Bõe n paam dũni gill zems-n-taarã?

“Dũni gill Zabr a Yiib-n-soabã tɛka, yaa pipi la woto tẽnsã sẽn lagem taaba. . . . Woto dũniyã tõe n tũnuga ne rẽ n kɩt tɩ dũni gill yɛl siglg paalgã b sẽn kãab hal sẽn kaoosã zĩndi.”

YAA woto la Etazĩni perzidã a yembr togs yʋʋmd 1990 wã poore. Rẽ wẽnde, dũniyã yɛl ra wõnda b wilgdame tɩ dũni gill zems-n-taar n wate. Goosneema nins sẽn da rɩt naamã ne pãngã lʋɩɩme n pʋg taaba. Bɛrlẽ lalgã lʋɩɩme, tɩ wa ne zãmaan-paalg sɩngr Erope. Iniyõ Sovietik politikã sẽn da yaa toor tɩ tẽns a taabã ra get-a wa tẽng sẽn wat ne zab dũniyã gill zugã menemame tɩ ling dũniyã gilli. Gɛɛrfroaadã bɩ zab-mugrã saame, tɩ tẽnsã ra gomd tɩ b na n booga nikleɛɛr zab-teedã, la zab-teed a taabã me. Ne rẽ fãa, zabr n yik Golf Pɛrsikã pʋgẽ, la rẽ pa kaoos ye, tɩ kɩt tɩ dũniyã neb dɩk sard kãn-kãe n na n bao laafɩ wã n paase.

Nebã ra nee yɛl sẽn kõt b saagr politikã yɛlẽ, la vɩɩmã nens a taab pʋsẽ me. Vɩɩmã naar da paasda tẽns wʋsg pʋsẽ. Logtoeemdã minim paasame, n kɩt tɩ logtoɛɛmbã maand yɛl nebã sẽn da na n gesẽ wa bũmb sẽn pa tõe yʋʋm pi-gĩn a wãn bal sẽn deng rẽ. Laogã paasa wʋsg tẽns wʋsg pʋsẽ hal tɩ yɩ wa a na n yidga dũniyã gill tẽnse. Ra wõnda yɛlã ra rebda b manegr zĩigẽ.

Rũndã-rũndã, yʋʋm a wãn loogr poore, d pa tõe n pa sok d mens woto ye: ‘Yaa bõe n maane? B sẽn kãab tɩ laafɩ na n zĩnda dũniyã gill zugã bɛɛ?’ La wõnda dũniyã zãagda ne laafɩ wã. Neb sẽn kɩtd tɩ bõmb rãmb pusd n kʋʋd b mens la neb a taaba, terorist rãmbã zaba, zab-teed sẽn kʋʋd nebã wʋsg-wʋsgã piuugri, n paas yɛl a taab sẽn kõt yɩɩrã lebga yɛl sẽn wae zãmaanã kɩbayã pʋsẽ. Wõnda yel-kãensã zãagda dũniyã ne zems-n-taarã n paasdẽ. Ned sẽn yaa mit ligdã zãab wɛɛngẽ yʋʋr sẽn yi togsa woto sẽn pa kaoose: “D fõrd n kẽeda neng-kɛglem tʋʋm sẽn tar paasg bal pʋsẽ.”

Yaa dũni gill zems-n-taar bɩ dũni gill welgre?

B sẽn da wa n maan Tẽns sẽn lagem taab Siglgã (O.N.U.), b yeelame tɩ b ra ratame t’a “wa ne zood tẽnsã ne taab sʋka, zood sẽn na n yẽbg noor ning sẽn yet tɩ nin-buiidã fãa dʋrwa rãmb zema taaba, la tɩ b tara sor n na n yãk b mens goosneema rãmbã sakr zugu.” Yʋʋm 60 la bal loogr poore, b pidsa bõn-datl kãngã sẽn yaa sõma wã bɩ? A zãr ne woto. Wall tɩ tẽnsã tall “zood ne taabã,” wõnda gomd ning sẽn yaa “tẽng fãa soog-m-mengã” n wat tẽnsã neb goamẽ n yɩɩda. Nin-buiidã la buudã toɛy-toɛy sẽn maood n na n wilg tɩ b yaa toor la b baood n na n lugl b mens naamã tara dũniyã welgr n paasdẽ. Tẽns sẽn lagem taab Siglgã sẽn wa n luglã, a ra tara tẽns 51. Rũndã-rũndã yaa bãmb 191.

Wala d sẽn yã wã, yʋʋmd 1990 poorã, neb wʋsg ra saagdame tɩ dũniyã gill zems-n-taarã da yaa bũmb sẽn tõe. Rẽ tɛkã, saag-kãng talla menengo, ãdem-biisã sẽn maan kaset ne dũniyã weelgã yĩnga. Yugoslavi sẽn weel zabã yĩngã, zab nins sẽn zĩnd Ketseni la Risi sʋkã, Irak zabrã, la b sẽn ket n kʋʋd neb wʋsg-wʋsg Pros Oriã wã, woto fãa yaa kaset sẽn wilgd tɩ welg taabã tara paasgo.

Sãmbg sẽn ka be, yɩɩ ne yam-sõng la ne pʋ-peelem la nebã sẽn maan modgr wʋsg n na n bao laafɩ wã. Baa ne rẽ fãa, dũni gill zems-n-taarã wõnda bũmb b sẽn pa tõe n paame. Rẽ kɩtame tɩ neb wʋsg sogsd b mens sogs-kãensã: ‘Bõe yĩng tɩ dũni gill zems-n-taarã paoong yaa toogo? Yaa yɛ la dũniyã rigda?’

[Fotã soaadbã, seb-neng a 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images