Aolep Kabuñ Ko Rej Kabuñburuen Anij Ke?
Kwoj lemnak ke bwe aolep kabuñ ko rej kabuñburuen Anij? Bõlen jabdewõt wãwen kabuñ eo ewor am jela kake ej rejañ ñõn mwil emõn, ilo juõn joñan. Ak ebwe ke menin ñõn kabuñburuen Anij?
JET rej ba, ‘Baj mol wõt ilo am kabuñ, im Anij enaj buñburuen. Ewor emõnin aolep kabuñ.’ Ñõn wanjoñok, Tõmak in Bahai ej bõk lemnak in ñõn joñan eo ej bõk ñõn loan tõmak ko an ruatimjuõn kabuñ ko relap an lõl in. Kabuñ in ej tõmak bwe aolep kabuñ kein rej jen unjen eo ekwojarjar im rej mõttan ko in juõn tõmak. Ewi wãwen an maroñ eindein?
Bareinwõt, ewor unin am bwilõñ kin wãwen an juõn kabuñ maroñ kabuñburuen Anij ñe ej kibel ro uan bwe ren likit nerve gas ko ilo jikin ko ilobwilij, im maroñ kõmmõn an elõñ armij mij. Rar naruen juõn jar in kabuñ ilo Japan kin menin. Ak Anij ej buñburuen ke ibben juõn kabuñ eo ej kõmmõn bwe ro uan ren man ir make? Jejjo yiõ ko remotlok, menin ear walok ñõn ro rar loor ri tel in kabuñ eo Jim Jones ilo Guyana.
Ilo reiliklok ñõn ien ko lok iman, jemaroñ kajitõk, Kabuñ ko remaroñ ke kabuñburuen Anij ñe rej jarõk ñõn tarinae, einwõt kar wãwen eo ilo Jilñoul Yiõ in tarinae ko, jen 1618 ñõn 1648? Ekkar ñõn The Universal History of the World, bwoktak in ikõtan kabuñ in Catholic im Protestant kar “juõn ian tarinae ko elap air nana ilo bwebwenato in Europe.”
Crusade in kabuñ ko jen ebeben eo kein ka 11 ñõn kein ka 13 ear bareinwõt walok nana eo kin katorlok bõtõktõk ie. Ilo Crusade eo kein kajuõn, ñõn wanjoñok, ro rar naetair Christian crusade ro rar manman ri Muslim im ri Jew ro rar jokwe ilo Jerusalem.
Lemnak, bareinwõt, kin men eo ear walok ilo ien Inquisition (Etale), eo ear ijjino ilo ebeben eo kein ka 13 im aetokan enañin 600 yiõ ko. Elõñ thousand armij ro rar kaiñtan im tile ir ñõn mij kin kien kõtellokin ri tel ro an kabuñ. Ilo book eo Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy (Ro Ri Binej Jenkwon Christ—Ijo Turãjet Emarok in Office eo an Pope), ej kwalok: “Kin maroñ eo jen pope eo, [ri etale ro] rar bõk eddon kokkure eo elaptata im aetoktata ñõn jimwe eo an armij ilo bwebwenato in armij.” Ikijen ri etale eo an Dominican Torquemada ilo Spain, De Rosa ej ba: “Kar kãlete ilo 1483, im ear iroij ilo kajur iumin joñoul lalim yiõ ko. Oran ro rar man ir kar elõñlok jen 114,000 im jen rein 10,220 rar tile ir.”
Bwebota, kabuñ ko in Christendom ejjab ir wõt eo ewor rueir kin bõtõktõk. Ilo jerbal eo an Pensées, ri kabel in French eo Blaise Pascal ear lo bwe: “Armij ejjab joñan air kõmmõn nana im lõñliñ kake wõt ñe rej kõmmõne jen tõmak in kabuñ.”
Rej Kile Ir kin Leir
Jen wãwen lemnak eo an Anij, an juõn kabuñ bõk buñburu ejjab bedbede ion baj juõn wõt men. Ñõn an emõn juõn kabuñ ñõn e, katak im makitkit ko an kabuñ eo rej aikwij errã ibben Nan in mol eo an emwij je, Bible eo. (Psalm 119:160; John 17:17) Leen kabuñ eo Anij ej kowãppene ej aikwij errã ibben kien ko an Jehovah.
Ilo Katak eo an ion Tol eo, Jesus Christ ear kalikar bwe enaj kar wor ri kanan wan ro rej ba rej itok ikijen Anij. Jesus ear ba: “Komin kejbãrok kom jen dri kanan riõp, ro rej itok ñõn ibemi kin wãwen sip, a ilo burueir einwõt wulp ko relej. Kom naj jela kajeir kin leir. Armij rej lotlot grep jen kãliklik ko ak fig ko jen mar kuj ke? Ein drein wijki emõn otemjej rej jebar im emõn leir, a wijki enana ej jebar im enana leen; wijki emõn e ban jebar im enana leen, bareinwõt wijki enana e ban jebar im emõn leen. Wijki otemjej re jab jebar im emõn leir, jeki im julok ilo kijeek. Inem kom naj jela kajeir kin leir.” (Matthew 7:15-20) Nan kein rej kalikar bwe jej aikwij ekkil wõt ilo jitõb. Jemaroñ lemnak bwe juõn ri tel in kabuñ ak juõn dolul ej emõn ibben Anij im Christ, ak jemaroñ bwid.
Juõn Aikwij ñõn Kejbarok
Meñe juõn kabuñ ej ba bwe Anij ej buñburuen kake im ri kaki ro an rej konono eon ko jen Bible, menin ejjab melelen bwe ej juõn wãwen kabuñ eo ej kamõnõnõik Anij. Ri tel ro an remaroñ kõmmõni meñe men ko rekabwilõñlõñ im kõmmõn bwe en einwõt ñe Anij ear kajerbal ir. Mekarta, kabuñ eo emaroñ wõt kabuñ wan, im jab kwalok leen ko remõn ñõn Anij. Priest ro an ri Egypt ilo ran ko an Moses rar maroñ kõmmõn men ko rekabwilõñlõñ, ak rar jab kabuñburuen Anij.—Exodus 7:8-22.
Rainin einwõt ilo ien ko remotlok, elõñ kabuñ ko rej kalaplok lemnak ko an armij im jelalokjen ko air jen air eddeb ñõn men eo Anij ej keañ kake bwe ej mol eo. Inem, men eo elaptata an jimwe, ej nan in kakkil eo ilo Bible: “Komin kejbãrok kom bwe ejelok juõn en rakimi kom kin katak in meletlet eo an ak kin an mon bata, ekar ñõn bwebwenato mokta an armij rõn, im ñõn irinekatak ko an lõl, im jab ñõn Kraist.”—Kolosse 2:8.
Elikin an konono kin leen ko remõn im nana, Jesus ear ba: “Jab otemjej rej ba ñõn Iõ, ‘Iroij, Iroij,’ re naj dreloñtok ilo ailiñ in lõñ, a eo ej kõmõnmõn ankil an Jema ej bed ilõñ. Elõñ renaj ba ñõn Iõ ilo ran eo, ‘Iroij, Iroij, kim ar jab drikanij kin Etõm ke? im kajutõklok dimon ro kin Etõm ke? im kõmõnmõn elõñ men in bwilõñ ko kin Etõm ke? Inem I naj ba ñõn ir: I ar jaje kom! Komin ilok jen Iõ, kom rej kõmõn nana.”—Matthew 7:21-23.
Kakilen Leen eo
Inem, ealikar, elap tokjen ñõn lale leen eo leen juõn kabuñ mokta jen am bõk jemlok in bwe ej emõn ibben Anij. Ñõn wanjoñok, kabuñ eo ej kobalok ke ibben jerbal in kien ko? Inem lale nan kein, emwij jei ilo James 4:4: “Jabrewõt . . . e kõnan bwe en jeran lõl ej dri kijirãte Anij.” Bareinwõt, Jesus ear ba kin ri kalor ro an remol: “Re jab jen lõl, einwõt Ña I jab jen lõl.” (John 17:16) Kabuñ eo emõn ilo mejen Anij ejjab kobalok ibben jerbal in kien ko an lõl, eo “ej berwõt ilo dri nana eo,” menin kõmõnmõn eo ilo jitõb jejjab loe Satan Devil eo. (1 John 5:19) Jen an eindein, kabuñ eo Anij ej buñburuen kake ej tiljek ilo an jurake Ailiñ eo an iumin Jesus Christ im ej keañ kin news eo emõn kin kien eo an ailiñ in lõñ.—Mark 13:10.
Emõn ke juõn kabuñ ibben Anij elañe ej rejtak kiblia? Uak eo ealikar elañe jej bõk ñõn burued nan in kakabilek eo an ri jilek Paul: “Kwon kakememej ir bwe ren kiblie ñõn iroij rõn im ro reutiej jen ir, im ren jilkaie im pojõk ñõn jerbal otemjej remõn.” (Titus 3:1) Bwebota, Jesus ear kwalok bwe ri kalor ro an ren kar “lelok ñõn Sizar men ko an Sizar, im ñõn Anij men ko an Anij.”—Mark 12:17.
Jen baj ba bwe juõn kabuñ ej kõketak ñõn bõk kwunan ilo tarinae ko an ailiñ ko. Juõn Peter 3:11 ej rejañ kij ñõn “kõmõn emõn” im “kabukot ainemõn im lor e.” Ewi wãwen an juõn kabuñ maroñ kamõnõnõik Anij elañe ro uan rej mõnõnõ in man ri kabuñ ro mõttair jen bar juõn ailiñ ilo tarinae? Ro uan kabuñ eo Anij ej buñburuen kake rej kalikar kadkad eo elaptata kadkadin —yokwe. Im Jesus ear ba: “Ilo men in armij otemjej re naj jela bwe komij dri kalora, elañe komij yokwe dron.” (John 13:35) Yokwe in ejelok an lok ilo kowadoñ im kijirat ko rej jarjar ilo tarinae ko an ailiñ ko.
Kabuñ eo emol ej ukõt armij ro rej einwõt ri tarinae bwe ren ri yokwe ainemõn. Menin kar kanan kake ilo nan kein: “Inem re naj wure jãji ko air ilo plau ko im mõri ko air ilo ken bukwe ran wijki ko, ro dri ailiñ re jamin kwotõke jãji nae ro dri ailiñ, im e naj mwij air katak tõrinae.” (Isaiah 2:4) Jen air kwalok nan in kijirat ko, ro rej jerbale kabuñ eo emol rej lor nan in kibel in: “Kwon yokwe dri turõm im einwõt kwe.”—Matthew 22:39.
Ro rej jerbale kabuñ eo emol rej kate ir ñõn air mour ñõn kien ko reutiej an Jehovah God, im makoko in etal ilo wãwen mour etton. Nan eo an Anij ej kwalok: “Ak kom jab jela ke bwe ro re jab wãnik re jamin bõk air jolit ailiñ in Anij? Komin jab bwir. Ejelok dri lũñ, ak dri kabuñ ñõn ekjõp, ak dri lejen, ak dri ejej, ak dri Sodõm, ak eri kwot, ak dri ankwõnak, ak dri karek, ak dri kajirere, ak dri koadoñ, e naj bõk an jolit ailiñ in Anij. Im jet iami kar eirwõt: a emwij kwoli kom, a emwij kokwojarjar kom, a emwij kowãnik kom ilo etan Iroij Jisõs Kraist, im ilo Jitibõn ar Anij.”—1 Korint 6:9-11.
Juõn Ien kin Emmakit eo Emwij Beke
Elap tokjen ñõn melele kin oktak eo ikõtan kabuñ eo ewan im kabuñ eo emol. Ilo Bible book in Revelation, kabuñ eo ewan an jukjuk im bed eo an lõl in rej kile einwõt “Babylon Elap,” juõn kõrã ekijoñ ilo kõkkar “eo kiñ ro an lõl r’ar lũñ iben.” Ewor ruen kin bõtõktõk im ej jibwe juõn kõp gold “elõñ kin men in jõjõik ko, im men ko r’õtton in lũñ eo an.” (Revelation 17:1-6) Ejelok juõn men Anij ej buñburuen kake e.
Ej ien eo kin emmakit eo emwij beke. Ñõn armij ro ettã burueir im rej bed wõt ilo Babylon Elap, Ri Kõmõnmõn eo ad ej yokwe ej jilkinlok nan in kir in: “Komin driojtok jen e, armij ro Aõ, bwe komin jab bõk mõtõn jerawiwi ko an, im bwe komin jab bõk jen menin kaiñtan ko an.”—Revelation 18:4.
Elañe kwo kõnan jerbale kabuñ eo ej kamõnõnõik Anij, etke kwoj jab bõk jela eo emõnlok kin Ri Kennan ro an Jehovah? Etale Bible eo am in lale elañe tõmak ko an Ri Kennan ro rej errã ibben Nan in Anij. Kwon make etale im lale elañe kabuñ eo air ej kwalok kain leen eo kwo naj watõke kin kabuñ eo emol. Elañe kwoj lo bwe ej ej, enaj mwij am loe kabuñ eo ej kamõnõnõik Anij.
[Pija eo ilo peij 4]
Elõñ thousand rar urore ir ilo ien Etale eo
[Pija eo ilo peij 5]
Crusade ko ear walok ilo elap nana kin kõtorlok bõtõktõk
[Pija eo ilo peij 6]
Kabuñ eo emol rej jela kake kin leen ko remõn leen