Kwoj Kajitõk Ke, “Ewi Jehovah?”
“Rar bed etolok jen iõ . . ..Im rejañin ba, ‘Ewi Jehovah?’ ”—JEREMIAH 2:5, 6, NW.
1. Ñe armij ro rej kajitõk, “Ewi Anij?,” ta eo remaroñ lemnak kake?
“EWI Anij?” Kajitõk in elõñ armij rar kajitõk kake. Jet iair rej baj kõnan jelã wõt kin juõn men kin Ri Kõmanman eo, eñin, ej bed ia? Ro jet rar ba tok kajitõk in elikin juõn jorrãn ear jededlok ak ke rar bed ilo juõn abañ elap im rar jab melele kin unin an Anij jab jibañ ir. Ak ibben ro jet rejjab kajitõk ñan jidik kinke rej karmijete lemnak eo bwe Anij ej bed im mour.—Sam 10:4.
2. Wõn eo ej lo tõbrak ilo air bukõt Anij?
2 Emol, elõñ rej kile bwe elõñ men ko rej kamol bwe ewõr juõn Anij. (Sam 19:1; 104:24) Jet ian armij rein rej juburu wõt kin juõn wãwen kabuñ ibbeir. Ak yokwe eo emũlal kin mol eo ear kamakit elõñ million armij ro jet, ilo ailiñ otemjej, ñan bukõt Anij eo emol. Jibadbad in air ear lo tõbrak kinke “E jab etolok jen kij otemjej.”—Jerbal 17:26-28.
3. (a) Ewi jikin jokwe eo an Anij? (b) Ta melelen kajitõk eo ilo Bible, “Ewi Jehovah?”
3 Ñe juõn armij ej lo Jehovah, ej kile bwe “Anij e jitõb,” armij ro rejjab maroñ lo kin mejeir. (Jon 4:24) Jesus ear naetan Anij eo emol einwõt “Jema ej ber i lõñ.” Ta melelen men in? Jikin eo Jemed ilañ ej bed ie ej, ilo juõn wãwen ilo jitõb, juõn jikin eutiej, einlok wõt lañ ko jej loi rej bed ilañin lal in. (Matu 12:50; Aiseia 63:15) Bõtab, meñe jejjab maroñ lo Anij kin mejed, ej kõmman bwe jen jelã kajjen im katak kin elõñ men ko kin karõk ko an. (Exodus 33:20; 34:6, 7) Ej uaki kajitõk ko an armij ro emol burueir im rekõnan jelã kin ta unin air mour. Ikijen men ko rej jelet mour ko ad, ej letok juõn bedbed ekeie ñan kij ñan jelã kin ewi lemnak eo an kin men kein im elañe kõnan ko ad rej errã ibben karõk ko an. Ekõnan bwe jen kajitõk kin men ko rej jelet mour eo ad im ñan kate wõt kij ñan kabukõt im lo uak ko. Ikijen ri kanan eo Jeremiah, Jehovah ear kajeik armij ro ilo Israel kinke rar likjap in kõmman men in. Rar jelã kin etan Anij, ak rar jab kajitõk, “Ewi Jehovah?” (Jeremiah 2:6, NW) Karõk eo an Jehovah ear jab men eo elap rar itoklimo kake. Rar jab bukõt tel eo an. Ñe kwoj aikwij kõmman bebe ko, relap im redik, kwoj kajitõk ke, “Ewi Jehovah?”
Ro Rar Bukõt Anij
4. Ewi wãwen ad maroñ bõk tokjen jen joñok eo an David ke ear kajitõk kin Jehovah?
4 Ke ear juõn likao, David, eo nejin Jesse, ear kakajurlok tõmak eo an ilo Jehovah. Ear jelã kajjen Jehovah einwõt “Anij eo e mour.” Jehovah ear kejbãrok David. Kin an yokwe im tõmak ilo “etan Jeova,” David ear man Goliat Ri Pilistia eo ear kõnak kein tarinae ko an reddo. (1 Samuel 17:26, 34-51) Bõtab, anjo eo an David ear jab kõmman bwe en liki emake. Ear jab lemnak bwe jabdewõt men ear kõmmane kiõ, Jehovah enaj kajerammõne. Iumin aolep yiõ ko tokelik, David ear kajitõk ibben Jehovah kin jibañ ien otemjej ke ear aikwij kõmman bebe ko. (1 Samuel 23:2; 30:8; 2 Samuel 2:1; 5:19) Ear wõnmanlok im jar: “Kwon kwalok ñõn iõ ial ko Am, O Jeova, kwon katakin iõ kin ial ko Am. Kwon tel iõ ilo Am mol, im katakin iõ; bwe Kwe Anij ej lomor iõ. Ij kõtar Yuk iomin aolepen ran.” (Sam 25:4, 5) Ej juõn joñok emõn ñan kij ñan lore!
5, 6. Ewi wãwen an kar Jehoshaphat bukõt Jehovah ilo ien ko reinjuõn ilo mour eo an?
5 Ilo ran ko an King Jehoshaphat, king eo kein kalalem ilo family in king ro rar jino jen David, ri tarinae ro aolep jen jilu ailiñ ko rar wanliñlok ñan Judah bwe ren tarinaiki ke ear wõnmae ien in ekauwatata ñan ailiñ eo, Jehoshaphat “e ar kaiur e im bukot Jeova.” (2 Kronikel 20:1-3) Men in ear jab juõn ien ej kab walok bwe Jehoshaphat ear aikwij bukõt Jehovah. King in ear karmijeteik kabuñ ñan Baal eo me ailiñ eo itueañ in Israel eo ear buñ jen tõmak ear lore im ear etetal ilo ial ko an Jehovah. (2 Kronikel 17:3, 4) Inem ke ear wõnmaik juõn ien ekauwatata, ewi wãwen an Jehoshaphat kar “bukõt Jehovah”?
6 Ilo juõn jar iman mejen armij ear kwalok ilo Jerusalem ilo ien eo ekauwatata, Jehoshaphat ear kememej kin kajur bõtata eo an Jehovah. Ear lukkun kalmenlokjen kin karõk eo an Jehovah eo ear kalikari ilo ien eo ear kadiojlok ailiñ ko jet im lelok jet ene ko ñan Israel einwõt men in jolet eo an. King eo ear kile aikwij eo an ñan bõk jibañ jen Jehovah. (2 Kronikel 20:6-12) Jehovah ear kõtlok ke bwe en bukõte ilo ien eo? Aet, ear. Ikijen Jahaziel, Ri Levi eo, Jehovah ear lelok nan in tel ko ilo tibdikin, im ran eo elikin, ear lelok anjo ñan armij ro An. (2 Kronikel 20:14-28) Ewi wãwen am maroñ jelã bwe Jehovah enaj kõtlok yuk bwe kwon loe ñe kwoj reilok ñan e im bõk nan in jibañ ko?
7. Jar ko an wõn ro Anij ej roñjaki?
7 Jehovah ejjab kalijeklok. Ej kir armij ro jen ailiñ otemjej ñan bukõte ilo jar. (Sam 65:2; Jerbal 10:34, 35) Ej lale buruen armij ro rej jar ñan e. Ej kalikar ñan kij bwe rej roñjake jar ko an ro ri wãnik. (Jabõn Kennan Ko 15:29) Ej kõtlok bwe ro rar jab itoklimo kake e mokta ren bukõte kiõ. (Aiseia 65:1) Ej bareinwõt roñjake jar ko an ro rar jab bokake kien ko an mokta ak rar ukwelok tokelik. (Sam 32:5, 6; Jerbal 3:19) Bõtab, ñe buruen juõn armij ejjab kõttãik e ñan Anij, jar ko an armij eo ejelok tokjeir. (Mark 7:6, 7) Kalmenlokjen kin jet wanjoñok ko.
Rar Jar im Kajitõk ak Ear Ejelok Uak
8. Ta eo ear kõmman bwe jar ko an King Saul ren jab kabuñburuen Jehovah?
8 Elikin an ri kanan Samuel kar jiroñ King Saul bwe Anij ear karmijeteik e kinke ear jab bokake, Saul ear buñbero iman mejen Jehovah. (1 Samuel 15:30, 31) Ak ear jab mol buruen. Kõnan eo an Saul kar, jab ñan bokake Anij, ak bwe armij ro ren kautiej e. Tokelik, ke Ri Pilistia ro rar tarinaik Israel, Saul ear baj kajitõk wõt ibben Jehovah. Bõtab, ke ear ejelok uak, ear bukõt juõn ri anijnij, meñe ear jelã bwe Jehovah ear jõjõik kain armij rot eo. (Duteronomi 18:10-12; 1 Samuel 28:6, 7) Ilo tukaduin, 1 Kronikel 10:14 ej ba kin Saul: “E ar jab kajitõk iben Jeova.” Etke? Kinke jar ko an Saul rar jab bedbed ion tõmak. Inem, ear einwõt ñe ear jab jar ñan jidik.
9. Ta bwid eo ear bed ilo akwelap eo an Zedekiah ñan bõk tel eo an Jehovah?
9 Ejja wãwen lok wõt, ke jemlokin ailiñ in Judah ear ebaktok, rar kwalok elõñ jar ko im rar kajitõk ibben ri kanan ro an Jehovah. Bõtab, armij ro rar kãre kabuñ ñan ekjap ibben kabuñ ñan Jehovah. (Zephaniah 1:4-6, NW) Meñe rar jar ñan Anij, rar jab keboje burueir ñan kõttãik ir ñan ankil an. King Zedekiah ear eowore Jeremiah bwe en jar ñan Jehovah kin e. Emwij an kar Jehovah jiroñ king eo kin ta eo ear aikwij kõmmane. Ak kinke ear jab tõmak im ear mijak armij, king eo ear jab bokake Jehovah, im Jehovah ear jab lelok ñan e juõn uak king eo ear buñburuen kake.—Jeremiah 21:1-12, NW; 38:14-19, NW.
10. Ta bwid eo ear walok ilo wãwen eo Johanan ear bukõt tel eo an Jehovah, im ta eo jemaroñ katak jen bwid eo an?
10 Elikin an Jerusalem kar jeebeplok im jar in tarinae eo an Babylon ear bõk ibbeir ri kajibokwe ro an Ri Jew, Johanan ear bojak in ãñinlok juõn jar edik bwen Ri Jew ro ñan Egypt. Rar karõk lok iman kin men in, ak mokta jen air ilok rar kajitõk ibben Jeremiah bwe en jar kin ir im bukõt jibañ jen Jehovah. Bõtab, ke rar jab bõk juõn uak emõn, rar etal wõt im kõmman men eo rar karõklok iman. (Jeremiah 41:16–43:7, NW) Kwoj lo ke ilo men kein rar walok jet men ko kwomaroñ katak jen e ñe kwoj bukõt mejen Jehovah, enaj kõtlok bwe kwon loe?
“Komij Melejoñ Men Eo”
11. Etke jej aikwij jerbale Dri Epesõs 5:10?
11 Kabuñ eo emol ej kitibuj elõñlok men ko jen ad kalikar wujleplok eo ad ilo baptais, bed ilo kwelok ko an congregation, im bõk kunad ilo jerbal in kwalok nan. Ej kitibuj aolep wãwen ad mour. Jen ran ñan ran jej wõnmaik ijjibed ko—jet iair rebin loi, bar jet rej alikar—im remaroñ kamade kij jen ial in kabuñ eo ekwojarjar. Enaj ewi lemnak eo ad kin ijjibed kein? Ke ear jejelok ñan Ri Christian ro retiljek ilo Ephesus, ri jilek Paul ear rejañ ir: “Komij melejoñ men eo ej kabuñburuen Anij.” (Dri Epesõs 5:10) Jeje ko ilo Bible rej kwalok kin elõñ wãwen ko jemaroñ lo tokjen ad kõmmane men in.
12. Etke Jehovah ear jab buñburuen ke David ear kamakit tebteb in bujen eo ñan Jerusalem?
12 Elikin air karol tebteb in bujen eo ñan Israel im ear bedwõt ilo Kiriath-jearim iumin elõñ yiõ ko, King David ear kõnan in bõklok e ñan Jerusalem. Ear kwelok ibben iroij ro an bwij ko im jiroñ ir bwe Tebteb eo enaj kar emmakit ñan ijo ‘elañe ear emõn ibbeir im Jehovah ear buñburuen kake.’ Ak ear jab lale ewi ankil an Jehovah kin men in. Elañe ear kõmman eindein, Tebteb eo en kar jab uwe ion kart ekãl. Ri Kohath ro jen bwijin Levi renaj kar kotake ion aereir, einwõt an kar Anij jiroñ ir ilo alikar. Meñe ekkã an kar David kajitõk ibben Jehovah, ilo ien in ear jab kõmmane ilo jimwe. Ear jemlok ilo juõn jorrãn elap. Tokelik David ear ba: “Jeova aruij Anij ear kõmõnmõn juõn men in rupi kij, bwe jar jab kabukot E ekar ñõn kien eo.”—1 Kronikel 13:1-3; 15:11-13; Bwinbwin 4:4-6, 15; 7:1-9.
13. Ilo juõn al rar al kake ke rar lo tõbrak ilo air kamakit Tebteb eo, ta nan in kakememej eo rar kobaiki
13 Ke Ri Levi ro rar bõklok Tebteb eo jen mweo imõn Obed-edom ñan Jerusalem, David ear kine juõn al. Ear koba juõn nan in kakememej: “Komin bukot Jeova im An kajur; komin bukõt mejen ñõn in drio. Komin kememej jerbal in bwilõñ ko An, E ar kõmõni, men in bwilõñ ko An im ekajet ko an loõn.”—1 Kronikel 16:11, 12.
14. Ewi wãwen ad maroñ bõk tokjen jen joñok eo emõn an Solomon im jen bwid ko an ilo mour eo an tokelik?
14 Mokta jen an kar mij, David ear kakabilek Solomon eo nejin: “Elañe kwoj bukot E, kwo naj lo E.” (1 Kronikel 28:9) Elikin an bõk throne eo, Solomon ear etal ñan Gibeon, ijo imõn kwelok eo ear bed ie, im ear katok ñan Jehovah. Ijo Jehovah ej kir Solomon: “Kwon kajitõk men õt In lewoj ñõn yuk.” Ilo an uake kajitõk eo an Solomon, Jehovah ear mõnõnõ in lelok ñan e meletlet im jelãlokjen bwe en ekajete Israel, im ear kakobaik mweie im nebar. (2 Kronikel 1:3-12) Ilo an kajerbal plan in ekkal eo Jehovah ear lelok ñan David, Solomon ear kalek juõn temple eaibujuij. Ak ikijen mour in belele eo an, Solomon ear likjap in bukõt Jehovah. Solomon ear belek kõrã ro rar jab kabuñ ñan Jehovah. Ilo yiõ ko an tokelik, rar kajeorlok buruen jen Jehovah. (1 Kiñ 11:1-10) Jekdon ewi joñan an buñbuñ etad, meletlet, ak jelã eo ad kin men ko, ej men in aorõk bwe jen “melejoñ men eo ej kabuñburuen Anij”!
15. Ke Zerah Ri Ethiopia eo ear tarinaik Judah, etke Asa emaroñ kar jar ilo liki bwe Jehovah enaj kar kanemkwoj Judah?
15 Lokbook eo kin ien iroij eo an Asa, eo jibwin Solomon ear kalikar aikwij eo kin men in. Joñoul-juõn yiõ ko elikin an Asa erom juõn king, Ri Ethiopia eo Zerah ear tel juõn million ri tarinae ro nae Judah. Jehovah enaj kar kanemkwoj ke Judah? Elõñlok jen 500 yiõ ko lok iman, Jehovah ear kalikar kin ta eo armij ro an renaj loe elañe rej roñjake e im kejbãrok kien ko an im ta eo enaj walok elañe rar jab. (Duteronomi 28:1, 7, 15, 25) Ilo jinoin ien iroij eo an, Asa ear jolok lokatok im joor ko rar kajerbali ilo kabuñ wan. Ear rejañ armij ro ñan “bukõt Jeova.” Asa ear jab kõttar mae ien eo ear wõnmae jorrãn inem kõmman men in. Inem ilo tõmak ilo Jehovah, Asa ear jar ñan e bwe en jerbal kin ir. Ta eo ear walok? Judah ear bõk anjo.—2 Kronikel 14:2-12.
16, 17. (a) Meñe Asa ear bõk anjo, ta nan in kakememej eo Jehovah ear lelok ñan e? (b) Ke Asa ear emmakit ilo jab meletlet, ta jibañ eo ear bõke, ak kar ewi lemnak eo an? (c) Ewi wãwen jemaroñ bõk tokjen jen ad kalmenlokjen kin mwil eo an Asa?
16 Mekarta, ke Asa ear jeblak jen an bõk anjo eo, Jehovah ear jilkinlok Azariah bwe en wõnmae king eo im ba ñan e: “Kwon roñjake iõ, Esa, im aolepen Juda im Benjamin: Jeova ej ibbemi elañe kom iben: im elañe komij kabukot E, kom naj lo E: a elañe kom illok jen E, E naj illok jen kom.” (2 Kronikel 15:2) Kin an kõkãle kijejeto eo an, Asa ear kowõnmanlok kabuñ eo emol. Ak jet yiõ ko tokelik, ke ear wõnmae juõn tarinae, Asa ear jab bukõt Jehovah. Ear jab etale Nan in Anij, im ear jab kememej kin ta eo Jehovah ear kõmmane ke jar in tarinae eo an Ethiopia ear nitbwili Judah. Ilo bwebwe ear kobalok ibben ailiñ in Syria.—2 Kronikel 16:1-6.
17 Kin men in, Jehovah ear kamakit ri kanan eo Hanani bwe en kajeik Asa. Meñe ear bed ilo juõn ien ekauwatata, ke ear kamelele kin lemnak eo an Jehovah, ear wõr wõt ien bwe Asa en kar bõk tokjen jen e. Jen men in, ear lõkatip im kalbuji Hanani. (2 Kronikel 16:7-10) Ear juõn men in kaburomõj! Ta kin kij? Jej bukõt Anij ke inem jab jerbale nan in kakabilek eo an? Ñe juõn elder ilo yokwe ej kajerbal nan in Anij ñan kakabilek kij kinke jej lorak ilo men ko an lal, jej kwalok ad kamolol ke kin jibañ eo ear letoke bwe jen jelã kin ta “men eo ej kabuñburuen Iroij”?
Jab Meloklok in Kajitõk
18. Ewi wãwen ad maroñ bõk tokjen jen nan ko an Elihu ñan Job?
18 Ñe ej bed ilo juõn abañ elap, meñe juõn eo ear ejaak juõn ãt emõn ilo jerbal eo an Jehovah emaroñ likjap in kabuñburuen Jehovah. Ke Job ear bõk juõn nañinmij elap an kõmetak, luji ajiri ro nejin im men ko mweien, im ro jeran rar naruõn, ear jino lemnak kin kõnan ko an make. Elihu ear kakememej e: “Ejelok ej ba, Ewi Anij Dri Kõmõnmõn iõ?” (Job 35:10) Job ear bar aikwij reilok ñan Jehovah im lale kin ewi kar lemnak eo An kin melejoñ eo. Ilo ettã buru Job ear bõk nan in kakememej eo, im joñok eo an emaroñ jibañ kij bwe jen kõmman eindein.
19. Ta eo ekkã an armij ro an Israel likjap in kõmmane?
19 Ri Israel ro rar jelã kin wãwen ko Anij ear jibañ ailiñ eo air. Ak ekkã an walok bwe rar jab kememej kin wãwen ko Anij ear jibañ ir ñan namejelan abañ ko rar walok ilo mour ko air. (Jeremiah 2:5, 6, 8, NW) Ke rar aikwij kõmman bebe ko kin mour, rar jibadõk kamõnõnõ ko air make im jab kajitõk, “Ewi Jeova?”—Aiseia 5:11, 12.
Kwon Kajitõk wõt, “Ewi Jehovah?”
20, 21. (a) Wõn ro ilo ran kein rej kwalok jitõbõn Elisha ilo air bukõt tel eo an Jehovah? (b) Ewi wãwen ad maroñ kajeoñe im kortokjen jen joñok in tõmak eo air?
20 Ke jerbal eo an Elijah ear jemlok, ri jibañ eo an Elisha, ear bõk koba eo ear wõtlok jen Elijah, wanlallok ñan River Jordan, deñõt den eo, im kajitõk: “Ewi Jeova Anij an Ilaija?” (2 Kiñ 2:14) Jehovah ear uak ilo an kwalok bwe jitõb eo an ear bed ion Elisha kiõ. Ta eo jemaroñ katak jen bwebwenato in?
21 Juõn men einlok wõt ear walok ilo ran kein ad. Jet Christian ri kabit ro rar tel ilo jerbal in kwalok nan rar mij. Inem ro rar bõk eddo eo ñan tel rar etale jeje ko ilo Bible eo im jar ñan Jehovah ñan tel ir. Rar jab likjap in kajitõk, “Ewi Jeova?” Tokjen men in, Jehovah ej wõnmanlok im tel armij ro an im kajerammõn jerbal eo air. Jej Kajeoñe ke tõmak eo air? (Dri Hibru 13:7) Elañe aet, jenaj bedwõt ebak ñan dolul eo an Jehovah, uake tel eo an, im bõk kunad ilo likieo in jerbal eo ej kõmmane iumin tel eo an Jesus Christ.—Zechariah 8:23, NW.
Ewi Wãwen Am Naj Kar Uak?
• Kin un et eo unin ad kõnan kajitõk, “Ewi Jehovah?”
• Ilo ran kein ewi wãwen ad maroñ lo uak eo ñan kajitõk eo, “Ewi Jehovah?”
• Etke Anij ejjab uaki aolep jar ko?
• Ta joñok ko ilo Bible rej kalikar aikwij eo ñan “melejoñ men eo ej kabuñburuen Iroij?”
[Pija eo ilo peij 17]
Ewi wãwen an kar King Jehoshaphat bukõt Jehovah?
[Pija eo ilo peij 18]
Etke Saul ear bukõt juõn ri anijnij?
[Pija eo ilo peij 19]
Jar, katak, im kalmenlokjen ñan jelã ‘ewi Jehovah’