Kõm̦ro Ar Lo Jouj eo an Anij ilo Elõñ Wãween Ko

KÕNKE l̦al̦l̦ap eo jema etan in Arthur Guest ear kanooj l̦ap an kautiej Anij, ke ear juon likao ekar kõn̦aan bwe en rũkaki in kabuñ eo etan Methodist (baat in Bũrotijen). Bõtab, ãlikin an kar riiti jet iaan bok ko an Rũkkatak Baibõl̦ ro, ear oktak kõttõpar eo an im ear jino an kobal̦o̦k ippãn rein. Ear peptaij ilo 1914 eo ke ear 17 wõt an iiõ. Ilo tõrein, ear jino Pata eo an Lal̦ Kein Kajuon, im kar jiroñe bwe en etal ñan tarin̦ae. Ak kõn an kar m̦akoko in bõk kein tarin̦ae ko im m̦an ro jet, rar jilkinl̦o̦ke ñan Kingston, jikin kalbuuj eo ilo Ontario, ilo aelõñin Canada. Im ear pãd ilo kalbuuj ium̦win 10 allõñ. Ãlikin aer kar karõl̦o̦ke jema, ear del̦o̦ñ ilo jerbalin buul̦ taim̦ ãinwõt juon bainier (jem̦aan rekõn ba colporteur).

Ilo 1926, jema ear m̦areik jinõ, Hazel Wilkinson. Jinen m̦am̦a ear jel̦ã m̦ool eo ilo kar iiõ eo 1908. Ña iar l̦otak ilo Eprõl̦ 24, 1931 im ij kein karuo iaan ajri ro 4 nejin jinõ im jema. Ear l̦ap an baam̦le eo ammim kaorõk am kabuñ ñan Jeova. Kõn an kar jema lukkuun kautiej Baibõl̦, men in ear jipañ kõm ñan kaorõk Naanin Anij ilo aolepen mour ko ammim. Im ke kõm kõn kwal̦o̦k naan, ekkã ammim kar em̦ ñan em̦ ippãn doon ãinwõt juon baam̦le.​—Jrb. 20:20.

IAR JUTAK PEN WÕT IM BAINIER ÃINWÕT KAR JEMA

Pata eo an Lal̦ Kein Karuo ear wal̦o̦k ilo 1939, im ilo iiõ eo tok juon kien eo ear kabõjrak m̦akũtkũt ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo Canada. Jikuul̦ ko an kien rar kõm̦m̦an bwe aolep rijikuul̦ ren koba ippãn doon im al kõn al eo an aelõñ eo im kabuñ ñan bõl̦eak eo. Ilo iien kein, rar karo̦o̦l kõm̦ro ledik eo jeiũ etan Dorothy. Juon raan, iar lukkuun ilbõk ke rũkaki eo aõ ear kajook eõ im ba bwe ipuwal̦. Ke ekar m̦õj jikuul̦, elõñ iaan classmate ro aõ rar m̦an eõ im katubar eõ. Ilo m̦ool ke rar ãindein ñan ña, ej kab baj l̦apl̦o̦k wõt aõ kõn̦aan “pokake Anij el̦ap jãn armej.”​—Jrb. 5:29.

Ilo Jul̦ae 1942, ke ear 11 aõ iiõ, iar peptaij ilo juon nien dãn ilo kar juon jikin kallib me rej bar nãjnej menninmour ie. Ilo kar iien kakkije ko an jikuul̦, ikõn akjel̦õri bainier (kar m̦okta rekõn ba vacation pioneer). Juon iien, iar etal ippãn 3 jeid im jatid em̦m̦aan im kwal̦o̦k naan ippãn rijerbal ro rej jekjek wõjke ilo jikin ko ituiõñ me ejeja kwal̦o̦k naan ie ilo Ontario.

Ilo Mãe 1, 1949, iar jino rekũl̦ar bainier. Kõnke ilo iien in ra eo ear kõm̦m̦an jet jerbal in ekkal, rar kũr eõ bwe in itõn jipañ. Im ilo kar Tijem̦ba 1 raan, iar erom uwaan baam̦le eo ilo Betel̦ eo ilo Canada. Ikar jerbal ilo jikin eo rej bũriin bok im iar katak kilen kõjerbal juon iaan mijjin in kõm̦m̦an bok ko. Ium̦win elõñ wiik, iar kõrraan im bũriini tũrããk eo me ej kwal̦o̦k kõn an armej ro an Jeova iioon jum̦ae im matõrtõr ilo Canada.

Tokãlik, ke iar jerbal ilo opij eo ej loloorjake jerbalin kwal̦o̦k naan, iar interpiu ippãn bainier ro me rar bõjraktok ilo ra eo m̦okta jãn aer etal im jerbal ilo Quebec, jikin eo me ekar kanooj l̦ap aer iioon jum̦ae ilo tõre eo. Juon iaaer ej Mary Zazula jãn bukwõn in Edmonton, ilo Alberta. Jineerro im jemãerro rej dãpdepin kabuñ in Orthodox (baat in Katlik). Innem, kõnke erro l̦eo jein etan Joe, rar jab kõn̦aan bõjrak jãn aer katak Baibõl̦, jineerro im jemãerro rar jilkinl̦o̦k erro jãn m̦weo im̦weer. Ilo Juun 1951, erro ar peptaij, im 6 allõñ tokãlik rar jino aer bainier. Ilo iien eo ke ij interpiu ippãn Mary, iar bwilõñ kõn an lukkuun kajoor tõmak eo an. Ij keememej aõ kar ba ilo bũruõ bwe ikõn̦aan m̦areik jiroñ in. Im 9 allõñ tokãlik kõm̦ro ar m̦are​—ilo Jãnwõde 30, 1954. Juon wiik tokãlik, kar kajjitõk bwe kõm̦ro en bõk kamminene kõn jerbalin lol̦o̦k eklejia ko, im ium̦win 2 iiõ kõm̦ro ar lol̦o̦k eklejia ko ilo jikin ko ituiõñ ilo Ontario.

Ke ear jino l̦apl̦o̦k jerbalin kwal̦o̦k naan eo ipel̦aakin lal̦ in, kar kõjjel̦ã bwe ewõr juon aikuj ñan etal im mijinede ilo aelõñ ko jet. Kõm̦ro ar ba bwe ñe kõm̦ro maroñ kijenmej ilo iien ko el̦ap m̦õl̦o ilo Canada im kõn an kajoor n̦am̦n̦am̦ ilo summer, eokwe kõm̦ro naaj maroñ kijenmej kõn wãween ko reppen ilo jabdewõt jikin. Kõn men in, kõm̦ro ar etal ñan Jikuul̦in Mijinede im tokãlik kadiwõjl̦o̦k jãn kilaaj 27 ilo Jul̦ae 1956. Im ilo kar Nobõm̦ba eo, kar jilkinl̦o̦k kõm̦ro ñan Brazil bwe kõm̦ro en jerbal ie.

JERBALIN MIJINEDE ILO BRAZIL

Ke kõm̦ro ar tõkeakl̦o̦k ilo ra eo ilo Brazil, kõm̦ro ar jino katak kajin Portugal. Ãlikin wõt am̦ro jel̦ã ba naanin yokyokwe ko im kilõke juon naanin ijjino ekadu kõn kilen lel̦o̦k Naan in Keeañ eo, rar ba bwe kõm̦ro en etal im jino kwal̦o̦k naan. El̦aññe juon armej ej kwal̦o̦k an itoklimo, rar ba bwe em̦m̦an ñe kõmij riiti eoon ko me rej kwal̦o̦k kõn wãween nãj mour ium̦win Aelõñ eo an Anij. Ilo raan eo kein kajuon in am̦ro kwal̦o̦k naan, kõmar iioon juon kõrã me elukkuun em̦m̦an an roñjake, kõn men in iar riiti l̦o̦k Revelesõn 21:3, 4​—innem iar l̦otl̦o̦k! Ijjañin kar lukkuun imminene kõn mejatoto eo ijo im an bwil im ñilñil, im eñin men eo ekar pen im ear to aõ kijenmej kake.

Kõm̦ro ar mijinede ilo jikin eo elõñ armej ie etan Campos me kiiõ ewõr 15 eklejia ko ie. Ak ilo jinoin ke kõm̦ro ar tõparl̦o̦k jikin in, ekar wõr juon wõt kumi in rukwal̦o̦k ie im juon m̦õn mijinede me 4 jeid im jatid kõrã rej jokwe ie. Etan kõrã rein ej: Esther Tracy, Ramona Bauer, Luiza Schwarz, im Lorraine Brookes (last name eo an kiiõ ej Wallen). Jerbal eo aõ ilo kar m̦weo ej jipañ kwal̦kol̦ nuknuk im kõkane tok. Ilo juon jo̦teen M̦ande, ãlikin ammim kar katak kõn Naan in Keeañ, ewõr juon men ear wal̦o̦k im ear kailbõk kõm. Lio ippa ear babul̦o̦k ioon jea eo im kakkije ke kõm̦ro ej bwebwenato kõn men ko kõmar kõm̦m̦ani raan eo. Ak ke ej itõn jerkak im kotak bõran jãn ioon pet eo, juon jineik ej wal̦o̦ktok. Men in ear kõm̦m̦an am ekkãke im ellam̦õjm̦õj ñan tõre eo em̦õj aõ m̦ane!

Ãlikin am̦ro kar katak kajin Portugal ium̦win juon iiõ, kar jitõñ eõ bwe in lol̦o̦k eklejia ko. Kõm̦ro ar katak ñan mour ilo jikin ko ejjel̦o̦k jarom ie, im bareinwõt kiki ioon jaki ko im uwe to uwe tak ioon wãikõn ko. Ilo kar juon iien ad leto letak bok ko, kõm̦ro ar etal im kwal̦o̦k ilo juon jikin ejeja kwal̦o̦k naan ie. Kõm̦ro ar uwe ilo juon train ñan juon bukwõn epãd ilo tol̦ ko im kõm̦ro ar rent e juon ruum̦ ilo juon em̦ elõñ armej rej jokwe ie. Ra eo ear jilkintok 800 Naan in Keeañ ñan am kõjerbali ilo kwal̦o̦k naan. Elõñ alen am kar jepl̦aak ñan post office ñan bõk bo̦o̦k in bok ko im kotakil̦o̦k ñan m̦weo kõm̦ro ar kiki ie.

Ilo 1962 eo, kar kõm̦m̦ane Jikuul̦ eo ñan Em̦m̦aan ro Rej Lale Eklejia im Rijjipañ Ro ilo aolepen jikin ko ilo Brazil, im ejjab em̦m̦aan ro wõt ak bar kõrã ro rej mijinede rar etal ñan jikuul̦ in. Ium̦win 6 allõñ, kar jilkinl̦o̦k eõ bwe in etal ñan kajjojo iaan jikuul̦ ko​—ak Mary ear jab itok ippatok. Iar rũkaki ñan kilaaj ko ilo bukwõn in Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, im Salvador. Iar bar loloorjake juon kweilo̦k el̦ap me kõmar kõm̦m̦ane ilo im̦õn al (opera) eo ebuñbuñ ilo Manaus. Ear lukkuun wõt mijeljel ilo jikin in im kõm̦m̦an an ettoon dãnnin idaak ko, im bareinwõt ear ettoonon jikin ko ñan ammim naaj ajej m̦õñã ilo kweilo̦k eo el̦ap. (Ilo tõre ko, rekõn ajej m̦õñã ilo kweilo̦k ko rel̦l̦ap.) Iar kepaak opij eo an rũttarin̦ae ro, im juon iaan ruutiej ro ear lukkuun jouj im ba bwe rem̦õn̦õn̦õ in ebbõktok dãnnin idaak ñan aolep rukweilo̦k ro. Im ear ijjilõktok rũttarin̦ae bwe ren kajutak ruo kõbba ko rekkillep bwe en jikin ammim kõpooji m̦õñã ko im ajeji.

Ilo tõrein iar jako jãn iturin Mary, ear kwal̦o̦k naan ilo jikin peejnej ko rel̦l̦ap ilo Portugal. Armejin jikin in el̦ap wõt aer itoklimo in kõm̦m̦an jããn. Kõn men in, elukkuun kar pen an Mary kõnono ippãn jabdewõt kõn Baibõl̦ eo. Joñan an kar dike jikin in ear ba ñan jet iaan rijerbal ro ilo Betel̦ bwe iaan aolep jikin ko ilo lal̦ in, eban kããlõt Portugal ñan an jokwe ie. Im kwõjel̦ã ta eo ear wal̦o̦k? Ãlikin wõt an kar ba men in, rar jilkintok juon am̦ro lõta im kajjitõk ñe kõm̦ro kõn̦aan jerbal ilo Portugal. Ilo tõre eo, kien eo ear kam̦o jerbalin kwal̦o̦k naan ilo jikin in, ak kõm̦ro ar m̦õn̦õn̦õ in etal wõt im jerbal ie meñe ilo jinoin Mary ear ilbõk ke ear roñ.

JERBAL EO AM̦RO ILO PORTUGAL

Kõm̦ro ar tõparl̦o̦k bukwõn in Lisbon, ilo Portugal, ilo kar O̦kwõj 1964. Bwilijmããn̦ ro an Portugal (PIDE) me rej ukot wãweer bwe ren jab jel̦ã ke er bwilijmããn̦, ear lukkuun l̦ap aer kaeñtaan ro jeid im jatid ilo Portugal. Kõn men in, elukkuun em̦m̦an bwe ro jeid im jatid ilo jikin in rar jab itok im wõnm̦aik kõm̦ro im kajjioñ tõpar kõm̦ro. Ke kõm̦ro ar kõttar aer jaini peba eo me enãj kamãlim am̦ro pãd, kõm̦ro ar jokwe ilo juon em̦ me elõñ armej rej jokwe ie. Ak ãlikin am kar bõk visa ko am̦ro, kõm̦ro ar rent e juon apartment. Ilo Jãnwõde 1965, ra eo ear maroñ kiiõ tõpar kõm̦ro. Kõm̦ro ar lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe 5 allõñ tokãlik kõm̦ro ar maroñ bar pãd ilo kweilo̦k ko!

Tokãlik, kõm̦ro ar roñ bwe aolep raan bwilijmããn̦ ro rej del̦o̦ñ im etale ilowaan m̦õko im̦õn ro jeid im jatid im kõm̦m̦an jorrããn ie. Kõnke kar kilõki Im̦õn Kweilo̦k ko, ro jeid im jatid rekõn kweilo̦k ilo m̦õko im̦õn rũttõmak ro jet. Em̦õj kar bõk elõñ bukwi Ri Kõnnaan ro an Jeova ñan im̦õn kalbuuj ko bwe ren etale im kajitũkin er. El̦aptata aer kar m̦an im kaeñtaan er bwe ren kwal̦o̦k etan ro rej tõl kweilo̦k ko. Kõn men in, ro jeid im jatid rar kammineneik er make ñan kũr etan doon kõn first name ko aer, ãinwõt José ak Paulo, im jab kõn last name ko aer. Im kõm̦ro ar bar kõm̦m̦ane ejja men in wõt.

Men eo el̦ap an kar aorõk ej ñan lel̦o̦k katak ko ñan rein jeid im jatid im kõkajoor er. Kar jerbal eo an Mary ej taip katak ko jãn Naan in Keeañ eo im jãn bok ko jet ilo juon peba bwe ren likũt ilo kein kõm̦m̦an kaape ko.

JOJOMARE NUUJ EO EM̦M̦AN ILO JIKIN EKAJET

Ilo Juun 1966, kõmar jutak im̦aan jikin ekajet eo ilo Lisbon. Kar liaakel̦o̦k aolepen ro ilo eklejia eo ilo Feijó me 49 uwaaer ñan jikin ekajet. Unin kõnke rar rupe kakien eo im kõm̦m̦an kweilo̦k ilo m̦õko im̦weer. Ikar kõmmãlmel m̦oktal̦o̦k ippãer kõn wãween aer naaj uwaak im̦aan jikin ekajet eo ikijjeen aõ kar arin juon l̦oãr (lawyer) me ej jum̦aik er. Kõmar jel̦ã ke kõm naaj kar luuji keej (case) eo, bõtab kõmar bar jel̦ã bwe juon in wãween el̦ap ñan kwal̦o̦k naan ñan armej ro. Ilo naanin kõjjem̦l̦o̦k ko an l̦oãr eo ammim, ear kajjioñ jojomare kõm ilo an kar peran im ãliji tok naan ko an Gameliel me ear mour ilo raan ko an rijjilõk ro. (Jrb. 5:33-39, UBS) Joñan an kar buñbuñ keej in, ear wal̦o̦k ilo nuujpeba. Ro jeid im jatid me 49 uwaaer rar etal ñan kalbuuj, im jet rar pãd ie ium̦win 45 raan im jet 5 jim̦a allõñ. El̦ap am m̦õn̦õn̦õ bwe l̦oãr eo kar ammim ear jino katak Baibõl̦ im itok ñan kweilo̦k ko m̦okta jãn an kar mej.

Ilo Tijem̦ba 1966, kar jitõñ eõ bwe in juon iaan ro rej lale ra eo im iar poub kõn jerbal eo ñan lale keej ko ñan jojomare doulul in. Tokãlik, kar kõtl̦o̦k bwe en wõr an Ri Kõnnaan ro an Jeova jim̦we im maroñ ñan anemkwõj in kabuñ ñan Anij ilo jikin in. (Pil. 1:7, UBS) Kien eo ear kamãlim kõj ñan kõm̦m̦ane men in ilo kar Tijem̦ba 18, 1974. Brother Nathan Knorr im Frederick Franz, jãn ra eo ad el̦ap ilo New York, rar lotok kõm ilo Portugal ñan kobatok ippem ilo iien in ekam̦õn̦õn̦õ ilo kweilo̦k eo kar kõm̦m̦ane ilo Oporto im Lisbon. Kar oran ro rar kobatok ej 46,870.

Jeova ear kõpel̦l̦o̦k juon ial̦ bwe jerbalin kwal̦o̦k naan en bar wal̦o̦k ilo ãne ko me rej kõnono kajin Portugal, ekoba ãne kein Azores, Cape Verde, Madeira, im São Tomé im Príncipe. Im ilo kar 1988, kar kakilepl̦o̦k ra eo. Ilo Eprõl̦ 23 raan ilowaan kar iiõ eo wõt, Brother Milton Henschel ear itok ñan ajel̦o̦k eo an m̦wiin rar kõkããle. Kar e eo juon ibwiljin rukweilo̦k ro me el̦ap aer kar m̦õn̦õn̦õ ilo iien in im oraer ej 45,522. Ear lukkuun kõkajoor kõm ke 20 iaan em̦m̦aan im kõrã ro jeid im jatid me rekõn mijinede ilo Portugal, rar jepl̦aaktok bwe ren pãd ilo iien in el̦ap ilo bwebwenato ko an doulul in.

KÕM̦RO AR BÕK TOKJÃN JÃN JOÑAK KO AN RO RETILJEK

Am̦ro kar kobal̦o̦k ippãn ro jeid im jatid retiljek ium̦win elõñ iiõ ko, ear kõm̦m̦an bwe kõm̦ro en lukkuun lo m̦õn̦õn̦õ ilo mour ko am̦ro. Ewõr juon men el̦ap aõ kar katak jãn Brother Theodore Jaracz ke iar jerbal ippãn ilo juon iien me ear lol̦o̦k ra ko. Ke ear lol̦o̦k juon iaan ra ko, ekar wõr juon apañ l̦apl̦ap ra eo ear jelm̦aiki, im ro rej lale ra in rar kamaat joñan aer maroñ ñan kõm̦adm̦õde apañ eo. Ñan kadikl̦o̦k aer inepata, Brother Jaracz ear ba: “Kiiõ ej iien ñan ami kõtl̦o̦k bwe jetõb kwõjarjar en kõm̦m̦ane jerbal eo an.” Juon iien ke kõm̦ro ar Mary jam̦bol̦o̦k ñan Brooklyn, kõm̦ro ar bwebwenato ippãn Brother Franz im bar jet m̦õttam ilo juon kõjota. M̦okta jãn ammim kar jeplõkl̦o̦k jãn doon, kar kajjitõk ippãn bwe en ba jidik naanin rõjañ kõn an kar karejar ñan Jeova ium̦win elõñ iiõ. Brother Franz ear ba: “Eñin naanin rõjañ eo aõ: Pãdwõt ilo doulul eo an Jeova jekdo̦o̦n ta ko rej wal̦o̦k. Doulul eo de in ej kõm̦m̦ane jerbal eo Jijej ear kakien rũkal̦oor ro an bwe ren kõm̦m̦ane​—jerbal eo ñan kwal̦o̦k kõn nuuj eo em̦m̦an kõn Aelõñ eo an Anij!”

Kõm̦ro lio ippa ar kõm̦m̦ane men in im ear kõm̦m̦an am̦ro m̦õn̦õn̦õ. Ewõr iien kar kajjitõk bwe kõm̦ro en etal ñan ra ko im kõm̦m̦an katak ilo iien lol̦o̦k ra kein. El̦ap am̦ro kaorõk iien kein kõnke rar kõpel̦l̦o̦k juon iien ñan am̦ro kam̦m̦oolol ro rerũtto im ro reddik kõn aer tiljek wõt, im bareinwõt rõjañ er ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt kõn jeraam̦m̦an eo aer ñan karejar ñan Jeova.

Joñan an m̦õkaj iien, em̦õj an 80 jim̦a am̦ro iiõ kiiõ. Mary ej kate wõt e meñe ewõr an nañinmej. (2 Ko. 12:9) Mãlejjoñ ko kõm̦ro ar iiooni rar kapenl̦o̦k tõmak eo am̦ro im kõkajoor pepe eo am̦ro ñan tiljek wõt ñan Jeova. Ñe kõm̦ro ej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn wãween mour eo am̦ro, kõm̦ro maroñ ba bwe kõm̦ro ar lo jouj eo an Jeova ilo elõñ wãween ko.a​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.