Рак на дојка — што да очекуваш, што да правиш

КОНЧИТА немала ниеден од типичните ризик фактори.a Имала 40 години, била здрава и во семејството немале историја на рак на дојката. Редовниот преглед на мамограм не покажал ништо необично. Но, еден ден, додека си ги прегледувала градите во бањата, осетила грутка. Било утврдено дека се работи за рак. Кончита и маж ѝ седеле занемено додека лекарот објаснувал какви видови лекување ѝ се на располагање.

Порано, лекарите обично им велеа на жените со рак на дојката дека единствена надеж им е радикалната мастектомија — операција што го сакати телото, при која се отстрануваат градата, лимфните јазли во градите и во пазувите и градните мускули. Хемотерапијата или зрачењето обично уште повеќе ги продолжуваа маките. Затоа е разбирливо што мнозина повеќе се плашеа од „лекот“ отколку од болеста.

Битката против ракот е постојана борба помеѓу потребата агресивно да се нападне убиецот и желбата да се избегнат непотребното сакатење и болните несакани последици. Исто како Кончита, денес пациентите со рак на дојката може да имаат разни опции на лекување.b И сѐ поголемиот број медицински испитувања и медиумската застапеност будат надеж дека со новите начини на лекување, со навремените прегледи и со превентивните диети конечно ќе може да се победи болеста.

Но, и покрај напредокот во медицината, ракот на дојката и понатаму е водечка причина за смрт кај жените.c Во индустријализираните земји во Северна Америка и во Западна Европа има голем број на болни од рак на дојка, но бројките сѐ повеќе растат и во Азија и Африка, каде што, во минатото, бројот на болни беше многу помал. Освен тоа, во Азија и Африка има повисока стапка на смртност кај оние што се дијагностицирани со рак на дојка. Зошто? „Проблемот е во тоа што болеста не се открива навреме“, вели еден лекар од Африка. „Повеќето пациенти доаѓаат кај нас кога болеста е веќе во напреден стадиум.“

Ризикот се зголемува со возраста. Околу 80 отсто од случаите се кај жени над 50 години. Но, добра вест е тоа што ракот на дојката е еден од најизлечливите облици на рак. Всушност, 97 отсто од жените чиј рак е локализиран во раните фази од болеста сѐ уште се живи по пет години откако им била поставена дијагнозата. Неодамна и Кончита ја помина критичната граница од пет години.

Основни работи за ракот на дојката

Како што било случај и со Кончита, ракот на дојката најчесто се манифестира како необична грутка. Но, за среќа, околу 80 отсто од таквите грутки се бенигни, а повеќето од нив се ќеси полни со течност, наречени цисти.

Ракот на дојката почнува со една абнормална клетка која неконтролирано се дели, при што постепено се создава тумор. Туморот станува малигнен, или канцерозен, кога неговите клетки ќе нападнат и други ткива. Некои тумори растат брзо, а за некои се потребни и десет години пред да бидат откриени.

За да провери дали Кончита има рак, лекарот употребил тенка игла со која зел примерок од грутката. Во неа пронашол канцерогени клетки. Затоа, Кончита имала операција за да се отстрани туморот и околното ткиво на градата и за да се утврди во кој стадиум (големина, вид и метастази) и во кој степен (брзина со која расте) е туморот.

По операцијата, многу пациенти имаат и дополнителен третман чија цел е да спречи ракот повторно да се појави или да се шири. Канцерогените клетки може да се одвојат од туморот, да патуваат преку крвотокот или лимфниот систем и повторно да почнат да растат. Ракот станува смртоносна болест ако се прошири, или метастазира, на виталните органи и ткива — мозокот, црниот дроб, коскената срж или белите дробови.

Кончита била и на зрачење и на хемотерапија за да се уништат залутаните канцерогени клетки во близина на местото каде што бил туморот и во целото тело. Бидејќи ракот што го имала таа се хранел со естроген, примала и антихормонска терапија за да се спречи повторно да се појави рак.

Со напредокот во лекувањето на ракот на дојката, пациентите имаат и други опции на лекување што ќе одговараат на нивната возраст, здравствена состојба, историјата на ракот и самиот рак. На пример, при прегледите, кај една жена по име Арлет ракот бил откриен пред да се прошири на млечните канали. Затоа ѝ била извршена лумпектомија, со што ѝ била зачувана градата. Пред операцијата Алис примала хемотерапија за да се намали туморот. Во случајот на Џенис, хирургот го отстранил туморот и само сентинелниот лимфен јазол, првиот лимфен јазол во кој се дренира течност од туморот. Бидејќи во него немало канцерогени клетки, хирургот воопшто не ги чепнал другите јазли. Со тоа се намалил ризикот кај Џенис да дојде до лимфедем, непријатен оток на раката што може да се појави кога се извадени повеќе лимфни јазли.

За тоа како расте ракот на дојката се знае прилично многу, но и понатаму останува прашањето: Зошто и како почнува ракот на дојката?

Кои се причините

Сѐ уште е загатка што го предизвикува ракот на дојката. Некои критикуваат дека повеќе истражувања се вршат во врска со третманите и тестирањата — што носи голем профит — отколку во врска со причините и превенцијата. Сепак, научниците имаат дојдено до некои важни сознанија. Некои сметаат дека ракот на дојката е резултат на сложен процес од повеќе чекори кој почнува со оштетен ген што предизвикува пореметување на функцијата на клетките — да се делат неконтролирано, да напаѓаат други ткива, да избегнат да бидат уништени од имуниот систем и постепено и незабележано да ги напаѓаат виталните органи.

Од каде доаѓаат оштетените гени? Во 5-10 отсто од случаите, жените се раѓаат со гени поради кои имаат предиспозиции да добијат рак на дојката. Но, изгледа дека во многу случаи здравите гени се оштетуваат од надворешни фактори — главни причинители се зрачењето и разни хемиски супстанции. Со понатамошни истражувања треба да се докаже дали ова е точно.

Друг фактор е хормонот естроген, кој се чини дека стимулира извесни видови рак на дојката. Затоа, ризикот може да биде поголем ако жената почне рано да добива менструација или ако влезе во климактериум подоцна, ако првата бременост ѝ на повозрасни години или воопшто не раѓала, или ако примала хормонална терапија. Бидејќи масните клетки произведуваат естроген, дебелината може да го зголеми ризикот кај жените што го поминале климактериумот, чии јајници престанале да лачат хормони. Други ризик фактори може да бидат високото ниво на хормонот инсулин и ниското ниво на хормонот за спиење мелатонин, состојба што често се јавува кај оние што работат ноќна смена.

Има ли на повидок поефикасни, помалку трауматски терапии за рак на дојка? Истражувачите работат на изнаоѓање терапии при кои се користи сопствениот имун систем на телото и лекови кои ги напаѓаат молекуларните патишта што го потпомагаат растењето на ракот. Во меѓувреме, усовршените технологии за снимање би требало да им помогнат на лекарите попрецизно и поефикасно да го вршат зрачењето.

Научниците се борат против ракот и на други полиња, како на пример, да откријат како доаѓа до метастаза, да ги надмудрат канцерогените клетки што се отпорни на хемотерапија, да ги прекинат сигналите што го стимулираат растот на клетките и да ја приспособат терапијата за секој поединечен тумор.

Како и да е, во овој свет болестите никогаш нема да исчезнат и луѓето ќе продолжат да умираат (Римјаните 5:12). Само нашиот Творец може да ја смени оваа горка реалност. Но, ќе ја смени ли? Библијата вели да! Во неа пишува дека ќе дојде време кога „никој од жителите нема да рече: ‚Болен сум‘“d (Исаија 33:24). Какво ли само олеснување ќе биде тоа!

[Фусноти]

[Рамка/слика на страници 24 и 25]

НА ШТО ДА СЕ ВНИМАВА

Раното откривање на ракот е од пресудна важност, но некои истражувања покажуваат дека палпацијата на дојките и мамограмските снимки може и да не бидат многу точни кај помладите жени, кои непотребно ќе примаат терапија и ќе претрпат стрес. Меѓутоа, стручњаците ги поттикнуваат жените да внимаваат доколку дојде до промени во дојките и лимфните јазли. Еве некои знаци на кои треба да се обрне внимание:

● Грутка или задебелување во пределот на пазувите или на дојката

● Исцедок од брадавицата

● Промена во бојата или структурата на кожата

● Неприродно вовлечена или осетлива брадавица

[Рамка на страница 25]

АКО ТИ Е ДИЈАГНОСТИЦИРАН РАК НА ДОЈКАТА

● Очекувај дека една година или повеќе ќе треба да ја насочиш својата сила на лекување и закрепнување.

● Кога е можно, избери стручни лекари кои ќе ги почитуваат твоите потреби и верувања.

● Заедно со семејството одлучете кому ќе кажете за ракот и кога. Така твоите пријатели ќе можат да ти покажат љубов и да се молат со тебе и за тебе (1. Јованово 3:18).

● За да си го намалиш емоционалниот притисок, читај ја Библијата, моли се и длабоко размислувај за позитивни работи (Римјаните 15:4; Филипјаните 4:6, 7).

● Зборувај со други што имале рак на дојката и кои ќе те охрабрат (2. Коринќаните 1:7).

● Труди се да се концентрираш на тоа што ти го носи денешниот ден, а не на тоа што те чека утре. „Не бидете загрижени за утрешниот ден“, рекол Исус, „зашто утрешниот ден ќе си има свои грижи“ (Матеј 6:34).

● Штеди ја силата. Треба доволно да се одмораш.

[Рамка/слика на страница 26]

КАЈ ЛЕКАРОТ

● Научи ги основните медицински термини поврзани со рак на дојката.

● Пред да одиш кај твојот лекар, направи си список со прашања и замоли го брачниот другар или оној што ќе те придружува да запишува некои работи.

● Ако лекарот каже нешто што не го разбираш, замоли го да ти објасни.

● Прашај го лекарот колку слични случаи имал досега.

● Ако е можно, побарај мислење и од друг лекар.

● Ако лекарите не се согласуваат, земи го предвид нивното искуство. Замоли ги да се посоветуваат еден со друг.

[Рамка/слики на страница 27]

ДА СЕ ПОДНЕСЕ ТЕРАПИЈАТА

Меѓу несаканите дејства од некои терапии за рак се гадење, паѓање на косата, хроничен умор, болка, отрпнатост или пецкање во рацете и нозете и реакции на кожата. Следниве едноставни чекори може да ги намалат тие дејства:

● Храни се добро за да си го зајакнеш имунитетот.

● Води си дневник во врска со тоа колку сила имаш и на која храна како реагираш.

● Пробај да ги намалиш гадењето и болката со лекови, акупунктура или масажа.

● Вежбај умерено за да се зајакнеш физички, за да ја контролираш тежината и за да си го подобриш имунитетот.e

● Одморај се често, но имај на ум дека долгите периоди на лежење може да го зголемат уморот.

● Одржувај ја кожата влажна. Носи комотна облека. Капи се со топла вода.

[Фуснота]

[Рамка на страница 28]

КОГА НЕКОЈ ШТО ГО САКАШ ИМА РАК

Кога некој што го сакаш има рак, што можеш да направиш за да му бидеш поддршка? Применувај го библиското начело: „Радувајте се со оние што се радуваат, плачете со оние што плачат“ (Римјаните 12:15). Покажи му на болниот дека го сакаш и дека се грижиш за него со тоа што ќе му се јавуваш, ќе му праќаш писма, картички и мејлови и ќе го посетуваш на кратко. Молете се заедно и читајте утешни стихови од Библијата. „Не ги спомнувај оние што умреле од рак, туку оние што се избориле со ракот“, вели Берил. „Само оди и прегрни ја својата пријателка“, е советот на Џенис, која и самата се изборила со рак. „Ако сака да зборува, ќе зборува.“ Особено сопрузите треба да им покажуваат на своите сопруги дека ги сакаат.

„Редовно си одредувавме ден кога нема да зборуваме за ракот“, раскажува Џеф. „Жена ми беше решена нејзината здравствена состојба да не ни стане главна преокупација. Затоа, одлучивме одвреме-навреме еден цел ден да не зборуваме за ракот. Наместо тоа, се концентриравме на убавите работи во нашиот живот. Тоа беше како да си земаме одмор од болеста.“

[Рамка на страница 28]

НЕКОИ МИСЛИ

Кога ја чуле дијагнозата

Шерон: Животот ми се смени за миг. „Готово е со мене“, си реков.

За најтешките моменти

Сандра: Психичкото измачување е полошо од самата терапија.

Маргарет: По втората терапија, си велиш: „Ми се смачи, не сакам повеќе“. Но, сепак продолжуваш.

За пријателите

Арлет: Им кажавме на пријателите за да може да се молат за нас.

Џени: Многу ми значеше секоја насмевка, секое кимнување со главата или секое „здраво“.

За поддршката од сопрузите

Барбара: Решив да си ја избричам главата пред да ми падне косата. Колин ми рече: „Колку убаво ти е обликувана главата!“ Тоа ме насмеа.

Сандра: Заедно се погледнавме во огледалото. Го набљудував лицето на Џо и можев да прочитам дека сѐ е во ред.

Саша: Карл им велеше на другите: „Имаме рак“.

Џени: Љубовта на Џеф немаше граници, а со својата духовност ме смируваше и ми даваше сигурност.

[Графикон/слика на страница 27]

(Види во публикацијата)

Клетките на ракот ги игнорираат сигналите за нормален раст со тоа што се делат и ги напаѓаат другите ткива

[Графикон]

Млечен канал со нормални клетки

Карцином локализиран во млечниот канал

Инвазивен рак на млечниот канал

[Слика на страница 28]

Многу важен дел од лекувањето на ракот се љубовта и поддршката што пациентите ги добиваат од семејството и пријателите