Etetal Ilo Ial Ko An Jehovah
“Emõnõnõ jabrewõt eo ej mijõk Jeova, eo ej etal ilo ial ko An.”—SAM 128:1.
1, 2. Etke jemaroñ liki bwe jemaroñ lukkun mõnõnõ?
MÕNÕNÕ—aolep armij rekõnan bõk men in. Ak ejelok bere kwonaj errã bwe meñe jekõnan mõnõnõ im bareinwõt jibadõke, ejjab melelen bwe jej mõnõnõ.
2 Bõtab, jemaroñ lukkun mõnõnõ. “Emõnõnõ jabrewõt eo ej mijõk Jeova, eo ej etal ilo ial ko An,” Sam 128:1 ej ba. Jemaroñ mõnõnõ elañe jej kabuñ ñan Anij im etetal ilo ial eo an ilo ad kõmanman ankil an. Ilo wãwen et men in emaroñ jelet makitkit ko ad im kadkad ko jej kwaloki?
Kamol bwe Kwon Tiljek im Mol
3. Ewi wãwen tiljek im mol ej ekkeijaklok ñan wujleplok eo ad ñan Anij?
3 Ro rej mijak Jehovah rej tiljek im mol, einwõt e. Jehovah ear kajejjet aolep kallimur ko ear kõmmani ñan Israel eo etto. (1 Kiñ 8:56) Wujleplok eo ad ñan Anij ej kallimur eo eaorõktata me jemaroñ kõmmane, im ñe jej jar aolep ien men in enaj jibañ kij ñan kajejjet kitien. Jemaroñ jar einwõt ri jeje Sam David: “Kwe O Anij, kwar roñjake aõ kanõjnij ko. . . . I naj al im nebar etõm ñõn in drio, bwe in kamol aõ nan in kalimur ran im ran.” (Sam 61:5, 8; Ekk. 5:4-6) Bwe jen jeran Anij, jej aikwij tiljek im mol.—Sam 15:1, 4.
4. Ewi wãwen an kar Jephthah im lio nejin emmakit kin kallimur eo ear kõmmane ñan Jehovah?
4 Ilo ran ko an Ri Ekajet ro an Israel, Jephthah ear kallimur bwe elañe Jehovah ear jibañ e ñan bõk anjo ion Ri Ammon, enaj kar lelok einwõt juõn “men in katok kijeek” eo moktata enaj kar wõnmaik e elikin an jeblak jen tarinae eo. Im kar lio nejin Jephthah—eo ear make wõt nejin. Kin tõmak ilo Jehovah, Jephthah im lio nejin ejañin belele erro jimor rar kajejjet kallimur eo an. Meñe elap an kar aorõk ilo Israel mour in belele im an wõr ajiri ro nejiir, lio nejin Jephthah ear mõnõnõ ñan an jab belele bwe en bõk jerammõn eo kin jerbal eo ekwojarjar ilo temple eo an Jehovah.—Ekaj. 11:28-40.
5. Ilo wãwen et Hannah ear kamol an tiljek im mol?
5 Hannah, kõrã eo ear mijak Anij ear kamol an tiljek im mol. Ear jokwe ibben leo belen Ri Livai eo, Elkanah, im lio belen juõn, Peninnah, ilo jikin eo ilo tol ko ilo Ephraim. Elõñ ajiri ro nejin Peninnah im ear kajirere kake Hannah bwe ejelok nejin, elaptata ñe family eo ej etal ñan temple eo. Ilo juõn ian ien kein, Hannah ear kallimur bwe elañe enaj keotak juõn nejin ladik, enaj lelok e ñan Jehovah. Ejjabto tokelik ear bõroro im keotak juõn ladik me ear naetan Samuel. Elikin an kar likitit, Hannah ear lelok e ñan Anij ilo Shiloh, ear ajelok Samuel ñan Jehovah “ilo aoleben an mour.” (1 Sam. 1:11) Inem ear kajejjet kallimur eo an meñe ear jab jelã bwe tokelik enaj bar wõr nejin.—1 Sam. 2:20, 21.
6. Ewi wãwen tiljek im mol eo an Tychicus ear kwalok kake?
6 Tychicus, Ri Christian eo ilo ebeben eo kein kajuõn ear juõn emaan emol im “dri jerbal etiljek.” (Kol. 4:7) Tychicus ear itoitak ibben ri jilek Paul jen Greece ñan Macedonia, ilo Asia Minor, im bõlen ñan Jerusalem. (Jerb. 20:2-4) Ear maroñ ‘jatin’ eo me ear jibañ Titus ñan lelok menin lelok ñan ri tõmak ro rejeramel mõttan ilo Judea. (2 Kor. 8:18, 19; 12:18) Ke Paul ear bed ilo jikin kalbuj, ear jiroñ Tychicus eo etiljek im mol bwe en bõklok letter ko ñan ri tõmak ro mõttan ilo Ephesus im Colossae. (Ep. 6:21, 22; Kol. 4:8, 9) Ilo ien eo kein karuo in an bed ilo jikin kalbuj eo ilo Rome, Paul ear jilkinlok Tychicus ñan Ephesus. (2 Tim. 4:12) Elañe jej tiljek im mol, jenaj bareinwõt bõk jerammõn ko ilo jerbal eo an Jehovah.
7, 8. Etke jemaroñ ba bwe ekar mol jerã eo an David im Jonathan?
7 Anij ej kõtmene bwe jen tiljek im mol einwõt ro jeran. (Ken. 17:17) Nejin King Saul Jonathan ear jeraik David. Ke Jonathan ear roñ bwe David ear mõn Goliath, “ear kanuij kõnan jeraik David, im ear yokwe e joñan wõt an kar yokwe e make.” (1 Sam. 18:1, 3) Jonathan ear kakkõl David bareinwõt ke Saul ear kõnan mõn e. Elikin an kar David ko, Jonathan ear wõnmaik e im ejaake juõn bujen ibben. Saul ear kajeoñ in mõn Jonathan kinke ear konono ñan e kin David, meñe eindein Jonathan im David rar bar ion don im kõkãle jimjera eo air. (1 Sam. 20:24-41) Ilo ien eo eliktata rar iion don, Jonathan ear kakajur pein David “kin Anij.”—1 Sam. 23:16-18.
8 Jonathan ear mij ilo tarinae eo nae Ri Pilistia ro. (1 Sam. 31:6) David ear al kin juõn al in buromõj: “[Jeiõ] Jonathan, ij buromõj kin yuk; Ejjelok joñan am kar aurõk ibba! Yokwe eo am ñõn iõ elab im kabwilõñlõñ, elablok jen yokwe an juõn kõrã.” (2 Sam. 1:26) Ekar mol jerã eo an David im Jonathan.
Ien Otemjej en ‘Etã Buruõd’
9. Ewi wãwen an Ri Ekajet chapter 9 kwalok kin aorõkin ettã buru?
9 Bwe jen jeran Anij, ej aikwij ‘etã buruõd.’ (1 Pit. 3:8; Sam 138:6) Ri Ekajet chapter 9 ej kamelele kin aorõkin ettã buru. Leo nejin Gideon etan Jotham ear ba: “Juõn ien wijki ko rar ilen kabit juõn kiñ ioir.” Wijki kein kar wijki oliv, wijki fig, im vain eo. Rar kõkkar kin armij ro remõn me rar jab kõnan iroij ion Ri Israel ro mõttair. Ak mar kuj eo—eo me emõn ñan kein kaan kijeek wõt—ear kõkkar kin iroij eo an Abimelech eo eutiej buruen, juõn ri uror im eo ekõnan kaeñtan ro jet. Meñe “e ar iroij ion Israel iomin jilu yiõ,” ear mij ilo jidimkij. (Ekaj. 9:8-15, 22, 50-54) Ej emõnlok bwe jen ‘ettã buruõd’!
10. Ta eo emwij am kar katak kake jen likjap eo an Herod ñan “wijtake Anij”?
10 Ilo ebeben eo kein kajuõn C.E., inebata ko rar bõk mantak ikõtan King Herod Agrippa jen Judea eo ear utiej buru im armij in Tyre im Sidon, ro rar kõnan kõmman ainemõn ibben. Juõn ien ke Herod ear konono iman mejeir, rar lamõj im ba: “Ainiken anij, im e jab an armij.” Herod ear jab bõprae nan in nebar in, im enjel eo an Jehovah ear mõn e. Kin men in ear mij ilo juõn wãwen enana “bwe e ar jab wijtake Anij.” (Jerb. 12:20-23) Ta elañe jej wejepedik einwõt juõn ri konono ak juõn ri kaki kin mol eo ilo Bible? Inem jen kaibujuij Anij kin ta eo ej kõtlok ñan kij bwe jen kõmmane.—1 Kor. 4:6, 7; Jem. 4:6.
Kwon Beran im Kajur
11, 12. Ewi wãwen iminene eo an Enoch ej kwalok bwe Jehovah ej lelok beran im kajur ñan ri karejar ro an?
11 Elañe jej etetal ilo ettã buru ilo ial eo an Jehovah, enaj letok beran im kajur ñan kij. (Dut. 31:6-8, 23) Enoch, armij eo kein kajiljilimjuõn jen menmenbwij eo an Adam, ear etetal ibben Anij ilo beran kin an kar jibadõk juõn ial ejimwe im jab einwõt armij ro renana ilo ebeben eo an. (Jen. 5:21-24) Jehovah ear kakajur Enoch bwe en keañ kin juõn ennan ekajur ñan ir kin nan im jerbal ko air renana. (Read Jud 14, 15.) Ewõr ke am beran ñan keañ kin ekajet ko an Anij?
12 Jehovah ear ekajete ro renana ilo Ibwijleplep eo ilo ran ko an Noah. Bõtab, kanan eo an Enoch ej menin kõketak ñan kij, kinke mõttan jidik enjel ro an Anij renaj kokkure armij ro renana ilo ran kein ad. (Rev. 16:14-16; 19:11-16) Ilo an uake jar ko ad, Jehovah ej kaberan kij ñan keañ kin ennan eo an, jekdon elañe ej ekkejellok ñan ekajet ko an ak jerammõn ko iumin Kien Ailiñ eo.
13. Etke jemaroñ liki bwe Anij emaroñ letok beran im kajur eo jej aikwiji bwe jen kijenmij iumin abañ ko rej kainebataik kij?
13 Jej aikwij beran im kajur jen Anij ñan kijenmij im bõk anjo jen abañ ko rej kainebataik kij. Ke Esau ear bõk ruõ kõrã in Het bwe ren belen, “irro [rar] men in kaburomõj Aisak im Rebeka.” Rebekah ear liãjlol: “I mõk in mour kin limaro nejin Het: elañe [nejid] Jekob ej bõk belen ian limaro nejin Het, einwõt nejin dri enin, ewi tokjen aõ mour ñõn iõ?” (Jen. 26:34, 35; 27:46) Isaac ear emmakit im jilkinlok Jacob ñan kabukõt juõn belen ibben ri kabuñ ro an Jehovah. Meñe Isaac im Rebekah rar jab maroñ ukõt ta eo Esau ear kõmmane, Anij ear lelok ñan ir meletlet, beran, im kajur eo ñan tiljek wõt ñan E. Elañe jej jar kin jibañ, Jehovah enaj kõmman eindein kin kij.—Sam 118:5.
14. Ewi wãwen ledik in Israel eo ear kwalok an beran?
14 Elõñ buki yiõ ko tokelik, juõn jar in ri rakimi rar kwote juõn ledik in Israel im ear erom juõn ri karejar ilo mweo imõn juõn kapen an ri tarinae in Syria eo, Naaman, juõn emaan ear bõk nañinmij in leper. Ilo an kar roñ kin menin bwilõñ ko me Anij ear kõmmane ikijen ri kanan eo Elisha, ilo beran ledik in ear ba ñan lio belen Naaman: ‘Emõn aõ iroij en kar etal ñan Israel, kinke dri kanan eo an Jehovah e naj kemour e jen an nañinmij in leper.’ Naaman ear etal ñan Israel, im ilo kabwilõñlõñ ear kemour e. (2 Kiñ 5:1-3) Ledik in ear juõn joñok emõn ñan jodikdik ro me rej atartar ion Jehovah kin beran eo ñan kwalok nan ñan ri kaki ro, ri school ro mõttair, im ro jet.
15. Ta eo ri lolorjake mweo imõn Ahab, etan Obadiah ear kõmmane ilo beran?
15 Beran jen Anij ej jibañ kij ñan kijenmij ilo matõrtõr. Lemnak kin ri lolorjake mweo imõn King Ahab Obadiah, eo ear mour ilo ran ko an ri kanan Elijah. Ke Queen Jezebel ear kakien ñan mõn ri kanan ro an Anij, Obadiah ear noje 100 iair “ka limñoul, ilo juõn roñ.” (1 Kiñ 18:13; 19:18) Kwonaj kar ke ilo beran jibañ Ri Christian ro mõttam rej bõk matõrtõr einwõt Obadiah ear jibañ ri kanan ro an Jehovah?
16, 17. Ewi wãwen Aristarchus im Gaius rar emmakit ke rar bõk matõrtõr?
16 Elañe jej bõk matõrtõr, ewõr ad liki bwe Jehovah enaj bed ibbed. (Rom. 8:35-39) Ilo imõn aluij ikkure eo ejelok bõrwojin ilo Ephesus, ri jerbal ro mõttan Paul, Aristarchus im Gaius rar jelmae juõn kumi in armij relej bõlen orair kar elõñlok jen juõn thousand. Ri jerbal in kõmman silver eo, Demetrius ear kõmman keojaljal nae ir. E im ri jerbal in kõmman silver ro mõttan rar kõmman imõn kabuñ jidikdik ko an liroij eo Artemis jen silver, im business eo air elap wõnãn ear maroñ jako kinke jerbal in kwalok nan eo an Paul ear kõmman bwe ro rar jokwe ijo ren illok jen kabuñ in ekjap eo. Ri jumae ro relej rar iberlok Aristarchus im Gaius ñan iloan jikin aluij eo im lamij: “Eutiej Artemis an Ephesus!” Bõlen, Aristarchus im Gaius rar kõtmene bwe renaj mij, ak ri jeje eo an jikin kwelok eo ear maroñ kainemõn jar eo.—Jerb. 19:23-41.
17 Elañe kwar kijenmij iumin matõrtõr kein, kwonaj ke kajeoñ in bukõt bar juõn mour ebidodolok? Ejelok jabdewõt men ear kwalok bwe ear jako beran eo an Aristarchus ak Gaius. Kin an kar itok jen Thessalonica, Aristarchus ear jelã bwe keañ kin news eo emõn emaroñ bõktok matõrtõr. Jejjo ien ko lok iman, juõn keojaljal ear walok ke Paul ear kwalok nan ijo. (Jerb. 17:5; 20:4) Kinke Aristarchus im Gaius rar etetal ilo ial eo an Jehovah, rar bõk kajur im beran jen Anij ñan kijenmij iumin matõrtõr.
Kwalok Itoklimo kin Ro Jet
18. Ewi wãwen Prisca im Aquila rar “lemnak” ak kwalok itoklimo kin ro jet?
18 Jekdon elañe jej bõk matõrtõr kiõ ak jab, jej aikwij kwalok itoklimo kin Ri Christian ro mõttad. Prisca im Aquila rar “lemnak” ak kwalok itoklimo kin ro jet. (Read Philippi 2:4.) Ri belele rein remõn rar maroñ in lelok jikin an Paul jokwe ilo Ephesus, ijo me ri jerbal kin silver eo Demetrius ear kõmman keojaljal eo me kar kwalok moktalok. Abañ in ear maroñ kamakit Aquila im Prisca ñan “likit mour eo air ilo kauatata” kin Paul. (Rom. 16:3, 4; 2 Kor. 1:8) Rainin, itoklimo eo ad kin ro jeid im jatid me rar bõk matõrtõr ej kõmman bwe jen “meletlet einwõt serpent.” (Mat. 10:16-18) Jej kejbãrok kin wãwen ad jerbal im jejamin ketak ir ikijen ad lelok ãt ko etair im melele ko jet kin ir ñan ro rej matõrtõr kij.
19. Ta men ko remõn Dorcas ear kõmmani ñan ro jet?
19 Elõñ wãwen ko ñan kwalok itoklimo kin ro jet. Jet Ri Christian ro ejjab bwe menin aikwij ko air ilo kanniek, im jemaroñ kabwe aikwij ko air. (Ep. 4:28; Jem. 2:14-17) Ilo ebeben eo kein ka juõn ilo congregation in Joppa, ear wõr juõn kõrã etan Dorcas im ej mõnõnõ in lelok. (Read Jerbal 9:36-42.) Dorcas “eobrõk kin jerbal ko remõn im mweien tiriamo ko” me ealikar ej koba kõmman nuknuk ko ñan kõrã ro ejelok beleir im rejeramel. Mij eo an ilo 36 C.E. ear kõmman an elõñ kõrã ro me ejelok beleir lukkun buromõj. Anij ear kajerbal ri jilek Peter ñan kajerkakbiji Dorcas, im ejelok bere ear kajerbal aolepen mour eo an ion lal in ilo mõnõnõ ñan jerbal in kwalok nan kin news eo emõn im kõmman men ko remõn ñan ro jet. Elap ad mõnõnõ bwe rainin ewõr ibwiljid Ri Christian kõrã ro rejjab kibbon!
20, 21. (a) Ilo wãwen et rejañ ej ekkejellok ñan kwalok itoklimo kin ro jet? (b) Ta eo kwomaroñ kõmmane ñan rejañ armij ro jet?
20 Jej kwalok itoklimo kin ro jet ikijen ad rejañ ir. (Rom. 1:11, 12) Ri jerbal eo mõttan Paul Silas ear juõn armij in rejañ. Elikin kar uake kajitõk eo kin mwijmwij ilo 49 C.E., kumi eo ej tel ilo Jerusalem rar jilkinlok ri jerbal ro me rej jutak kin ir ñan bõkloke juõn letter ñan ri tõmak ro ilo bar jikin ko jet. Silas, Judas, Barnabas, im Paul rar bõklok ñan Antioch. Ijo Silas im Judas rar “konono ibben jimjen jimjatin ro, im keberanlok ir im kakajurlok ir.”—Jerb. 15:32.
21 Tokelik, rar kalbuj Paul im Silas ilo Philippi, ak kin walok eo jen juõn makitkit lal, ear kõmman bwe ren maroñ kwalok nan ibben ri lale kalbuj eo im family eo an im rar erom ri tõmak ro. Mokta jen air illok jen jikin kwelok eo, Silas im Paul rar rejañ ro jeiir im jatiir. (Jerb. 16:12, 40) Einwõt Paul im Silas, jen kate kij ñan rejañ ro jet ikijen uak, katak, im jerbal in kwalok nan eo ad ilo kijejeto. Im elañe ewõr juõn “nan in kakajur,” ibbam, kwon ‘konono ñõn ir.’—Jerb. 13:15.
Wõnmanlok im Etetal ilo Ial ko an Jehovah
22, 23. Ewi wãwen jemaroñ lukkun bõk tokjen jen bwebwenato ko ilo Bible?
22 Jej kamolol kin bwebwenato ko remol rar je ilo Nan in Jehovah, “Anij eo ej unin jibañ otemjej”! (2 Kor. 1:3) Elañe jekõnan bõk tokjen jen bwebwenato kein, jej aikwij jerbale katak ko an Bible ilo mour eo ad im jej make kõtlok bwe jitõb kwojarjar eo an Anij en tel kij.—Gal. 5:22-25.
23 Kalmenlokjen kin bwebwenato ko ilo Bible enaj jibañ kij ñan kwalok kadkad ko rej kabuñburuen Anij. Enaj kakajur kõtan eo ad ibben Jehovah, eo ej letok ñan kij “meletlet im jela, im lõñliñ.” (Ekk. 2:26) Tokjen eo, jemaroñ kamõnõnõik buruen Anij eo ej yokwe kij. (Ken. 27:11) Jen beek ilo buruõd ñan kõmman eindein ikijen ad wõnmanlok im etetal ilo ial ko an Jehovah.
Ewi Wãwen Kwonaj Uak?
• Ewi wãwen kwomaroñ kamol bwe kwoj tiljek im mol?
• Etke ej aikwij ‘ettã buruõd’?
• Ewi wãwen bwebwenato ko ilo Bible rej jibañ kij bwe jen beran?
• Ilo wãwen et jemaroñ kwalok itoklimo kin ro jet?
[Pija eo ilo peij 8]
Jephthah eo etiljek im mol im lio nejin rar kajejjet kallimur eo an, meñe ear bin ñan kõmmane
[Pija eo ilo peij 10]
Jodikdik ro, ta eo kom ar katak jen ledik in Israel eo?
[Pija eo ilo peij 11]
Ewi wãwen Dorcas ear kabwe menin aikwij ko an Ri Christian ro mõttan?