Men In Katok Ko Me Rej Kabuñburuen Anij
“Bwe likit jabrewõt pris elap bwe en katok kin men in jurtak im katok ko.”—DRI HIBRU 8:3.
1. Etke armij rej eñjake bwe ewõr aikwij ñan reilok ñan Anij ñan bõk jibañ?
“LELOK MEN in katok ej ‘biktokin’ armij einlok wõt kin jar; lelok men in katok ej kalikar lemnak eo an kin e make, im jar ej kalikar eñjake eo an kin Anij,” ri jeje bwebwenato in Bible eo Alfred Edersheim ear je. Jen ien eo jerawiwi ear deloñ ilo lal, ear bõktok tokjen bwid eo, ruwamaejet jen Anij, im eñjake in ejelok jibañ. Rõlok jen eñjake kein kar juõn men in aikwij. Ebidodo ñan melele bwe ñe armij rej bed ilo wãwen rot in ekabwerer, rej lo aikwij eo ñan kajitõk jibañ jen Anij.—Dri Rom 5:12.
2. Lokbook ta eo kin men in katok ko mokta jej loi ilo Bible?
2 Lokbook eo mokta ilo Bible kin men in jurtak ko kar liloki ñan Anij kar ko an Cain im Abel. Jej read: “Kein e ar bõktok men in jurtak ñõn Jeova, jen leen ene. Im bareinwõt Ebel e ar bõktok jen ko mokta im jen ko re mãtõk, jen bwijin kiru ko an.” (Jenesis 4:3, 4) Jeltokin, jej lo bwe Noah, elikin an Anij lomor e jen Ibwijleplep eo me ear kokkure ebeben eo enana ilo ran eo an, ear lujur ñan bõktok menin mour ko im “katok kijeek kake ion lokatok eo” ñan Jehovah. (Jenesis 8:20) Elõñ alen, kin an kallimur im kajerammõn ko an Anij kar kamakit buruen, Abraham ri karejar eo etiljek im jeran Anij, ear ‘kalek juõn lokatok ñõn Jeova, im ej kir etan Jeova.’ (Jenesis 12:8; 13:3, 4, 18) Tokelik, Abraham ear iion melejoñ eo elaptata ñan tõmak eo an ke Jehovah ear jiroñ e ñan katok kin Isaac nejin einwõt juõn men in katok kijeek. (Jenesis 22:1-14) Bwebwenato kein, meñe rekadu, rej kalikar lok katak eo kin men in katok ko, einwõt jenaj loe.
3. Ta mõttan in men in katok ko ilo kabuñ?
3 Jen bwebwenato kein im ko jet ilo Bible, ej alikar bwe lelok men in jurtak ko kar mõttan in kabuñ eo air etto mokta jen an Jehovah kakien ir bwe ren kõmmane. Ilo errã ibben men in, juõn book in etale ej kameleleik “katok” einwõt “juõn manit in kabuñ ijo rar lelok juõn men in katok ñan juõn anij ñan kajutak, kejbãrok, ak kowãnik kõtan emõn eo an armij eo bwe en kwojarjar.” Ak men in ej bõkmantak jet kajitõk ko raorõk me rej tellokin ad etale, einwõt: Etke katok ej juõn men in aikwij ilo kabuñ? Kain men in katok rot Anij ej buñburuen kaki? Im men in katok ko etto ewõr melele ta eo ñan kij rainin?
Etke Katok Ej Juõn Men in Aikwij?
4. Ta eo ear walok ñan Adam im Eve ke rar jerawiwi?
4 Ke Adam ear jerawiwi, ear kõmmane ilo an buñburuen kake. An bõk im kañ leen wijki eo jen wijki in jelã emõn im nana kar juõn kõmman in jab bokake ear karõk in kõmmane. Kaje eo kin kõmman in jab bokake eo kar mij, einwõt Anij ear ba kake ilo alikar: “Ilo ran eo kwoj mõña jen e, kwo naj mij otem mij.” (Jenesis 2:17) Eliktata Adam im Eve rar madmõde wõnãn jerawiwi—rar mij.—Jenesis 3:19; 5:3-5.
5. Etke Jehovah ear bõk buñten nee ko mokta ñan tokjen eo an ro nejin Adam, im ta eo Ear kõmmane ñan ir?
5 Ak, ta kin ro nejin Adam? Kin air jolet jerawiwi im jab wãppen jen Adam, rej eñtan kin ejja tokjen ko wõt einwõt ruwamaejet jen Anij, eñjake in ejelok kejatdikdik, im mij me armij ro ruo moktata rar iione. (Dri Rom 5:14) Bõtab, Jehovah ej juõn Anij jab kin ekajet jimwe im kajur wõt ak bareinwõt—ilo mol, elaptata—kin yokwe. (1 Jon 4:8, 16) Inem ej bõk buñten nee ko mokta ñan kakõmõnmõnlok kõtan eo. Elikin an ba bwe “wõnan jerawiwi, mij,” Bible eo ej wõnmanlok im ba, “a men in joij an Anij, mour in drio ilo Kraist Jisõs ar Iroij.”—Dri Rom 6:23.
6. Ta ankil an Jehovah ikijen jorrãn eo ej walok jen jerawiwi eo an Adam?
6 Men eo Jehovah Anij ear kõmmane ñan kajejjet men in letok in kar ñan an letok juõn men me enaj kalibubu jorrãn ko rar walok tokjen jerawiwi eo an Adam. Ilo Hebrew, nan eo ka·pharʹ ilo jinoin ear melelen “kalibubu” ak bõlen “jeore,” im rej bar ukõte einwõt “kõlajrak.”a Melelen, Jehovah ear letok juõn men ekkar, ñan kalibubu jerawiwi eo jej jolete jen Adam im jeore jorrãn ko rej walok bwe ro rej tellokin bõk men in letok eo ren maroñ anemkwoj jen jerawiwi mij.—Dri Rom 8:21.
7. (a) Ekajet eo an Anij nae Satan ear letok kejatdikdik et eo? (b) Wõnãn ta eo kar aikwij in kõllãiki ñan kanemkwoj armij jen jerawiwi im mij?
7 Kejatdikdik eo ñan anemkwoj jen kamakoko an wabanban ñan jerawiwi im mij kar konono kake elikin wõt an armij ro ruo moktata rar jerawiwi. Ilo an ekajete Satan, eo serpent eo ear binej jenkwon e, Jehovah ear ba: “I naj likit kijirãt ikõtam im kõra eo, im ikõtan ineõm im inen: e naj kokkure bõrõm, a kwo naj kokkure jimwin neen.” (Jenesis 3:15) Kin nan in kanan in, juõn kejatdikdik ear walok ñan aolep ro rej likit air kejatdikdik ilo kallimur in. Bõtab, ewõr juõn wõnãn rej aikwij kõllãiki ñan bõk anemkwoj in. Inen kallimur eo ejamin kar baj itok wõt im kokkure Satan; kar aikwij kokkure jimwin neen, melelen, ear aikwij eñtan kin mij, meñe ear jab indio.
8. (a) Ewi wãwen Cain ear oktak im juõn eo ekaburomõjmõj? (b) Etke Anij ear buñburuen kake men in katok eo an Abel?
8 Ejelok bere elap an kar Adam im Eve lemnak kin wõn eo enaj kar Inen kallimur in. Ke Eve ear keotake manje eo nejin, Cain, ear keañ: “I ar bõk leo jen Jeova.” (Jenesis 4:1) Ear lemnak ke bwe bõlen ladik eo nejin enaj kar Ine eo? Elañe ear eindein an lemnak ak jab, Cain, im bareinwõt men in jurtak eo an, ear mol an kar juõn men ekaburomõjmõj. Ijo tu-rãjet, Abel jatin ear kwalok an tõmak ilo kallimur eo an Anij im ear kamakit e ñan lelok ko mokta jen bwijin kidu ko an ñan Jehovah. Jej read: “Kin tõmak Ebel e ar katok ñõn Anij kin men in katok emõn jen eo an Kein, kin eo e ar jebarek kennan kin an wãnik.”—Dri Hibru 11:4.
9. (a) Abel ear likit an tõmak ilo ta, im ewi wãwen ear kwaloke? (b) Ta eo men in katok eo an Abel ear kõtõbrake?
9 Tõmak eo an Abel ear jab an baj tõmak bwe ewõr juõn Anij, eo ear bareinwõt wõr ibben Cain. Abel ear tõmak ilo kallimur eo an Anij kin juõn Ine eo enaj lomoren armij ro retiljek. Ekar jab kwalok ñan e kin ewi wãwen enaj tõbrak men in, ak kallimur eo an Anij ear kõmman bwe Abel en jelã bwe enaj kar kokkure jimwin neen juõn armij. Aet, alikar ear bõk jemlok eo bwe ear aikwij toor bõtõktõk—melele eo elap kin katok. Abel ear lelok juõn men in lelok eo ej jelet mour im bõtõktõk ñan eo ej Unin den in mour, einwõt juõn kakõlle kin kõnan eo an elap im ilo an kijororetok jejjet in kitien kin kallimur eo an Jehovah. Wãwen in ñan kwalok tõmak eo an ear kõmman bwe Jehovah en buñburuen kake men in katok eo an Abel, im ilo juõn wãwen edik, ear kwalok melele eo emol kin men in katok eo—juõn wãwen me armij ro rejerawiwi ren maroñ kebak Anij ñan bõk buñburu eo an.—Jenesis 4:4; Dri Hibru 11:1, 6.
10. Ewi wãwen aorõk in men in katok eo ear alikar ilo an Jehovah kajitõk bwe Abraham en katok kin Isaac?
10 Melele eo elap kin men in katok eo ear alikar ke Jehovah ear kakien Abraham ñan katok kin Isaac nejin einwõt juõn men in katok kijeek. Meñe ear jab lukkun kajejjet katok eo, ear pijaik lok ta eo Jehovah make enaj kõmmane—lelok Nejin emake wõt ear keotake einwõt men in katok eo elaptata ñan kõtõbrak ankil An ñan armij. (Jon 3:16) Ikijen men in katok im men in jurtak ko iumin Kien eo ikijen Moses, Jehovah ear likit joñok in kanan ko ñan katakin armij ro an ear kãleti kin ta eo rej aikwij kõmmane ñan bõk jeorlok bwid kin jerawiwi ko air im ñan kabin lok kejatdikdik eo air kin lomor. Ta eo jemaroñ katak jen men kein?
Men in Katok ko Jehovah ej Buñburuen Kaki
11. Ta class ko ruo in men in katok ko priest elap ilo Israel ear katok kaki, im kin un ta ko?
11 “Bwe likit jabrewõt pris elap bwe en katok kin men in jurtak im katok ko,” ri jilek Paul ear ba. (Dri Hibru 8:3) Lale bwe Paul ear kajenolok men in jurtak ko me priest elap ilo Israel eo etto ear kõmmane ilo ruo class ko, “men in jurtak ko” im “katok ko,” ak “men in katok ko kin jerawiwi.” (Dri Hibru 5:1) Ekkã an armij lelok men in lelok ko ñan kwalok air yokwe im kamolol, im bareinwõt ñan kaddek jimjera, buñburu, ak kautiej. (Jenesis 32:20; Jabõn Kennan Ko 18:16) Eindein, elõñ ian men in jurtak ko kar kakieni iumin Kien eo jemaroñ watõki einwõt “men in jurtak ko” ñan Anij ñan bukõt buñburu eo an.b Jerawiwi ko nae Kien eo ear aikwiji air kõllãik wõnãn, im ñan kõmman kõlajrak, rar aikwij lelok “men in katok kin jerawiwi.” Pentateuch eo, elaptata book ko in Exodus, Livitikõs, im Bwinbwin, rej letok elõñ kamelele ko ikijen menin katok ko im men in jurtak ko reoktak jen don. Meñe ej juõn aitwerõk elap ñan ad bõk im kememej aolep tibdik in kamelele ko, ak jet point ko relap kin kajjo kain men in katok ko rej tellokin ad lukkun etali.
12. Ia eo ilo Bible jemaroñ lo juõn kamelele kin men in katok ko, ak men in jurtak ko, ilo Kien eo?
12 Jemaroñ lale bwe ilo Livitikõs chapter 1 ñan 7, lalem kain men in jurtak ko—men in katok kijeek, men in jurtak grain, men in katok kin ainemõn, men in katok kin jerawiwi, im men in katok kin ruõn—rej kamelele kaki, meñe jet iair rar katok kaki ibben don. Jej lo bareinwõt bwe ilo chapter kein rej kamelele kin men in katok kein ruo alen, im kin mejenkajjik ko reinjuõn jen don: kein kajuõn, ilo Livitikõs 1:2 ñan 6:7, rej kamelele kin ta eo rar aikwij katok kake ion lokatok eo, im kein karuo, ilo Livitikõs 6:8 ñan 7:36, rej kwalok kin mõttan ko kar kajenoloki ñan priest ro im ko rar kejbãroki ñan eo ear lelok men in katok eo. Inem, ilo Bwinbwin chapter 28 im 29, jej lo men eo jemaroñ ba bwe ej einwõt tibdik in juõn schedule ak lajrak, eo ej kõlajrak ta eo rar leloke ilo kajjojo ran, kajjojo week, kajjojo alliñ, im ilo kwojkwoj ko yiõ otemjej.
13. Kwalok kin men in katok ko rej liloki ilo mõnõnõ ñan Anij.
13 Ibwiljin men in jurtak ko kar liloki einwõt men in lelok ko ak einwõt juõn wãwen ñan kebak Anij ñan bõk an buñburu kar men in katok kijeek, men in jurtak grain, im men in katok kin ainemõn. Jet ri meletlet ro rej tõmak bwe nan in Hebrew eo kin “men in katok kijeek” ej melelen “juõn men in katok ej wanliñlok.” Men in ejejjet kinke ilo juõn men in katok kijeek, menin mour eo kar tile ion lokatok im juõn bwin enno ear wanliñlok ñan Anij. Wãwen eo einjuõn kin men in katok kijeek kar bwe tokelik rar kabũtũktũk bõtõktõkin turin lokatok eo, im rar lelok aolepen menin mour eo ñan Anij. Priest ro rar “tile aolepeir ion lokaktok, bwe en juõn katok kijeek, jurtak kõmõne kin kijeek, bwin enno ñõn Jeova.”—Livitikõs 1:3, 4, 9; Jenesis 8:21.
14. Ewi wãwen rar katok kin men in jurtak grain?
14 Livitikõs chapter 2 ej kwalok kin men in jurtak grain eo. Ear juõn men in jurtak kõmman in flour emõn, im ekkã air kãreiki kin oil, im koba frankincense. “[Pris ro] en roklip jen flauo eo juõn alen, im jen oil eo, iben aolepen kaijurjur eo. Im pris eo en tile einwõt men in kemem jen e ion lokatok eo, men in katok kijeek, bwin enno ñõn Jeova.” (Livitikõs 2:2) Frankincense kar juõn ian utõn men in kaijurjur eo ekwojarjar rar tile ion lokatok in kaijurjur eo ilo imõn kabbed eo im temple eo. (Exodus 30:34-36) Alikar King David ear lemnak kin men in ke ear ba: “Aõ jar en ber einwõt melu imam; aõ kwotõke peiõ en einwõt men in katok ejota.”—Sam Ko 141:2.
15. Ta kar un eo unin men in katok kin ainemõn?
15 Bar juõn men in jurtak kar men in katok kin ainemõn, eo Livitikõs chapter 3 ej kwalok kake. Ãt eo remaroñ bareinwõt ukõte einwõt “juõn katok kin men in jurtak kin ainemõn.” Ilo Hebrew, nan eo “ainemõn” ej melelen elaplok jen baj ejelok tarinae ak aploñloñ ko. “Ilo Bible eo, ej eindein melele eo, im ej bareinwõt melelen juõn wãwen ak kõtan ainemõn ibben Anij, mweie, lañliñ, im mõnõnõ,” book eo Studies in the Mosaic Institutions ej ba. Kin men in, rar katok kin men in katok kin ainemõn, ejjab ñan bõk ainemõn ibben Anij, einwõt ñan medõk e, ak ñan kwalok air kamolol ak ñan mõnõnõ kin jerammõn eo kin juõn wãwen ainemõn ibben Anij eo ro Anij ej buñburu ibbeir rej lañliñ kake. Priest ro im eo kar lelok men in katok eo rar jimor mõñã men in katok eo elikin kar katok kin bõtõktõkin im kioeo ñan Jehovah. (Livitikõs 3:17; 7:16-21; 19:5-8) Ilo juõn wãwen eaibujuij im ilo kõkkar, eo ear lelok men in katok eo, priest ro, im Jehovah Anij rar mõñã ibben don, im ear kalikar bwe juõn kõtan ainemõn ear bed ibbeir.
16. (a) Ta kar un eo unin men in katok kin jerawiwi im men in katok kin ruõn? (b) Ewi wãwen men in katok kein rar oktak jen men in katok kijeek?
16 Men in katok ko me rar liloki ñan bõk jeorlok bwid ak ñan kõlajrak kin jerawiwi ko nae Kien eo ear koba men in katok kin jerawiwi im men in katok kin ruõn. Meñe men in katok kein ear bareinwõt kitibuj air tile ion lokatok eo, rar oktak jen men in katok kijeek ilo wãwen eo bwe rar jab katok kin aolepen menin mour eo ñan Jehovah, ak baj kioeo im mõttan ko jet wõt. Bwen menin mour eo rar joloke ilikin camp eo ak jet ien priest ro rar kañe. Oktak in ear wõr melelen. Rar lelok men in katok kijeek eo einwõt juõn men in lelok ñan Anij ñan kabellok ial eo ñan air kebak e, inem rar lelok aolepen ñan Anij. Ekaitoklimo, mokta lok jen air lelok men in katok kijeek rar aikwij katok kin men in katok kin jerawiwi ak men in katok kin ruõn, men in ej kwalok bwe mokta jen an Anij naj buñburuen kake men in lelok eo an ri jerawiwi eo, ear aikwij bõk jeorlok bwid kin jerawiwi ko an.—Livitikõs 8:14, 18; 9:2, 3; 16:3, 5.
17, 18. Kin un ta eo kar letoke men in katok kin jerawiwi, im ta kar unin men in katok ko kin ruõn?
17 Rar mõnõnõ in bõk men in katok kin jerawiwi eo an ro wõt im rar jerawiwi nae Kien eo ilo jab buñburuen kake, jerawiwi ko rar kõmmani kin air kar mõjno ilo kanniek. “Elañe jabrewõt armij ej jerawiwi kin an jaje, ilo jabrewõt men eo Jeova e ar ba ren jab kõmõne,” inem ri jerawiwi ear aikwij lelok juõn men in katok kin jerawiwi ekkar ñan utiejen ilo bukwon eo. (Livitikõs 4:2, 3, 22, 27) Ijo tu-rãjet, rar bukwelok ri jerawiwi ro rar jab ukwelok jen ri ailiñ ro an; kar ejelok bar juõn men in katok kin jerawiwi ej bedwõt.—Exodus 21:12-15; Livitikõs 17:10; 20:2, 6, 10; Bwinbwin 15:30; Dri Hibru 2:2.
18 Livitikõs jebta 5 im 6 kar kalikar kin melele eo im unin men in katok kin ruõn. Juõn emaroñ kar jerawiwi ilo an jaje kake. Ak, jerawiwi eo an emaroñ kar kõmman ruõn nae maroñ eo an armij ro mõttan ak Jehovah Anij, im ear aikwij kajimwe bwid eo. Rar kõlajrak kin elõñ kain jerawiwi ko. Jet iair kar jerawiwi ko an make (5:2-6), jerawiwi ko nae “men ko re kwojarjar an Jeova” (5:14-16), im ko jet, meñe kar kõmmane ilo jaje kake, kar jerawiwi ko me rar walok jen kõnan ko rebwid ak mõjno ko ilo kanniek (6:1-3). Ijellokin an kwalok kin jerawiwi rot kein, armij eo ear kõmman bwid eo ear aikwij in kõllã wõnãn ke ear tellokin inem lelok juõn men in katok kin ruõn ñan Jehovah.—Livitikõs 6:4-7.
Juõn Men Emõnlok Ej Itok
19. Meñe ear wõr ibbeir Kien eo im men in katok ko ear kitibuji, etke Israel ear likjap in bõk buñburu jen Anij?
19 Kien eo ikijen Moses, kin aolep men in katok ko im men in jurtak ko, kar leloke ñan ri Israel ro ñan kõmman air maroñ kebak Anij ñan bõk im kejbãrok buñburu im jerammõn eo an mae ien ear itok Inen kallimur eo. Ri jilek Paul, juõn ri Jew ilo kanniek, ear kameleleiki ilo wãwen in: “Ein drein kien juõn ar dri lale in tel kij ñõn Kraist, bwe jen wãnik kin tõmak.” (Dri Galetia 3:24) Ekaburomõjmõj, Israel einwõt juõn ailiñ ear jab emmakit ilo emõn ñan tel in ak ear kokkure jerammõn in. Tokjen men in, men in katok ko air relõñ ear oktak im men in jõjõ ñan Jehovah, eo ear ba: “Emwij Ao kõnan men in katok kijeek sip koman ko, im kioeo jen kiru emwij tãbi; im I jab mõnõnõ kake bõtõktõkin kau koman ko, ak lam ko, ak got koman ko.”—Aiseia 1:11.
20. Ta eo ear walok ilo 70 C.E. ñan Kien eo im men in katok ko an?
20 Ilo 70 C.E., jukjuk im bed eo an ri Jew ro, koba temple im dolul in priest ro, ear jemlok. Elikin ien eo, ear jab jerbal men in katok ko me Kien eo ear kakien kaki. Ej melelen ke men in bwe men in katok ko, einwõt juõn mõttan eaorõk ilo Kien eo, ear luji aorõkiir ñan ri kabuñ ro an Anij rainin? Jenaj etale kin men in ilo katak in tok.
[Kamelele ko itulal]
a Insight on the Scriptures, jeje in Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ej kamelele: “Einwõt rej kajerbale ilo Bible, “kõlajrak’ ej melelen ñan ‘kalibubu’ ak ‘kõrrã,’ im men eo rej kajerbale einwõt kein kõrrã eo, ak kein ‘kalibubu’ kin, bar juõn men ej aikwij lukkun einwõt. . . . Ñan kalibubu men eo Adam ear luji, rar aikwij lelok juõn men in jurtak kin jerawiwi eo ej aorõkin wõt juõn mour in armij ewãppen.”
b Juõn nan in Hebrew me ekkã air ukõte “men in jurtak” ej qor·banʹ. Ilo an jeje nan in kanana ko an Jesus kin manit eo eankeke an scribe im Pharisee ro, Mark ear kamelele bwe “korban” ej melelen “juõn men in lelok rej wujleploke ñan Anij.”—Mark 7:11, New World Translation.
Kwomaroñ ke Kamelele?
• Ta eo ear kamakit emaan ro retiljek ilo ien ko etto ñan lelok men in katok ko ñan Jehovah?
• Etke men in katok ko kar juõn men in aikwij?
• Kain rot men in katok ko rar liloki iumin Kien eo, im ta kar karõk ko air?
• Ekkar ñan Paul, ta kar un eo elaptata unin Kien eo im men in katok ko ear kitibuji?
[Pija ilo page 8]
Anij ear buñburuen kake men in katok eo an Abel kinke ear kwalok an tõmak ilo kallimur eo an Jehovah
[Pija ilo page 9]
Kwoj kamolol ke kin aorõkin pija in?