Jehovah Ej Keboj Ial Eo
“Im naj kwalok news eo emõn kin ailiñ eo.”—MATTHEW 24:14, New World Translation.
1. Ta eo emwij an tõbrak ikijen jerbal in kwalok nan eo ilo ebeben ko kein kajuõn im ka20 jimor?
KINKE Jehovah ej juõn Anij in yokwe, ej ankilan bwe en “lomoren armij otemjej, im bwe ren item jela mol.” (1 Timote 2:4) Menin ear kir ñan juõn kareelel ñan jerbal in kwalok nan im katakin ibelakin lal. Ilo ebeben eo kein kajuõn, jerbal in kwalok nan ear kõmman bwe congregation eo an Christian en “jurõn im loñtak in mol.” (1 Timote 3:15) Elikin ear itok juõn ien eo eaetok kin buñ jen tõmak eo maram in mol eo ear oktak im maroklok. Ilo ien kein ran kein, ilo ien in “ien jemlokin,” “jelalokjen eo emol” ear bar oktak im lap, im bõktok juõn kejatdikdik eo ej bedbede ion Bible kin lomor eo ej indio ñan million armij ro.—Daniel 12:4, NW.
2. Ta eo emwij an Jehovah kõmmane kin jerbal in kwalok nan eo?
2 Meñe ejjab diklok jibadbad ko an Satan ñan kabõjrak karõk eo an Anij, jerbal in kwalok nan eo ilo ebeben eo kein kajuõn im ebeben eo kein ka20 jimor ear tõbar tõbrak eo ekabwilõñlõñ. Ej kakememej kin kanan eo an Isaiah. Ikijen jeblak eo an Ri Jew ro ñan Judah ilo ebeben eo kein kajiljino B.C.E. jen air kar ri kamakoko, Isaiah ear je: “Naj koutiej komlõl otemjej, im naj kõtaik tol ko redrik im relap otemjej; im naj eorãke ijo e kurbaliklik, im jikin ko re berakilkil naj kamatõltili.” (Aiseia 40:4) Jehovah ear bareinwõt keboj im kametaltõle ial eo ñan kareelel kin jerbal eo elap in kwalok nan ilo ebeben eo jinointata im ebeben eo kein ka20 jimor.
3. Ilo wãwen et ko Jehovah ej maroñ kõtõbrak karõk ko an?
3 Ejjab melelen menin bwe Jehovah ej kajju im kareelel kin men otemjej rej ejaak ion lal ñan kowõnmanlok jerbal in kwalok nan eo kin news eo emõn; ejjab bar melelen bwe Jehovah ej jerbale lolokjen eo an lok iman ñan jelã tibdik in men ko otemjej renaj walok. Emol, emaroñ jimor lolok iman im ñan kõmman jekjekin men ko renaj walok an ran ko rej itok. (Aiseia 46:9-11) Ak e ej maroñ bar emmakit ñan men ko rej ejaak ke rej walok. Einwõt juõn shepherd eo ewõr an iminene im jelã men kein jimor wãwen tel im wãwen kejbãrok bwij eo an, Jehovah ej tel armij ro an. Ej tel ir ñan lomor, kejbãrok mour in jitõb eo air im kamakit ir ñan bõk tokjen wãwen ko im men ko rej ejaak me rej kalaplok jerammõn in kwalok nan eo kin news eo emõn ibelakin lal.—Sam Ko 23:1-4.
Juõn Jerbal Ebin
4, 5. Etke kwalok nan kin news eo emõn ej juõn jerbal in aitwerõk?
4 Einwõt kar kalek wa eo ilo ran ko an Noah, jerbal in kwalok nan kin Ailiñ eo ej juõn jerbal eo elap—ilo ien kein jimor ilo ebeben eo kein kajuõn im ilo ran kein. Jerbal eo ñan tõbar armij otemjej kin jabdewõt ennan ebwe an bin, ak jerbal in elaptata an menin aitwerõk. Ilo ebeben eo kein kajuõn, ri kalor ro rar eiet. Ri Tel eo air, Jesus, rar naruõn einwõt juõn eo ej kõmman keojaljal. Kabuñ eo an Ri Jew ro ear emõn an jutak. Juõn temple eo ekabwilõñlõñ ear jutak ilo Jerusalem. Kabuñ ko rar jab an Ri Jew ilo melan Mediterranean ear bareinwõt emõn air jutak, kin temple ko im jerbal ko an priest. Ilo wãwen in lok wõt, ke ien in “ien jemlokin” ear ijjino ilo 1914, Christian ri kabit ro rar eiet, im ro rar eddeb wõt ñan kabuñ ko jet rej ba rej karejar ñan Anij ear lõñ.—Daniel 12:9, NW.
5 Jesus ear kakkõl ri kalor ro an bwe renaj kar matõrtõre ir. E ar ba: “Ien eo re naj ketõk kom ñõn iñtan, im re naj mõn kom: im dri ailiñ otemjelok re naj kijirãte kom kin eta.” (Matu 24:9) Kobatok ibben kain abañ rot in, elaptata ilo “ran ko eliktata,” Christian ro renaj kar lo ir make ibwiljin “ien ko renana im bin mour ie.” (2 Timothy 3:1, NW) Joñan jerbal eo, mol in bõk matõrtõr, im ien ko rebin rar kõmman an jerbal in kwalok nan eo einwõt menin aitwerõk im bin. Tõmak eo elap ej menin aikwij.
6. Ta menin kamol eo kin jerammõn Jehovah ear lelok ñan armij ro an?
6 Ke Jehovah ear jelã bwe enaj wõr men ko rebin, ear bareinwõt jelã bwe ejelok jabdewõt men enaj kabõjrak jerbal eo. Tõbrak in jerammõn eo kar kennan kake lok iman ilo juõn kanan eo emõn jelã kake im ewõr juõn jejjet in kitien eo emõn ilo ebeben ko kein kajuõn im kein ka20 jimor: “News eo emõn kin ailiñ eo naj kwalok kake ilo aolepen lal.”—Matthew 24:14, NW.
7. Ewi kar joñan jeded in jerbal in kwalok nan eo ilo ebeben eo kein kajuõn?
7 Ilo air obrak kin tõmak im jitõb kwojarjar eo, ro ri karejaran Anij ilo ebeben eo kein kajuõn rar wõnmanlok wõt im kõmmane jerbal eo air. Kinke ear mol bwe Jehovah ear bed ibbeir, rar tõbar jerammõn eo ellãlok jen air maroñ kar kõtmene kake. Tok ñan ien eo Paul ear jeje ñan Ri Kolosse ro, enañin 27 yiõ ko elikin mij eo an Jesus, im ear maroñ ba kin news eo emõn bwe kar “kwalok e ñõn ro otemjej rej ber iomin lõñ.” (Dri Kolosse 1:23) Ilo an einlok wõt, tok ñan jemlokin ebeben eo kein ka20, news eo emõn rej kwalok kake ilo 233 ailiñ ko.
8. Iumin kain wãwen et ko elõñ rar bõk news eo emõn? Kwalok wanjoñok ko.
8 Million armij ro emwij air bõk news eo emõn ilo ebeben ko kiõ. Elõñ emwij air kõmman eindein iumin wãwen ko rej jelmaiki im rejjab emõn—ilo ien ko ien tarinae, kabõjrak kabuñ eo air, im elap matõrtõr. Menin ear bareinwõt mol ilo ebeben eo kein kajuõn. Ilo juõn ien rar kokkure Paul im Silas im deñõt ir kin alal im likit ir ilo jikin kalbuj. Juõn wãwen eo ejjab einlok wõt ilo kõmman ri kalor! Ak, Jehovah ear kajerbal wãwen in ñan an kõmmane menin. Paul im Silas rar kõtlok ir, im ri lale kalbuj eo koba ibben family eo an rar oktak im ri tõmak. (Jerbal 16:19-33) Wãwen kein rej kalikar bwe news eo emõn ejamin bõjrak jen ro rej jumaiki. (Aiseia 54:17) Ak, bwebwenato eo kin mour in Christian ej juõn eo ejjab kwalok kin an diklok jumae im matõrtõr. Kiõ jen lale jet ian men ko rej ejaak im remõn ko rar jibañ kametaltõle ial eo ñan kõtõbrak jerbal in kwalok nan eo kin news eo emõn ilo ebeben eo kein kajuõn im eo kein ka20.
Ielak in Kabuñ
9, 10. Ewi wãwen an kar Jehovah kõmmane men eo ren reimanlok ñane kin kwalok nan kin news eo emõn ilo ebeben ko kein kajuõn im ka20?
9 Lemnak kin ien kareelel ko kin kwalok nan ibelakin lal. Kin wãwen kilen eo ilo ebeben eo kein kajuõn, kanan eo kin 70 week ko in yiõ ko, jej lo ilo Daniel 9:24-27, NW, ear jitõñlok ñan yiõ eo ñe Messiah eo enaj kar waloktok—29 C.E. Meñe Ri Jew ro ilo ebeben eo kein kajuõn rar jab melele jejjet in ien eo an wãwen ko, rar bed ilo air lemnak, im kõttar Messiah eo. (Luk 3:15) French Manuel Biblique eo ej kwalok: “Armij ro rar jelã bwe jiljilimjuõnñoul week ko in yiõ ko Daniel ear karõki rar ebaklok ñan juõn jemlok; ejelok en ear ilbõk in roñ nan in kejelã eo an John ri Baptais bwe ailiñ in Anij ebak.”
10 Ak ta kin wãwen karõk eo ilo ran kein? Eokwe, juõn men eo ear ejaak kar likit Jesus ilo throne ilañ, menin ear kakõlleiki jino in bed eo an ilo kajur in Ailiñ eo. Kanan eo ilo Bible ej kwalok bwe menin ear walok ilo 1914. (Daniel 4:13-17, NW) Kõtmene eo kin wãwen in ear bareinwõt kõmman an jet armij in kabuñ ilo ien kein obrak kin kõtmene. Kõtmene ear bareinwõt alikar ibwiljin Ri School in Bible ro ettã burueir ro rar jino je magazine in ilo 1879 einwõt Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (Imõn Iaroñroñ eo An Zion im Ebaktok in Bed eo An Christ). Kin menin, ien ko jimor ilo ebeben eo kein kajuõn im ien kein ilo ran kein, kõtmene ko an kabuñ rar keboj wãwen eo ñan kwalok nan kin news eo emõn.a
11. Ta bedbed ko in kabuñ kar ejaaki ñan jibañ kin jerbal in kwalok nan eo kin news eo emõn?
11 Bar juõn mol eo ej jibañ jerbal eo an Christian ro ilo tõre kein jimor kar eñin bwe elõñ armij ro ear bwe air jelã kin Jeje ko Rekwojarjar. Ilo ebeben eo kein kajuõn, bukwon ko an Ri Jew ro rar jebliklik ibelakin ailiñ ko an Ri Gentile (ri ailiñ ko). Bukwon kein ear wõr air imõn kabuñ ijo armij ro ekkã air kweloktok ie ñan roñjake air read im bwebwenato rin Jeje ko. Kin menin, Christian ro jinoin rar maroñ ejaak ion jelãlokjen eo an kabuñ eo ededelok an bed ibbeir. (Jerbal 8:28-36; 17:1, 2) Ilo jinoinlok tõre in ad, armij ro an Jehovah rar lañliñ kin juõn wãwen eo einlok wõt ilo elõñ ailiñ ko. Bible eo ear wõr im jeded ilujen melan eo an Christendom, elaptata ilo ene ko an Protestant. Kar readi ilo elõñ kabuñ ko; million armij ro ear wõr juõn air make copy. Bible eo ear dedelok an bed ilo pein armij ro, ak rar aikwij jibañ ñan melele men eo ear wõr ibbeir.
Tokjen ko an Kien
12. Ewi wãwen an kar kien eo an Rome ekkã an kin einwõt juõn menin kejbãrok ilo ebeben eo kein kajuõn?
12 Jerbal in kwalok nan eo an Christian ekkã an wõr tokjen jen kien eo an government. Jukjuk im bed eo an Ri Rome ear kajur ilo ebeben eo kein kajuõn an lal, im kien ko an kar jei ear wõr juõn an kareelel emũlal ion mour eo ran otemjej. Kien kein rar lelok kejbãrok, im Christian ro jinoin rar bõk tokjen jeni. Ñan wanjoñok, Eowor eo an Paul ñan kien eo an Rome ear tellok ñan rõlok eo an jen jikin kalbuj im lomoren e jen air deñõte. (Jerbal 16:37-39; 22:25, 29) Jitõñlok eo ñan menin letok eo an kien eo an Rome ikijen jerbal in ekajet ear menin jibañ ñan kõmman bwe juõn jar in kũtõltõl eo enana im ej illu ilo Epesõs en jokane. (Jerbal 19:35-41) Juõn ien, rar kadeod Paul jen kõtõrãik kien eo ilo Jerusalem kinke e kar juõn armij in Rome. (Jerbal 23:27) Tokelik, kien eo an Rome ear kõtlok e ñan an kõmmane juõn jojomar in kien ekajet kin tõmak eo an iman Caesar. (Jerbal 25:11) Meñe elõñ ian Caesar ro rar iroij einwõt ilo lej, kien ko ilo ebeben eo kein kajuõn ekkã an kõtlok ñan “jojomar im kamol ekar ñan kien news eo emõn.”—Pilippai 1:7, NW.
13. Ewi wãwen an jerbal in kwalok nan eo ilo ien kein ad ekkã an bõk tokjen jen kien?
13 Ejja wãwen in wõt ej mol ilo elõñ ailiñ ko rainin. Meñe ear wõr ro renaj kar ‘kõmõn men in kejorran kin kien,’ kien ko emwij jei ilo elõñ wõt ian ailiñ ko ikijen anemkwoj in kabuñ einwõt juõn bedbed in maroñ. (Sam Ko 94:20) Ilo air kile bwe Ri Kennan ro an Jehovah rejjab kauwatata ñan lajrak in jukjuk im bed eo, elõñ government ko emwij air kamelim ad jerbal. Ilo United States, ijo printing eo an Ri Kennan ro elap wõt air kõmmane ie, kien ko rej bed kiõ rar kõmmani bwe en wõr maroñ ñan magazine in Imõniaroñroñ eo bwe ren etal wõt im kõmmane iumin 120 yiõ ko im ñan readi ibelakin lal.
Tõre ko Tõreãn Ainemõn im Kamelim
14, 15. Ewi wãwen an kar jerbal in kwalok nan eo bõk tokjen jen ainemõn eo an jukjuk im bed eo an armij ilo ebeben eo kein kajuõn?
14 Makitkit in jerbal in kwalok nan eo ear bareinwõt bõk tokjen jen ien ko ien ainemõn. Meñe ear jimwe an Jesus kanan bwe ilo ien ko rej jeleti ‘ailiñ naj jutak nae ailiñ,’ ear wõr ien ainemõn me ear kõmman an maroñ lap kwalok nan kin Ailiñ eo. (Matu 24:7) Christian ro ilo ebeben eo kein kajuõn rar mour iumin Pax Romana, ak Ainemõn eo an Rome. Juõn ri bwebwenato ear je: “Rome joñan an lap an kõttãik armij in lal eo an Mediterranean ear kajemlok ñan ir elõñ ebeben ko in air tarinae wõt.” Ien ainemõn in ear kabellok ial eo ñan an Christian ro jinoin ito-itak ilo ejelok uwõta ilujen lal eo an Rome.
15 Jukjuk im bed eo Rome ear jibadbad kake ñan kaburukuk armij ro iumin pein ekajur. Karõk in ear jab kalaplok wõt iuweto-iuwetak, jerbal ilo ejelok kalijeklok, im bõk an don lemnak ak bareinwõt lemnak eo kin jimjãn jimjatin eo ibelakin lal. Book eo On the Road to Civilization (Ion Ial eo ñan juõn Jukjuk im Bed Eutiejlok) ej kwalok: “Burukuk eo an Jukjuk im Bed eo [an Rome] ear kõmmane melaj eo [ñan jerbal in kwalok nan eo an Christian] juõn eo emõn. Kabañbañ ko an ailiñ ko emwij juloki. Juõn armij in Rome kar juõn armij in lal. . . . Bareinwõt, juõn kabuñ eo ear katakin kin jimjãn jimjatin in armij ro rar maroñ melele ilo juõn jikin eo ear ejaake lemnak eo kin armij in ijoko otemjelok.”—Keidi Jerbal 10:34, 35; 1 Piter 2:17.
16, 17. Ta eo ear kamakit armij ñan kõmman jibadbad ko ñan kalaplok ainemõn ilo ien kein, im ta jemlok eo emwij an elõñ armij tõbare?
16 Ak ta kin ien kein ad? Ebeben eo kein ka20 emwij an loe tarinae ko rej make wõt lap air kõmman jorrãn ilo bwebwenato, im tarinae ko ilo jet jikin rej wõnmanlok wõt im kõmman jorrãn ilo jet ailiñ ko. (Reveles̃õn 6:4) Ak, ear bareinwõt wõr ien ko ear wõr ainemõn ie. Kajur ko relap an lal in rejañin tarinaik don ilo juõn tarinae elap ilo elõñlok jen 50 yiõ ko. Wãwen in elap an kar jibañ ilo jerbal in kwalok nan eo kin news eo emõn ilo ailiñ kan.
17 Kalelñoñ in tarinae ilo ebeben eo kein ka20 ear tel elõñ armij ñan air kile aikwij eo ñan juõn government an lal. Mijak kin tarinae an lal ear tellok ñan ejaake League of Nations im United Nations jimor. (Reveles̃õn 13:14) Juõn jibadbad rar keañ kake an dolul kein jimor ej menin kalaplok karejar im ainemõn eo ibelakin lal. Armij ro rej lemnak kin kain aikwij rot in ekkã an emõn air uak ñan news eo emõn kin government eo an lal eo enaj bõktok mol im ainemõn eo ej indio—Ailiñ in Anij.
18. Ta lemnak eo ikijen kabuñ ear kõmman an emõn jerbal in kwalok nan eo?
18 Meñe elej air matõrtõre Christian ro ilo jet ien, ebeben eo kein kajuõn im kein ka20 jimor rar lo tõre ko rar jerbal ilo ejelok kalijeklok ibben kabuñ ko. (Jon 15:20; Jerbal 9:31) Ri Rome ro ilo anemkwoj rar bõk im kajerbal anij ko im anij kõrã ko an armij ro rar tarinaik ir. Ri Kabel eo Rodney Stark ear je: “Ilo elõñ wãwen ko Rome ear lelok juõn level eo elaplok in anemkwoj in kabuñ jen air kar bar loe mae ien eo elikin American Revolution (Tarinae eo ikõtan America im England) eo.” Ilo ran kein, armij ro ilo elõñ ailiñ ko rar oktak im laplok air bellok ñan lemnak ko jet, kin tokjen eo bwe rej mõnõnõ in eoroñ ennan eo ilo Bible me Ri Kennan ro an Jehovah rej bõktok.
Jerbal in Kabel
19. Ewi wãwen an kar Christian ro jinoin kortokjen kajerbal jeje in codex eo?
19 Eliktata, lemnak kin wãwen an Jehovah kar kamaroñ armij ro an ñan bõk tokjen jen wõnmanlok ko an jerbal in kabel. Meñe Christian ro jinoin rar jab mour ilo juõn tõre eo elap wõt an emmakit manlok jerbal in kabel eo, juõn menin ejaak eo rar kortokjen kar jeje in codex eo, ak leaf-book. Jeje in codex eo ear bõk jikin booklemlem eo. Book eo The Birth of the Codex (Lotak eo an Jeje in Codex) ej kwalok: “Ilo keidi rumij in air kajerbal jeje in codex eo kin book ko an lal in, Christian ro ear einwõt mõkaj air bõk jeje in codex eo im jerbale ijoko otemjelok.” Reference book eo ej bareinwõt ba: “Joñan an lap an Christian ro kajerbal jeje in codex eo ijoko otemjelok ilo ebeben eo kein karuo bwe jinoin ien eo air kar kwaloke emaroñ kar etto mokta jen A.D. 100.” Jeje in codex eo ear bidodolok kajerbale jen juõn booklemlem. Jeje ko emaroñ kar mõkajlok loi. Emol menin ear jibañ Christian ro jinoin, einwõt Paul, eo ear jab kamelele wõt kin Jeje ko ak bareinwõt ‘kamoli jen nan ko jet’ men ko rar katakin kaki.—Acts 17:2, 3, NW.
20. Ewi wãwen an armij ro an Anij kortokjen kajerbal menin ellolo ko ilo ran kein ilo makitkit in kwalok nan eo ibelakin lal, im etke?
20 Wõnmanlok ko ilo menin kabel ko ilo ebeben in ad rekabwilõñlõñ. Kein jeje ko emõkaj air jeje rej jibañ kõmman bwe en maroñ jeje book in kamelele ko kin Bible ilo juõn wõt ien ilo elõñ kajin ko. Kein jerbal ko ran kein rar kamõkajkajlok jerbal in ukok in Bible eo. Truck ko, train ko, tima ko, im balun ko rej kõmman air maroñ jilkinlok book in kamelele kein kin Bible eo ilo mõkaj ñan belakin lal in. Telephone ko im fax machine ko rej kõmman an mõkaj konono ñan don. Ikijen jitõb eo an, Jehovah ej kamakit ro ri karejaran ñan kajerbal menin ellolo kein ñan kalaplok an jededlok news eo emõn ibelakin lal. Rejjab kajerbal kain menin wõnmanlok kein kin juõn kõnan ñan jelã im kajerbal men ko rekãl rej walok ilo lal in. Jen an eindein, men eo moktata im elaptata im elap air itoklimo ie ej kin ta eo enaj jibañ ir ñan bõkmanlok jerbal in kwalok nan eo air ilo wãwen eo elap an bolemen.
21. Kin ta eo emaroñ wõr ad liki?
21 “Im naj kwalok gospel in an ailiñ in lõñ i aolepen lõl kin men in kennan ñõn ailiñ otemjelok,” Jesus ear kanan. (Matu 24:14) Einwõt an kar Christian ro jinoin lo jejjet in kitien kanan in, kij rainin jej lo wãwen in ilo wãwen eo elaplok. Jekdon joñan an lap im bin jerbal in, ilo ien emõn im enana, ibwiljin kien ko im lemnak ko rej oktak, ilo tarinae im ilo ainemõn, im ibwiljin wõnmanlok in menin ellolo ko, news eo emõn rar kwalok nan kake ilo ien ko remotlok im rej kwalok kake ilo ran kein. Menin ejjab kobrak yuk kin bwilõñ ke kin meletlet eo an Jehovah im maroñ eo an ñan lo lok iman? Jemaroñ lukkun liki bwe jerbal in kwalok nan eo enaj dedelok ekkar ñan ien eo an Jehovah im bwe karõk in yokwe eo an enaj tõbrak ñan kajerammõn eo an ro rewãnik. Renaj jolet lal im jokwe ie ñan indio. (Sam Ko 37:29; Habakkuk 2:3, NW) Elañe jej kõmman bwe mour ko ad ren errã ibben karõk eo an Jehovah, jenaj bed ibwiljiir.—1 Timote 4:16.
[Kamelele eo itulal]
a Kin tibdik in melele ko relaplok kin kanan kein ruo kin Messiah eo, lale book eo Jelãlokjen eo Ej Tellok ñan Mour Indio, peij ko 36, 97, im 98-107, jeje in Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Point ko ñan Elij
◻ Etke jerbal in kwalok nan eo kin news eo emõn ej juõn jerbal in aitwerõk?
◻ Ilo wãwen et ko jerbal eo an Christian ej bõk tokjen jen karõk ko an kien im jukjuk im bed eo an armij ro ebwe an ainemõn?
◻ Kajerammõn eo an Jehovah ion jerbal in kwalok nan eo ej kamol ñan kij kin ta ko naj ejaaki ilo ran ko rej itok?