Lo Lañliñ Ilo Wãnik Eo An Jehovah

“Eo ej lore wãnik im joij, ej lo mour, wãnik im nebar.”​—JABÕN KENNAN 21:21.

1. Ta wãwen ko rej tellok armij ro rainin ñan tokjen ko ej walok jorrãn ie?

“EOR ial einwõt e jime ñõn juõn armij, a jemlokõn, ial in mij.” (Jabõn Kennan Ko 16:25) Ekanuij jimwe an jabõn kennan in ilo Bible kwalok kin ial ko an elõñ wõt armij ro ilo ran kein ad. Armij ro rej lemnak wõt ñan kõmmane men eo ejimwe ilo wãwen air make lemnak kake, im kajekdon bedbed in aikwij ko an ro jet. (Jabõn Kennan Ko 21:2) Rej ba bwe rej kautiej kien ko im karõk ko an ailiñ eo ak rej bukõt ialin air bõpraiki ilo air jab lukkun rupe kien ko ilo jabdewõt ien emõn. Ej walok tokjen menin ilo an jukjuk im bed eo jebel im kabwokbwok.​—2 Timote 3:​1-5.

2. Ta menin aikwij eo ej menin ekaiuriur ñan tokjen eo emõn ñan armij make?

² Ñan emõn eo ñan kij make​—im ñan ainemõn im jokane eo an armij otemjej​—jej aikwiji ilo mõkaj juõn kien ak karõk eo ejejjet im jimwe, juõn eo me armij otemjej rej mõnõnõ in bõke im bokake. Alikar, ejelok kien ak karõk ejaak in jabdewõt armij, jekdon ewi joñan an maroñ meletlet im ettã buruen, ñan an maroñ tõbar aikwij in. (Jeremiah 10:​23, NW; Dri Rom 3:​10, 23) Elañe ewõr juõn kien eo einwõt in, ia eo jemaroñ lo ie im enaj kar ewi wãwen? Bõlen kajitõk eo elaplok tokjen ej, Elañe ewõr juõn kien eo einwõt in, kwon mõnõnõ ke in bõke ilo ejelok bere?

Lo Kien eo Ewãnik

3. Wõn eo elaptata an tellokin letok juõn kien emõn im wõr tokjen ñan armij otemjej, im etke?

³ Ñan lo juõn kien eo emõn im wõr tokjen ñan jabdewõt armij, jej aikwij ilok ñan ibben juõn eo ejelok joñan ñane ikijen kõtan kil, manit, im kien im eo me likjap in lolokjen im mõjno ko an armij rejjab maroñ kabañ e. Ilo ejelok bere, eo tellokin ej Ri Kõmanman eo ekajur, Jehovah Anij, eo ej keañ: “Bwe einwõt lõñ ko re utiej jen lõl, ein drein ial ko Aõ re utiej jen ial ko ami, im lemnok ko Aõ jen lemnok ko ami.” (Aiseia 55:9) Bareinwõt, Bible eo ej kwalok kin Jehovah einwõt “juõn Anij in tiljek im ejelok nana iben, E wãnik im jime wõt.” (Duteronomi 32:4) Ilo aolepen Bible eo, jej lo nan in “Jeova e wãnik.” (Exodus 9:​27; 2 Kronikel 12:6; Sam 11:7; 129:4; Lamentations 1:​18, NW; Reveles̃õn 19:2, footnote). Aet, jemaroñ reilok ñan Jehovah ñan kien eo eutiej kinke e etiljek, jimwe, im wãnik.

4. Ta melelen nan in “wãnik”?

⁴ Bwebõta, nan in “wãnik” ejjab kanuij buñbuñ rainin. Ilo mol, elõñ wõt armij rej bõke einwõt juõn men eo ilo kalimjeke ewan, im dik tokjen, rej karõklok ñan ibben juõn eo ewõr mejatoto in mour erreo ak jab mol ilo kabuñ. Bõtab, ekkar ñan juõn dictionary, “wãnik” melelen “jejjet, jimwe, mour erreo; ejelok bwid, ejelok jerawiwi; lore nan in kaiñi ko rekwojarjar in kien eo an Anij ak bõk kien ko kien mour erreo; jerbal ilo jimwe im jejjet.” Kwo jamin kar mõnõnõ ke ilo juõn kien ak karõk eo ej debij kain kadkad kein remõn?

5. Kwalok kadkad eo kadkadin wãnik einwõt an walok ilo Bible.

⁵ Ikijen kadkad in wãnik, book eo Encyclopaedia Judaica ej loe: “Wãnik ejjab juõn men ej bedbed ion lemnak ak ej lukkun bedbed ion kõmman men eo ejejjet im jimwe ilo kõtan ko otemjej.” Wãnik eo an Anij, ñan wanjoñok, ejjab baj juõn men eo ituloa wõt ak kadkad eo ewõr ibben, einwõt kwojarjar im erreo eo an. Jen an eindein, ej juõn menin kalikar wãwen ko an ilo wãwen jimwe im jejjet. Jemaroñ ba bwe kinke Jehovah ekwojarjar im erreo, jabdewõt men ej kõmmane im jabdewõt men eo unjen ej jen e ewãnik. Einwõt an Bible eo ba, “Jeova e wãnik ilo ial ko An otemjej, im E joij ilo jerbal otemjej An.”​—Sam 145:17.

6. Ta eo Paul ear ba kake kin jet Ri Jew ro rar jab tõmak ilo ran ko an, im etke?

⁶ Ri jilek Paul ear kalikar melele in ilo letter eo an ñan Christian ro ilo Rome. Kin jet Ri Jew ro rar jab tõmak, ear je: “Bwe kin air jaje wãnik an Anij, im bukot bwe ren kabin air mõke wãnik, r’ar jab kõtaik ir ñõn wãnik an Anij.” (Dri Rom 10:3) Etke Paul ear jitõñlok ñan rein bwe rej einwõt “jaje wãnik an Anij”? Rar jab katakin ir ke kin Kien eo, karõk ko rewãnik an Anij? Emol rar. Bõtab, elõñ wõt iair rar lemnak kin wãnik bwe ej einwõt baj mour emõn wõt an juõn armij, eo ñan an tõbare ej aikwij lukkun kalmenlokjen kake, im kanuij lale rule ko an kabuñ, im jab lemnak kin wãnik einwõt juõn karõk ñan tel ir ilo air jerbal ibben armij ro mõttair. Einwõt ri tel ro an kabuñ ilo ran ko an Jesus, ear bwid air jelã kin lukkun melelen ekajet jimwe im wãnik.​—Matu 23:23-​28.

7. Wãnik eo an Jehovah ewi wãwen air kwalok kake?

⁷ Ilo keidi, wãnik eo an Jehovah ej walok im alikar loe ilo jerbal ko an otemjej. Meñe wãnik eo an ej aikwij an jab kajekdon jerawiwi ko an ro rej kõmman jerawiwi, menin ejjab kõmman bwe en juõn Anij ejjab kea im ej akwelap kin an kõnan, bwe ren mijake im jab maroñ kebake. Jen an eindein, kõmman ko an rewãnik rej letok juõn bedbed ñan an armij maroñ kebake im bõk lomor jen wãwen ko rekamijak kin jerawiwi. Kin menin, elukkun jejjet ilo kalikar kin Jehovah einwõt “juõn Anij e wãnik, im juõn Dri Lomor.”​—Aiseia 45:21.

Wãnik im Lomor

8, 9. Ilo wãwen et ko Kien eo ear kwalok kin wãnik eo an Anij?

⁸ Ñan melele kin kõtan eo ikõtan wãnik eo an Anij im jerbal in yokwe eo an kin lomor, lemnak kin Kien eo ear lelok ñan ailiñ in Israel ikijen Moses. Ejelok bere bwe Kien in ear wãnik. Ilo nan ko an eliktata, Moses ear kakememej Ri Israel ro: “Im ailiñ õt elap eo iben kien ko im ekajet ko rewãnik, einwõt aolepen kien in, eo ij kwalok ñõn kom rainin?” (Duteronomi 4:8) Ilo ebeben ko tokelik, King eo an Israel David ear keañ: “Ekajet ko an Jeova re mol wõt, im ir otemjej rejime otem jime.”​—Sam 19:9.

⁹ Ikijen Kien eo, Jehovah ear kalikar kien ko an rewãnik kin jimwe im bwid. Kien eo ear karõke ilo tibdikin kin wãwen an Ri Israel ro naj kar jerbale mwiliir make ejjab ikijen men ko ilo kabuñ wõt ak bareinwõt ilo jerbal ko im kõtan ko ñan don, kõtan mour in belele, kain mõñã ko ren mõñã, im manit in karreo im, bebe im jemlok ko ilo ekajet. Kien eo ear bareinwõt bed ie jemlok ko nae ro rej rupe kien, meñe kaje eo ñan mij ilo jet wãwen ko.a Ak men ko rewãnik an Anij im ear aikwiji air kõmmani, einwõt an walok ilo Kien eo, ear juõn eddo eo ebin im kallulu ke ñan armij ro, bõk jen ir anemkwoj im lañliñ eo air, einwõt an elõñ armij rainin ba?

10. Ro rar yokwe Jehovah ewi wãwen kar eñjake eo air kin kien ko an?

¹⁰ Ro rar yokwe Jehovah rar lo elap lañliñ ilo kien ko im nan in jiroñ ko an rewãnik. Ñan wanjoñok, King David ear jab jelã wõt kin jemlokin bebe in ekajet ko an Jehovah bwe remol im wãnik wõt, einwõt ad kar loe, ak bareinwõt yokwe im kamolol eo an kaki jen eñjake in buruen. Ikijen kien ko im jemlokin bebe in ekajet ko an Jehovah, ear je: “Re men in yokwe emõn jen gold, im jen gold elõñ e kanuij aurõk; im re tõñel jen hõnni im bõliñliñ re wutlok jen nien hõnni. Bareinwõt rej kamramlok korijerõm; ro rej bokake ir elap wõnair.”​—Sam 19:​7, 10, 11.

11. Ewi wãwen an kar Kien eo kamol bwe ear juõn “ad dri lale in tel kij ñõn Kraist”?

¹¹ Buki yiõ ko tokelik, Paul ear jitõñlok ñan juõn wãwen eo elaplok aorõkin kin Kien eo. Ilo letter eo an ñan Ri Galatia, ear je: “Ein drein kien juõn ar dri lale in tel kij ñõn Kraist, bwe jen wãnik kin tõmak.” (Dri Galetia 3:​24) Ilo ran ko an Paul, juõn eo ej ri katakin kar juõn ri karejar ak ri kamakoko ilo juõn em eo elõñ armij ie. Eddo eo an kar ñan kejbãrok ajiri ro im ãñinlok ir ñan school. Ilo wãwen in lok wõt, Kien eo ear kejbãrok Ri Israel ro jen mour erreo eo ediklok im mantin kabuñ ko an ailiñ ko ibelakiir. (Duteronomi 18:​9-​13; Dri Galetia 3:​23) Bareinwõt, Kien eo ear kõmman bwe Ri Israel ro ren ekkõl wõt kin wãwen eo ejerawiwi rar bed ie im aikwij eo air ñan bõk jolok bwid im lomor. (Dri Galetia 3:​19) Karõk in katok ko rar jitõñlok ñan aikwij eo ñan juõn katok in binmour im bõk juõn karõk in kanan eo me Messiah eo emol remaroñ kile kake. (Dri Hibru 10:​1, 11, 12) Kin menin, ke Jehovah ear kalikar wãnik eo an ikijen Kien eo, ear kõmman eindein ñan emõn eo an armij ro im lomor eo ej indio ilo lemnak.

Ro Anij Ear Watõk Ir Rewãnik

12. Ta eo Ri Israel ro remaroñ kar tõbare ikijen air kanuij lale Kien eo?

¹² Ke Kien eo Jehovah ear lelok ear wãnik ilo jabdewõt wãwen, Ri Israel ro ilo air bokake remaroñ kar bõk juõn jutak eo ewãnik iman mejen Anij. Moses ear kakememej Ri Israel ro ke rar bojak in deloñlok Enen Kallimur eo: “Im e naj men in wãnik iber, elañe jej bokake aolepen kien in iman Jeova ar Anij, einwõt an jiroñ kij.” (Duteronomi 6:​25) Kobatok ibben menin, Jehovah ear kallimur: “Kin men in, komin bokake kien ko Aõ, im ekajet ko Aõ; elañe armij ej kõmõn ein drein, e naj mour kin ir: Ña Jeova.”​—Livitikõs 18:5; Dri Rom 10:5.

13. Jehovah ear jab jimwe ke ilo an kar aikwiji an armij ro an kejbãrok Kien eo ewãnik? Kamelele.

¹³ Ekaburomõjmõj, bwe einwõt juõn ailiñ, Ri Israel ro rar likjap in “bokake aolepen kien in iman Jeova” im kin menin rar likjap in bõk jerammõn ko kar kallimur kaki. Rar likjap in kejbãrok aolep nan in jiroñ ko an Anij kinke Kien eo an Anij ear wãppen ak ir rar jab. Melelen menin ke bwe Anij ejjab jimwe ak jab wãnik? Emol jab. Paul ear je: “Inem ta je naj ba? Eor jab wãnik iben Anij ke? En jab eñin!” (Dri Rom 9:​14) Mol eo ej bwe kajjojo armij ro, ro kar lelok Kien eo ñan ir, ro mokta im ro elikin Anij ear watõk ir einwõt rewãnik meñe rar jab wãppen im jerawiwi. Lajrak in armij rein rar mijak Anij ekoba Noah, Abraham, Job, Rahab, im Daniel. (Jenesis 7:1; 15:6; Job 1:1; Ezekiel 14:​14, NW; Jemes 2:​25) Inem, kajitõk eo ej: Ion bedbed in ta eo armij rein kajjojo Anij ear watõk ir bwe rewãnik?

14. Ta melelen Bible ñe ej konono kin juõn armij bwe “ewãnik”?

¹⁴ Ñe Bible ej konono kin juõn armij einwõt “wãnik,” ejjab jitõñlok ñan ejelok jerawiwi ak wãppen. Jen an eindein, ej melelen kajejjet kitien eddo eo an juõn iman mejen Anij im armij. Ñan wanjoñok, Noah kar naetan “e dru wãnik” im “jime ilo ebeben eo an” kinke ear kõmõn; einwõt men otemjej Anij ej jiroñ e, ein drein e ar kõmõne.” (Jenesis 6:​9, 22; Malachi 3:​18, NW) Zechariah im Elizabeth, jemen im jinen John Ri Baptais, “rar wãnik iman mejen Anij kinke rar etetal ilo ejelok rueir ilo air errã ibben nan in jiroñ ko otemjej im menin aikwij ko an Jehovah.” (Luke 1:​6, NW) Im juõn eo ear jab Ri Israel, juõn officer ri tarinae in Italy etan Cornelius, rar kwalok kake einwõt “juõn emaan ewãnik im ej mijak Anij.”​—Acts 10:​22, NW.

15. Ta eo wãnik elap an ekkeijaklok ibben?

¹⁵ Bareinwõt, wãnik ilo armij ekanuij lap an ekkeijaklok ñan ta eo ilo buruen juõn armij​—tõmak eo an juõn im kamolol im yokwe eo an ñan Jehovah im kallimur ko an​—im jab baj ñan an juõn kõmmane wõt men eo Anij ej aikwiji. Jeje ko rej ba bwe Abraham “e ar tõmak Jeova; im Ej watõk men in ñõn e einwõt wãnik.” (Jenesis 15:6) Abraham ear tõmak ejjab ilo wõt an Anij bed ak bareinwõt ilo kallimur eo an kin “ine” eo. (Jenesis 3:​15; 12:2; 15:5; 22:18) Ion bedbed in tõmak rot in im jerbal ko rej errã ibben tõmak, Jehovah ear maroñ kobalok ibben im kajerammõn Abraham im ri tõmak ro jet meñe rar jab wãppen.​—Sam 36:10; Dri Rom 4:​20-​22.

16. An wõr tõmak ilo katok in binmour eo ej walok tokjen ilo ta?

¹⁶ Eliktata, wãnik ilo armij ej atartar ion tõmak ilo katok in binmour eo an Jesus Christ. Kin Christian ro ilo ebeben eo kein kajuõn, Paul ear je: “Kowãnik ir, im ejelok wõnan, ilo An joij, kin men in wiaik eo ej ilo Kraist Jisõs.” (Dri Rom 3:​24) Paul ear bed ijo im konono kin ro rar kãlet ir ñan air ri jolet ibben Christ ilo Ailiñ in lañ. Ak katok in binmour eo an Jesus ear bareinwõt bellok ñan million armij ro jet ien emõn ñan air bõk juõn jutak eo ewãnik iman mejen Anij. Ri jilek John ear lo ilo vision juõn “jar elap, eo ejelok armij ej maroñ in bwinir, . . . rej jutõk iman tron eo im iman mejen Lam, kõnõki kin nuknuk ko remouj.” Nuknuk ko remouj rej kakõlleik air erreo im wãnik iman mejen Anij kinke “r’ar kwoli im kamouj nuknuk ko air ilo bõtõktõkin Lam.”​—Reveles̃õn 7:​9, 14.

Lañliñ ilo Wãnik eo An Jehovah

17. Ta buñten nee ko jej aikwij bõki ilo ad jibadõk wãnik?

¹⁷ Ke Jehovah ilo yokwe ear letok Nejin, Jesus Christ, einwõt tokjen eo ñan an armij tõbar juõn jutak ewãnik iman mejen, tokjen eo ejjab melelen bwe juõn jutak eo ewãnik ej make waloktok. Juõn ej aikwij jerbale tõmak ilo binmour eo, im karõk an mour bwe en errã ibben ankilan Anij, kõmmane juõn wujleplok ñan Jehovah, im kakõlleiki ikijen baptais ilo den. Inem, juõn ej aikwij wõnmanlok wõt im jibadõk wãnik, im bareinwõt kadkad ko an jitõb. Timothy, juõn Christian eo ear baptais kin kir eo ñan lañ, Paul ear kõketake: “Lor emõn, kwojarjar, tõmak, yokwe, kijenmij, im inemõn.” (1 Timote 6:​11; 2 Timote 2:​22) Jesus ear bareinwõt kalikar aikwij eo kin jibadbad eo ñan wõnmanlok wõt ke ear ba: “A komin bukot mokta ailiñ in Anij, im kwojarjar eo An.” Jemaroñ kanuij kate kij jerbal ñan bukõt jerammõn ko an Ailiñ in Anij, ak joñan dein ke ad kate kij jerbal ñan jibadõk ial ko rewãnik an Jehovah?​—Matu 6:​33.

18. (a) Etke ejjab bidodo jibadõk wãnik? (b) Ta eo jemaroñ katak jene kin joñok eo an Lot?

¹⁸ Bwebõta, ejjab bidodo jibadõk wãnik. Ej eindein kinke kij otemjej jejjab wãppen im kõnan eo ad ej itok wõt in etal ñan men ko rejjab wãnik. (Aiseia 64:6) Bareinwõt, ebed ibelakid armij ro edik air lemnak kin ialin wãnik ko an Jehovah. Wãwen ko ad elap air einlok wõt ko an Lot, eo ear jokwe ilo jikin eo elap an buñbuñ an nana jikin kwelok eo in Sodom. Ri jilek Peter ear kamelele unin an Jehovah watõk bwe ejimwe ñan kõtlok Lot jen jorrãn eo ear bojak in walok. Peter ear ba: “Bwe kin an lo im roñjake ir, armij in emõn ke ej ber ibeir, e ar kaburomõj an emõn ran otemjej kin air kõmõn im kõtõrei kien.” (2 Piter 2:​7, 8) Kin menin, emõn bwe kajjojo iad en kajitõk: ‘Ij ikõñ ke ilo aõ errã ilo buruõ kin manit ko retton jej loi ibelakid? Ij lo ke an ebuñbuñ bõtab ej kamõnõnõ in kõtõrãik kien ak ikkure ko rekauwatata? Ak Ij eñjake ke aõ eñtan ilo lemnak im enbwin einwõt kar Lot kin kain kõmman rot kein rejjab wãnik?’

19. Ta jerammõn ko remaroñ ad elañe jej lo mõnõnõ ilo wãnik eo an Anij?

¹⁹ Ilo ran kein rekauwatata im ejabwe jelã kaki, bõk mõnõnõ ilo wãnik eo an Jehovah ej juõn unjen jokane im kejbãrok. Ñan kajitõk in: “O Jeova, wõn e naj ber ilo imõn kaber eo Am? Wõn e naj jokwe ilo Am tol ekwojarjar?” King David ear uak: “Eo ejime an etetal, ej kõmõn wãnik.” (Sam 15:​1, 2) Ilo ad jibadõk wãnik eo an Anij im lo mõnõnõ ie, jemaroñ debij juõn kõtan eo emõn ibben im etal wõt im lañliñ kin an juburuen im an kajerammõn. Kin menin, mour eo ad ej juõn mour in juburõd, make kautiej kij, im inemõn lo lemnak. “Eo ej lore wãnik im joij, ej lo mour, wãnik im nebar,” Nan in Anij ej ba. (Jabõn Kennan Ko 21:21) Bareinwõt, kajeoñ joñan wõt ad maroñ ñan kõmmane men eo ejejjet im jimwe ilo aolep jibadbad ko ad otemjej melelen kõtan eo ekamõnõnõ im juõn kadkadin mour eo emõnlok​—ilo mour in kaniek im jitõb. Ri jeje sam ear keañ: “Remõnõnõ ro rej kejbãrok ekajet, im eo ej kõmõn wãnik ien otemjej.”​—Sam 106:⁠3.

[Kamelele ko itulal]

Kwo Maroñ Ke Kamelele?

• Ta in wãnik?

• Ewi wãwen lomor ej ekkeijaklok ibben wãnik eo an Anij?

• Ion bedbedin ta eo Anij ej watõk bwe armij ro rewãnik?

• Ewi wãwen ad maroñ lo mõnõnõ ilo wãnik eo an Jehovah?

[Pija ko ilo peij 11]

King David ear kwalok yokwe in eñjake eo jen buru kin kien ko an Anij

[Pija ko ilo peij 12]

Noah, Abraham, Zechariah im Elizabeth, im Cornelius Anij ear watõk ir ri wãnik. Kwo jelã ke etke?