiipi na 6 ukufuma pano catandikiile. Lino Eliya wamanyisizye pa kusila kwa cilala umu “mwaka wakwe citatu” ukufuma pano wamanyisizye ukuti kutalatala kuye ulumi nanti imvula, ala ipapita imyaka mupiipi na itatu ni myezi 6 ukufuma pano catandikiile. “Imyaka itatu ni myezi 6” yasizile lino antu yakongiine pakuti yalole uwali nu kuleta imvula pa Mwamba wa Kalimeli.
Elenganyini pa muku uwa kutandikilapo uno Eliya waile kuli Aabu. Antu yataile ukuti Baali u waletanga imvula nupya aali leza uwali nu kulenga ukuti cilala cisile. Ndi cakuti pa nsita itali kwali icilala icitatazile ciyeko, ale antu yelenganyanga ukuti: ‘Uzye Baali aali kwi? A lilaci lino alaleta imvula?’ Vino Eliya wamanyisizye ukuti kutalatala kuye ulumi nanti imvula suka sile ace avwange, vifwile vyasosiizye sana yakapepa yakwe Baali.—1 Yamw. 17:1.
OKOTOBA 10-16
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 19-20
“Mwaleka Yeova Aliwe Amikomya”
Mwataila Sana Yeova Lino Muli na Masakamika
5 Welengini 1 Yamwene 19:1-4. Eliya wali sana ni ntete lino Namwene Yezebele walondanga ukumukoma. Fwandi wapuukile ku ncende ya ku Belisyeba. Uvwile sana ulanda i cakuti “apepa kuti afwe.” I cani icalenzile ukuti auvwe vivyo? Eliya atali umumalilike, “wali umuntu uwali wakwe sweswe.” (Yako. 5:17) Uvwanga ukuti masakamika iyamutonsya. Cikaloleka kwati Eliya welenganyanga ukuti ukuombesya kwakwe ukwa kulonda ukuwezya ukupepa kwa cumi kwali ukwa silesile, walolanga ukuti patali ivya mpomvu ivyacitike mu Izlaeli, nu kuti aliwe wenga sile uwasile akuombela Yeova. (1 Yamw. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Limwi tungazunguka ukuti kasema wii uwacisinka aliwe wayuvwile vivyo. Nomba wene Yeova uvwikisye umulandu uno Eliya wayuvwilanga vivyo.
ia ifwa 103 pala. 13
Leza Wakwe Wamukomelizye
13 Uzye mukwelenganya ukuti Yeova wayuvwile uli lino waweni kasesema wakwe wino watemwa watalala umwisika lya cimuti umu lwanga akulenga ukuti afwe? Tutangatutwisike ukuti uvwile uyi. Pa cisila ica kuti Eliya walaala, Yeova watumile malaika. Malaika wazyuzile Eliya nu kumunena ati: “Katuka ulye icakulya.” Eliya wacisile vivyo pano malaika wamupekanyizizye ivyakulya ivyangupale kuli kuti mukate ukaye na manzi. Uzye Eliya wataizye malaika? Baibo ikalanda sile ukuti kasesema waliile, amwa na manzi nga alino aswilila umu kulaala. Uzye watoovwike sana ica kuti ataakweti na amaka ya kuvwanga? Asi mulandu ni calenzile, malaika wamuzyuzile umuku wakwe ciili limwi katondotondo. Nupya kwene malaika wakomelizye Eliya ukuti: “Katuka ulye icakulya,” pano “ulendo utali sana.”—1 Yamw. 19:5-7.
ia ifwa 106 pala. 21
Leza Wakwe Wamukomelizye
21 Ilyasi lii likatwiusyako ukuti Yeova ataalolekiile umu vizungusyo vyonsi vii ivyacitiike. Eliya wamanyile ukuti Yeova ataali wakwe ya leza ya kupanga wakwe vino Baali wali, wino aantu amupepanga yamanyile ukuti “u watungululanga makumbi” nanti kuleta imvula. Yeova aali ntulo ya maka yano iviumbwa vyakwata, lelo wakwata amaka ukucila vyonsi vino waumba. Nanti sile iiyulu litanga limukumane! (1 Yamw. 8:27) Uzye vii vyazwilizye uli Eliya? Iusyini ukuti wali ni ntete. Pa mulandu uwakuti Yeova, Leza uwakwata amaka wali nawe, Eliya ataalondekwanga ukutiina icili consi kuli Aabu na Yezebele!—Belengini Masamu 118:6.
ia ifwa 106 pala. 22
Leza Wakwe Wamukomelizye
22 Lino umoto wapisile, Eliya uvwile “izwi liteekele.” Leza wanenyile Eliya ukuti alande nupya kwene ivikumucuzya, wacisile vivyo umuku wakwe ciili. Limwi cii calenzile ukuti auvweko ningo. Ukwaula nu kutwisika vino Leza wanenyile Eliya umwi “izwi liteekele” vyamukomelizye sana. Yeova walenzile Eliya ukusininkizya ukuti ataali uwasilesile. Uzye wacisile uli vivyo? Leza wasokolwile vino walondanga ukucita uku yantu apepanga Baali umu Izlaeli. Ukwaula nu kutwisika, Eliya ataaicuzizye sile pa mulimo uno waomvile, pano pasi uwali nu kulesya vino Leza walondanga ukucita. Eliya wali acili akulondekwa pakuti Leza afikilizye ukulonda kwakwe, pano Yeova wamunenyile ukuti aswilile nupya wamunenyile umu kulungatika vino wali nu kucita.—1 Yamw. 19:12-17.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
w97 11/1 ifwa 31 pala. 2
Uwaipelisye Nupya Uwali na Ucisinka Wino Tungakolanya
Aomvi aingi yakwe Leza ndakai nayo kwene yakaipelesya sana. Yamwi yasya “ivyalo,” incito zyao, pakuti sile yaye umu kusimikila ilyasi lisuma uku ncende izya kutali nanti sile ukuombela pa Betele. Yauze nayo yaya umukuomba umulimo wa makuule uku mpanga zyuze. Aingi yazumila imilimo ikaloleka ukuti isuulwe. Lelo wensi aakaombela Yeova akaomba umulimo ucindame. Yeova watemwa yonsi aakamuombela nu mwenzo onsi nupya alayapaala pali vino yakaipelesya ukumuombela.—Mako 10:29, 30.
OKOTOBA 17-23
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 1 YAMWENE 21-22
“Mwakolanya Vino Yeova Akaomvya Amaka Yano Wakwata Akutungulula”
it-2 ifwa 21
Yeova wa Maumba
Lino Yoswa waweni malaika umupiipi nu musumba uwa Yeliko wamuzizye ndi cakuti wali ukulusansa lwa Izlaeli nanti ukulusansa lwa yalwani yao, malaika nawe wamwaswike ati, “Awe, . . . Nemo indi pano wakwe musika mukalamba uwa vita vyakwe Yawe.” (Yoswa 5:13-15) Kasesema Mikaya wanenyile umwene Aabu na Yeosafati ukuti, “Nemo nalinalola Yawe atenzi pa cilimba cakwe ca wene, nga na angeli yonsi ala yatiyimilila umu mbali.” (1 Yamw. 22:19-21) Izwi lyakuti “Yeova wa maumba” lyalinga, pano ya malaika yaya mu maumba apusanepusane, kwaya ya kelubi, yaselafimu, alino na ya malaika. (Eza. 6:2, 3; Utan. 3:24; Kuso. 5:11) Nupya kwaya maumba na yauze yano Yesu walanzile ukuti angaleenga ize yamwazwe aacizile pa “maumba akulu 12 yakwe ya malaika.” (Mate. 26:53) Lino Ezekiya walenganga uwazwilizyo ukuli Yeova walanzile ukuti “we Yeova wa maumba Leza wakwe Izlaeli, wemuno wikala pali yakelubi.” Amazwi yaa yano Ezekiya waomvizye yalozyanga ku mbokosi ya upangano na kuli ya kelubi aali pa nkupiko ya mbokosi ya upangano, iimililangako icilimba ca wene cakwe Yeova ca kwi yulu. (Eza. 37:16; loliniko na 1 Sam. 4:4; 2 Sam. 6:2.) Muomvi wakwe Elisya uuvwile intete wakomeleziwe lino Leza wamulanzile icilolwa. Mu cilolwa cii waweni ivita ivikwela pa “mfwalasi na maceleta aingi amoto” aali mu myamba iyazingulwike umusumba umwikalanga Elisya. Ivita vii yali aamalaika yakwe Yeova.—2 Yamw. 6:15-17.
“Umutwe wa Monsi Wensi A Klistu”
9 Kuicefya. Yeova wakwatisya amano ukuluta aliwensi, lelo akakutika kuli vino aomvi yakwe yakulanda. (Utan. 18:23, 24, 32) Wazumilizya yano akatungulula ukulanda vino yakwelenganya. (1 Yamw. 22:19-22) Yeova wamalilika, nomba asienekela ukuti twacita ivintu wa antu amalilike. Lelo akaazwa antu aatamililika aakamuombela ukuomba ningo. (Masa. 113:6, 7) Baibo ikalanda ukuti Yeova a kazwa. (Masa. 27:9; Ayeb. 13:6) Umwene Davidi watiile wali nu kuomba umulimo ukulu uno wapeezilwe pa mulandu wakuti Yeova waicefya nupya wali nu kumwazwa.—2 Sam. 22:36.
it-2 ifwa 245
Ufi
Yeova walenzile ukuti “vicitwa vyakwe Satana” viye pa yantu aatemilwe ufi “pakuti yazumile ufi” kucila ukuzumila ilyasi lisuma ilikalanda pali Yesu Klistu. (2 Tesa. 2:9-12) Cisinte cii calangililwa ukuli vino vyacitikile Aabu uwali umwene wa Ina Izlaeli. Ya kasesema ya ufi yanenyile Aabu ukuti wali nu kucimvya umu ulwi uno yaali nu kulwa na aa mu musumba wa Lamoti Gileadi, lelo Mikaya kasesema wakwe Yeova wene wasoowile ukuti iviipe vyali nu kumucitikila. Wakwe vino Mikaya waweni mu cilolwa, Yeova wisile umupasi wa ufi muli ya kasesema yakwe Aabu pakuti yalande ivya ufi. Fwandi umupasi uu walenzile ya kasesema yatalanda ivya cumi, lelo yalande vino aineco yalondanga na vino Aabu walondanga ukuvwa. Nanti icakuti yamucelwile, Aabu wasoolwilepo ukuvwa ivya ufi nupya cii calenzile ukuti afwe.—1 Yamw. 22:1-38; 2 Mila. 18.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
Uzye Ukulapila Kwa Cumi Kuli Kutuuli?
4 Lino papisile insita, Yeova wapingwile ukucitapo cimwi. Yeova watumile kasesema Eliya ukuyanena Aabu na Yezebele vino wali nu kuyafulula. Ulupwa lwao lonsi lwali nu kukomwa. Aabu uvwile sana uyi pali vino Eliya wamunenyile! Icakuzungusya i cakuti umonsi wiya uwali ni cilumba ‘waicefizye.’—1 Yamw. 21:19-29.
5 Nanti cakuti Aabu waicefiye pa nsita iya, vino wacisile pa cisila vyalangilile ukuti ataalapiile mu cumi. Ataatazile alesye antu ukupepa Bali. Nupya atakomelizye antu ukupepa Yeova. Ivintu na vyuze vino Aabu wacisile vyalangilile ukuti ataalapiile.
6 Pa cisila, Aabu walenzile ukuti Umwene Yeosafati amwazwe ukulwisya aina Asilya. Umwene Yeosafati wali u muntu musuma nupya wataile Yeova, wanenyile Aabu ukuti yatale yuzye kasesema wakwe Yeova vino yalinzile ukucita lino yatatala yaya uku ulwi. Aabu atalondanga ukucita vivyo. Watiile: “Akunoli umuntu umwi wino angatuuzizya kuli Yawe, lelo namupata pano wene atatala ansemela cimwi icisuma. Lyonsi kwene akansemela sile” viipe. Nanti ciye vivyo, yuzizye kasesema Mikaya. Vino Aabu walanzile vyali i vya cumi. Kasesema wakwe Leza wasesime ukuti iviipe vyali nu kucitikila Aabu. Aabu ataalapiile nu kulenga ukuti Yeova amweleele, lelo wisile kasesema umu cifungo. (1 Yamw. 22:7-9, 23, 27) Nanti cakuti Aabu wisile Mikaya umu cifungo, atalesile ukuti usesemo uwa utafikiliziwa. Aabu wakomilwe umu ulwi uwalondelilepo.—1 Yamw. 22:34-38.
OKOTOBA 24-30
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 2 YAMWENE 1-2
“Inzila Isuma Iya Kusambilizizyamo Yauze”
Vino ya Eluda Yakasambilizya Yauze Ukuti Yalinge
15 Ilyasi lyakwe Elisya uwapyanyile Eliya, likalanga na vino aina ndakai yangaalanga umucinzi kuli ya eluda aombela Yeova pa myaka iingi. Lino Eliya na Elisya yatandaliile iumba lyakwe ya kasema umu musumba wa Yeliko, izile iyafuma kuuku nu kuya uku Luzi lwa Yodani yoili. Lino yaafisile kuuku, “Eliya atoola ikoti lyakwe, alikonza nga auma pa manzi ni koti kwene lilyo. Amanzi yalepuka pakasi.” Lino yaalamvile uluzi ala patipuuma, aonsi yaa yoili yaapitanga “ala yafumile yakulanda.” Ukwaula nu kutwisika, Elisya ateelenginye ukuti watamanya vyonsi apa nsita iiya. Ukufikila na pa nsita ino Eliya wamusiile, Elisya uvwilanga vyonsi vino kasambilizya wakwe wamunenanga. Lyene Eliya wasenzilwe nu muza. Lino papisile insita, Elisya waswiliile uku luzi lwa Yodani, umile pa manzi ukuomvya ikoti lyakwe Eliya, ala akupunda ukuti: ‘Uzye Yeova, Leza wakwe Eliya ali kwi?’ Nupya kwene amanzi yaalepwike.—2 Yamw. 2:8-14.
Vino ya Eluda Yakasambilizya Yauze Ukuti Yalinge
16 Uzye mwatimulola ukuti icipezya mano cakwe Elisya ica kutandikilako cakoliine na cino Eliya wacisile? U mulandu ci uno cicindamile? Elisya ataayuvwile ukuti vino lyene aliwe wali ali kasema, walondekwanga ukusenula ivintu papokwene. Lelo, ukutwalilila muli vino Eliya waombanga, Elisya walangiliile ukuti wali nu mucinzi kuli kasambilizya wakwe, i calenzile nu kuti ya kasema yauze yataasakamala. (2 Yamw. 2:15) Mukuya kwa nsita, pa myaka 60 ino Elisya wali kasema, Yeova wamulenzile ukucita ivizungusyo na vyuze ivingi ukucila vino Eliya wacisile. Uzye icani cino mungasambililako mwe muno mukusambiliziwa ndakai?
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
w05 8/1 ifwa 9 pala. 1
Visinka Ivyaya Mwi Buku Lyakwe 2 Yamwene
2:11—‘U mwi yulu’ ci muno Eliya wasenzilwe “muli nkungulupya”? Eliya aataile kwi yulu lino tukalola na manso nanti umu mayulu umwikala Leza na ya malaika. (Malan. 4:19; Masa. 11:4; Mate. 6:9; 18:10) ‘Iyulu’ lino Eliya wasenzilweko u mulwelele. (Masa. 78:26; Mate. 6:26) Iceleta lya moto lyapisile umulwelwe, nu kutwala Eliya uku ncende yuze pano nsi kuno watwalilile ukuya nu umi. Lino papisile imyaka imwi, Eliya walembile Yolamu kalata umwene wa ku yuda.—2 Mila. 21:1, 12-15.
OKOTOBA 31–NOVEMBA 6
IVYUMA IVYAYA UMWI IZWI LYAKWE LEZA | 2 YAMWENE 3-4
“Umwana Wako Auwi, Musende”
‘Natimanya Ukuti Alazyukuka’
7 Kutuutuluka kwakwe ciili ukwalembwa umu Malembelo a kuuku kuno Elisya uwakonsile pali Eliya wacisile. Mwanaci umwina Izlaeli uwamanyikwe sana uwikalanga umu Syunemu wapokeliile Elisya ningo sana. Nupya pa mulandu wa kuti umwanaci wii wazwilizye kasema, calenzile ukuti wene na iya umukote yakwate umwana umulumendo. Lino papisile imyaka, umulumendo wiya wafwile. Elenganyini vino umwanaci wiya uvwile uyi. Acino waposile ulusa kuli iya kuti aye ku Mwamba wa Kalimeli ukwali Elisya apali amakilomita 30. Lino wafisile kasema watumile kazwa wakwe Geazi ukuti akoleele aye uku Syunemu. Geazi atakweti amaka yakutuutulula umulumendo. Lyene nyina wa mwana na Elisya yafisile.—2 Yamw. 4:8-31.
‘Natimanya Ukuti Alazyukuka’
8 Lyene lino Elisya waile umupipi nu mulumendo uwafwile, wapefile. Umulumendo wiya watuutulwike umu cizungusyo nupya yamutwazile na kuli nyina. (Welengini 2 Yamwene 4:32-37.) Umwanaci wiya afwile wiwisye vino Hana uwali ing’umba wapefile lino watwazile Samueli ukuya umu kuombela pi tenti lya kupepelapo, ukuti: ‘Yeova akatwala antu ku mfwa, nupya akweti amaka akuyazyukula.’ (1 Sam. 2:6) Fwandi inzila ino Leza watuutulwilemo umulumendo wiya umu Syunemu ikalangilila sile ukuti wakwata amaka ya kutuutulula afwe.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembo
it-2 ifwa 697 pala. 2
Kasesema
“Ana yakwe ya kasesema.” Ibuku lyakuti Gesenius’ Hebrew Grammar (Oxford, 1952, p. 418), lyalondolola ukuti izwi lya Ciebele lyakuti ben (mwana wakwe) nanti benehʹ (ana yakwe) lingasenula nu kuti “antu aakaomba umulimo uli umwi (nanti mutundu, nanti iumba ili limwi).” (Loliniko na Neem. 3:8, paya amazwi aakuti “kenga wa mafuta acinunu cisuma” angasenula nu kuti “umwana wakwe yakenga ya mafuta acinunu cisuma.”) Fwandi amazwi aakuti “ana yakwe ya kasesema” yangaomviwa pa kulondolola antu aakusambilila ivya kuomba umulimo umwi nanti iumba lyakwe ya kasesema aakuombela pamwi. Maumba yaa yalondololwa ukuti yaali uku Betele, ku Yeliko, nu Giligali. (2 Yamw. 2:3, 5; 4:38; loliniko na 1 Sam. 10:5, 10.) Samueli watungulwile iumba lyakwe ya kasesema mu Lama (1 Sam. 19:19, 20), nupya cikaloleka ukuti Elisya nawe kwene watungulwile iumba limwi mu manda yakwe. (2 Yamw. 4:38; 6:1-3; loliniko na 1 Yamw. 18:13.) Malembo yakalanda ukuti yakuziile umwakwikala nupya yaomvya iviombelo vya kwazima, icikulangilila ukuti iikalanga umi uwangupale. Nanti cakuti ikalanga pamwi nupya yalyanga ivyakulya vikolane, yapelwanga imilimo ipusanepusane mu mulimo wa ukasesema.—1 Yamw. 20:35-42; 2 Yamw. 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.