Kein Jipañ ñan Kein Katak eo Ad, Jerbal eo Ad im Wãween Ad Mour
NOBÕM̦BA 7-13
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 5-6
“Elõñl̦o̦k Ro Rej Rejetak Kõj jãn Ro Rej Rejetak Er”
it-1 716 pãr. 4
Ilaisha
Kar Lo̦mo̦o̦ren Israel jãn Siria. Ilo iien eo Kiiñ Jehoram ear kiiñ ilo Israel, Siria ear pepe in tarin̦aeik Israel ilo jidimkij. Elõñl̦o̦k jãn juon alen an Ilaisha ko̦kkure pepe ko an Benhedad II, ilo an kwal̦o̦k ñan Kiiñ Jehoram aolep m̦akũtkũt ko an ri-Siria ro. Kar m̦okta Benhedad ear l̦õmn̦ak bwe ewõr ri-aroñroñ ilo kumi eo an make. Bõtab ke ear lo lukkuun unin an pen an tõprak pepe ko an, ear jilkinl̦o̦k juon jarin tarin̦ae ñan Dotan, im kaapool̦e kõn kidia im jariot ko ñan bõk Ilaisha. (PIJA, Vol. 1, peij 950) Rijjipañ eo an Ilaisha ear lukkuun l̦ap an mijak, bõtab Ilaisha ear jar ñan Anij bwe en kõpel̦l̦o̦k mejãn rijjipañ eo an, “ear reilõñl̦o̦k im lo bwe turin tol̦ eo eobrak kõn horse kijeek im chariot kijeek, ko rar kaapool̦e Ilaisha.” Kiiõ ke ej epaaktok ri-Siria ro ñan jikin in, Ilaisha ear jar kõn bar juon menin kabwilõñlõñ ear ba, “O Irooj, kwõn kapilouk mejãn armej rein.” Ilaisha ear ba ñan ri-Siria ro, “Kom̦win l̦oor eõ,” bõtab ear jab tõl er ilo an jibwe peier, mel̦el̦ein bwe ear tõl l̦õmn̦ak ko aer im ejjab kõnke rar lukkuun pilo. Rar jab kile Ilaisha eo me rar tõn bõke, im bareinwõt rar jab jel̦ã ia eo ej bõkl̦o̦k er ñane.—2Kñ 6:8-19, UBS.
w13 8/15 30 pãr. 2
Ilaija ej Lo Jariot ko rej Urur kõn Kijeek—Kwõj Ke?
Meñe ri-kõjdat ro rej kaapool̦e Dotan, Ilaisha ear ineem̦m̦an wõt. Etke? Kõnke ear kajoor tõmak eo an ilo Jeova. Jej aikuj tõmak rot in bareinwõt. Kõn men in, jen jar kõn jetõb kwõjarjar eo an Anij bwe jen kwal̦o̦k tõmak im kadkad ko jet me rej kwal̦o̦k kõn leen jetõb kwõjarjar.—Luk 11:13; Gal. 5:22, 23.
it-1 343 pãr. 1
Pilo
Pilo eo me ear wal̦o̦k ñan ri-tarin̦ae ro an Siria ilo naan ko an Ilaisha ear alikkar bwe rar pilo ilo l̦õmn̦ak ko aer. Ñe ri-tarin̦ae ro ren kar lukkuun pilo, renaaj kar aikuj jibwe peier im tõl er. Bõtab bwebwenato in ej ba bwe Ilaisha ear ba ñan er im ba: “Ejjab ial̦ eo in, im ejjab jikin kweilo̦k eo kom̦ij pukote in. Kom̦win l̦oor eõ.” Ilo naan ko an William James ilo bok eo an Principles of Psychology (1981, Vol. 1, peij 59) ej ba kõn men in: “Wãween eo ekãitoktoklimo ñe ej tab ak wõr je ilo mejãn juon armej ej ñe ej pilo ilo wãween an l̦õmn̦ak. Pilo in ejjab lukkuun jitõñl̦o̦k ñe juon armej ej pilo, bõtab ej jitõñl̦o̦k ñan juon armej ñe epilo ilo an jab mel̦el̦e kõn juon men. Ilo bar juon wãween ejjab em̦m̦an an jerbal l̦õmn̦ak eo ñan ippãn mejãn armej eo.” Eñin ej wãween pilo eo me Jeova ear jol̦o̦ke ke jarin tarin̦ae eo an ri-Siria ro rar tõpar Sameria. (2Kñ 6:18-20, UBS) Pilo in ilo l̦õmn̦ak emaroñ kar bar wal̦o̦k ippãn em̦m̦aan ro ilo Sodom, ijello̦kun aer inepata kõn aer jab lol̦o̦kjen̦, rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kajjioñ in pukot kõjãmin m̦weo im̦õn Lot.—Jen 19:11, UBS.
Boin ko Raorõk
Katak ko Relap Jen Book in Ruo Kiñ Ro
5:15, 16—Etke Elisha ear jab bõk men in lelok eo an Naaman? Elisha ear makoko in bõk men in lelok eo kinke ear kile bwe an kar kejmour Naaman ilo kabwilõñlõñ ear walok ikijen kajur eo an Jehovah, im jab jen eo an make. Ear jab lemnak ñan jidik in bõk wõnãn ñan e make jen jerbal eo an ijjitõñ in Anij. Ri kabuñ ro remol rainin rejjab bukõt wõnãir jen jerbal eo an Jehovah. Rej bõk ñan burueir nan in kakabilek eo an Jesus: “Kom ar bõk im ejej wõnãn, en ein drein ami lelok.”—Matu 10:8.
NOBÕM̦BA 14-20
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 7-8
“Jeova ear Kõm̦m̦an Bwe En Jidimkij An Wal̦o̦k”
it-1 716-717
Ilaisha
Tokãlik, Benhedad II ear nitbwili Sameria ilo juon wãween me ear jab alikkar an kajjioñ in tõn bõk jikin in, bõtab joñan an l̦ap an jiped er im kaapool̦ jikin eo, rar kõjjel̦ãiki l̦o̦k kiiñ eo bwe ear wõr juon kõrã ear kañ l̦addik eo nejin. Ãinwõt juon iaan ro ineen Ehab, kar n̦aetan Kiiñ Jehoram “nejin ri-urur,” ear kanijnij bwe enaaj kar m̦an Ilaisha. Ak naanin kanijnij in ear jab jejjet kũtien. Ilo an kar tõparl̦o̦k m̦weo im̦õn ri-kanaan eo ippãn l̦eo ej kapen in jarin tarin̦ae eo an, Jehoram ear ba bwe ear jako an kõjatdikdik kõn menin jipañ ko jãn Jeova. Ilaisha ear ba ñan kiiñ eo bwe enaaj lutõkl̦o̦k m̦õñã ilo raan eo tok juon. Kapen eo an kiiñ eo ear kajjirere kõn naan in kanaan ko, im ekõm̦m̦an bwe Ilaisha en ba ñane im ba: “Kwõnaaj loe kõn mejam̦, a kwõjjãmin m̦õñã m̦õttan.” Kõn men in juon ainikien el̦ap jãn Jeova ear kõm̦m̦an bwe kããm eo an ri-Siria ren roñ im kõm̦m̦an bwe ren l̦õmn̦ak bwe juon jarin tarin̦ae el̦ap ear koba ippãn doon ñan tarin̦aeik er, im rar ko, im rar likũt aolep m̦õñã ko ilo kããm eo. Ke kiiñ eo ear roñ bwe ri-Siria ro rar ko, ear likũt l̦eo ej kapen in jarin tarin̦ae eo an bwe en waje kõjãmin wõrwõr eo ilo Sameria, ilo ijin ri-Israel ro rekwõle rar m̦urm̦url̦o̦k im ekkotaak m̦õñã ilo kããm eo, kõn men in, rar ettõrl̦o̦k ñan kõjãmin wõrwõr eo im iuuni kapen in jarin tarin̦ae eo im ettõr ioon ñan ñe emej. Ear loe kõn mejãn m̦õñã ko bõtab ear jab bõk m̦õttan jãne.—2Kñ 6:24–7:20.
Boin ko Raorõk
it-2 195 pãr. 7
L̦aam̦
L̦ain in Kiiñ ro jãn Devid. Jeova Anij ear likũt Devid bwe en kiiñ eo an Israel, im ium̦win tõl eo an Anij Devid ear kaalikkar an mãlõtlõt im ilo an kar tõl aelõñin Israel. Eñin unin kar n̦aetan “l̦aam̦ eo an Israel.” (2Sa 21:17) Ilo bujen eo kõn aelõñ eo ippãn Devid, Jeova ear kallim̦ur im ba: “Tũroon eo am̦ enaaj pen ñan indeeo.” (2Sa 7:11-16) Kõn men in, l̦ain in kiiñ eo jãn Devid ñan l̦eo nejin Solomon ej ãinwõt juon “l̦aam̦” ñan Israel.—1Kñ 11:36; 15:4; 2Kñ 8:19; 2Kr 21:7.
NOBÕM̦BA 21-27
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 9-10
“Ear Em̦m̦akũt ilo Peran, Ear Jab Aepedped, im Ear Kijejeto”
Jihu Ear Kijejeto kõn Kabuñ eo Em̦ool
Kar lel̦o̦k juon jerbal ñan Jihu ke Ri Israel ro rar mour ilo juon iien enana. Jezebel ear lio pãleen kar Ehab im jinen kiiñ Joram. Liin ear tõl Ri Israel ro ñan kõm̦m̦ani men ko renana. Ear kareel im jiped armej ro ñan kabuñ ñan Beal im jab kabuñ ñan Jeova. Bareinwõt, ear m̦an ri kanaan ro an Anij, im kapo armej ro ñan “anijnij” im “kabuñ ñan ekjab ko.” (2 Kiiñ 9:22, UBS; 1 Kiiñ 18:4, 13) Jeova ear kakien ñan m̦an aolepen baam̦le eo an Ehab, ekoba Joram im Jezebel. Kar jiroñ Jihu ñan kõm̦m̦ane men in.
Jihu Ear Kijejeto kõn Kabuñ eo Em̦ool
Jihu ear m̦akoko in ba jabdewõt ñan ri keeañ ro ruo kar jilkinl̦o̦k ñan e. Kõn men in, Kiiñ Joram im l̦eo m̦õttan, Ehazaia, kiiñ in Juda, rar kajjo jariot im ilen wõnm̦aik e. Joram ear kajjitõk ippãn Jihu: “Kwõj itok ke ilo aenõm̦m̦an?” Jihu ear uwaak im ba: “Ekõjkan an maroñ wõr aenõm̦m̦an ke ej lõñ wõt ro rej anijnij im kabuñ ñan ekjab ko jinõm Jezebel ear jinoi im kõm̦m̦ani?” Ke Joram ear roñ naan kein, ear kor im ko. Ak Jihu ear m̦õkaj jãn e! Ear kiele lippo̦n̦ eo an im lippo̦n̦el̦o̦k Joram im jejjete menono eo an. Innem kiiñ eo ear mej ioon jariot eo waan. Meñe Ehazaia ear ko, tokãlik Jihu ear lukworkwore im jibwe im ear ba ren bar m̦ane.—2 Kiiñ 9:22-24, 27, UBS.
Armej eo juon me Jihu ear pojak in m̦ane ej Lerooj Jezebel. Jihu ear jim̦we an jitõñl̦o̦k ñan e ãinwõt “lio em̦õj koole.” Ke Jihu ear del̦o̦ñ ilo Jezriel, ear lo an Jezebel reilal̦tak jãn wũntõ eo ilo im̦õn kiiñ. Jihu ear jab bar pãd. Ear jiroñl̦o̦k ri utiej ro ilo im̦õn kiiñ ñan jolal̦tak Jezebel jãn wũntõ eo. Innem, kidia ko nejin Jihu rar jujuri Jezebel, eo im ear tõl aolep Ri Israel ro ñan kõm̦m̦ane men ko renana. Tokãlik, Jihu ear m̦ane aolepen baam̦le im armej ro an Kiiñ Ehab.—2 Kiiñ 9:30-34; 10:1-14.
Jihu Ear Kijejeto kõn Kabuñ eo Em̦ool
Em̦ool bwe el̦ap an kar Jihu kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõk ilo iien in. Bõtab, Baibõl̦ eo ej kwal̦o̦k bwe ear juon em̦m̦aan eperan me ear kanemkwoj Ri Israel ro jãn aer eñtaan im kam̦akoko ium̦win irooj eo an Jezebel im baam̦le eo an. Bwe juon ri tõl in Israel en maroñ kar lo tõprak ilo men in, ear aikuj juon em̦m̦aan eperan, ejjab aepedped, im ekijejeto. Juon tikjinere in Baibõl̦ ej ba: “Men in ear juon jerbal ekanooj pen im elet wãween kar kõm̦m̦ane. El̦aññe armej eo ear kwal̦o̦k jouj eban kar lo tõprak ñan to̦rl̦o̦kpoke kabuñ in Beal jãn Israel.”
Ejjel̦o̦k pere kwõmaroñ kile bwe ewõr jet apañ ko me Kũrjin ro rainin rej iiooni im rej aikuj anõke joñak eo an Jihu. Ñan waanjoñak, jej ita ñe jej kõn̦aan kõm̦m̦ane juon men me Jeova edike? Eokwe, jejjab aikuj aepedped kake. Jej aikuj peran im kamaat joñan ad maroñ ñan jum̦ae men in. Ñe ej itok ñan kabuñ eo ad, jej aikuj kwal̦o̦k ad kijejeto ñan Jeova.
Boin ko Raorõk
Jihu Ear Kijejeto kõn Kabuñ eo Em̦ool
Ilo tõrein, bwijjin Israel ear jepel ñan ruo aelõñ ko, aelõñ in Israel im aelõñ in Juda. Kõn men in, Jihu emaroñ kar l̦õmn̦ak bwe ear aikuj oktak bar kabuñ eo aer jãn doon. Innem, ãinwõt kiiñ ro m̦oktal̦o̦k an Israel, Jihu ear kajjioñ kõm̦m̦an bwe ren jepel wõt ilo an kar kowõnm̦aanl̦o̦k aer kabuñ ñan koon in kau ko. Bõtab, men in ear kwal̦o̦k bwe Jihu ear jab lõke Jeova, eo ear kõm̦m̦an bwe en kiiñ.
Jeova ear nõbar Jihu ‘kõn an kõm̦m̦an em̦m̦an ilo an jerbale men eo ejim̦we im̦aan mejen.’ Bõtab, Jihu “ear jab lale bwe en etetal ilo kien Jeova Anij in Israel kõn aolepen bũruon.” (2 Kiiñ 10:30, 31) Ñe jej l̦õmn̦ak kõn men ko Jihu ear kõm̦m̦ani m̦okta, jemaroñ bwilõñ im bũrom̦õj kõn men in ear wal̦o̦k ñan e. Ak ewõr juon men im jemaroñ katak jãn bwebwenato in. Eñin bwe jen jab kajitokjen kõtaan eo ad ippãn Jeova. Aolep raan, jej aikuj kapen ad tiljek ñan Jeova ilo ad katak Baibõl̦, kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kake, im jar ñan Jemed ilañ kõn aolepen bũruod. Kõn men in, jen kamaat joñan ad maroñ ñan etetal ak pokake kien Jeova kõn aolepen bũruod.—1 Korint 10:12.
NOBÕM̦BA 28–TIJEM̦BA 4
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 11-12
“Kar Kajeik Juon Kõrã Enana me Ekõn̦aan Bõk Maroñ”
it-1 209
Atalaia
Ãinwõt kõrã eo jinen Jezebel, Atalaia ear iuun l̦eo ippãn, Joram, ñan kõm̦m̦ane men eo enana im̦aan mejãn Jeova ium̦win ruwalitõk iiõ ko in an kiiñ. (1Kñ 21:25, UBS; 2Kr 21:4-6) Im ãinwõt jinen, Atalaia ear kõn̦aan kajju m̦an ro ejjel̦o̦k rueer. Ke ear mej l̦eo nejin enana Ehazaia ãlikin an kar kiiñ ium̦win juon iiõ, ear m̦an aolep ro nejin baam̦le in kiiñ eo, ijello̦kun wõt niñniñ eo Joash, me bũrij eo el̦ap im lio ippãn rar n̦ooje, me enaaj jinen Joash. Kõn men in, Atalaia ear make kõm̦m̦an bwe en lerooj ium̦win jiljino iiõ, ilo c. 905-899 B.C.E. (2Kr 22:11, 12) L̦õm̦aro nejin rar ko̦o̦te men ko rekkwõjarjar ilowaan tampel̦ eo an Jeova im lel̦o̦k ñan Beal.—2Kr 24:7.
it-1 209
Atalaia
Ke ear jimjuon an Joash iiõ, Bũrij eo El̦ap me ej mijak Anij Jihoiada ear kwal̦o̦ke Joash im kõm̦m̦an bwe en kiiñ. Atalaia ear roñ an armej ro em̦m̦õn̦õn̦õ im lam̦õj, im ear buul̦ l̦o̦k ñan tampel̦ eo, im ke ear loe ta eo rej kõm̦m̦ane, ear lam̦õj im ba, “Kõpata! Kõpata!” Bũrij eo El̦ap Jihoiada ear ba bwe ren bõkl̦o̦k liin ñan nabõjin tampel̦ eo im ren m̦ane ilo kõjãmin im̦õn kidia eo ilo wõrwõr eo an m̦õn kiiñ eo; liin emaroñ kar e eo ãliktata ilo baam̦le eo enana an Ehab. (2Kñ 11:1-20; 2Kr 22:1–23:21) Ear kam̦ool naan kein me rej ba: “Men in ej kaalikkar bwe men otemjej ko Irooj ear ba kõn ro ineen Ehab renaaj kũrm̦ool”!—2Kñ 10:10, 11, UBS; 1Kñ 21:20-24.
Boin ko Raorõk
it-1 1265-1266
Joash
Toon wõt an kar Bũrij eo El̦ap Jihoiada mour, ear ãinwõt juon jemãn im ri-kakapilõk ñan Joash, im kiiñ in edik ear lo tõprak. Ear m̦are ke ear 21 an iiõ, ear wõr ruo pãleen, juon iaaer etan in Jihoadan, im ear wõr ro nejin l̦addik im leddik. Ilo wãween in l̦ain in menmenbwij eo an Devid me ej tõll̦o̦k ñan Messaia eo, me ear tõn epaak an jako, kar bar lo̦mo̦o̦rene.—2Kñ 12:1-3; 2Kr 24:1-3; 25:1, UBS.
TIJEM̦BA 5-11
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 13-15
“Juon eo ej Kate Kõn Aolepen Bũruon Enaaj Bõk Jeraam̦m̦an ko Rel̦l̦ap”
Kwoj ke Lor Kraist Joñõn Wõt Am Maroñ?
11 Ñõn kwalok kin aurõkin ar kijejeto ilo jerbal eo an Anij, jen lale juõn men ear walok ilo mour eo an Kiñ Joash ilo Israel. Kin an inebata kin jorran eo enaj kar walok elañe ailiñ in Siria enaj anjo ion Israel, Joash ear jõñlok ñõn dri kanan Ilaisha. Dri kanan in ear jiroñ e bwe en libonelok Siria jen windo eo ñõn kalikar bwe ikijen jibõñ eo an Jeova, renaj anjo ion ailiñ in. Men in en kar lukkun kakajurlok Joash. Tokelik, Ilaisha ear jiroñ Joash bwe en bõk mare ko im dreñlokwe lõl kaki. Joash ear dreñõt lõl jilu alen. Ilaisha ear illu kin men in ear kõmõne kinke elañe en kar dreñõt lõl lailim ak jiljino alen, men in enaj kar kalikar bwe ‘enaj kar kanuij kokkure dri Syria ro.’ Ak kiõ Joash enaj anjo ion ailiñ in jilu wõt alen. Joash ear jab lo elap tõbrõk kinke ear jab emakõt ilo kijejeto. (2 Kiñ 13:14-19) Ta eo jemaroñ katak jen bwebwenato in? Jeova enaj lukkun kejerammõn kij elañe jej kõmõne jerbal eo an ilo kijejeto im kin juõn buru eyu.
“Ri-Kõjeraam̦m̦an ñan Ro rej Kanooj Kappukote”
Wõn ro Jeova ej kõjeraam̦m̦an er? Paul ear ba: “Ro rej kanooj kappukote.” Ilo juon kõmel̦el̦e an ri-ukok in Baibõl̦ ro, ej kwal̦o̦k bwe naanin Grik eo “kanooj kappukote” ejjab mel̦el̦ein “ilo̦k im kappukote” bõtab, ej jitõñl̦o̦k ñan kepaake Anij “ilo ad kabuñ” ñane. Bar juon kõmel̦el̦e ej kwal̦o̦k bwe naanin Grik in, ej mel̦el̦ein lukkuun kate. Aet, Jeova ej kõjeraam̦m̦an ro me tõmak eo aer ear kõm̦akũt er ñan kabuñ ñane kõn aer yokwe kõn aolepen bũrueer im aer kijejeto.—Matu 22:37.
Ewi wãween an Jeova kõjeraam̦m̦an ro rej kabuñ ñane ilo tiljek? Em̦õj an kallim̦ur kõn jeraam̦m̦an eo ikijjeen ilju im jekl̦aj eo ejjel̦o̦k on̦ããn me ej kwal̦o̦k kõn m̦wilal̦in jouj im yokwe eo an el̦ap—ikijjeen mour indeeo ilo Pedetaij ijin ioon lal̦. (Revelesõn 21:3, 4) Meñe kiiõ, ro rej lukkuun kappukot Jeova rej lo elõñ jeraam̦m̦an ko. Im ikijjeen jipañ eo an kõn jetõb kwõjarjar im mãlõtlõt eo an rej loe ilo Naan eo an, rej lañlõñ kõn jeraam̦m̦an el̦ap im bõk juon mour e jubũrueer.—Sam 144:15; Matu 5:3.
Boin ko Raorõk
Katak ko Relap Jen Book in Ruo Kiñ Ro
13:20, 21—Men in bwilõñ in ej rejañ ke bwe ren kokwojarjar men in kabuñ ko? Jaab. Bible eo ejjab ba bwe rar kokwojarjar di ko diin Elisha. Kar kajur eo an Anij eo ear kõmman bwe en walok men in bwilõñ in, einwõt kar aolep men in bwilõñ ko me Elisha ear kõmmani ke ear mour.
TIJEM̦BA 12-18
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 16-17
“Ewõr Joñan an Jeova Kwal̦o̦k Meanwõd im Kijenmej”
it-2 908 pãr. 5
Shalmaniser
Aer Kar Bõk Anjo̦ Ioon Israel. Ilo tõre eo Hoshia ear kiiñ ilo Israel (c. 758-740 B.C.E.), Shalmaniser V ear wõr an maroñ ioon Palestine im Hoshia ear erom ri-karejeran ilo an kõl̦l̦ã eowõj aolep iiõ. (2Kñ 17:1-3, UBS) Bõtab, juon iien Hoshia ear likjab in kõl̦l̦ã eowõj im kar loe bwe ear kobal̦o̦k ippãn So, kiiñ eo an Ijipt. (Lale SO.) Kõn men in, Shalmaniser ear likũt Hoshia ilo kalbuuj im ãlikin ear nitbwili Sameria ium̦win jilu iiõ, kõn men in jikin kweilo̦k eo ekajoor ear jorrããn, im kar kõm̦akokoik ri-Israel ro.—2Kñ 17:4-6; 18:9-12; keidi Hos 7:11; Ezk 23:4-10.
it-1 414-415
Jipo̦kwe
Bwij ko joñoul irear ilo aelõñ in Israel im bwij ko ruo iturilikin aelõñin Juda, juon wõt un, unin aer kar jipo̦kwe: ej kõn aer kar el̦l̦o̦k jãn kabuñ eo em̦ool an Jeova im kabuñ ñan anij ko rewaan. (Dt 28:15, 62-68; 2Kñ 17:7-18; 21:10-15) Jeova ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im jilkinl̦o̦k ri-kanaan ro an ñan kakkõl er ak rar jab kõn̦aan bõk jipañ. (2Kñ 17:13) Ejjel̦o̦k juon iaan kiiñ ro an Israel ilo bwij ko joñoul rar lukkuun jol̦o̦k anij ko rewaan me kiiñ eo jinoin ear kajutaki, Jeroboam. Juda, aelõñ eo iturilik ear likjab in roñjake naanin kakkõl ko an Jeova im joñak eo me ri-Israel ro m̦okta me rar kõm̦akokoik er. (Jrm 3:6-10, UBS) Aolep armej ro ilo aelõñ kein rar kõm̦akokoik er, im rar jilkinl̦o̦k er ñan elõñl̦o̦k jãn juon jikin.
Boin ko Raorõk
it-2 847
Ri-Sameria
Naan eo ‘ri-Sameria’ ear jino wal̦o̦k ilo Baibõl̦ ãlikin aer kar bõk anjo̦ jãn bwij ko joñoul ilo aelõñin Sameria ilo 740 B.C.E.; men in ear jerbal wõt ñan ro rar jokwe ilo ituiõñin aelõñ eo kõnke rar jenolo̦k jãn rilikin ro me tokãlik kar bõktok er jãn jikin ko jet ilo Aelõñin Assiria. (2Kñ 17:29, UBS) Alikkar bwe ri-Assiria ro rar jab kõm̦akũt aolep ri-Israel ro ilo jikin in, kõnke ilo 2 Kronikel 34:6-9 (keidi 2Kñ 23:19, 20) ej kwal̦o̦k bwe ilo tõre in me Kiiñ Josaia ear kiiñ ear wõr wõt ri-Israel ilo ãne eo. Ilo iien in, naan in ‘ri-Sameria’ ej jitõñl̦o̦k ro ineen bween ri-Israel ro rar pãd wõt ilo Sameria im ro me ri-Assiria ro rar bõktok er ñan ijin. Kõn men in ejjel̦o̦k pere bwe rein rar m̦areik ro jet jãn aelõñ ko jet. Ium̦win elõñ iiõ ko tokãlik, ãt in ear jitõñl̦o̦k ñan ro rej pãd ilo juon kabuñ, ijello̦kun juon kien rej rejetake, ak juon aelõñ rej itok jãne. Naan in ‘ri-Sameria’ ej jitõñl̦o̦k ñan ro rej m̦õttan doulul in juon kabuñ me ear ajeeded ilo jikin ko iturin Shikem eo etto im Sameria im ro me rar tõmak bwe rej oktak jãn kabuñ eo an ri-Ju.—Jon 4:9.
TIJEM̦BA 19-25
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 18-19
“Wãween an Ro Rej Jum̦aik Kõj Kajjioñ Kam̦õjn̦o̦ik Kõj”
Katak ko Relap Jen Book in Ruo Kiñ Ro
18:19-21, 25—Hezekiah ear kõmman ke juõn bujen ibben Egypt? Jaab. Nan in kinaak eo an Rabshakeh ear jab mol, einwõt nan ko an ke ear ba bwe “Jeova e jab iba ke?”
“Kwon Jab Mijõk. I Naj Jibõñ Yuk”
Rabshake ear kajerbal nan in riõp ko retao ñõn kõmõn bwe en or an armij ro berre. Ear ba: ‘E jab . . . jikin ko An Jeova reutiej, im lokatok ko An, Hezekaia e ar bõkilok [ak kokkuri]? . . . Jeova e ar ba ñõn iõ, Kwon wõnliñlok nae enen im kokkure.’ (2 Kiñ. 18:22, 25) Ilo wãwen in, Rabshake ear ba bwe Jeova ejamin tõrinae ñõn armij ro An kinke Ear jab buñburuen kake ir. Bõtab, men in ear jab mol. Jeova ear buñburuen iben Hezekaia im dri Ju ro, ro im rar jeblak ñõn kabuñ eo emol.—2 Kiñ. 18:3-7.
Wõn Jiljilimjuon Jabõt im Ralitõk Irooj in Armej ro ilo Raan Kein?
14 Kiiñ eo an Assiria im ri tarin̦ae ro an rar pãd ilo Lekish, juon jikin iturin Jerusalem. Ilo ijin kiiñ in ear jilkinl̦o̦k ñan Jerusalem jilu ri keeañ. Rar jiroñ armej ro ie bwe ren doori kein tarin̦ae ko aer im kõttãik er ñan jarin tarin̦ae eo an Ri Assiria ro. Ri keeañ eo el̦aptata an kõnnaan iaaer ej Rabshake. Kõnke l̦ein ear jel̦ã kajin Hibru, ear kõnono ñan armej ro ilo Jerusalem ilo kajin eo aer im kajjioñ kabbeer er. M̦okta ear ba bwe rej aikuj pokake Ri Assiria ro im jab roñjake naan ko an Hezekaia. Tokãlik, ear riab ñan er im ba bwe enaaj bõkl̦o̦k er ñan juon ãne me enaaj em̦m̦an kõjeãer ie. (Riit 2 Kiiñ 18:31, 32.) Rabshake ear bar ba bwe ãinwõt an anij ko an ri aelõñ ko jet kar jab maroñ kõjparok armej ro dooer, ãindein an Jeova ban kõjparok Ri Ju rein. Ak em̦m̦an bwe armej ro ilo Jerusalem rar kõjekdo̦o̦n aolep naan kein reriab im jab uwaak er. Raan kein, ekkã an armej ro doon Jeova l̦oor joñak in em̦m̦an.—Riit 2 Kiiñ 18:35, 36.
yb74 177 pãr. 1
Baat 2—Germany
Ekkã an ri-tarin̦ae ro me n̦aetaer SS, kõjerbal kõl ko renana ñan kajjioñ kõm̦m̦an bwe juon en jaini juon pepa, bõtab ãlikin aer jaini pepa eo ej kab l̦apl̦o̦k im nana aer kõm̦m̦an ñan er jãn kar m̦okta. Karl Kirscht ear kam̦ool men in ilo an ba: “El̦apl̦o̦k aer kõn kõm̦m̦ane men in ñan Ri-Kõnnaan ro an Jeova ilo jikin kalbuuj ko jãn ro jet. Rekar l̦õmn̦ak bwe aer kõm̦m̦ane men in enaaj kar pidodo aer iuun kõm bwe kõmin jaini pepa eo. Aolep iien rej bar kajjitõk bwe kõmin kõm̦m̦ane. Jet rar jain, bõtab enañin aolep iien ekkã aer kõttar elõñl̦o̦k jãn juon iiõ m̦okta jãn aer diwõj jãn kalbuuj. Ilo iien in me rej kõttar, ekkã an ri-tarin̦ae rein kwal̦o̦k ilo ilo̦bwilej bwe rej jum̦ae im remmijakjak im rar ba bwe ren etetal ñan kwal̦o̦k er im̦aan ro jeier im jatier m̦okta jãn aer diwõj jãn kalbuuj.”
Boin ko Raorõk
it-1 155 pãr. 4
Men ko Rar Kũbwiji im Loi jãn Iien ko Etto
Baibõl̦ eo ej kwal̦o̦k bwe kiiñ eo an Assiria Senakerib, l̦õm̦aro ruo nejin rar m̦ane, Adramelek im Sharizer, im l̦eo juon nejin Isarihaddon ear pinej jenkwan im kiiñ. (2Kñ 19:36, 37) Bõtab, juon bok an ri-Babil̦on ro ej kwal̦o̦k bwe, ilo 20 raan ilo allõñin Tibet, Senakerib ear mej kõnke l̦eo nejin ear jum̦aiki im m̦ane. Ilo 200 jim̦a B.C.E. eo bũrij eo an Babil̦on etan Berossus, im ilo 500 jim̦a B.C.E. eo kiiñ eo an Babil̦on etan Nabonidus, rar bar kwal̦o̦k ejja men in wõt, bwe Senakerib ear mej kõnke juon iaan l̦õm̦aro nejin rar m̦ane. Bõtab, kõn men ko rar kũbwiji im loi, rej kwal̦o̦k bwe Isarihaddon l̦eo nejin Senakerib me ear pinej jenkwan, ej kaalikkar bwe l̦õm̦aro jein rar jum̦ae im m̦an jemãer im ko. Juon em̦m̦aan etan Philip Biberfeld, ej kwal̦o̦k ilo juon bok Universal Jewish History (1948, Vol. I, peij 27), im ba: “Ekar bõd bok eo an ri-Babil̦on ro, im l̦õm̦aro ro ruo Nabonid, im Berossus; bwebwenato eo wõt ilo Baibõl̦ ejim̦we. Kar kam̦ool men in kõn aolep tipdikin men ko me Isarihaddon ear jeiki im kar kam̦ool bwe ear jejjetl̦o̦k im jim̦we ekkar ñan bwebwenatoun ri-Babil̦on im Assiria jãn mel̦el̦e ko im bok ko an ri-Babil̦on ro. Menin kam̦ool in ej kwal̦o̦k aorõkin ad aikuj lukkuun etale mel̦el̦e ko el̦aptata mel̦el̦e ko ilo raan kein me rejjab errã im eoktak jãn Baibõl̦ eo.”
TIJEM̦BA 26–JÃNWÕDE 1
KATAK KO RAORÕK JÃN NAANIN ANIJ | 2 KIIÑ 20-21
“Jar ear Kõm̦m̦an bwe Jeova en Em̦m̦akũt”
ip-1 394 pãr. 23
Kar Kõjeraam̦m̦an Tõmak eo an Juon Kiiñ
23 Ilo iien eo jinointata ke Senakerib ear kajjioñ tarin̦aeik Juda, Hezekaia ear lukkuun do̦o̦lol im nañinmej. Aiseia ear ba ñane bwe enaaj mej. (Aiseia 38:1) Kiiñ eo me 39-an iiõ ear lukkuun inepata. An kar inepata ejjab kõn ãjmour eo an wõt ak bareinwõt kõn ilju im jekl̦aj eo an armej ro. Jerusalem im Juda rej pãd ilo kauwõtata kõn an naaj ri-Assiria ro nitbwili er. El̦aññe Hezekaia enaaj mej, wõn eo enaaj tõl er ñan tarin̦ae? Ilo kar tõre eo, ejjañin kar wõr nejin Hezekaia bwe en kar wõnm̦aanl̦o̦k im bõk jikin ñan an irooj im tõl. Hezekaia ear jar kõn aolepen bũruon im akwel̦ap ñan Jeova bwe en kwal̦o̦k tũriam̦o ñane.—Aiseia 38:2, 3.
Karejar ñan Jeova kõn Aolepen Bũruom̦!
16 Tokãlik Hezekaia ear lukkuun nañinmej. Ilo iien in, ear akwel̦ap ñan Jeova bwe en keememej wõt an kar tiljek ñan E. (Riit 2 Kiiñ 20:1-3.) Baibõl̦ ej kaalikkar ñan kõj bwe ilo raan kein ad, Jeova ejjab kõmour kõj jãn nañinmej ko ad ilo juon wãween ekabwilõñlõñ im kõm̦m̦an bwe en aetok ad mour. Ak ãinwõt Hezekaia jemaroñ jar ñan Jeova im ba: “Iar tiljek wõt ñan eok im karejar ñan eok kõn aolepen bũruõ.” Kwõj tõmak ke bwe ewõr an Jeova maroñ im ekõn̦aan jipañ eok ilo iien eo kwõj nañinmej?—Sam 41:3.
g01 7/22 13 pãr. 4
Ewi Wãween an Jar Maroñ Jipañ Ña?
Ilo tõre ko ilo Baibõl̦ ewõr jet armej ro ear wõr aer tõmak kar kajju uwaaki jar ko aer ilo kabwilõñlõñ. Ñan waanjoñak, ke Kiiñ Hezekaia ear bõk juon nañinmej ekauwõtata, ear akwel̦ap ñan Jeova bwe en lo̦mo̦o̦ren e. Anij ear uwaake im ba: “Iar roñjake am̦ jar, Iar lo am̦ dãnnin kõmjaal̦al̦. Lo, Inaaj kõmour eok.” (2 Kiiñ 20:1-6) Em̦m̦aan im kõrã ro jet me rar mijak Anij, rar bar lo an Anij uwaaki jar ko aer.—1 Samuel 1:1-20; Daniel 10:2-12; Jerbal 4:24-31; 10:1-7.
Boin ko Raorõk
it-2 240 pãr. 1
Juon Kein Level ak Kein Joñak
Juon kein level ak kein joñak remaroñ kõjerbale ñan kalõk juon em̦ im lale el̦aññe ejejjet im kon̦ bwe en to an pãd. Jeova ear kanaan bwe enaaj kar kõjerbal kein jerbal in ñan Jerusalem kõn aer pen awiia im ear jitõñl̦o̦k l̦ain in joñak eo ñan Sameria, im kein kajim̦we [ak level] eo ñan m̦õn Ehab. Anij ear joñe im lo bwe Sameria im ro ilo im̦õn Ehab ear ettoon im nana kõm̦m̦an ko aer, im ilo jem̦l̦o̦kin rar bõk ko̦kkure. Ilo ejja wãween in wõt, Anij enaaj kar ekajete Jerusalem im ri-tõl ro an, im kajedmatmat nana ko aer im bõktok jorrããn ñan jikin in. Jorrããn kein rar wal̦o̦k ilo 607 B.C.E. (2Kñ 21:10-13; 10:11) Ikijjeen Aiseia armej ro eutiej bũrueer im ri-tõl ro an Jerusalem kar kwal̦o̦k ñan er bwe renaaj pojak in bõk jorrããn im Jeova ear kõjjel̦ãik er im ba: “Ekajet jim̦we enaaj l̦ain in joñak ñan foundation eo, im m̦ool enaaj kein joñak eo ejim̦we lõñl̦o̦k.” Pedpedin ekajet jim̦we eo em̦ool im m̦ool eo ilo an juon wãnõk enaaj kar kaalikkar wõn ro rej lukkuun karejer Anij im wõn ro rejjab, kõn men in remaroñ bõk lo̦mo̦o̦r ak bõk ko̦kkure.—Ais 28:14-19, UBS.